Ane Eslava

Mendebaldeko Saharan, Marokok okupatutako lurraldeetan gero eta larriagoa da egoera, baina horren inguruko informazio gutxi heltzen da Euskal Herrira. ANAS Saharako Lagunen Nafarroako Elkarteko idazkaria da Maria Perez de Larraia (Zangoza, 1984), eta urtarrilean Aaiunera joan zen bi kiderekin batera, hango errealitatea lehen eskutik ezagutzera. Marokoko Poliziak atxiki eta kanporatu egin zituen, eta tratu txarrak egin zizkien. Orain, Nafarroako Parlamentura jo dute, bizitakoa kontatzera eta eskatzera beren esku dagoena egin dezatela egoera konpontzeko.

Zein da egungo egoera Mendebaldeko Saharan?

Mendebaldeko Saharako egoera oso kritikoa da. Militarki setiatuak daude, ez dute eskubiderik ezertarako ere. Ezin dute manifestaziorik egin, ezin dira elkartu, ez dute sarbiderik hezkuntzara, ez osasunera… Eta gero eta kanporatze gehiago daude. Giza eskubideak etengabe urratzen dira.

Zuek zer helbururekin joan zineten Aaiunera?

Eskualdea eta hango egoera ezagutzera joan ginen, hemen dagoen informazio blokeoa apurtzeko. Preso politikoen familiekin elkartu ginen, baita preso ohiekin ere. Izan ere, han, aktibismoa egiten duten pertsona guztiak atxilotu eta torturatu izan dituzte noizbait, edo espetxean izan dira.

Zuentzat arriskutsua zen topaketa horiek egitea?

Bai, oso arriskutsua zen. Segurtasun neurri asko hartu behar izan genituen. Etxe batean geunden, bakarrik, eta aktibistek egunero begiratzen zuten zer giro zegoen hirian eta auzoan. Egoera egokia zela ikusten bazuten, gu etxetik ateratzen gintuzten, sahararrez jantzita, eta elkarrizketatu behar genuen pertsonaren etxera eramaten gintuzten. Bestela, aktibista guregana etortzen zen, etxera. Baina aukera bat zein bestea oso arriskutsuak ziren.

Behar zenuten informazioa lortu zenuten?

Bai. Pentsatuak genituen elkarrizketa guztiak egin genituen, baita aurreikusten ez genuen bat ere: aktibismoa feminismotik egiten duen emakume batekin egon ginen, eta oso interesgarria izan zen. Beraz, nahi genuen informazio guztia ekarri dugu.

Topaketa horien ostean atxiki zintuzteten?

Bai. Elkarrizketak amaituta lasaiago geunden, eta, kafetegi bateko terrazan geunden batean bi aktibistarekin, polizia sekretuak eta istiluen kontrako poliziaren furgonetak hasi ziren agertzen toki guztietatik. Une batean, guregana etorri ziren, pasaporteak eskatu zizkiguten, eta esan ziguten haiekin joateko. Ez ziguten esan nahi nora gindoazen. Taxi batean sartu gintuzten, eta telefonoak haiei ematera behartu gintuzten.

Nora eraman zintuzteten?

Aaiun hiriaren sarrera postura eraman gintuzten, taxitik jaitsi gintuzten, eta errepidean jarri gintuzten, lurrean eserita. Iratxori [Bakedano] ukabilkada bat eman zioten, eta Alberto [Jolis] eta biok joan ginen hura defendatzera. Orduan, Albertori beste ukabilkada bat eman zioten, eta ni astindu ninduten. Eta etengabe oihukatzen ziguten ez geundela Saharan, Marokon geundela. Ikusi genuen gure sare sozialak, WhatsAppa eta posta erabiltzen ari zirela. Gero, arakatu egin gintuzten, gailu elektroniko gehiago aurkitu nahian.

Nola sentitzen zineten?

Beldurtuta geunden. Lekutan geunden, errepide erdian, eta iluntzen ari zen; gure aurrean ikusten genuen gauza bakarra basamortuko lautada zen. Haiek mehatxatzen gintuzten, behatzarekin lepoa mozteko keinua eginez behin eta berriz, eta argazkiak egiten zizkiguten haien telefonoekin. Gu ikaratu nahian ari ziren. Guk ez genekiena zen ordurako hemen gertatzen ari zenaren berri zutela; gure itxaropen bakarra zen [Espainiako] kontsulatuak gu laguntzea, baina ezin izan genuen deirik egin.

Zer gertatu zen azkenean?

Bizpahiru ordu izan gintuzten errepidean, eta ondoren pasaporteak eta telefonoak itzuli zizkiguten. Ikusi genuen telefonoetan genuen guztia ezabatu zutela, baina, zorionez, ordurako horietatik kanpo genuen lortutako informazioa. Lortu genuenean telefonoak martxan jartzea, deitu genuen kontsulatura. Gertatutakoa kontatu genien, baina esan ziguten ezin zigutela lagundu. Orduan, taxi bat hartu genuen Agadirrera, eta bidean 15 kontroletan gelditu gintuzten, eta guztietan eskatu zizkiguten pasaporteak; beldur handia pasatu genuen, gu jarraitzen ari zirela uste genuelako. Handik Marrakexera joan ginen, eta kontsulatura jo genuen, babesa eskatzeko, baina esan ziguten ezin zutela ezer egin guregatik.

Orduan, alde egin zenuten?

Bai. Salduta geundela ikusi genuenez, aireportura joan ginen, eta txartelak aldatu genituen, ahalik eta lehen alde egiteko handik. Herrialdetik atera eta gero, lasaiago geratu ginen, eta orduan kontatu genuen benetan zer gertatu zitzaigun. Atxiki gintuztenetik handik alde egin arte, agonia bat izan zen.

Orain, instituzioetara jo duzue gertatutakoa salatzera.

Nafarroako Gobernuan eta parlamentuan izan gara. Gobernuan gertatutakoa kontatu genuen, eta babesa eman ziguten. Eskatu genien babesa jakinaraztekoko, baina ez dute ezer egin. Eta parlamentura eraman genuen Saharan bildutako informazioa, kanporaketa kontatu genuen eta presio politikoa egin genuen.

Zein izan da parlamentuaren erantzuna?

Esan ziguten adierazpen instituzional bat egingo zutela Saharako Errepublika Demokratikoa aintzatetsiz. Gu oso pozik gaude horrekin; hori betetzen badute, zerbaitetarako balioko du bizi genuen esperientzia txar horrek.

Espainiako Estatuaren erantzukizuna salatu duzue.

Bai. Gaur egun, nazioarteko zuzenbideak dio Mendebaldeko Sahara Espainiaren kolonia bat dela, eta Espainiak etengabe urratzen ditu eremuari lotutako legeak. Horregatik, Espainiak lurraldea deskolonizatu behar du, NBEk erreferendum bat egin dezan han, eta sahararrek erabaki ahal izan dezaten zer nahi duten. Eta Nafarroako Gobernuak eta Parlamentuak presio egin diezaiokete Madrilgo gobernuari.

Irudia: Iñigo Uriz / Foku