Edurne Elizondo
Grebari eutsi diote. Sephora enpresako Nafarroako langileek ez dute amore eman, eta joan den otsailean hasitako protestarekin aurrera jarraitzea erabaki dute. Lan baldintza duinak bermatuko dizkien lan hitzarmena exijitu nahi dute egiten ari diren greba mugagabearen bidez, baina enpresak, oraindik ere, ez du urratsik egin haiekin hitz egiteko. Alderantziz: “Isildu nahi dituzten ahotsak gara”, salatu du Ainhoa Urkiak, ELA sindikatuko zerbitzuen arloko arduradunak. Sephorako langileen aholkulari lanetan ari da greba hasi zenetik, eta enpresak erakutsi duen “jarrera harroa” kritikatu du.
Sare sozialen bidez zabaldu dute Sephorako langileek beren borrokaren berri, eta hori egiteagatik, hain zuzen ere, enpresak idatzi bat igorri dio ordezkarietako bati, konpainia ez kritikatzeko ohartarazteko: “Langileen lan baldintza txarrek ez dituzte kezkatzen Sephorako arduradunak, baina min egiten die herritarrek egoeraren berri jakiteak”, nabarmendu dute ELAko kideek. Sindikatu hori da enpresan ordezkaritza duen bakarra. Multinazionalak salatu egin ditu, eta kalte- ordaina eskatu, enpresarien ustez greba legez kanpokoa delako. Hilaren 17an dute epaiketa.
Prekaritateak jota
“Egoerak izen propioa du: prekaritatea”. Hori da auziaren gakoa, Ainhoa Urkiaren hitzetan. Emakumeak dira Sephorako langile guztiak, eta horrek badu ikustekorik gertatzen denarekin: “Feminizatutako sektore bat da gurea, eta gisako bertze hainbat arlotan gertatzen den bezala, gu ere zapaltzen gaituzte”.
Sephora multinazional bat da, eta bi denda ditu Iruñean; denera, hamalau langile ari dira bi zentro horietan. “Karlos III.a etorbideko langile guztiek egin dute bat grebarekin; Moreako zentroan, berriz, erdiek baino gehiagok”, azaldu du Urkiak. Ostegun, ostiral eta larunbat oro egiten dute greba, zehazki, eta protestari eusteko asmoz dira. “Egoera gogorra da, baina langileak indartsu daude, eta dagokiena jasotzeko borrokatzeko prest”.
Erdigunean jarri dituzte euren aldarrikapen nagusiak: soldatak hobetzea, eta behin-behinekotasuna eta ordutegien malgutasuna murriztea. “Astean sei egunez irekitzen dituzte dendak, eta atsedenerako aukerak gero eta urriagoak dira, jaiegun askotan ere lan egin behar dutela kontuan hartuta”, erantsi du ELAko kideak, eta gutxienez egun eta erdiko atsedenaldia eskatu du Sephorako langileentzat.
Soldataren auzia azaltzeko, adibide argi bat aipatu du Urkiak: “Dendan badira mila euro balio duten kremak; enpresan lanaldi osoz ari diren langileak gutxi dira, eta horiek ere 900 euro eskaseko soldata jasotzen dute; hau da, krema batek balio duena baino gutxiago”, salatu du.
Egungo prekaritateari aurre egiteko, lan hitzarmen propioa lortu nahi dute Sephorako langileek. Egun, Espainiako Estatuan drogerien esparruan indarrean dena ezartzen diete Nafarroako langileei. UGT eta CCOO sindikatuek sinatu zuten hitzarmen hori. “Enpresa hitzarmen bat lortzea dugu helburu, hemengo testuingurua eta egoera kontuan hartzeko”.
Sephora konpainia, baina, oraingoz ez da negoziatzen hasteko prest. “Beharrik ez dutela esaten dute enpresako arduradunek”. Ainhoa Urkiak argi du multinazionala dela egungo egoeraren erantzule, biktimaren rola bete arren. Izan ere, langileen greba legez kanpokotzat jo, eta, auzitara jo eta gero, Sephorak 8.000 euroren kalte-ordaina eskatu dizkie ELAri eta sindikatuko enpresako ordezkariei, greba egun bakoitzeko.
Hilaren 17ko epaiketa 09:30ean hasiko da, eta ELAk elkarretaratzera deitu ditu herritarrak, ordu erdi lehenago: 09:00etan, Nafarroako Justizia Auzitegiaren egoitzaren aurrean. Protesta horren bidez, langileen alde egin nahi du sindikatuak, eta Sephoran eta bertze zentro anitzetan pairatzen duten prekaritatearen aurka.
Edurne Elizondo
Erriberrik ez du hutsik eginen: hogeita batgarren aldiz, kulturaren ekinaldi klasiko bilakatu den antzerki jaialdia eginen dute herri horretan, hilaren 17tik abuztuaren 2ra bitarte. Nafarroako Gobernuko Kultura Departamentuko arduradunek prestatutako programa aurkeztu berri dute, eta herritarrak deitu dituzte jada salgai diren sarrerak erostera. Osasun krisiak eragindako egoerara egokitzeko egindako ahalegina nabarmendu dute, batetik, eta “behar diren segurtasun neurriak” martxan jarriko dituzte, ondorioz; eta, bertzetik, etxeko konpainiak jarri nahi izan dituzte erdigunean, herrialdeko kultura sustatzeko asmoz: Nafarroako hamar talde igoko dira oholtza gainera.
Diziplina anitzeko jaialdia izanen da aurtengoa: antzerki lanekin batera, musika, dantza eta zirku ikuskizunak ere emanen dituzte. Denera, hogeita bost emanaldi izanen dira, hiru tokitan: Erriberriko jauregiko La Cavan, herriko kultur etxean, eta Tafallako kulturgunean. Erriberriko jauregian eginen dituzte jaialdiko antzezpen nagusiak, eta herriko kultur etxean eta Tafallan, berriz, antzerki poetikari buruzko ziklokoak.
“Gure betebeharra da jaialdi hau antolatzea, kultura zaintzeko, eta, aldi berean, kulturaren arloko profesionalak zaintzeko eta babesteko”: horixe nabarmendu du Erriberriko Antzerki Jaialdiko zuzendari artistiko Luis F. Jimenezek. Argi utzi nahi izan du, gainera, kultura zerbitzu “publiko eta beharrezko bat” dela, “orain inoiz baino gehiago”.
Mezu berari heldu dio Nafarroako Kultura kontseilari Rebeca Esnaolak ere, eta jaialdian parte hartzen duten konpainien ahalegina eskertu du; bereziki, egungo egoerara moldatzeko egindako ahaleginagatik. “Itxialdian funtsezko ondare bat izan da kultura, eta, orain, gertutik gozatzeko aukera izanen dugu Erriberrin”.
Mielotxin, Lauarin, Hutsun
Espainiako poesiatik Europako antzerki garaikidera lelopean eginen dute Erriberriko jaialdia aurten; Lope de Vega, Becquer, Manrique, Lorca eta Cervantes egileen testu klasikoak jorratuko dituzte, bertzeak bertze, baina programak jaso ditu, gainera, Samuel Beckett, Bertolt Brecht eta Franz Kafka egile europar garaikideen lanak ere.
Hilaren 17an, Iñigo Agerrik zuzendutako ikuskizunak inauguratuko du jaialdia: Mielotxin musika taldeko kideak, Lauarin Dantzariak eta Hutsun taldeko txalapartariak ariko dira elkarrekin oholtza gainean, Erriberriko jauregian. Toki berean aurkeztuko dute Adriana Bilbaoren eta Beñat Axiariren Hierro/Burdina lana, abuztuaren 1ean. Euskal doinuak eta flamenkoa batzen ditu obra horrek, migrazioaren auziari heltzeko.
Aurtengo jaialdia osatzen duten emanaldietako bi bertzerik ez dira estreinaldikoa eta Bilbao eta Axiarirena. Programa osoa http: //www.oliteteatrofestival.com/ helbidean ikus daiteke. Oholtza gaineko egunean eguneko emanaldiez gain, Yarleku konpainiaren lanak ere izanen du toki berezi bat aurtengo jaialdian, antzerki talde horri egokitu zaiolako ikerketa laborategi bat egitea, Erriberrin. Retales izenburuko obra du oinarri laborategi horrek. Jaialdiak iraun bitartean, obra hori lantzeko eta garatzeko aukera izanen dute taldeko kideek, udalak utzitako gune batean.
Maskarak eta toki hutsak izanen dira aurtengo jaialdian, segurtasun neurriek behartuta. Erriberriren antzerkirako grina, halere, ohiko bera da.
Edurne Elizondo
Gogorra da”. Nafarroako Unibertsitate Publikoko Soziologia eta Gizarte Laneko ikasleek ikerketa bat egin dute, bosgarrenez, NUPeko Unibertsitate Osasungarria programaren barruan: generoarekin eta bizi jarrerekin lotutako auziei buruzko …
Uxue Rey Gorraiz
Elkar zaintzeko egin dute bat Sanduzelaiko bizilagunek, irits daitekeenari so. Askok iragarri dutenez, koronabirusak eragin duen krisiaren ondotik beste ekonomia krisialdi batek astinduko du gizartea datozen hilabeteetan, eta, hari aurre egiteko, indarrak batzearen alde egin dute bertako auzokideek: Sanduzelaiko Sare Soziala sortu dute, auzoko kolektibo eta bizilagunen elkartasunerako sarea. Joan den larunbatean aurkeztu zuten, Gortari plazan, berrehun bat lagunen babespean.
Bi helburu nagusi ditu Sanduzelaiko sare berriak: batetik, aldarrikapenak egiteko tresna eraginkorra izan nahi dute, eta, bestetik, datorren krisialdi ekonomikoari aurre egiteko balioko duten alternatibak eraiki. Bizilagunek nahi dute auzoak berak sortzea baliabideak; izan ere, ez dira fidatzen agintariek hartuko dituzten neurriez. Aurrea hartu nahi diote etor daitekeenari.
2008. urteko krisialdi ekonomikoan gertatutakoak dituzte buruan bizilagun askok. Gogoan dute aldi hartan murrizketa asko izan zirela, osasunaren eta hezkuntzaren esparruetan adibidez, eta, diotenez, ez dute onartuko “biktima berriz langile klasea izatea”.
Ez dute nahi murrizketarik, ez etxegabetzerik, ezta jendea lanetik botatzerik ere. Irmoki diote hori. “Krisialdietan instituzioek eta boterean direnek egiten dituzten politikek ondorio bera dakarte normalean: benetan dirua dagoen tokietatik hartu beharrean, jende xeheak estutu behar izaten du gerrikoa, eta langileek ordaindu behar izaten dituzte kalteak”.
Juantxo Goien sareko kidearenak dira hitzak. Haren ustez, etorkizuna “ilun samarra” da, eta nabarmendu du, hain zuzen ere, horregatik dela “ezinbestekoa” bizilagunek elkarri laguntzea. “Ondorioak latzak izanen dira, baina guk behintzat leunagoak izan daitezen eginen dugu lan”, azaldu du Goienek.
Auzolan askoko auzoa da Sanduzelai, eta, lehendik ere, hainbat ziren esparru sozialean lan egiten zuten kolektiboak. Horietako zenbait zerrendatu ditu Goienek: etxegabetzeen aurkako taldea, apustu etxeen kontrako mugimendua eta ikastetxeetako gurasoen elkarteak aipatu ditu, besteak beste. Asko izanagatik ere, ordea, “bakoitzak bere espazioan” lan egin izan du, orain arte.
“Auzoan ez dugu denek elkarrekin ekintzak antolatzeko topagunerik izan, eta, horregatik, diziplina anitzeko espazio bat sortzeko premia ikusi dugu”. Gainera, beste helburu bat ere erdietsi nahi dute bide hori hartuta: kolektibo jakin batean ez daudenek ere parte hartzea. Lantaldeak sortuko dituzte horretarako.
Arreta, behar dutenei
Gaur egun, 13.000 pertsona inguru bizi dira Sanduzelain. Langile auzoa da, Landaben industrialdearen ondoan kokatua. Goienek azaldu du, baina, Iruñeko Udala ez dela inoiz, oro har, “askorik kezkatu” Sanduzelairekin, eta, ezinbestean, aldarrikapen askoko auzoa izatera eraman dituela horrek, bai eta “identitate indartsua” izatera ere. “Iruñeko aldirietako auzoa gara, eta betidanik daramagu gainean ahaztuak izatearen zama”, erantsi du.
Sareak arreta handia eskaini nahi die “bereziki zaurgarriak” diren zenbait kolektibori, hala nola adinekoei, haur eta gazteei, etorkinei, baliabide gutxiko pertsonei eta langabeei. Goienek dioenez, auzokide guztiek nabarituko dute krisialdiaren eragina, baina talde batzuek are modu nabarmenagoan sufrituko dituzte haren ondorioak. “Esaterako, bizilagun batzuek itzalpeko ekonomian egiten dute lan, eta horiek, jakina, oso babesgabe daude horrelako egoera batean”. Guztiengana heltzen ahaleginduko dira sarekoak. Hori dute asmoa.
Aurkezpena egin berritan, hemendik aurrera egin beharko diren urratsei buruz hausnartzen ari dira Sanduzelaiko Sare Sozialeko kideak. “Eraketa fasean” daude, oraindik ere, baina ahalik eta lasterren hasi nahi dute lanean. Ez dakite koronabirusaren kontrako neurriek baldintzatutako uda honetan ekintza asko egiterik izanen duten, baina, oraingoz, iragarri dute udatik bueltan egiteko zenbait jarduera antolatzen ari direla. Adibidez, irailean jardunaldi batzuk eginen dituzte sarearen funtzionamenduari buruzko zenbait kontu zehazteko: lehenik eta behin, asmoa dute auzoaren egoerari buruzko “diagnostikoa” egiteko, eta orduan aterako dituzten ondorioetatik abiatuta finkatu nahi dituzte sarearen lehentasunak.
Krisialdian lagunduko duten neurri konkretuak diseinatu beharra dute orain. Hainbat aurreikusi dituzte dagoeneko: zaintza sareak eta herri baratzeak, esate baterako. Azken horiek baliabide gutxiko familiei elikagai iturri on bat eskaintzeko balioko dute. Argitu dute neurrietako batzuk konfinamenduan sortu diren eta indarrean mantenduko dituztenak direla, eta, aldiz, berriak izanen direla beste batzuk.
Bestalde, sarearen bidez, auzoko denda eta zerbitzuei lagundu nahi diete Sanduzelain; itxialdian ere zenbait ekinaldi antolatu ziren horiei babesa emateko, eta hemendik aurrera ere laguntza beharko dutela ikusi dute auzokideek. “Denda eta negozio txikiak aspaldi hasi ziren nabaritzen oso zaila dela denda handiekin edo multinazionalekin lehiatzea, eta, orain, koronabirusaren eraginez, kinka larrian daude horietako batzuk”, esan du Goienek.
Koronabirusak eragin duen krisiari erantzuteko sortu dute sarea, baina horrek ez du esan nahi bizialdi motzekoa izateko jaioa denik. “Ez da oraingo problemei bakarrik erantzuteko sortua: epe luzeagoan erdietsi nahi ditugun helburuak ere baditugu”, zehaztu du Goienek. “Badakigu ez dagoela gure esku mundu mailako krisi bat geldiaraztea, baina gauza asko aldatu eta hobetu daitezke auzoetatik eta herrietatik ere”. Jakitun daude beste toki batzuetan ere antzeko sareak edo ekinaldiak antolatzen ari direla, eta sinetsiak daude hori dela bide zuzena: bakoitzak bere esparrutik lan egitea, eta gainerako herriekin batera aritzea herritarren eskubideen alde.
Edurne Elizondo
Medikua zuen aita, eta horregatik jaio zen Irunberrin. Herri horretara mugitu zen Domingo Larregla Garesko sendagilea, lanera, familiarekin, eta han sortu zen Joaquin Larregla, 1865. urtean. Aitak, gainera, Emilio Arrieta musikaria zuen lagun, eta harreman horrek bultzatu zuen Larregla musikaren bidera, neurri handi batean. Piano jole aparta eta konpositorea izan zen. Irunberritik Iruñera joan zen ikastera, eta handik, Madrilera. Hiri horretan zendu zen, 1945. urteko ekainaren 24an.
Larregla oroitu nahi izan du Nafarroako Artxibo Nagusiak, musikagilearen heriotzaren 75. urteurrena betetzen den honetan. Horretarako, musikariari buruzko erakusketa bat osatu du. Hilaren amaierara bitarte bisitatu ahal izanen da. Artxiboak Larreglarekin lotutako partiturak, objektuak eta agiriak jarri ditu ikusgai.
Haurtzaroan piztu zitzaion Larreglari musikarekiko zaletasuna, eta etxekoek sustatu egin zuten. Iruñean, batxilergoarekin batera egin zituen ikasketak, hiriko udal musika eskolan, eta handik joan zen Madrilera. Larreglaren aitak Nafarroako Diputazioko agintariengana jo zuen laguntza bila, semeak Madrilgo Musika Kontserbatorioan aritzeko aukera izan zezan. “Benetako pasioa du, eta jenio bat da”, idatzi zien laguntza eskaeran. Aitaren hitzek izan zuten profesionalen iritzien babesa ere, eta garai hartako Santa Cecilia orkestrako Joaquin Maia musikariak, adibidez, Larregla gaztearen talentua nabarmendu zuen diputaziora bidalitako gutunean.
Eskatu, eta jaso: Nafarroako Diputazioak 2.000 erreal eman zizkion Joaquin Larreglari ikasketak Madrilen egiten segitzeko. Maiarekin Nafarroan hasitako harremana ez zuen moztu, halere, eta, gerora ere, piano jole eta konpositore gisa nabarmentzen hasi zenean, hamaika lan egin zituen Santa Ceciliarekin. Iruñeko Orfeoiarekin ere harreman estua izan zuen musikariak, eta erakunde horri eskaini zion Siempre P’alante izenburuko konposizioa. 1899an burutu zuen. Lan horrekin batera, lau urte lehenago sortutako ¡Viva Navarra! jota da haren obrarik ezagunenetako bat.
Larregla eta Zubeldia
Konpositore ez ezik, piano jotzaile aparta ere izan zen Joaquin Larregla. Talentu horrek batu zituen, bertzeak bertze, Irunberriko musikariaren eta Emiliana Zubeldia konpositore eta piano jotzailearen bideak. Jaitzen sortu zen Zubeldia, 1888an, baina, Larregla bezala, laster mugitu zen familiarekin Iruñera. Han hasi zituen mundu osora eraman zuten ikasketak.
Jose Gonzalo Zulaika Arregi Aita Donostiarekin ere izan zuen harreman estua Joaquin Larreglak. Aita Donostiaren lanik ezagun eta arrakastatsuenak Preludios vascos sailekoak dira: herri kantuen pianorako harmonizazioak dira, 21 guztira, eta 1912tik 1916ra bitartean eginak gehienak. Joaquin Larreglak estreinatu zituen lan horiek Madrilen, eta, izan zuten harrera beroaren ondorioz, orkestrarako harmonizazioak eskatu zizkioten Aita Donostiari.
Larreglak ez ezik, Emiliana Zubeldiak ere jo zituen aita Donostiaren Preludios vascos obrako piezak bere kontzertuetan, 1916tik aurrera. Aita Donostia bisitatzera joan ziren biak Lekarozera, behin baino gehiagotan, eta bisita horiek aprobetxatu zituzten musikariek beren lanak aita Donostiari erakusteko.
1945. urtean zendu zen Joaquin Larregla, Madrilen, musikaren esparruan ibilbide luze eta aberats bat egin eta gero. Arrasto sakona utzi du bide horrek kulturaren arloan. Irunberriko Udalak nabarmendu eta oroitu nahi izan zuen bide hori, 2015ean, konpositorearen jaiotzaren 150. urteurrena bete zenean, hain zuzen ere. Omenaldian parte hartu zuen Fermin Bernetxea piano jotzaileak, bertzeak bertze: Joaquin Larreglaren, Emiliana Zubeldiaren eta aita Donostiaren piezak jo zituen.
Larreglaren pieza horietako batzuen partiturak ikus daitezke Nafarroako Artxibo Nagusiak osatu duen erakusketan. Musikariaren inguruko objektu eta agirien lagin txiki bat da Alde Zaharreko espazioan ikusgai jarri dutena. Oroitzea du helburu.
Edurne Elizondo
Kultura ere bada konfinamendutik ateratzeko gogoz; koronabirusaren pandemiak ekarri duen osasun krisiak arlo guztietan izan du eragina, eta karrikak beren jarduera garatzeko erabiltzen dituzten artistek anitz sumatu dute espazio horien falta. “Etxean gelditu behar genuela errepikatzen ziguten, baina gure lana kalean da”, azaldu du Jabi Landa kale artistak.
Horregatik, Civican zentroaren inguruko espazioa bere egin du Landak, asteon, Open/Ireki proiektuaren bidez; gogoz, gainera. Xabier Latasa, Leire Urbeltz, DJ Reimi eta Yummygyals taldeko dantzariak ere batu dira ekinaldira. Lanean ariko dira, hilaren 30ean proiektua burutzeko besta egin arte.
Osasun krisiak ekarri duen oraingo egunerokora egokitzeko beharra dago Open/Ireki proiektuaren atzean. Zehatzago erranda, moldatzeko behar horren inguruko gogoetak ekarri du astelehenetik abian den ekinaldia. Aldebikoa izan da hausnartzeko lan hori, gainera: batetik, parte hartzen duten artistek egin dute; eta, bertzetik, Civican zentroko kideek, beren espazioa moldatzeko eta segurtasunez zabatzeko ardurak bultzatuta.
Ondorioz, zentroaren ondoko Civican plaza egokitu egin dute erakunde horretako arduradunek: publikoa egoten ohi zen espazioa artistek hartuko dute aurrerantzean, eta ikus-entzuleak, berriz, agertokia zen eremuan kokatuko dira.
Espazioa aldatu da berriz ireki ahal izateko, eta ideia hori da proiektuan parte hartzen duten artistek garatu dutena, hain zuzen ere. Latasak eta Landak bat egin dute, neurri batean: “Ideia beraren inguruan aritu gara: hiria berriz zabaltzeaz, espazioak irekitzeaz, baita hiria osatzen duten dendari txikiek zabalik jarraitzeko duten beharraz ere. Horren guztiaren inguruko hausnarketa egin dugu, baina estilo eta teknika ezberdinak erabili ditugu”, kontatu du Latasak.
Bera izan da lanean hasten lehendabizikoa. Astelehenean hasi zen Civican plazan kokatutako hiru prismetako bat margotzen. Koronabirusarekin estu lotu den hitz baten inguruko gogoeta islatzea hartu du helburu, egun duen zentzu negatiboari buelta emateko: “Agerraldi hitz madarikatu bilakatu da egunotan; birusaren agerraldien beldur gara; berriz agertzea, baina, gauza hagitz polita izan daiteke, eta hori nabarmendu nahi dut nik; kultura bera ari dela berriz agertzen gure artean”, erran du.
Jabi Landak ideia beraren inguruko hausnarketa hartu du abiapuntu. Bertze hitz bat jarri nahi izan du artistak, halere, bere lanaren erdigunean: “Loratzeko beharraz aritu nahi dut”. Latasaren ondotik, Leire Urbeltzek ekinen dio lanari, eta Landa izanen da bere prisma margotzen azkena.
Musika saioak eta besta
Ekainaren 26an amaituko dituzte Latasak, Urbeltzek eta Landak beren obrak. Proiektuak, halere, baditu adar gehiago, eta horien bidez ere, Civican plazako espazioa okupatzeko bertzelako moduak saiatuko dituzte.
Gaur, 18:00etan, Aitor Burgi, DJ Set, ariko da Civican plazan. Eta hurrengo ostiralean, berriz, ordu eta toki berean, Iñaki Kreatorrek eginen du bere saioa.
Azken ekinaldia hilaren 30ekoa izanen da. Egun horretan, Urbeltzek, Latasak eta Landak egindako obrak izanen dira erdigunean, berriz ere. Kaleko artearekin lotutako bertze hainbat diziplinak ere eginen dute bat proiektuaren azken txanpa horretan, eta margoen, musikaren eta dantzaren arteko solasaldia proposatuko dute parte hartzaileek.
“Elkar ezagutzen dugu, eta aritu izan gara bertze hainbat alditan elkarrekin; ongi funtzionatzen dugu”, azaldu du Jabi Landak, hilaren 30eko azken besta horretan ariko diren artistei buruz. Batetik, Xabier Apestegi DJ Reimik hartuko du bere gain musikaren ardura. Ez da ohiko DJ bat, bizikleta bat baliatzen baitu bere musika zabaltzeko. “Bozgorailuak jarri dizkiot; beraz, espazioan alde batetik bertzera mugitzeko aukera izanen dut nik”.
DJ Reimik jarriko die musika Yummygyals taldeko kideek Mimeticos izenburupean prestatutako proiektuan ariko diren hiru dantzariei: Dhelia Aranaz, Aitziber Ganuza eta Marina Otamendi izanen dira 30ean, Civican plazan, zehazki. “Taldean zazpi gara, baina oraingoan hiruk parte hartuko dugu. Gogoz gara, kaleko artearen inguruko jarduera ezberdinek eginen dutelako bat proiektuan. Landarekin egin izan dugu lan, eta ongi moldatzen gara”, azaldu du Aranazek.
Landak ere parte hartuko du azken bestako performancean, eta dantzariekin batera ariko da, aurretik margotutako lanen inguruan. “Dantzarien arropa margotuko dut, eta, modu horretan, Latasak, Urbeltzek eta nik egindako muraletan barnetatuko dira”.
Egun horretarako propio sortutako koreografia bat ere eskainiko dute dantzariek. “Hamar minutuko pieza bat osatu dugu; erronka bat izan da guretzat, gure ohiko esparrutik atera garelako”, aurreratu du Aranazek.
Xehetasun guztiak bestaren egunean argituko dira. Bitartean, artisten margoen garapena ikusteko aukera izanen dute Civican plazara hurbiltzen diren herritarrek, jendaurrean ariko baitira lanean, hilaren 26ra bitarte. Karriketara itzuli nahi zuten, eta Open/Ireki proiektuk eman die lehendabiziko aukera. Espazioak eta moduak moldatzen segitu beharko dute, loratzeari ez uzteko; kultura agertzen jarraitzeko.
Uxue Rey Gorraiz
Behingoz aditu ditzaten atera dira berriz kalera protesta egitera. 0-3 zikloko hezitzaileek jasaten duten diskriminazioari kontra egiteko borrokan jarraitzen dute Nafarroako 0-3 Plataformako kideek. Urteak dira lan baldintza hobeak eskatzen ari direla, eta orain pandemiak nabarmen kaskartu du hezitzaileen egoera. Itxialdiak normaltasunez lan egitea galarazi dien honetan, kontratua eten diete askori, eta apenas duten etorriko denari buruzko informaziorik. Etorkizunari so, ziurgabetasuna da nagusi, epe motzean zein luzean. Plataformako kideek eskatu dute langileak berehalakoan itzul daitezela lanera. “Kinka larrian” daudela salatu dute.
“0-3 zikloa oso zaurgarria izan da beti, eta, zaurgarritasun hori areagotu egin da orain, pandemia garaian”, azaldu du Steilas sindikatuko Diana Bruñok. Krisialdia iritsi aurretik ere asko ziren, plataformako kideen esanetan, zikloan hobetu beharrekoak. Batik bat, soldatak igotzea eta lan baldintzak hobetzea aldarrikatzen dute aspaldi hezitzaileek, baita ratioak jaistea ere. Salatu dute, gainera, haur eskolak kudeatzeko eredu desberdinak izateak kalte nabarmena egin diela, beste behin, profesional batzuei.
Hiru urte arteko haurrentzako zikloa ez dago Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuaren barrenean, eta, hortaz, udalen esku dago haur eskola bakoitzaren kudeaketa. Udal batzuek modu zuzenean egiten dute lan hori, baina askok enpresa pribatuen bitartez kontratatzen dituzte hezitzaileak. Udal haur-eskola gehienek funtzionatzen dute horrela (zehazki, %92k), plataformako kideen arabera. Hain justu, plataformak salatu du kudeaketan enpresa batek parte hartzen duen kasu horietako askotan kontratuak eten egin zaizkiela hezitzaileei, eta kexu dira hori ikusita.
Plataformak eskatu du martxoaren 25eko Errege Dekretuak jasotzen duena betetzeko. Izan ere, dekretu horren arabera, ezin da aldi baterako enplegu erregulaziorik egin Administrazio Publikoarentzat lan egiten duten enpresetan, baina hezitzaileek salatu dute baldintza hori ez dela bete, hori baita askok egun bizi duten egoera.
Azaldu dute “premiazkoa” dela langileak “berehalakoan” lanera itzultzea. “Ikasturtea ixteko eta datorrena antolatzeko garaia da orain”, esan du, kezkatuta, LAB sindikatuko Amaia Urzelaik. Haren esanetan, “ezinegona” da nagusi hezitzaileen artean.
Itzuli beharra argudiatzeko asmoz, plataformako kideek zerrenda bat osatu dute, erakuste aldera egiteko asko dituztela haurrak eskoletara itzuliko ez badira ere. “Memoria idaztea, familiak agurtzea, materialak itzultzea, telefono bidezko arreta ematea, matrikulazioa antolatzea… Lan handia dago orain”, zehaztu du Bruñok. Gainera, orain ekin behar liokete, haien esanetan, abuztuan hastekoa den ikasturtearen antolaketari; esaterako, koronabirusaren eraginez aintzat hartu beharko diren protokoloak prestatzeari.
“Baztertuta gaude”
“Krisialdi honek agerian utzi du inoiz baino beharrezkoagoa dela udal haur-eskolak kudeaketa eredu bakarraren menpe egotea, eta argitu du kudeaketa horrek zuzenekoa izan behar duela”, adierazi du Bruñok. Hezitzaileek maiz kritikatu dute handiak direla 0-3 eta 3-6 zikloen artean dauden desberdintasunak, “biak borondatezkoak izan arren”. Horregatik, plataformaren eskakizun nagusia da Hezkuntza Departamentuak osorik har dezala 0-6 zikloaren gaineko kudeaketa, finean bi adin-tarteetan baldintza beretan aritu daitezen. Hala balitz, egungo egoera oso bestelakoa litzateke, Bruñoren iritziz. “Hezkuntza Departamentuak esan izan balu ziklo hau premiazko zerbitzua dela, 3-6 zikloarekin esan duen bezala, udalek beste modu batean jokatu izanen lukete, eta hezitzaileak etxetik lanean arituko ziren behintzat”.
Errealitatea oso bestelakoa da, ordea, LABeko Urzelaik erantsi duenez: “Dena airean dago, eta, kasu batzuetan, langileek ez dakite abuztuan lanera itzuliko diren ere”. Zalantzaz beteak daude, eta erantzun premian dira, ezinbestean.
Hain zuzen ere, erantzun eta irtenbide bila, 0-3 Plataformak hainbat erakunderi helarazi dizkie bere aldarrikapenak, Hezkuntza Departamentuari berari, kasurako, udal haur-eskolak hark kudeatu beharko lituzkeela sinetsita daudenez gero. Bestalde, eta udalez gain, alderdi politikoekin ere saiatu dira harremanetan jartzen.
Oraingoz, Nafarroako Udal eta Kontzejuen Federazioa da plataformari modu zuzenean erantzun dion bakarra. Helarazitako gutunean, federazioak nabarmendu du Nafarroako Gobernuak erabaki duela udal haur-eskolak aurtengo ikasturtean berriz ez irekitzea, eta gaineratu du toki-entitateek, hau da, udalek, “ahalmen txikia” dutela horren gainean bestelakorik egiteko. Era berean, azaldu dute hezitzaileen lanari dagokionez ere Nafarroako Gobernuak zehaztutakoa errespetatu behar dutela, eta, haur eskoletarako matrikula eta aurrematrikula abian den honetan, prozedurak egoki funtzionatzeko behar adina langile ari direla lanean dagoeneko.
Dena dela, Udal eta Kontzejuen Federazioa prest agertu da 0-3 Plataformako kideekin bilera bat egiteko, plataformakoen aldarrikapenak “xehetasun handiagoz” zein diren jakiteko.
Plataformari ongi iruditu zaio federazioa hitz egiteko prest agertu izana, baina kideek argitu dute ez dutela askorik espero. “Oso errealistak gara. 0-3 zikloa azkeneko postuan dago Hezkuntza Departamentuaren lehentasunen zerrendan”, esan du Bruñok. Bestalde, gaineratu du udalak “lanez gainezka” daudela orain, eta ez dela erraza gaiari heldu ahal izatea. Kideek adierazi dute, ordea, aldarrikapenei eutsiko dietela, “langileen eta haurren eskubideengatik”.
Edurne Elizondo
Merkataritza gune handi bateko salgaiak balira bezala. Horrelaxe daude zoologikoetan eta akuarioetan esplotatzen dituzten gizakiz bertzeko animaliak, Nor kolektibo antiespezistak egindako ikerketak agerian utzi duenez. “Saltzen dituzte animaliak zaintzeko zentroak balira bezala, baina enpresak dira. Erdian ez dago animalien zaintza, etekin ekonomikoa baizik”, salatu du taldeko bozeramaile Maialen Saguesek.
Nor-eko kideek iazko udan egin zuten ikerketa. Euskal Herriko sei zoologiko eta akuario bisitatu zituzten: Donostiako Aquariuma, Miarritzeko Itsas Museoa, Getxoko akuarioa —urte hasieran itxi zuten—, Karpin, Basondo eta Sendaviva; baita Kantabriako (Espainia) bertze bi ere.
Arguedasen dagoen zoologikoa da Sendaviva, eta 2004tik dago zabalik. Zortziehun norbanako dituzte han itxita, bisitariak erakartzeko jolasen artean. Atrakzio batetik bertzerako bidean daude animaliak, eta musika ozena entzun behar dute egun osoan.
“Itxitako gizakiz bertzeko animalia horietako asko gaixo daude”, erran du Saguesek. Nor-eko kideek egindako ikerketaren arabera, hain zuzen ere, zookosiak jota daude Sendavivako norbanako anitz. Itxialdiak gizakiz bertzeko animaliei eragiten dien eritasun bat da zookosia: konfinamenduak eragindako psikosia, alegia. Ondorioz, animaliok estereotipiak garatzen dituzte, bertzeak bertze: hau da, helbururik gabeko mugimendu zehatzak errepikatzen dituzte behin eta berriz.
Sendavivako tigreek eta hartzek estereotipiak garatu dituztela salatu dute Nor kolektiboko kideek, adibidez. Bideoz jaso dituzte animalion mugimendu errepikakor horiek, gainera. Nabarmentzekoa da hartzen kasua: hartz arre siriarrak dituzte Sendavivan, eta gutxienez haietako bat etengabe aritzen da beren putzu txikiaren inguruan bueltaka. Baso eremu zabalak behar dituzte animaliok, hartzen ondoko kartel zaharrak jaso duenez. “Arguedasen ez dutena behar dute”.
“Adierazpenik ez”
“Ez dugu kaiola handiagoak eskatu nahi; gizakiz besteko animaliak esplotatzeko zentroak ixteko exijitzen dugu”. Nor kolektibo antiespezistako bozeramaileak argi du zer helburu duten. Oraingoz, koronabirusaren pandemiak eragindako osasun krisiak lortu du Sendavivako ateak ixtea. Martxoaren 19an hastekoa zen aurtengo sasoia Arguedasko zoologikoan, baina alarma egoera ezarri eta gero, apirilaren 4ra atzeratu zuten. Hori ere ezin izan zuten bete, eta, asteon, zoologikoko arduradunek azaldu dute ez dakitela noiz irekiko duten.
Inauguratu zutenetik, zentroak ez du inoiz hartu bideragarri izateko zehaztutako bisitari kopurua, eta Nafarroako Gobernuak diruz lagundu behar izan du: denera, 70 milioi euro inguru eman dizkio. Kontuen Ganberak gogor kritikatu izan ditu inbertsio publiko horiek, hain zuzen.
Nor kolektiboak egindako ikerketari buruz, bertzalde, Sendavivako kideek ez dute deus erran nahi izan: “Ez dugu adierazpenik eginen”. Ikerketak zoologikoen “gezurrak” utzi nahi izan ditu agerian, eta, Sendavivan, arrautzaren zikloa azaltzeko erabiltzen dituzten txiten ingurukoa da gezur horietako bat: “Animaliok errespetatzen dituztela saltzen dute, baina beste animaliei jaten emateko erabiltzen dituzte”. Animalien errealitatea erakusleihoaren atzean gelditzen da.
Uxue Rey Gorraiz
Koronabirusaren pandemiak etenda utzi ditu gauza asko, baina horrek ez du esan nahi, herritarrei etxean gelditzeko eskatu zaien honetan, bizipenak ohi baino gutxiago izan direnik. Hain zuzen ere, osasun krisiak ekarri duen konfinamendu…
Edurne Elizondo
Aspaldiko aldarrikapen bati erantzuna eman dio NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoak, azkenean: Erizaintzako gradua euskalduntzeko bidean urrats bat aurrera eginen du datorren ikasturtetik aurrera, eta, ondorioz, ikasleek euskaraz egin…
