Epaile batek espetxealdi iraunkor berrikusgarria ezarri du Nafarroan, lehenengo aldiz: Kasedako krimen hirukoitzaren bi egileak dira zigortuak. Zenbait eragilek zigor horren kontra egin dute, ez delako bateragarria ustez espetxeak izan behar duen gizarteratzeko xedearekin. Justizia errestauratiboaren alde egin dute.
Edurne Elizondo
Bitzitza osorako kartzela zigorra lehendik ere bazegoen”. 20 edo 30 urte baino gehiagoko espetxealdiak ezarri dituzten sententzien inguruan ari da Salhaketako kide eta abokatu Libertad Frances. Onartu du, halere, urrats bat harago egin dutela oraingoan epaileek Nafarroan: lehendabiziko aldiz, espetxealdi iraunkor berrikusgarria ezarri diete bi pertsonari.
Zehazki, Kasedako krimen hirukoitzagatik epaitutako aita-semeak dira zigortuak: hirugarren gradua eskuratzeko gutxienez 22 urte egin beharko dituzte espetxean, eta 30 urte beharko dituzte baldintzapean aske geratu ahal izateko. 2018. urteko irailaren 18an, familia bereko hiru pertsona hil zituzten aita-semeek, eskopeta tiroz: 50 urteko Fermin J.E. eta haren bi seme. 29 eta 17 urtekoak. Epaiketan, barkamena eskatu zieten auzipetuek haien senideei.
“Gogor egin behar dugu espetxealdi iraunkor berrikusgarriaren kontra; ustez espetxeak izan behar duen gizarteratzeko helburuaren aurkako zigor bat da”, erran du Francesek.
“Atzerapauso handia”
2015ean onartu zuten espetxe iraunkor berrikusgarria. “Atzerapauso handia izan zen. Hasiera eta bukaera data jakina duten espetxe zigorren kasuan, errealitatea da administrazioa saiatzen dela ahalik eta gehien atzeratzen presoak kartzelatik baimen batekin edo baldintzapean ateratzeko unea; espetxealdi iraunkorrari dagokionez, egoerak okerrera eginen duen beldur gara. Kartzela askatasuna kentzeko espazio huts bilaka daiteke preso horientzat, baimenak jasotzeko edo espetxean zerbait egiteko inolako aukerarik gabe”.
Zigor hutsaren logikari ihes egin nahi dio justizia errestauratiboak, eta, ondorioz, espetxealdi iraunkor berrikusgarriaren jokalekuan “ezer gutxi” egin dezake. Horixe nabarmendu du Aname Nafarroako Bitartekaritza Elkarteko abokatu Manuel Ledesmak: “Erabat kontrakoak dira justizia errestauratiboa eta espetxealdi iraunkor berrikusgarria”. Elkarte horrek kudeatzen du Nafarroako Gobernuko justizia errestauratiborako zerbitzua.
Justizia errestauratiboak gatazken konponbidea du helburu, eta, horretarako, gatazka bateko aldeen arteko lana sustatzen du. Kaltegileari ezar diezaioketen zigorraren gainetik jartzen du biktimak jaso beharreko erreparazioa. “Elkarrizketan oinarritutako konponbide errestauratiboa bilatzea da gakoa”, zehaztu du Ledesmak.
Anameko kideak nabarmendu du justizia errestauratiboak gertaera jakin batetik harago joateko gaitasuna duela, justizia sistema tradizionalaren aldean: “Gertaera hori eragin duen gatazka azter dezake, eta, ondorioz, kalte jakin bat ekarri duen testuinguruan eragin dezake”, azaldu du. Erantsi du epaile batek ezar dezakeen zigorrak ez duela beti aldeen arteko gatazka konpontzen.
Tradizionalaren ondoan
Justizia errestauratiboaren esparruan gatazka duten aldeak dira protagonista. Bitartekaritza da haien arteko gatazka hori konpontzeko tresna bat, baina ez da bakarra. “Zirkuluak eta hitzaldiak ere badaude; asmoa da aldeen ingurukoak eta, are gehiago, komunitate osoa inplikatzea prozesuan”.
Gaur egun, justizia tradizionalaren ondoan egiten du bidea justizia errestauratiboak. “Helburua da erreparaziorako aukera erraztea, kalitatea ematea prozesuari, biktimaren ikuspuntutik batez ere. Gaur egun, halere, planteamendua ez da justizia tradizionala edo errestauratiboa; biak elkarrekin doaz”, erran du Manuel Ledesmak.
Salhaketak ontzat eman ditu Nafarroan justizia errestauratiboaren esparruan egindako urratsak, baina zigor prozesu tradizionaletik “aldentzeko” beharra nabarmendu du elkarteak. “Hori da gure apustua; herritarrek aukera izan beharko lukete beren gatazkak konpontzeko modua hautatzeko”, azaldu du Francesek.
Zigorraren eta errudunaren logikatik aldenduko den bide baten alde egin du Salhaketakoak: “Erreparazioa behar da kaltea jasan dutenentzat, baina, zigorraren logikatik at, gatazkak konpontzeko bertzelako jokalekuak behar ditugu, errespetua eta kolaborazioa sustatzeko”.
Argazkia: Iñigo Uriz / Foku
DATUAK
2006
NOIZ HASI ZEN ZERBITZUA
2006an hasi ziren garatzen herrialdean zigor arlorako bi- tartekaritza zerbitzu bat mar-txan jartzeko asmoa, Aname Nafarroako Bitartekaritza El-kartearen eskutik. 2007an jarri zuten martxan esperientzia.
2017
NOIZTIK EGITEN DUTEN LEHIAKETA PUBLIKOA 2017ra bitarte, Nafarroako Go-bernuak diruz lagundu zuen Anameren bitartekaritza zerbitzua. 2017an, bertze urrats bat egin zuen gobernuak, eta lehiaketa publikoa antolatu zuen zerbitzua esleitzeko.
500
ZENBAT AUZI BIDERATU DITUZTEN ZERBITZURA 2020an, 500 auzi inguru bide-ratu zituzten justizia errestau-ratiborako zerbitzura; 2019an baino %29 gehiago. Zerbitzuak ez ditu bideratutako denak jorratzen, zenbait lehena-go artxibatzen dituztelako.
314
ZENBAT TXOSTEN JORRATU DITUZTEN 2020AN Justizia errestauratiborako zerbitzuak 314 auzitan parte hartu du 2020an. Landutako txostenetatik 297 itxi egin zituzten, hau da, %95. Hama- zazpi baino ez dira itxi gabe gelditu 2020an.
Eduardo Santos: «Espetxealdiaren auzian, lausotuz doa ezkerraren eta eskuinaren arteko marra»
Justizia errestauratiboarekin bat egin du Eduardo Santos Nafarroako Gobernuko Migrazio Politika eta Justizia kontseilariak, eta garbi erran du Nafarroako Gobernuak urratsak egiten segituko duela.
E. Elizondo
Nafarroako Gobernuak 2017tik du justizia errestauratiboaren arloko zerbitzu propioa. Berriki, Europako foroarekin bat egin du zerbitzu horrek. Bide horren alde egin du Eduardo Santos gobernuko kontseilariak (Iruñea, 1973), eta lortutako “emaitza onak” nabarmendu ditu.
Zer deritzozu espetxealdi iraunkor berrikusgarriari?
Erabat kontra nago. Zigorrak neurrikoa behar du, eta bizitza osorako zigor bat ez da neurrikoa.
Ez da justua?
Justizia zerbitzu publiko bat da. Gatazka bat sortzen denean, jendeak konponbide bat eskatzen du. XVIII. mendean garbi ikusi zuten justiziak ezin zuela izan auzi pribatu bat, eta biktima prozesutik aldendu behar zutela, nolabait esanda, mendekuarekin ez nahasteko. Konturatu ziren delitua identifikatu eta zegokion zigorra ezarri behar zela. Modu horretan, nolabait, baztertu egin zuten sentimenduen esparrua justiziatik. Orain zer gertatzen ari da? Bada, sentimenduen esparru hori berpizten ari da.
Zer ondorio du horrek?
Oso arriskutsua da justiziaren arloan. Justizia errestauratiboarentzat ere arriskutsua da, biktima jarri behar duelako erdigunean, baina justizia egiteko elementu gisa, ez sentimenduak lehenesteko. Bada sentimenduak lehenetsi nahi dituen mugimendu bat, ordea.
Espetxealdi iraunkor berrikusgarriaren alde kanpaina egiten dutenei buruz ari zara?
Zigorraren aldeko populismoa egiten dute, eta zigorrak ezartzean biktima eta haren sentimenduak erdigunean jartzea dute helburu. Instrumentalizazio garbi bat gertatzen da hor. Garbi dut eskuinak hori erabiliko duela estatu gero eta autoritarioago bat osatzeko. Zigorraren aldekoak dira, zigorra erabiltzen dutelako ordena sozialari eusteko. Kontua da eskuinak egiten dituen urrats horiez harago, gizartearen sektore batek ere babesten duela jarrera hori; hau da, eskuinaren eta ezkerraren arteko marra lausotzen ari da auzi horretan. Ezkerra ere sentimenduen erabilera hori justifikatzen ari da bere helburuak lortzeko. Eta ni horren kontra nago, erabat. Uste dut ezkerrak beti defendatu behar dituela giza eskubideak, eta, horretarako, zientziak ematen dizkigun tresnak baliatu behar ditugu.
Justizia espetxealdiaren iraupenarekin lotzeaz ari zara?
Bai, eta hori oso arriskutsua iruditzen zait. Adibide garbi bat da emakumeen kontrako delituekin lotutako auziena. Uste dut justizia matxista izan dela, eta baduela garaia beste betaurreko batzuk janzteko. Horrek eskatzen du, besteak beste, zigor kodean aldaketak egitea. Horrekin ados nago, baina horren ondorioa zigorrak handitzea baldin bada, eta mugarik gabeko zigorren alde egitea, hori ez dut ontzat hartzen. Proportzionaltasuna apurtzen delako, eta ezkerrak bat egiten duelako eskuinaren populismoarekin.
Joera hori zabaltzeko arriskua badela uste duzu?
Nik uste dut badela beharra bestelako bideak jorratzeko. Badira bi auzi oso garrantzitsu. Batetik, justizia zerbitzu publiko bat da. Auzi konplexua da, eta tresna asko behar ditu. Justizia ez da bakarrik sententzia. Bide osoa da justizia, eta legeak arautzen du nolakoa den. Ezkerraren aldarrikapena izan da beti bide horrek berme guztiak izatea. Bestetik, nabarmendu behar da justizia errestauratiboak beste bide bat zabaltzen duela, eta biktima sartzen duela prozesuan.
Genero indarkeriarekin lotutako prozesuak zerbitzutik at dira; zer deritzozu?
Ni ez nago ados. Feminismoak dio justizia patriarkala dela, eta ni bat nator. Uste dut justizia errestauratiboa justizia patriarkalaren aurkakoa dela berez, eta, ondorioz, kasu guztietan erabiltzearen aldekoa naiz.
Legeak araututako bidea egiteak ez du beti justizia bermatzen.
Hala da. Bide horren alde egin duten emakume askoren esperientzia hori da. Hori eragotzi behar dugu. Komunitatearentzat egiten dugu justizia, baina baita biktimarentzat ere, bere eskubideak urratu dizkiotelako. Konponbide bat eman behar zaio. Hori guztia uztartzeko dugu legea, prozesua, justizia errestauratiboa…
Espainiako Gobernuarekin akordioa sinatu duzue espetxean ere urratsak egiteko. Zein da asmoa?
Berriz gizarteratzea da zigorraren helburua, eta, horretarako, biktimarioak ulertu behar du gaizki jokatu duela. Zigorra betetzen badu, baina biktimarengan izan duen eraginari buruz hausnarketarik egin gabe, ez du deusetarako balio. Aurrez aurre jarri behar zaio eragin duen kalte hori; hori ona da biktimarentzat, komunitatearentzat, bai eta biktimarioarentzat ere.
Nafarroak bat egin berri du Justizia Errestauratiboaren Europako Foroarekin.
Bai. Emaitza onak lortu ditugu, eta hori zabaldu nahi dugu, bidean aurrera egiten segitzeko.
Tafallan eta Tuteran ez dute zerbitzua. Zabaltzeko asmorik?
Bai. Herritar guztiek izan behar dutelako aukera hori. Uste dut hurrengo urtean egin ahal izanen dugula.