Edurne Elizondo
Oraingo zahartze prozesuak ez dira lehengoak. 65 urteko pertsona batek erretiroa hartzeak ez du erran nahi aktibo izateari uzten dioenik. Hori nabarmendu du Tania Camino Sanchez psikologoak (Gasteiz, 1981). Zaharrek behar bereziak dituztela erantsi du, eta erantzuna eman behar zaiela. Horretarako dute talde berezia Nafarroako Psikologoen Elkargoan.
Zahartze prozesuak artatzeko taldea baduzue elkargoan. Behar bereziak daudelako?
Taldea duela hainbat urte sortu zen, psikologoak hasi ginelako bat egiten zaharrak artatzen dituzten zentroetako gainerako langileekin. Zahar etxeetan eta eguneko zentroetan lanean hasi ginenean, ohartu ginen bazirela erantzunik ez zuten beharrak. Horregatik erabaki zen taldea osatzea; behar horiei erantzuten hasteko, eta, aldi berean, zaharrekin lan egiten dugun psikologoen arteko elkarlana eta gogoeta bultzatzeko.
Zeintzuk dira zaharrek dituzten behar berezi horiek?
Zaharrentzako egoitzetan eta eguneko zentroetan aritzen garenok artatzen ditugu, batez ere, narriadura kognitiboa dutenak. Kasu horietan, gure lana da kaltearen ebaluazioa egitea, zer gaitasun landu behar den zehazteko, eta, horrekin batera, pertsona horrekin lan egiten duten gainerako profesionalekin aritzen gara, zaharrok nola artatu lantzeko.
Kasu zehatz horietan, etxetik kanpo egoteak ere eraginen die, ezta?
Bai. Elementu anitzek eragiten diete, eta hori kontuan hartu behar da. Horregatik sortu genuen taldea. Zaharrek galera anitzi egin behar diete aurre: gaitasunak galtzen dituzte, etxetik atera behar izaten dute anitzek, lagunak hiltzen joaten dira… Erretiroak ere badu eragina. Fase berri batera egokitzeko beharra dute. 65 urte baino gehiago badituzu, gizarteak zahartzat hartzen zaitu, eta inork azaldu ez dizkizun aldaketak gertatzen hasten dira zure inguruan. Galera horien aurrean egokitzen joan behar dute, etengabe. Eta hori egiteko laguntza da, anitzetan, eskatzen dutena.
Egungo gizarte ereduan, lanik egiten ez duenak ez du balio?
Lanarekin lotuta dago identitatea, neurri handi batean. Estereotipo anitz dago indarrean, oraindik ere, eta zahartzaroa lotzen da ahultasunarekin. Kontua da gaur egun 65 urte dituzten pertsonak hagitz aktiboak direla, kasu anitzetan; hamaika gauzatan aritzen dira. Zahartzea ez da lehen zen prozesu bera, jada. Ondorioz, artatu behar dugun sektorea ere aldatzen ari da, eta kontua ez da bakarrik narriadura kognitiboa dutenak artatzea.
Erraza da 65 urte baino gehiagoko horiek psikologoengana jotzea laguntza bila?
Gure inguruan ere estereotipo anitz dago indarrean, oraindik ere, eta gazteentzat ere zaila izaten da guregana jotzea. Guk zaharrak artatzen ditugu, batez ere, haientzako egoitzetan, eta, ondorioz, erraz hartzen gaituzte, artatzen dituzten profesionalen artean bertze bat garelako, finean.
Zure ikuspuntutik, nolakoa da zaharrekin egiten duzun lana?
Niretzat hagitz aberasgarria da. Gertutasun handiko pertsonak dira. Finean, egunero ikusten dugu elkar, eta zuregana jotzen dute hitz egiteko, edo gauzak egiteko. Esker onekoak dira; esperientzia hagitz aberasgarria da.
Hilaren 15ekoa izan da zaharren aurkako tratu txarrei aurre egiteko eguna. Sektore bereziki zaurgarria da haiena?
Bai. Eta hori da agerian utzi nahi dena egun horren bidez. Tratu txarrak ikusezin dira, oraindik ere, neurri handi batean, baina are gehiago zaharren artean. Tratu txar horiek familia artean gertatzen dira, batez ere. Halere, datuak falta zaizkigu, auzia ez baita behar bezala ikertu, oraindik ere. Kasu anitzetan arazoa da zaharrak ez duela behar bezalako arreta jasotzen zaintzailea erreta dagoelako, eta ez dakielako aurrean dituen egoerak ongi kudeatzen. Ohartu gara tratu txar ekonomikoa ere gertatzen dela.
Nola, zehazki?
Krisiak eragin zuen lana galduta anitzek gurasoengana itzuli behar izatea bizitzera, eta halakoetan gertatzen da, anitzetan, gurasoen dirua gastatzen dutela seme-alabek. Halako egoerak agerian uztea hagitz zaila da. Noski, gurasoek ez dute seme-alaben aurka egin nahi, baina gehiegikeriak gertatzen dira.
Zaila da datuak lortzea?
Bai. Gu saiatu gara, galdeketa egin dugu Nafarroako gizarte langileen artean, eta haiek argi eta garbi erran digute zaila dela 65 urte baino gehiagokoen etxeetara sartzea, beren errealitatearen berri zehatza jasotzeko. Gehienetan, mendekotasun bat dagoenean badute etxe batean gertatzen denaren berri, halabeharrez sartu behar dutelako, han bizi dena artatzeko. Guk uste dugu beharrezkoa dela auzi hau mahai gainean jartzea.
Emakumeak egoera bereziki zaurgarri batean daude?
Datuek diote baietz. Emakumea bikotekidearen menpe egon bada arlo ekonomikoan, adibidez, arriskuak gora egiten du. Oraindik ikerketa lan handia bada egiteko, halere.
Zaharren egoitzetan eta zentroetan zein da egoera?
Hemengo ereduak antz handia du ospitale bateko zerbitzuekin, eta gertatzen da beti ez direla zaharren interesak kontuan hartzen.
Zaharrak artatzen dituzten profesionalak trebatzeko beharra ere bada?
Bai. Trebatu behar ditugu zaintzaile profesionalak, bai eta profesional ez direnak ere.
Espainiako mendekotasun legeak laguntzak agindu zituen, baina ez da bete. Eragin du zaintzan?
Murrizketa anitz izan dira. Laguntzek behera egin dute, eta zaintzaile anitzek gainezka egiten dute. Zaindu behar dira zaintzaileak ere. Iruñeko Donibane auzoan, adibidez, ituna sinatu dugu hamaika eragilek, denen artean zaharren aldeko estrategiak garatzeko. Kontua da komunitatea inplikatzea.
Ainhoa Larretxea Agirre
Hainbat alorretako 30 elkartek osatzen dute Nafarroako Pobreziaren eta Gizarte Bazterketaren Kontrako Sarea. Lehendakariordea da Gara Gonzalez (Iruñea, 1989). Sareak 25 urte bete berri ditu, baina hasierako helburu berari eutsi dio: pobrezia desagertzea.
Sareak 25 urte bete berri ditu. Nola sortu zen?
Bazterketaren kontra zeuden 22 elkartek sortu zuten. Banaka, zaila da presioa egitea eta emaitzak lortzea, eta elkarrekin lan eginda xede hori errazago lortzeko sortu zuten. Sarean lan egiteko beharra nabari zuten, elkarte bakoitzak bere aldetik egiten zituelako gauzak.
Sortu zenean, 22 elkartek osatzen zuten sarea, baina, gaur egun, 30 elkarte daude.
Urteen poderioz, elkarte gehiago batu dira sarera. Azkenekoa iaz batu zen: Tuterako elkarte bat. Horrela, lurralde guztian dugu presentzia. Banaka-banaka joan dira sartuz taldeak sarera.
Zer-nolako elkarteak daude?
Alor guztietako elkarteak daude. Batzuek etxebizitzaren inguruan egiten dute lan; bertze batzuek, ijitoekin… aterpeak kudeatzen dituzten elkarteak daude, baita emakumeekin lan egiten dutenak ere. Askotarikoak dira elkarteak. Pobreziak eta bazterketak alor asko ukitzen dituzte.
Sarearen sorreratik nola aldatu da zuen funtzioa?
Helburuak berak dira duela 25 urte eta orain. Egia da egiteko moduak aldatu direla. Gaur egun, hiru lan arlo zehatz ditugu. Alde batetik, eragin politikoa dugu: egiten diren politika guztiak guztion beharrak errespetatzeko egitea da asmoa. Bestetik, sarean elkarren artean egiten dugu lan. Hirugarren arloa parte hartzea da. Guretzat oso garrantzitsua da lan egiten dugun pertsonek politikan eta hartzen diren erabakietan parte hartzea. Azken urteotan, alor horretan lan handia egiten ari gara.
Politika aipatu duzu; azken lau urteetan nabaritu duzue aldaketarik gizarte politiketan?
Egia da egin direla politika berriak. Egiten diren politikak ez dira egokitzen errealitatera, eta oso garrantzitsua iruditzen zaigu analisiak egitea eta egiten diren politika guztiak aztertzea; politika guztien helburua izatea pobrezia bukatzea. Azken urteetan nahikoa gauza egin dira, baina beti gehiago eskatzen dugu. Helburua ez da ahaztu behar.
2008an izan zen azken krisialdi handia. Zer ondorio utzi ditu?
Adituek askotan erraten dute krisia bukatu dela, baina errealitatea oso ezberdina da. 2008an lanpostu asko galdu ziren; soldatek behera egin zuten, eta jende asko pobrezian gelditu zen. Egoera horretatik ez gara atera. Pobrezian gelditu ziren horiek pobrezia larrian daude oraindik ere, eta errealitate berri bat dago: lana daukan jendea, baina hala ere pobrezia egoeran dagoena. Errealitate hori bada Nafarroan, eta ardura hartu behar da, egoera horiek oso latzak baitira.
Krisi berri baten mamua zabaltzen hasi da. Gizartea prest dago horrelako krisi bati aurre egiteko?
Krisian jarraitzen dugu; beharbada ez da krisi makroekonomiko handi hori, baina krisia errealitatea da. Gure inguruko pertsonak pobrezia larrian daude, eta, beste krisi bat etortzen bada, oso zaila izango da jende hori guztia pobrezia egoera horretatik ateratzea.
Nola lagundu daiteke pobrezia egoeran dagoen pertsona bat?
Gure ustez, denek lagun dezakegu. Garrantzitsua iruditzen zaigu errealitateaz jabetzea. Askotan, ez dugu ikusten edo ez dugu ikusi nahi errealitate hau existitzen dela Nafarroan. Lehen pausoa errealitateaz jabetzea da, eta itsu edo isilik ez gelditzea, zer edo zer egitea. Gure bizilaguna lagun dezakegu, elkarte batera joan… Ez du zertan ekonomikoki izan, denborarekin izan daiteke. Laguntzeko hainbat modu daude.
Badaukazu daturik errealitate hori erakusteko?
Joan den urteko datuak ditugu. 86.000 pertsona daude Nafarroan bazterketa edo pobrezia egoeran. Pertsona horien erdiak pobrezia egoera larrian daude, eta jende pila da. Egoera larrian dauden horiek oso egoera muturrekoan daude: kalean daude; ez daukate jatekorik… Horien artean, asko familiak dira, eta haur asko daude, gainera, egoera horretan.
Pobrezia eta pobrezia larria bereizi dituzu. Zein da bien arteko desberdintasuna?
Hilabetean 355 euro baino gutxiagorekin bizi diren pertsonak pobrezia larrian daudela erraten dugu. Diru kopuru horrekin ezin da alokairua edo jatekoa ordaindu.
Pobrezia egoeran egon gabe bertzelako arazoak dituzten pertsonek ere jo dezakete zuen sarera?
Bai, askotarikoak baitira sarean dauden elkarteak. Gure ideia da gizarte guztiari arreta eskaintzea. Edonor etor daiteke laguntza eskatzera edo eskaintzera
Hainbat kanpaina egin izan dituzue.
Azken urteetan, egoera oso larri baten aurka egin dugu lan: aporofobiaren kontra, pobreen kontrako mezu horien kontra, alegia. Kanpaina bat kaleratu dugu horren kontra, Benetazko ideiak pobreziaren aurka izenekoa. Ideia da gizarte guztiak parte hartzea. Gure sare sozialetan aurkitu daitezke kanpainaren nondik norakoak.
Desagertzeko sortu zenuten sarea?
Bai. Gure helburua elkartea desagertzea da, pobrezia bukatzea. Borroka horretan arituko gara beharrezkoa den denbora guztian.
Edurne Elizondo
Antropologiaren esparrutik aztertu ditu depresioa eta hura gainditzeko prozesuak Maria Zapata antropologoak (Badajoz, Espainia, 1983). Analisi soziokulturala egin, eta sistema heteropatriarkalaren eta kapitalismoaren eragina nabarmendu …
Edurne Elizondo
Kontent, baina oporrak hartzeko irrikan. Halaxe da Osasunako kapitain Mai Garde (Iruñea, 1987). Balentria egin du taldeak, Bigarren Maila irabazi baitu, hiru urteko bidea egin eta gero. Datorren sasoian, sortu berri duten Lehen B Mailan ariko dira nafarrak.
Zaleen txaloak jaso dituzue asteburuan, Sadarren, gizonen taldeko jokalariekin batera. Eskertzen dira horrelakoak?
Bai. Sasoia hagitz polita izan da guretzat; taldearentzat, oro har, denboraldi hagitz ona izan da, eta orain dagokigu egindako lanaren aitortza jasotzea. Hori eskertzekoa da beti.
Sasoia biribila izan da Osasunarentzat. Espero zenuten horrela amaitzea hasi zenutenean?
Uste dut hainbat gauzak egin dutela bat. Azken urteotan gauzak ongi egin ditu taldeak, nire ustez, eta erein duen hazi hori loratu egin da. Uste dut zaila izanen dela oraingoaren pareko bertze sasoi bat egitea. Gizonen taldea Lehen Mailara itzuli da, eta gu igoera lortzekotan izan gara. Emakumezkoen bigarren taldeak lortu du: Bigarren Mailara igo da. Osasunak hagitz urte txarrak izan ditu, baina Taxoaren lan ona egiten hasi dira, eta horren emaitza ari gara zelaian ikusten.
Lehen Mailara igotzea lortu ez izanaren arantza baduzue?
Bai. Igotzeko lehiara iristea lortu genuen, eta, noski, helburua igotzea zen. Baina uste dut egindakoari duen balioa eman behar diogula. Taldearen helburua ez zen liga irabaztea ere. Lehen lau onenen artean sailkatzea zen gure xede nagusia, eta sasoia hasi zenean esango nuke denek uste zutela laugarren izanen ginela, gehienez ere. Talde gaztea da, ia denak gara etxeko jokalariak, eta talde profesionalen aurka aritzea egokitu zaigu, guk lortu dugun postuan egoteko helburuarekin osatutako taldeen aurka, alegia. Tristatu gintuen igotzeko lehia horretako finalera iritsi ez izanak, baina uste dut orain, denbora pixka bat pasatu eta gero, egindako guztiaz ohartzen ari garela.
Igoera lortu ez izanak ilundu du urte osoko lana, neurri batean?
Uste dut igoera lortzeko finalean sartu ez izanak guri eta zaleei erakutsi digula lortu duguna benetan garrantzitsua izan dela. Agerian gelditu da zer zaila zen aurrean genuen erronka, eta uste dut horrek ekarri duela, azkenean, sasoi osoan egindako lan horri benetako aitortza egitea. Ohartu gara sekulako lana egin dugula, eta argi dut kontent egon behar dugula. Faboritoen aurka irabazi dugu sasoi honetan, eta uste dut jendeak ikusi duela lortutakoa zenbateraino den garrantzitsu.
Zuek dakizue zein den egindako ahaleginaren neurria.
Nik orain arte egindako lan guztiaren garrantzia nabarmendu nahiko nuke. Ez bakarrik oraingo sasoikoa. Hainbat urtez bazterrean gelditu da emakumezkoen futbola Nafarroan. Garai batean, Lagunak taldea izan zen nagusietako bat, baina arazo ekonomikoek eragin zioten. Orain gutxi batzuk dugu Osasunan aritzeko aukera, baina jokalari guztien lana eta ahalegina eskertu nahiko nuke nik, talde guztietan behin eta berriz saiatu diren emakumeen indar horrek ekarri baitu gure kirolak aurrera egitea.
Emakumeen kirolaren arazoetako bat da babesik eza?
Bai, babesik eza arazo handia izan da guretzat. Orain arte, emakume anitzek kanpora joan behar izan dute futbolean aritzeko, hemen ez zegoelako aukerarik. Gutxik egin dugu hemen gelditzeko apustu hori. Uste dut helburutzat hartu behar dugula jokalariek hemen aritzeko aukera izatea, eta ez izatea ezinbertzekoa kanpora joatea.
Gauzak aldatzen ari dira?
Argi dago emakumezkoen futbolak gora egin duela, eta uste dut egoera horrek ez duela atzera-bueltarik. Aurrera baino ez dugula eginen. Duela hainbat urte, ziurgabetasunak jota izaten ginen jokalariok, taldeak desagertzeko beldurrez ere bai. Osasunan ere hori gertatu zen. Taldea osatu, baina bertan behera utzi zuten. Argi dut orain hori gertatzea anitzez ere zailagoa litzatekeela; emakumezkoen futbolak bere bidea egin nahi du, eta horretan ari da. Gizartean gertatzen ari denaren isla da kirolaren esparrua, nire ustez: emakumeok rol gero eta nabarmenagoa bete nahi dugu arlo guztietan. Anitz dugu egiteko, baina ari gara gauza handiak lortzen.
Oraindik ere, kirola eta emakumezkoen kirola bereizten dira. Zaila da etiketa hori kentzea?
Orain arte ez ginen existitu ere egiten, eta, egia erran, etiketa gutxienekoa da, niretzat. Inportanteena da taldeek gure aldeko apustu sendoa egitea. Ezin dugu ahaztu duela hiru urte sortutako talde bat dela gurea. Bide onean garela uste dut, baina argi izan behar dugu erronka handia dugula aurrean, urratsez urrats egin behar dugula aurrera. Uste dut ezin ditugula gizonen eta emakumeen kirolak parekatu. Futbolean, adibidez, gizonen taldeek mugitzen duten diruak ez du deus ikustekorik gure errealitatearekin. Ezin da alderatu, inondik inora. Eta ez dugu hori egin nahi. Orain, gure kasuan, gizonen taldearen beharra dugu. Helburua da gure kabuz eustea.
Eta zein da hori lortzeko gakoa?
Gako anitz daude. Hedabideetan tokia izatea garrantzitsua da; garrantzitsua da gu ere Sadarren aritzea; gure lana ikusgarri bilakatzea da kontua. Zelaiak betetzen ari gara, eta horrek erakusten du zaleen interesa pizten dugula. Babesa behar dugu, handitzen jarraitzeko.
Etxekoen babesa izan duzu?
Bai. Ahizparekin hasi nintzen, Atarrabian. Entrenatzeko aukera genuen, baina ez ziguten uzten partidak jokatzen. Izkoren garaian Osasunara etorri nintzen, baina taldea bertan behera utzi zuten. Orduan, Lagunak taldearekin aritzeko aukera izan nuen, Lehen Mailan. Orain, egoera bertzelakoa da Osasunan. Futbolera itzultzeko nire aukera izan da. Sasoia ez da amaitu, gainera. Nafarroako Kopako finala dugu, ekainaren 9an, Castejonen.
Ainhoa Larretxea Agirre
Gaur egun, ez da sexu heziketa modu arautuan irakasten Nafarroako Hezkuntza sisteman. Hutsune horri aitzin egiteko Sexu heziketari buruzko gida, Haur eta Lehen Hezkuntzako irakasleentzat gida, sortu berri du LAB sindikatuak. Itx…
Ane Eslava
Fibromialgia eta neke kronikoaren sindromea dutenen nazioarteko eguna izan zen igandea. Sentsibilizazio zentraleko sindromeen multzoan daude gaitz horiek, eta herritarren %4 ingururi eragiten diete, bereziki emakumeei. Baina aintzatespen gut…
Ane Eslava
Gerretatik eta pobreziatik aldentzeko Afrikatik Europara doazen iheslarien egoerarekin kezkatuta, Euskal Herriko hainbat lagunek Zaporeak elkartasun proiektua sortu zuten, 2016an. Greziako errefuxiatuen kanpalekuetan lan egiten dute, han dauden lagunei janaria ematen. Proiektua haziz doa, eta, aurrera jarraitzeko dirua lortzeko, Koxk jardunaldia egingo dute igandean, Iruñean, Egin Koxk elkartasunari! lelopean. Mariano Galarza (Iturmendi, 1955) boluntarioetako bat da, eta adierazi du igandeko jaia “garrantzitsua” dela, jendearen babesa “ezinbestekoa” baita lanean jarraitzeko.
Zertan datza, zehazki, Zaporeak egitasmoa?
Zaporeak-eko kideok Greziako Lesbos hirian lan egiten dugu, errefuxiatuei janaria ematen. Sukalde bat muntatu dugu, eta egunean mila otordu baino gehiago banatzen ditugu. Errefuxiatuen kanpaleku baten ondoan gaude, kanpoan, ez baitigute uzten hara sartzen, eta beste GKE baten lanaren osagarri moduan aritzen gara. GKE horrek emakume eta haurrentzako ekintzak antolatzen ditu, eta guk emakume eta haur horiei ematen diegu janaria.
Nola sortu zen egitasmoa?
2016an sortu zen. Jende askok alde egiten zuen Siriatik, gerratik ihesi, eta Donostiako lagun batzuk, egoerarengatik kezkatuta, hara joan ziren, laguntzera. Horrela hasi ziren, eta, poliki-poliki, handituz joan da. Euskal Herrian arrakasta izan du, eta jende asko azaldu da laguntzeko prest.
Greziako Gobernuak oztopoak jartzen dizkizue?
Bai, batez ere kanpalekuetara sartzeko. Lehen izan ziren beste sukalde batzuk, Atenasen eta Kiosen, baina itxi egin behar izan genituen, traba administratiboengatik. Lesboskoa otsailean jarri genuen martxan; kanpalekuaren ondoan egoteko baimena bakarrik dugu, eta janaria emateko zehazki pertsona horiei: emakumeei eta haurrei.
Nola funtzionatzen duzue?
Han sukaldari finko bat dago, eta hemendik boluntario taldeak joaten gara sukaldean lan egitera. Hiru astean behin talde berri bat joaten da, eta hango errefuxiatu batzuen eta beste GKE batzuen laguntza ere izaten dugu tarteka. Ni neu joan den urtean joan nintzen, Atenasko sukaldea oraindik martxan zegoenean.
Zuk nola bizi izan zenuen?
Positiboa izan zen, eta aldi berean gogorra. Hurbiletik ikusten duzu nolakoa den hango egoera, nola bizi diren han, eta hori gogorra izaten da. Baina, aldi berean, pozgarria da, guk janari on bat ematen diegulako, eta haiek beren esker ona adierazten digutelako; hizkuntzarekin ez bada, irribarre batekin. Hori pozgarria da.
Zenbat boluntario zarete?
Zaporeak-ek bi egoitza nagusi ditu, bat Donostian eta bestea Iruñean. Hemen, Iruñean, 30 pertsona inguruko talde finko bat dago, eta, momentu zehatzetan, laguntzaileak ditugu. Donostialdean, jende gehiago dago, 50etik gertu. Gero, beste toki batzuetan ere badira taldeak; adibidez, Irunen eta Gasteizen. Pertsona asko pasatu gara Lesbosko sukaldetik: hasi ginenetik, 500 lagun inguru denera.
Zer helbururekin egingo duzue igandean Koxk jaialdia?
Koxk pintxoen festa bat da, eta Iruñeko San Frantzisko plazan egingo dugu; helburua da jendearen parte hartzearekin dirua biltzea Lesbosera eramateko, proiektuarekin jarraitu ahal izateko. Izan ere, janaria hemendik bidaltzen dugu, baina gauza batzuk han erosten dira, eta eguneroko gastu bat da.
Nolakoa izango da eguna?
Inaugurazioa 10:00etan izango da —errefuxiatu bat egongo da—, eta 14:30ak edo 15:00ak arte egongo gara pintxoak dastatzen. Festako ezinbesteko kolaboratzaileak dira Iruñeko tabernak: berrogei tabernak baino gehiagok prestatuko dituzte pintxoak, eta Ostalaritza Eskolak ere parte hartuko du. Pintxo dastaketaz gain, kultur jarduerak ere egongo dira, hala nola Iruñeko dantzariak, txarangak eta Ene Kantak-eko kideak. Jaialdia Iruñean egingo den bigarren aldia izango da aurtengoa, baina lehenagotik beste bost aldiz egin da, Donostian, eta arrakasta handiz, gainera.
Gizartea sentsibilizatzeko ere erabiliko duzue eguna?
Bai, jakina. Dirua biltzeaz gain, nahi dugu hurbiltzen den jendea pixka bat kontzientziatzea, ikustea hor badirela errefuxiatuak, eta behar handia dutela. Festa giroan egingo dugu, baina, aldi berean, aldarrikatzailea izango da ekitaldia.
Aurrera begira, zer erronka dituzue Zaporeak-en?
Zoritxarrez, Greziako egoerak bere horretan jarraitzen du, eta ez da konponbiderik ikusten; horregatik, gure eginkizuna ez da amaituko. Beraz, erronka izango da proiektuari eustea, jarraitzea laguntza eramaten beharra dagoen tokietara. Horretarako, ezinbestekoa da laguntza ematen duen jendeak horretan jarraitzea, noski; bestela, ez da posible. Gu boluntarioak gara, baina jende asko behar dugu atzetik, lanean jarraitu ahal izateko.
Zu itzuliko zara Greziara?
Nire asmoa da udazkenean joatea, baina, betiere, beharra dagoenean joango naiz.
Edurne Elizondo
Etxebizitzaren esparruan nabarmenak izan dira 2008. urtean eztanda egin zuen krisiaren ondorioak. Eta arazoa ez da konpondu. Egitura ekonomikoa aldatu behar da hori lortzeko, Raquel Rodriguezek eta Mario Espinozak De la especulación al derecho a la vivienda liburuan jaso dutenez. Espinozak (Madril, 1980) Katakrak liburu dendan aurkeztu berri du.
Oraindik ere konpondu gabeko arazoa da etxebizitza. Zergatik?
Arrazoi anitz daude hori azaltzeko. Tartean dauden interesak dira arrazoi horietako bat, baina badira bertze kontu batzuk egiturazkoak direnak. Estatuak duen arazo nagusia da etxebizitza politiken helburua ez dela izan herritarrek esparru horretan dituzten eskubideak bermatzea, baizik eta eredu ekonomikoari mesede egitea. Horrek ondorio garbi bat du: etxebizitza eskubidea interes ekonomikoen menpe gelditzen dela.
Eta interes horiek etxebizitza eskubidearekin kontrajarrita daude?
Hala da. Arazo nagusia da Espainiako egitura ekonomikoak oinarri duela higiezin eta finantza eredu bat. Eredu hori ez da hutsean gelditu azken krisiaren ondotik; indarrean jarraitzen du. Arazo nagusia, beraz, egituran dago; eredua aldatu behar dugu. Etxebizitza politikak aldatzen ere hasi behar dugu, beren xede sozialak bete ditzaten. Politika horiek ezin dute jarraitu mesede egiten bankuei eta espekulatzaileei.
2008ko krisiak agerian utzi zuen etxegabetzeen drama; gizarteak ez du lezioa ikasi?
Argi dago erakundeek badutela aukera etxebizitza eskubidea bermatzeko neurriak hartzeko; bertze gauza bat da hori egiteko borondatea izatea, edo gai izatea higiezinen arloko finantza eliteen presioei men ez egiteko. Elite horien eta administrazio publikoen interesak kontrajarriak dira. Nik uste dut arazoa dela guk ez dugula krisiaren lezioa ikasi, eta finantza eta ekonomia ereduak bai; ikasi du, eta merkatu berrira moldatzeko gai izan da. Gakoa jada ez da mugarik gabe azpiegiturak eta etxebizitzak eraikitzea, baizik eta hirietako erdiguneetara itzultzea, eta turistifikazioaren eta gentrifikazioaren bidez erdiguneetan dauden aktiboak espoliatzea.
Nola egiten dute hori?
Turismoarekin lotutako jarduerak eta espazioak bereganatzen dituzte, errentagarri bilakatzeko. Auzoetako bizitza ere ekonomiaren arloko aktibo bilakatzen dute enpresek; merkaturako salgai bilakatzen dituzte auzo horiek.
Horren ondorio da, adibidez, alokairuen prezioaren igoera, hiri anitzetan gertatzen ari dena?
Hori da. Etxebizitzak produzitu beharrean, hirietako erdiguneetan eta auzo jakin batzuetan dauden errentak bereganatzen dituzte. Horregatik igotzen dira alokairuak, bertzeak bertze. Ikasi dute ezin dutela aurrekoaren gisako produkzio ziklo bat bultzatu, mailegatzeko dirurik ez dagoelako, eta, horren ordez, burbuila hirietako erdigunera eraman dute.
Alokairuen igoerak jo ditu herritar anitz. Drama ez da amaitu?
Ez, inondik inora. Alokairuen inguruko legearen 2013ko aldaketak ekarri du, hain zuzen ere, orain arteko higiezinen eredua oraingo egoerara egokitu ahal izatea, haren interes ekonomikoari eutsi ahal izateko. Aldaketa horren arabera, alokairuek gora egin dezakete hiru urtero, eta horrek erakarri ditu Socimi elkarteak eta putre funtsak, alokairuen bidez errentagarritasun handia eskuratzen ahal dutelako. Nork galtzen du? Etxe horietan bizi diren herritarrek, argi eta garbi, beren etxeetatik botatzen dituztelako, errenta ordaintzeko aukerarik ez dutelako.
Hirietako erdiguneak erakusleiho bilakatzen ari dira, eta errenta altukoentzako espazio. Bartzelonan eta Madrilen hori gertatu da; ikaragarria da. Erdigunetik urrun diren auzoetan ere hasi dira alokairuen prezioa izugarri igotzen. Beldurgarria da.
Iruñean ere gerta liteke?
Funtsezkoa da gauza bera ez gertatzeko neurriak hartzea. Nafarroako etxebizitzaren legeak, gainera, ematen du neurri horiek hartzeko aukera. Alokairuen prezioaren kontuan, nik uste dut hiriak ari direla aurrean duten arazo bati ahal duten moduan aurre egiten. Iruñean bertze hainbat hiritan agerian gelditu diren lezioak ikasi beharko lituzkete, argi baitut gaitasuna dutela higiezinekin eta turismoarekin lotutako kapitala erakartzeko. Orain, Iruñean ez dago Madrilen edo Bartzelonan dagoen saturazioa, baina argi dut hemengo Alde Zaharra kapital bilakatzeko aukera badagoela Socimi elkarteen eta gisakoen buruan.
Zer egin daiteke?
Hasteko, uste dut funtsezkoa dela, bertzeak bertze, turismorako etxebizitzek alokairuaren prezioan duten eragina aztertzea eta neurtzea. Anitzek uste dute turismoa beti dela jarduera on bat; kontua da gauza bat dela turismoa eta bertze gauza bat dela turistifikazioa. Gisa horretako etxebizitzek neurririk gabe egiten badute gora, hirietatik botako gaituzte herritarrok. Ongi aztertu behar da halako jarduerek prezioetan eta herritarren toki aldatzeetan duten eragina.
Alokairuen prezioa kontrolatzeko neurriak hartu beharko lituzkete erakunde publikoek?
Bai, eta badute horretarako aukera. Hori egiten ez bada, agian bi urteko epean berandu izan liteke edozer neurri hartzeko. Iruñeko sanferminek, adibidez, etxebizitzei etekina ateratzeko aukera ematen dute, eta, bestak aktibo bilakatzen badira, arazoak okerrera egin lezake; eta azkar gainera. Gentrifikazioak aurrera jarraitzen badu, sanferminen gisako ekinaldi batek Socimi elkarteak erakartzen ahal ditu erdigunera.
Alokairuen igoerak karrikan uzten ahal ditu herritar anitz, oraindik ere.
Bai, egoerak okerrera egiten ahal du, eta herritar anitz etxebizitzarik gabe gelditu. Hainbat arazok egiten dute bat, gainera. Etxebizitzaren arazoa ez da konpondu, eta, enpleguaren arloko legeek ekarri dute lana gero eta prekarioagoa izatea. Langile pobreak ditugu orain. Bide beretik jarraitzen badugu, benetako hondamendia gertatzen ahal da; hiriak klaseen arabera banatzen ari dira, eta prekaritateak gora eginen du. Finean, krisia ez da inoiz amaitu. Etxegabetze bat gertatu baino lehen, erakundeen ardura da hutsik dauden etxeak behar dituztenen esku jartzea. Estatuan, 3,4 milioi etxe huts dago.
Egungo egoera larriagoa litzateke Hipotekek Kalte Egindakoen Plataformaren edo maizterren sindikatuen gisako erakundeek egindako lana gabe?
Bai, zalantzarik gabe. Lan handia egin dute etxebizitzaren arazoa sozializatzeko, eta erantzun kolektiboa emateko beharra jarri dute mahai gainean. Bazterketari buruzko datuak anitzez ere okerragoak lirateke herri mugimenduak egindako lan hori gabe.
Edurne Elizondo
Kameraren aurrean, Oier Fuentesekin, bai eta oholtza gainean ere, Harritik hazia eta Bizimiñak obretan. Pinturaren mundutik ailegatu da Maddi Irazoki antzerkigintzara (Bera, 1977). Uztartu eta nahastu egin ditu biak.
Aktore lanetan jarraitzeko gogoz?
Bai. Irrien Lagunak da nire azken abentura. Antzerkiaren arloan zenbat eta gehiago sartu, orduan eta gusturago sentitzen naiz.
Harritik hazia antzezlanean parte hartu eta gero piztu zaizu gogo hori?
Bai. Herrian prestatu genuen obra horrekin hasi zen dena. Beti izan dut jakin-mina, baina ez nuen denborarik, edo beti bazen bertze zerbait egiteko.
Obra horretan margolari gisa ere aritu zinen.
Margoa eta antzerkia uztartu nituen Harritik hazia lanean. Itzel konpainiarekin ere, bi esparru horiek jorratzen ditut: pintatu eta antzeztu egiten dut, oholtzan.
Artistaren estudioak eta oholtzak badute zer ikustekorik?
Nik bakarrik lan egiten nuen nire gelan, nire saltsan, eta, egia erran, uste nuen ez nintzela gai taldean aritzeko. Baina antzerkiak gauza asko ematen dit; ematen dit presentzia, ematen dit oraina, eta ematen dit adi egon beharra. Hori deskubritzea polita izan da.
Itzel konpainiarekin Bizimiñak ikuskizunean aritzen zara aktore eta margolari lanetan. Nola sortu da proiektu hori?
Hagitz polita da. Itziar Eliasek Dani Irazoki nire anaia ezagutu zuen. Ideia zuen minaren inguruan zerbait lantzeko. Nire margolanak ikusi zituen, eta proposatu zidan zerbait egitea, obrarako diseinuren bat egiteko. Gero, nire bideo batzuk ikusi zituen, ni margotzen. Elkar ezagutu, eta hori bera oholtza gainean egiteko proposatu zidan. Eta baietz erran nuen, noski! Hirurok aritzen gara oholtzan, eta musika, antzerkia eta margoa nahasten ditugu.
Nola ailegatu zinen artearen eta margoaren mundura?
Beti maite izan dut. Beti egoten nintzen marrazten. Etxean, eskolan… liburuak eta aurkitzen nuen edozer paper betetzen nituen nire marrazkiekin. Arte Ederrak ikasi nituen. Bilbon hasi, eta Bartzelonan amaitu nituen ikasketak.
Beran egiten duzu lan. Herri txiki bat ere bada sortzeko espazio aproposa?
Nik herrian bizi txiki bat dut, baina oso polita. Irakaskuntzan aritu nintzen, Seaskan, zortzi edo bederatzi urtez, arte eskolak ematen. Hasieran gauzak aldatzeko indar handia nuen, baina konturatu nintzen esparru horretan zaila zela. Indarra galduz joan nintzen. Ikasleei erraten nien espazio propio bat osatu behar zutela. Asko ikasi nuen, ez nuke aldatuko, baina ez zen nire esparrua. Nik behar nuen denbora, hurbiltasuna, lasaitasunez lan egin ahal izatea.
Sortzen tailerra jarri zenuen martxan hori lortzeko?
Hori da. Tailerrean, prozesuak du garrrantzia. Horregatik izena du Sortzen. Bost pertsona hartzen ditut gehienez batera. Materialak ematen dizkiet, eta jokoen bidez ikasten ditugu teknikak. Ez diet esaten zer egin behar duten. Kontua da nork bere bidea egitea, horrek uzten dizulako aztarna bat. Hori da politena. Burua, begia, eskua eta bihotza lotzea da garrantzitsuena. Emaitza ez da inportanteena.
Zer aztarna utzi dizu pinturak?
Sortzeko modua aldatu zaidala konturatu naiz. Lehen, ideia bat izaten nuen buruan, eta lantzen nuen, zer forma eman erabaki arte. Orduan hasten nintzen lanean. Orain, senez egiten dut lan, batez ere. Askotan, materialekin lanean hasten naiz, deus pentsatu gabe, baina bukaeran beti gelditzen dira agerian harremanak eta loturak. Dena dago hor, dantzan.
Antzerkiak eragin dizu aldaketa hori?
Baietz uste dut. Momentuaz gozatzen ikasteko aukera eman didalako. Lehen, margotzen nuen nire burutik kanpora joateko; orain, pintatzen dudanean, hemen eta orain dira gakoa. Eta hori da oholtza, hain zuzen. Hemen eta orain. Alaba jaiotzeak ere eragin zidan.
Nola?
Uste nuen beldur gehiago izanen nuela, segurtasunik eza sentituko nuela. Baina alderantzizkoa gertatu zait. Eskolako lana utzi nuen, eta nire tailerrean hasi, argi ikusi nuelako emakume aske bat hazteko eta beharko zituen tresnak emateko nik ere bide hori egin behar nuela. Nire maistra izan da. Itzel konpainiarekin ere ikasi dut entzutea oso garrantzitsua dela.
Zer eman dizu proiektu horrek?
Emanaldi bakoitza ezberdina da, bat-batean sortzen ditudalako oholtza gainean egiten ditudan margolanak. Obra bera da, baina hitzek sentsazio ezberdinak eragiten dituzte. Hemen eta orain, horiek dira gakoak, berriz ere.
Ane Eslava
Gero eta ugariagoak dira espetxe zigorrean oinarritutako justizia sistemaren aurrean bide berriak proposatzen dituzten ahotsak. Horietako bat da Paz Frances legelari, NUPeko irakasle eta Salhaketako kidea (Iruñea, 1983). “Zigorraren kulturak” egungo gizartean duen pisua aztertu du Diana Restreporekin batera, ¿Se puede terminar con la prisión? Críticas y alternativas al sistema de justicia español liburuan. Egungo justizia sistema eraldatzeko bideak proposatu dituzte.
Zaila dirudien arren, kartzelarik gabeko mundu bat sortzen hasteko gakoak eman dituzue.
Bai, hori da. Gaur egun, oso urriak dira espetxerik gabeko kulturak; soilik Latinoamerikako herri txikiren bat geratzen da. Gaur egun, ezinezkoa iruditzen zaigu espetxerik gabeko mundu bat imajinatzea. Horregatik, gu liburuan saiatu gara gizartearen iruditerian txertatuta dagoen premisa horretatik ateratzen.
Zergatik uste duzu beharrezkoa dela espetxea deuseztatzea?
Espetxea abolitzea premiazkoa da bizi baldintza hobeagoak izango dituen gizarte berri bat sortzeko. Ez dugu itxaron behar gizarte perfektu bat izan arte espetxea deuseztatzeko. Izan ere, espetxeak ez ditu betetzen hura legitimatzeko funtzioak, eta sistematikoki urratzen ditu giza eskubideak. Gainera, ez da dirurik inbertitzen delituak saihesteko politika publikoak egiteko, biktimak artatzeko neurriak ezartzeko eta herritarrok gure gatazkak konpontzeko bideak bilatzeko.
Espetxea zigorrean oinarritutako sistema oso baten zati bat dela esan duzue liburuan.
Erdigunean jarri nahi izan dugu kartzela eta zigor zuzenbidea direla zigorrera etengabe jotzen duen kultura zibilizatzaile baten zati bat. Espetxea da kultura horren adierazpen instituzional nagusia, baina, gure ustez, ez da nahikoa zigorraren manifestazio bakar baten aurka lan egitea. Espetxea zerbait isolatu gisa ikusi beharrean, kultura horren oinarriak aztertu behar ditugu. Horretarako, lotu egin ditugu hainbat zapalkuntza sistemaren aurkako borrokak, sistema horien guztien oinarrian baitago zigorra.
Adibidez?
Aztertu dugu ea zer lotura duen espetxearen kontrako borrokak esklabotzaren aurkako borrokarekin, edo eskolan zigorretik urrundu nahi diren proiektuekin, edo buruko osasuneko arazoak dituzten pertsonak giltzaperatzeko espazioak abolitzeko mugimenduekin. Sistema horien sorrera aztertzen badugu, elementu komun bat ikusten dugu guztien artean: patriarkatuaren eta kapitalismoaren sendotzea. Izan ere, menderatzea dago patriarkatuaren oinarrian, eta sistema horrek, kapitalismoaren barruan, espetxea eta bestelako instituzio horien sorrera bultzatu du.
Bestalde, gaur egun jasota dauden delituen eduki politikoaz ere mintzatu zarete.
Bai. Aztertu dugu zergatik sistema patriarkal kapitalista batean lesio larriko delituek bezain zigor gogorrak dituzten lapurretek, edo zergatik lepo zuriko delituak deitutakoek zigor leunagoak dituzten. Erakutsi nahi dugu zer kolektiboren gainean dagoen zigorraren kontrola. Izan ere, zigorra erabiltzen da herritar guztiak menperatzeko, baina baita talde arrazializatuak, pobreak eta zaurgarriak kontrolpean izateko ere. Zigorra boterearen erabilera bat ere bai baita. Interes batzuk beste batzuen gainetik babesten dituen sistema batean gaude, argi eta garbi. Elementu horiek guztiak erakutsi nahi ditugu, eredu berri bat pentsatu behar dugula sinesten hasteko.
Zehazki, zuek zer proposamen egin dituzue liburuan?
Ez dugu gidalibururik, eta badakigu transformazio prozesua motela izango dela, baina aldaketa batzuk proposatu ditugu. Pertsonen benetako beharrizanetan oinarritutako komunaren politikak pentsatzen hastea proposatu dugu, gatazkak modu komunitarioan konpontzeko ereduak sortzeko, behetik abiatuta.
Halako esperientziarik ezagutzen duzue?
Bai, guk AEBetan eta Alemanian gauzatzen ari diren esperientzia batzuk kontatu ditugu. Ereduak Transformative justice du izena, eta AEBetako auzo batzuetan sortu zen, zeinetan arrazializatutako biztanleriaren gaineko zigor bidezko kontrola izugarria baita. Han, konturatu ziren gatazka baten aurrean botere publikoetara jotzen zutenean indarkeria espiral handiak sortzen zirela. Horri aurre egiteko, esku hartze komunitarioko eredu bat sortu zuten, oso esanguratsua.
Zertan datza eredu hori?
Hiru premisatan oinarrituta dago: lehenik, garrantzi berbera ematen diote gizabanakoaren justiziari eta askapen kolektiboari; bigarrenik, auzoetatik eta espazio komunitarioetatik lan egiten dute indarkeria desagerrarazteko; eta, azkenik, indarkeria pairatu duen pertsona babesteko estrategiak sortzen dituzte, bai eta indarkeria gauzatu duen pertsonarentzako programa emantzipatzaileak ere, bere portaera aldatzeko aukera izan dezan.
Proposamen abolizionistek utopikoak irudi dezakete; halako ereduekin erakutsi nahi duzue posible dela espetxearen alternatibak sortzea?
Bai. Liburuan proposamen hau sartu dugu itxaropena zabaltzeko, erakusteko halako ereduak gauzatzen ari direla jada; gainera, zigor bidezko kontrola hobekien ezagutzen duten komunitateetan.
Hala ere, ez duzue proposamen bakarra egin, ezta?
Hori da. Liburua edonork irakurri ahal izatea nahi dugu; badakigu ez dela oso gai ezaguna, eta ez dugu sektarioak izan nahi; ez dugu eredu bakar bat proposatu nahi. Modu progresiboan idatzi dugu: lehenik, kartzelaren abolizioa proposatu dugu; ondoren, kartzelaren eta justizia sistemaren abolizioa, eta, azkenik, zigorraren kultura osoaren abolizioa. Baina irakurlea nahi duen tokian gelditu daiteke. Ez dugu inor ikaratu nahi, ezta hau guztia zerbait oso utopiko gisa ikus dezaten ere. Horregatik, atal bat erantsi dugu, esateko: guk espetxea deuseztatu daitekeela uste dugu, baina oraingoz ez bagara horretarako gai, zer aldatu behar dugu nahitaez, giza eskubideak sistematikoki urratzeari uzteko?
Nola ikusten duzu gizartea gai honen aurrean? Izan ere, azkenaldian zigorrak gogortzearen aldeko adierazpenak egon dira.
Hemen uste faltsu batzuk zabalduta daude. Komunikabideek eta batez ere alderdi politikoek modu arduragabean erabiltzen dituzte biktimak eta zigor zuzenbidea, egoera konplexuen aurrean gizarteari baliabideak emateko, modu sinplista batean. Eta gizartearen zati bat horren mende erortzen da. Beldurraren kultura batean, beldurraren aurrean erantzuna da: “Jende hori giltzapetu dezatela”. Hortaz, gizarteak zigorraren aldeko joera duela pentsa dezakegu. Baina gaiaren inguruan egin diren ikerketak ez datoz bat uste horrekin. Beste bide batzuk daudenean, jendeak horiek nahiago ditu kartzela zigor luzeak baino. Uste dut hobekuntza bat ongi hartuko lukeela gizarteak. Are gehiago hemen, kontrol penalaren eta estatuaren indarkeriaren esperientzia ugari egon diren toki batean.
