Edurne Elizondo
Trans Urriko egitaraua itxi du Bidez Bide elkarteak eta Xirimiri etxeak elkarrekin egindako Coreografías de la transgresión dokumentalak. Bidez Bideko kide eta gizarte langile Soraya Ronquillok (Tingo Maria, Peru, 1961) aurkeztu du lana, Iruñean. Limako eta Cuscoko hainbat trans emakumeren esperientzien berri ematen du. Arlo horretan ere, ezagutza dekolonizatzeko beharra jarri du mahai gainean Ronquillok.
Zer moduzko harrera egin diote Iruñean zuen lanari?
Hagitz kontent gaude, jendeak parte hartu duelako; eztabaida piztu nahi izan dute, hemengo esperientziak eta dokumentalak islatzen dituenak partekatzeko.
Peruko trans emakumeen inguruko lana da. Zer kontatu nahi duzue?
Limako eta Cuscoko emakume batzuen istorioaren berri eman nahi izan dugu. Emakume gisa dituzten eskubideak aldarrikatzen dituzte, eta horregatik erabaki dugu errateko dutena dokumentalera eramatea. Emakumeon istorioen bidez hainbat aldaera gurutzatzen dira, bertzeak bertze, etnia, nortasuna, trans izatea, klase soziala… Protagonistetako batek erraten du, adibidez, trans emakumea, beltza eta pobrea bazara, jai duzula. Dena da zailagoa kasu horretan.
Gurutzatzen diren ezaugarri horiek guztiak kontuan hartuta, batzuen eta bertzeen esperientziak hagitz ezberdinak izanen dira, ezta?
Bai, hala da. Gure asmoa ere bada hurbiltzea emakumeon kontakizun horiek, gure testuingurura ekartzea istorio horiek, aldarrikapen global horiei ere so egin ahal izateko, eta kontuan hartzeko. Egungo teknologiek aukera ematen digute hemendik urruneko esperientzia horiek gurera ekarri ahal izateko, hemen ere ezagutu ahal izateko.
Emakumeez hitz egiterakoan ere ikuspuntu hegemonikoak bazter uzteko?
Bai. 2009. urtetik ari da gure elkartea emakume migratuekin lanean. Formakuntza lantzen dugu, batetik, eta, bertzetik, saiatzen gara ikus-entzunezko materiala sortzen.
Nola sortu zen dokumentala egiteko asmoa?
Gure elkarteko kide Katia Reimberg hasi zen Donostiara heldu ziren trans emakumeak elkarrizketatzen; bertze hainbat herritatik ihesi ailegatutako emakumeak ziren. Aldi berean, gurekin praktikak egin zituen bertze pertsonak batek, Iker Baquek, gradu amaierako bere lana ere trans emakumeen inguruan egin zuen, eta Perun izan zen. Bi lan horiek bat egin zuten, eta dokumentala prestatzen hasi ginen. Iaz Cuscon egon ginen, eta, aurten, urtarrilean, Liman.
Zergatik aukeratu duzue Peru?
Hango zentro batekin elkarlanean aritzen gara. Harremana badugu, eta EHUko ikasleak hartzen dituzte han. Testuinguru horretan erabaki genuen lana han grabatzea. Gainera, agerian utzi nahi genuen trans pertsonen eskubideak, oraindik ere, urratu egiten dituztela herri horretan. Nortasun agiriko izena aldatzeko prozedura hagitz zaila da, adibidez. Luze joan ohi da, eta ez da merkea. Trans emakumeek, oro har, bazterketa sufritzeko arrisku handiagoa dute. Gure lanaren bidez, errealitate horren inguruko gogoeta kritikoa piztu nahi dugu.
Bertzeak bertze, institutuetan erakutsi duzue. Zer moduzkoa izan da esperientzia?
Hagitz ona. Gazteek ezagutzen ez duten errealitate baten berri jasotzeko aukera izan dute. Ni Perukoa naiz, eta, niretzat ere, ezezaguna da, neurri handi batean, gure dokumentalak jasotzen duena. Kontatu ez didaten nire herriko historiaren zati bat da, hain zuzen.
Eta nolakoa izan da zuretzat errealitate hori ezagutzeko prozesua?
Agian, errealitate ezezaguna zela erratea ez da egokia. Kontua da gure formakuntza ere, neurri handi batean, eurozentrikoa izan dela. Hegoaldean ere, historia bakar baten berri eman digute. Dokumentala prestatzeko irakurri ditugu Peruko hamaika antropologoren lanak; bertzeak bertze, aztertu dugu Giuseppe Campuzano filosofo eta trabesti peruarraren lana. Peruko trabestien inguruko lan anitz egin zuen.
Eta zer nabarmenduko zenuke?
Aipatzen zuen, adibidez, espainiarrek Abya Yala konkistatu zutenean, erlijioarekin batera binarismoa eraman zutela; inken inperioaren garaian horrelakorik ez zegoela. Inken inperioaren garaian pertsona androginoak baziren, eta gurtu egiten zituzten. Horrek erakusten digu guri kontatu ziguten historia ez dela, inondik inora, bakarra. Bertze anitz daude, eta horien berri jasotzeak aukera ematen digu ezagutza dekolonizatzeko. Ezagutza hori, funtsean, eurozentrikoa izan delako.
Zer-nolako historiak jaso nahi izan dituzue zuek?
Adibidez, Cuscon, Copacabanako andre mariaren aldeko besta ospatzen duen emakume talde bat dago. Trans emakumeak dira. Duela bederatzi urte hasi ziren. Jantzi tradizionala jarri, eta Boliviatik eramaten duten Copacabanako andre maria gurtzen dute. Dantza egiten dute, eta, besta horren bidez, existitzen direla aldarrikatzen dute.
Erlijioaren gaia jartzen du horrek mahai gainean.
Bai. Emakumeok elizara joan dira, eta, lehendabiziko urteetan, apaizak handik bota ditu. Ez zuten ulertzen trans emakumeok Andre Maria gurtu nahi izatea. Orain lortu dute beren tokia, lortu dute besta hori egitea. Eta horren bidez aldarrikatzen dute nor diren. Cuscokoa, finean, gizarte hagitz tradizionala eta patriarkala da, baina emakumeok beren bidea egitea lortu dute.
Bertzelakoa da Limako testuingurua?
Bai. Liman, adibidez, GIB birusaren inguruko informazio kanpainak egiten dituzten emakumeekin izan gara. Prebentzioa lantzeko ari dira lanean, eta kontzientzia pizteko. Nortasun agirian izena aldatzeko borrokaren berri ere jaso dugu. Horretan ari dira, eta aldarrikapen hori jaso nahi izan dugu. Feminas izeneko talde bat dago, eta haiekin izan gara. Elkarri babesa emateko talde bat da, askotariko emakumeak biltzeko toki bat.
Dokumentala aurkeztu duzuen programa berean Kattalin Minerrek salatu zuen, oraindik ere, “indefinizioak traba” egiten duela egungo gizartean. Beldurra diogu?
Kontua da binarismoa arlo guztietan dagoela. Eztabaidak behar ditugu, gogoetak. Ez da erraza. Perun, oraindik ere, gorroto krimenak badaude. Urtarrilean izan ginenean, aita batek 15 urteko semea hil zuen homosexuala zela jakin zuelako. Hemen ere gertatzen dira. Ustez eskubide gehiago daude, baina gertatzen dira horrelakoak ere.