Edurne Elizondo
Euskararen alde aritu da beti Sagrario Aleman (Etxaleku, 1952). Euskaldun anitzek sentitu duten haserre bera sentitu du, Nafarroan hizkuntzaren aurkako azken erasoa ikusita. Erantzunak zein behar duen argi du: hizkuntza ikasi eta erabili.
Azken urteotako kolperik gogorrena izan da oraingoa?
Gogorra da, baina ez nuke esanen gogorrena; gogorrena izan zen Euskararen legea bera, eta lege hori nola interpretatu duten behin eta berriz: beti eskubideak urratzeko, eta ez errespetatzeko. Oraingoa egun oroko kontu bat da, neurri handi batean.
Amorru handia eragin du, halere, euskaldunen artean.
Uste dut eragin fisikoa ere izan duela oraingo eraso honek guregan. Gorputzak ere sumatzen du; nik, behintzat, bai. Ez da bakarrik arlo arrazionalean eta sentimenduen alorrean eragina duen zerbait; eragin fisikoa ere badu.
Oraingo egoeraren oinarria, beraz, legez ezarritako zonifikazioa da, zure ustez?
Legea onartu zenetik, batzuen ikuspuntua zen lege txarra edo ez hain ona izanagatik ere, aurrera egiten ahal zela. Eta egia da; legerik gabe ere, gauza asko egiten ahal dira, borondatea eta gogoa badira. Administrazioak uste badu bere betebeharra dela bertako hizkuntza zaintzea, garatzea eta sustatzea —legeak bere helburuetan zehazten duen bezala—, horretarako borondatea badu, egin dezake gauza asko. Borondateak, baina, huts egin du, eta, legeak administrazioa gauza gutxitara behartzen badu ere, beti interpretatu izan da modu murriztaile batean: halaxe egin dute epaileek, aurkeztutako helegiteen bidetik; eta halaxe egin du gobernuak berak, bere dekretuetan eta erabakietan. Legeak, berez, ez baitu deus debekatzen. Baina beti ulertu izan da baietz, debekatzen zuela. Adibidez, hezkuntzan.
Eremu ez-euskaldunaz eta D ereduaz ari zara?
Bai. Ematen zuen gure hizkuntza eskubideak aldarrikatzen ditugunok ere sinetsi genuela legeak debekatzen zigula D eredua ezartzea eremu ez-euskaldunean. Legeak ez zuen hori esaten, baina hainbeste aldiz errepikatu digute eremu ez-euskaldunean eskola ezin zela euskaraz izan, ezen sinetsi egin baitugu debeku hori bazegoela. Egun oroko politika bilakatu dute hori, egun oroko diskurtso; eta diskurtso horrek, azkenean, guztiak konbentzitu gaitu.
Diskurtso horri eman diote babesa oraingo sententziek?
Euskara gutxietsi egin dute; uste dut sententziek eragin duten arrisku nagusia dela, gaur egun, Nafarroakoa bertakoa ez den edozein hizkuntza euskararen gainetik jarri dutela. Hori da esaten ari direna. Legeak ez du esaten euskara meritutzat ezin dela hartu eremu mistoan eta ez-euskaldunean. Beste gauza bat da batzuek zer irakurketa egiten dituzten. Maria Txibitek, adibidez, esan du administrazioko lanpostu asko kolokan direla. Ni ez naiz jurista, baina ez dut uste irakurketa hori zuzena denik.
Euskararen aurkakoen inposizioaren ideiari bidea eman diote epaileek oraingo ebazpenekin?
Bai. Inposizioaren ideia zabaltzeko erabili dituzte hedabideak, erabili dute parlamentua. Inposizioaz mintzatzen dira, jakinik ere euskaldunok garela bazterketa sufritzen dugunak, administrazioak bere betebeharra bere esku hartzen ez duelako: hiritarren eskubideak bermatzekoa, alegia. Inposizio bakarra kontrakoa da: euskara hutsean ez dago deus; beti ele biz behar du. Norbanako batek hasten badu harremana administrazioarekin euskaraz, zergatik jaso behar du erantzuna ele biz? Ez da gauza bera gertatzen gaztelaniaz jotzen dugunean administraziora. Hor ikusten da bazterketa non dagoen, eta inposizioa zein den. Epaiak hiritarren eskubideak aipatzen ditu, baina, aldi berean, eskubide horiek mugatzen eta urratzen ditu.
Tokiaren araberakoak direlako eskubide horiek?
Hori da. Baina, eskubideak hiritarronak badira, ez al du bost axola non gauden? Eskubidea gurea bada, ez genuke galdu beharko gauden tokiaren arabera. Kontraesan handia dago hor, eta nire ustez auzi larria da. Eskubidea hiritarrena bada, epaiak berak dioen bezala, esan beharko lukete egungo euskararen legea baztertzailea dela, eta konstituzioaren aurkakoa; ezberdintasunak ezartzen dituelako eskubideetan, bizi zaren tokiaren arabera.
Aurreko legegintzaldian galdu zen zonifikazioaren oztopoa gainditzeko aukera bat?
Beste helduleku bat izanen genuke; halere, zonifikaziorik gabeko legeak dituzten beste hainbat tokitan ere izan dituzte arazoak, interpretazioak egiten direlako beti. Baina, noski, zonifikazioak larritu egiten du egoera. Ausardia falta izan da, nire ustez, aurreko legegintzaldian. Zailtasun handiak bazirela badakit, iritzi eta sentsibilitate ezberdineko taldeak zeudelako, baina iruditzen zait batzuentzat hizkuntza eskubideak bigarren mailako eskubideak direla. Batzuek, oraindik ere, ez dute onartu herritarrok hizkuntza eskubideak ditugula. Legea ez da aldatu, eta, ondorioz, legez zailtasun gehiago ditugu edozer aldaketa defendatzeko.
Hizkuntza ez da lehentasuna izan?
Hartu diren neurriak azken momentuan hartu dira. Zailtasunak badaudela badakit, gauzak ongi aztertu behar direla, baina uste dut gehiago eta lehenago mugitu behar zutela martxan jartzeko. Gaia utziz joan dira. Euskalgintzan ari garenon ustez, gainera, hartu diren neurriak eskasak izan dira. Hartu dituzten neurriak ez dira izan eskubideen bermatzaile. Guretzat eskasa zen horretan ere atzera egin dute; egoerak txarrera egin du.
Sozialistak dira orain gobernuko buru. Zer espero duzu?
Ez nau gehiegi kezkatzen sozialistek zer eginen duten. Gehienetan ez dira agertu eskubideak bermatzearen alde. Orain kontua da gobernuan direla, eta gobernuan dauden beste taldeek beste iritzi bat dutela. Nik uste dut Nafarroako Gobernuak helegitea aurkeztu beharko lukeela. Gobernuak dekretu bat onartu zuen, eta, orain, gobernuari dagokio dekretu hori aurrera eramateko ahaleginak egitea. Bestalde, uste dut gobernuak segitu behar duela departamentuetako euskara planak garatzen. Halere, ez dakit zenbateraino diren prest PSNkoak eta gobernuan diren besteak gai honetan hordagoa jotzeko. Ez dakit zenbateraino den euskara lehentasuna haientzat guztientzat.
Ez duzu konfiantza handirik?
Badakit politikan egoera baldintzatzen duten beste auzi asko badirela, baina zenbateraino da lehentasuna? Hori da kontua. Arazoak larriak dira, berehalako erantzuna behar dute, baina ez dituzte lehentasun gisa hartzen.
Zer erantzun eman beharko luke euskalgintzak?
Normala da amorrua sentitzea, eta ongi dago manifestazio bat egitea gure haserrea agertzeko, baina egin dezakegun urratsik garrantzitsuena da euskara ikastea eta erabiltzea. Administrazioak baliabideak jarri beharko lituzke denek hizkuntza ikasteko. Errespetuaz hitz egiten dute, baina errespetua haientzat da goiti dagoena ez molestatzea. Niretzat errespetua da ulertzen ez duenak ahalegina egitea ulertzeko.