Eva Poumek ‘Vuelo de albatros’ dokumentala zuzendu du, Ekhi Huarteren izen bereko poema liburua oinarri hartuta. Astelehenean, Nafarroako Filmotekan erakutsiko dute, 19:00etan.
Edurne Elizondo
Buruko gaitzei eta arteari buruzko gogoetak jaso ditu Ekhi Huartek Vuelo de albatros liburuan. Eva Poumek (La Plata, Argentina, 1988) lan hori hartu du oinarri izen bereko dokumentala osatzeko. Zinemagilea ez ezik, aktorea eta antzerki zuzendaria ere bada Poume. Astelehenean, Nafarroako Filmotekan erakutsiko dute Vuelo de albatros lana, Iruñean (19:00).
Argentinatik etorria zara…
Argentinatik Bartzelonara, duela hiru urte, ama han nuelako. Bikotekideak eta biok sorterritik ateratzea erabaki genuen, handik kanpoko mundua ezagutu nahi genuelako. Nik, hasieran, ez nuen Europara etorri nahi; gehiago interesatzen zitzaidan Latinoamerika. Bartzelonara joan ginen azkenean, eta handik, Iruñera. Hemen baliabide gehiago dago, eta egonkortasun handiagoa, baina han enpatia handiagoa dago, eta hutsetik sortzeko gaitasun handia. Vuelo de albatros lana ere horren adibide da; hutsetik sortu dugu.
Zerk piztu zizun dokumental hori egiteko gogoa?
Ekhik [Huarte] liburu bat idatzi eta argitaratu zuen bere poemekin. Nik ez nuen parte hartu prozesu horretan, baina Romy Sordomez nirekin harremanetan jarri zen, liburua aurkezteko bideo bat egiteko. Baiezkoa eman, eta lanean hasi ginen.
Orduan ezagutu zenuen Ekhi Huarte?
Bai. Ekhi ezagutzeak anitz lagundu ninduen, ohartu bainintzen egiten ari nintzen bideak bat egiten zuela hark kontatzen zuenarekin; baztertua sentitzen nintzen, beldur nintzen, eta ez nuen segurtasunik. Kanpotik etortzeak badu lotura horrekin, baina badakit ni pribilegiatua naizela bertze migratzaile anitzen aldean.
Lehen asmoa, beraz, bideo motz bat egitea zen?
Bai, baina grabatzen hasi ginenean, eta Ekhik egindako lan guztiak ikusi nituenean, liluratuta gelditu nintzen. Gainera, haren buruko osasunak behera egin duen aldi bakoitza modu ezberdin batean islatzen da bere obren bidez, eta hagitz interesgarria iruditu zitzaidan hori. Lan abstraktuak ditu; bertze batzuk figuratiboagoak; eta bertze batzuetan, adibidez, nabarmena da Ekhik adikzioekin zuen harremanaren arrastoa. Liluratuta gelditu nintzen, eta, sumatu nuen, gainera, ireki egin zela.
Nolakoa izan zen lan edo sormen prozesua?
Inolako gidoirik gabe lan egin genuen. Aurretik, ez genuen deus erabaki. Lanaren egitura gero osatu genuen, editatzean. Kontua da grabatu eta gero nik garbi nuela lan luzeago bat egin nahi nuela, ez aurkezpen baterako bideo soil bat. Ez genekien zer baliabide izanen genuen, baina denok egin nahi genuen lan zabalago bat, eta aurrera egin genuen.
Pertsona jakin baten istorioa baino gehiago da dokumentala?
Bai, zalantzarik gabe. Horrek ere erakarri ninduen, ohartzeak Ekhik kontatzen zituenen atzean bazegoela bertze anitzen errealitatea ere. Artearen eta eromenaren inguruko gogoeta zabalago bat zegoen, eta hori zabaldu nahi nuen.
Oraindik ere, estigma da nagusi buruko gaitzen inguruan.
Hala da. Eroari buruzko irudi hagitz jakina dugu oraindik; erakundeen diskurtsoa hori da. Ero hitza entzun orduko, beldurrak agertzen dira. Ekhirekin lanean, haren diskurtsoaren indarraz jabetu naiz, erraten duena ez baitu erraten bertzerik gabe, zerbait errateagatik. Modu sakon batean ari da barruan dituen horiei buruz hitz egiten.
Biluzi da, nolabait erranda?
Bai. Bai dokumentalean, bai eta liburuan ere. Nik artista bat ezagutu dut, eta artista horrek dituen gaitasun guztiez jabetu naiz. Haren eromenaren parte bat ere ezagutu dut prozesuan, haren beldurrak, haren antsietatea.
Sufrimendua ere bada Ekhi Huarteren hitzetan eta lanetan?
Bai, bada. Prozesuan ere ikusi dut sufrimendu hori. Medikalizazioaren kontua dago, adibidez. Egungo sistemak botikak ematen ditu jendea lasaitzeko, bazter uzteko, sakonean gertatzen dena aztertu ordez. Botikak tramite huts bilakatu dituzte, jendea bazter uzteko. Errealitatea zer-nolakoa den ikusita, nire galdera da nor den eroa, eromena zer den. Azalean gelditzen ari gara, eta bide oro itxi diogu enpatiari.
Nola apurtzen ahal dira dinamika horiek?
Entzunez, adibidez. Ekhiren liburuaren inguruko proiektuan ohartu naiz badela jendea bertzeak entzuteko prest, eta hori anitz da. Azkenean, zaintza kolektibo bat dago hor.
Buruko osasunaren gaia jorratu duzu zure azken lanean. Aurretik ere landu izan duzu arlo soziala, halere; bertzeak bertze, kartzeletan. Nolatan?
Argentinan, espetxeen inguruko lan bat egin nuen, antzerkigintzaren arlokoa. Zapalduaren antzerkia deritzon dinamika jorratzen aritu nintzen preso ziren gizonekin. Errealitate izugarri bat ezagutu nuen han. Lan horri esker, nituen aurreiritziak bazter uztea lortu nuen. Konturatu nintzen artearen bidez gai garela askatasun guneak sortzeko, bai eta kartzela baten gisako esparru itxi batean ere. Sormenak aukera eman zigun bertzelako munduak irudikatzeko. Osasun mentalaren esparruan ere, arteak hori ematen ahal digu. Erakundeek so egin beharko liokete artearen gaitasun horri.