Frankismoaren biktima naiz, eta ez dut ulertzen zergatik eman nahi zaion esanahi berria Erorien Monumentuari. Duela zortzi urte lehiaketa bat egin zen, eta hori eraistearen aldeko aukerak irabazi zuen. Biktimak, pozik. Gero, Mayak prozesua geldiarazi zuen, eta, orain, geure buruari galdetzen diogu: prozesu horretan dirua gastatu ondoren, zergatik ez zaio berriro eraisteari ekiten?
PSOE eraisketaren aurka dago. Beti berdin. Koldarra da? Madrilen gai da sinbolo frankistak ezabatzea bultzatzen duten legeak onartzeko, eta gero ez ditu aplikatzen. Edo, agian, arropa gordez ibiltzen da, UPNrekin eta PPrekin negoziatu behar duenerako, bazkideak traizionatuz.
EH Bilduk esaten du: «Ezin izan dugu gehiago egin» edo «ez dago aurrekonturik, hamalau boto behar ditugu». Horrekin, zuzendaritzak aditzera ematen du EH Bildu eraisketaren alde dagoela, baina ezin duela hori egin PSOEren ezezkoagatik. Oinarriek eta haien boto emaileek, ordea, oso argi dute; beti egon dira eta daude eraistearen alde, elkarte memorialisten antzera, eta ez dute ulertzen zergatik jokatzen duten horrelako gai odoltsuekin, frankismoaren biktimen duintasuna ez baita negoziagarria.
Geroa Baik, gauza bera. Ana Ollok ia hirurehun ikur frankista kentzeko agindu du, eta orain ez dute Erorien Monumentua eraisterik nahi. Esanahi berri bat eman nahi diote, baina aho txikiarekin esaten dute, «alde batetik, ez bada ondo datorkiguna; gaizki datorkigu bestetik».
Eta hiru alderdi horietako bat ere ez da gai izan bere militanteen artean barne eztabaida bat egiteko, ezta herritarren jardunaldi batzuk antolatzeko ere. Alkatearen arabera [Joseba Asiron], «eztabaida eta herritarren parte hartzea udal honen nortasun ikurra da», baina non geratzen da parte hartze hori Erorien Monumentuari buruzko gaian? Zer kolorez margotuko dugun erabakitzeko bakarrik hartuko da aintzat?
Contigo-Zurekin, bestalde, hasiera-hasieratik egon da eraistearen alde. Inork esaten al du elkarte memorialistan Contigo-Zurekin alderdia jokoa egiten ari dela? Ez. Gertatzen dena da elkarteok gehien sentitzen dugun aldarrikapena jartzen ari garela mahai gainean: Erorien Monumentuaren eraisketarena. Eta justizia delako, sentsibilitate politiko guztietako memorialistak saiatzen ari gara hiru alderdi horiek beren iritzia alda dezaten.
Bakoitzak bere motxila eraman behar du. Eta horrelako erabakiak hartzeak dakartzan erantzukizunez arduratu. PSOEri «esanahi berriaren» apetan laguntzea motxila oso astuna da, eta, beraz, Nafarroako errepublikanoen zati handi bat ez gaude ados horrekin. Eta, beraz, kalean, «gutarrok», nire amatxok esaten zuen bezala, triste sentitzen gara, desengainatuta, traizionatuta, eta kalifikatzaile batzuk gehiago.
Izan ere, alderdi bakoitzaren bulegoetako lau hormen artean erabakiak egosten dira, adjektiboak, legeak, adituen txostenak… erabiliz, azkenean, monumentua ez botatzeko. Eta lotsagabekeria bat egin, denek dakitena ez zaiola gustatuko bere jendeari. Kalea zapaltzen duzue? Hitz egiten duzue? Komentatzen duzue? Zuen ogia erosi eta zuen artean jaten duzue. «Orain, lege bat onartzen dut, ondo geratuko zait; gero, gurekin bat datozen hamalau aditu deitzen ditut, eta esanahi berriaren errezeta eta osagaiak ematen dizkiet, nire gustuko plater bat egin diezadaten». Edukitzaileaz gehiago hitz egiten dute edukiaz baino. Horretarako deitzen diegu nazioarteko arkitektoei! A zer istilua!
Orain kupula eta pinturak estaltzen ditut; kriptan arte modernoko erakusketetarako leku bat jarri, eta terrazan eta inguruetan aisialdirako lekuak… tira! Terrazadun lau kafe, ze polita! Eta ideia bikaina: monumentua ez botatzea. Oroimena galduko litzatekeelako?
Tira! Harro dago Ana Ollo kontseilaria eta Memoriaren Institutua ere, Nafarroako kaleetatik ehunka plaka eta estatua frankista kendu dituztelako! Orain, adituen arrazoiketaren arabera, zeuden lekuan jarri beharko lirateke berriro, memoria gal ez dadin, eta irakasleek horretaz baliatu ahal izango dute diktaduraren errepresioa irakasteko. Hau da, Espainiako Kongresuan PSOEk, EH Bilduk eta EAJk Memoria Demokratikoaren Lege bat paratu dute, ikur frankistak kendu behar direla dioena, eta orain adituek sinbolo handiena mantendu behar dela esaten omen dute. Hau ez al da kontraesankorra?
Kalean gelditzen gaituzte eta esaten digute: «Aizu, ez dut ezer ulertzen. Ez dakit zergatik ez duten bota nahi. Beti esan dugu hori bota egin behar dela! Gehiago egiterik ez baduzue, ausartak izan zaitezte eta borroka zaitezte herri honetan hainbat eta hainbat aldarrikapenekin borrokatzen garen bezala: euskara, AHT, etab.».
Ez omen dago aurrekonturik Erorien Monumentua eraisteko; ba al dago, ordea, aurrekonturik horrelako adituen antzerkia prestatzeko eta arkitekturako nazioarteko lehiaketa bat egiteko? Zer eta gero guztiok lotsatzen gaituzten obrak egiteko? Zer aurrekontu du horrek guztiak? Eraisteak baino askoz gehiago. Ez adarrik jo, mesedez!
Pertsona inozoak gara, ez adituak? Benetan sinesten duzue egiten ari zaretena? Okerrena da galdera hau egin eta baietz erantzuten dudala, sinesten duzuela. Eta hori da gauzarik beldurgarriena. Oraindik garaiz gabiltza. Legez eraistea ez dago baztertuta. Balioa eman behar zaio, eta frankismoko biktimen duintasuna defendatu behar da, historia baitira eta memoria baitira. Bestela, tramankulu horrek edozer gauzatarako balio duenean, proiektua aurkeztu zenutenean esan zenutena izan ezik, historiaren eta memoriaren aurrean erantzun beharko duzue. Larunbatean, azaroaren 8an, Erorien Monumentua eraistearen aldeko manifestazioan egongo naiz.