Edurne Elizondo
Agiririk inportanteena da Iruñeko historian”. Horixe erran du Sancho el Fuerte argitaletxeko arduradun Isabel Perez Radak faksimile bilakatu berri duten hiriko Batasunaren Pribilegioaren testuari buruz. 1423. urteko irailaren 8koa da agiria, Karlos III.a Prestuak hiriari emana. Agiri horren bidez bat egin zuten egungo Iruñea osatzen zuten burguek.
“Iruindarren esku jarri nahi dugu hiriarentzat funtsezkoa den agiri hau”, erantsi du Perez Radak. Ehun ale kaleratu dituzte. Agiriaren faksimilea argitaratu dute, batetik: ia bi metro eta erdi luze da. Bertzetik, Concepcion Martinez Pasamar filologoak Batasunaren Pribilegioari buruz egindako lana plazaratu du Sancho el Fuerte etxeak. Agiria aztertu eta transkribatu egin du; jatorrizkoa Nafarroako erromantzez idatzita dago. Bertsio “modernoagoa” egin du Nafarroako Unibertsitateko irakasleak, “ulergarriagoa” izan dadin.
Iruñeko Batasunaren Pribilegioaren jatorrizko lau agiri existitzen dira; hain zuzen, Nafarroako Artxibo Nagusian gordetzen dutena erabili du Sancho el Fuerte argitaletxeak faksimilea egiteko. Bertze bi badira Iruñeko Udal Artxiboan, eta laugarrena, berriz, Iruñeko Katedraleko Artxiboan dago.
“Agiri hagitz ezaguna da”, nabarmendu du Nafarroako Artxibo Nagusiko zuzendari Felix Segurak. Iruindarrek urtero ospatzen dute irailaren 8a, hain zuzen ere. Egun horretan, Iruñeko udalbatzak desfilea egiten ohi du garai batean hiria osatzen zuten burguetan barrena, eta katedralean, berriz, lore eskaintza egiten du, Karlos III.a Prestuaren hilobiaren aurrean.
Agiriaren xehetasunak, hala ere, iruindar gehienentzat “ezezagunak” dira, Felix Seguraren ustez. “Horregatik, garrantzitsua da orain gure esku dugun testu berri hau; agiri horrek hiriari ekarri ziona hobeki ulertu ahal izateko baliagarria izanen zaigu”, erran du.
Agiriaren izenak ongi azaltzen du zer eman zion hiriari batez ere: batasuna. Izan ere, ordura arte egungo Iruñea osatzen zuten burguek udaletxe, alkate eta justizia propioak zituzten. Nabarreriakoa zen bat, eta San Nikolas eta San Zernin bertze biak. Erakunde propioak ez ezik, bereizten zituzten harresiak ere bazituzten burguek.
“XII. mende amaieran hasi zen hiri batuaren ideia sendotzen; halere, Iruñea ez zen bat izan Karlos III.ak Batasunaren Pribilegioa eman arte; Iruñea hiru izan ziren”, azaldu du Nafar Ateneoko kide Ricardo Pitak. 1423ko Batasunaren Pribilegioa sinatu aurretik ere izan ziren burguak batzeko bertze hainbat saio, baina hutsean gelditu, eta ez zuten aurrera egin.
Transkripzioa eta mapak
“Batasunaren Pribilegioarekin, ordura arteko tirabirak bazter gelditu ziren; agiri horrek ekarri zuen hiri bakarra, udal bakarra”, berretsi du Perez Radak.
Argitaletxeak testuaren inguruko informazioa eman nahi izan dio irakurleari plazaratu berri duen argitalpenaren bitartez. Horretarako, Concepcion Martinez Pasamarrek egindako ikerketarekin eta transkripzioarekin batera, Juan Jose Martinena historialariak egindako mapak jaso ditu faksimilea laguntzen duen liburuan. Burguen inguruko bere lanak oinarri hartuta, “ekarpen grafikoa” egin du Martinenak, hain zuzen ere.
Halere, Martinez Pasamarrek egindako ikerketa da informazio iturri nagusia Iruñeko Batasunaren Pribilegioari buruzko lan berrian, argitaletxeko arduradunek nabarmendu dutenez. Irakasleak aspalditik ezagutzen du agiria. Filologian doktorea da, eta tesia egiteko hartu zuen Karlos III.a Prestuak emandako agiria bere lanaren ardatz.
Filologiaren arlotik ekin zion lanari orduan; orain, “ekarpen zabalagoa” egin du. “Niretzat plazera izan da berriz ere agiri hau lantzeko aukera izatea”, nabarmendu du. Iruñeko Udal Artxiboan gordetako bi agirietako bat hartu du bere oraingo lanaren oinarri, bertzeak baino modu “solemneago” batean idatzita dagoelako. “Bertzeetan baino laburdura gutxiago daude”, doktoreak zehaztu duenez.
Irakaslearen zeregina izan da XV. mendeko agiri bat XXI. mendera hurbiltzea, orduko testua egungo irakurleentzat “ulergarriago” bilakatzeko. “Biziki interesgarria izan da orduko hizkera egungo gizartera ekartzea; 1995ean bukatu nuen nire tesia, eta orduan egindako lanaren zati bat baliatu dut orain ere”, azaldu du irakasleak. Gaineratu du testuaren bertsio “modernoago” bat egin duela, baina agiriaren garaiko moldeak bazter utzi gabe. “Orduko espirituari eutsi nahi izan diot”, erran du Martinez Pasamarrek.
Irakaslearen lana “biziki” eskertu du Perez Rada argitaletxeko arduradunak; parte hartu duten gainerako adituena ere bai. Argi utzi du “aspaldiko ametsa” bete dutela Batasunaren Pribilegioaren agiria faksimile bilakatuta. “Urtero ospatzen dute iruindarrek Batasunaren Pribilegioa; orain, testua hobeki ezagutzeko aukera izanen dute; duen balioa eman nahi diogu”, berretsi du Sancho el Fuerte argitaletxeko arduradunak.
Batasunari buruzko agiria zabaltzeko ahalegin hori eskertu du Nafarroako Artxibo Nagusiko zuzendariak, hain zuzen ere. Hark ere parte hartu du oraingo argitalpenean, eta hitzaurrea idatzi dio Martinez Pasamarrek egindako lanari.
Irudia: Iñigo Uriz / Foku