Orain dela bi urte, Txilek yagan hizkuntzaz mintzo zen azken emakumea galdu zuen: Cristina Calderon. Txileko Patagoniako lurralde hotzetan bizi izan zen, familiarekin batera, kanoetan arrantzan beti, zero azpiko tenperaturetan. Bera izan zen jatorrizko hizkuntza gordetzen zuen Txileko hegoaldeko herri indigenen azken ondorengoa. Horrek esan nahi du hizkuntza, sinesmen eta elkarreragin unibertso konplexu baten azken gordetzailea izan zela. Calderonek herentzian jaso zituen ezagutza horiek, ondare hori. Yagan herria jatorriz Txileko hegoaldekoa da, Suaren Lurraldeko Uharte Handiaren hegoaldeko kostakoa. Ehizan, bilketan eta arrantzan aritzen ziren 10 graduko tenperaturan itsasoan barna kanoetan, eta emakumeak ziren ur izoztuetan arraun eta arrantza egiten zutenak, eta baita igeri egiten zekiten bakarrak ere.
Eguzkia, ilargia, zerua, izarrak, zuhaitzak, loreak, bat, bi, hiru, lau. Horiek izan ziren euskaraz ikasi nituen lehen hitzak, mendiz inguratuta dagoen gure herrian, Suescan, Kolonbian. Horrela hasi nintzen habitatzen euskararen unibertsoa, eta astiro-astiro bere sakotasunaren mundu berezian murgildu nintzen. Urteak pasatu dira Hego Amerikatik etorri eta euskara neuretzeko bidaia hasi nuenetik. Abentura hori ez da bakarrik hizkuntza ikastea eta hitz egitea, askoz gehiago da; lurraldea bizitzea da eta munduaren ikuskera beste molde batetik ulertzea. Ibilbide hori egitea ez da erraza, ahalegina egin behar da eta beldurra ausardia bihurtu.
Hizkuntzak bere baitan gordetzen duen unibertso hori kanpotik ulertzeko, onartzeko eta baloratzeko, ezjakintasuna bazterrean utzi behar da, eta zentzuz jokatu, lelokeriarik ez esateko. Adibidez, euskara hizkuntza baztertzailea eta terrorista dela bezalako baieztapen ergelik ez botatzeko. Ardura soziala eta gutxieneko sentsibilitatea behar dira. Kontrara, euskara ikastearen onuren lekukotasuna eman dezaket nik; izan ere, zerrenda luzea egin nezake euskara ikasteak ekarri dizkidan gauza zoragarriak bilduta, neure bizipen pertsonalean oinarrituta.
«Ni ez nintzen hemen jaio, eta euskaraz hitz egiteak sentitzen dudan deserriari lurra ematen dio, sendabelarra balitz bezala. […] Nik euskara nire egiten dut»
Ni ez nintzen hemen jaio, eta euskaraz hitz egiteak sentitzen dudan deserriari lurra ematen dio, sendabelarra balitz bezala. Gero eta nabarmenago ikusten dut euskarari esker gizarte-sare bateko parte aktiboa naizela. Antzezle gisa lortu nuen lehen lan profesionala oholtza gainean euskaraz egin nuen, eta bigarrena, eta hirugarrena… eta hainbat eta hainbat proiektu, hainbat harreman… Nik euskara nire egiten dut. Eta hori ez da erromantizazioagatik, ez; kultur ondare immateriala da, ez da inorena. Unescok hizkuntza txikituen inguruan honakoa azpimarratzen du: «Ondare bizia erabiltzeak eta transmititzeak komunitateen bizitasuna, indarra eta egungo ongizatea ekartzen baditu ere, hizkuntza da ondare hori bizirik mantentzeko eragile nagusia. Hizkuntzaren bidez adierazitako ezagutzei esker, belaunaldien arteko erabilera eta adierazpen ugari komunikatzen eta transmititzen dira, eta, hala, elkarren arteko jarraitutasuna, kidetasuna eta ulermena lortzen da».