Gozabide izan nahi dute kirola »
Zurbano eta Astrain aldi berean kirolari eta emakume izatearen argi-ilunez mintzatu dira. Ibilbidean egindako urratsak azaldu dituzte, baita «arrakalak» salatu ere. - Jarraitu irakurtzen...
Iraganari so, berrindartzeko »
Altafayllak ‘Historia de la pelota vasca en Tafalla’ liburua argitaratu berri du; Miguel Zubirik idatzi du, kirol hori aldarrikatu eta harrobia indartzeko bideak eskatzeko. - Jarraitu irakurtzen...
Gorrien memoria »
Mikel Huartek liburu batean eman dio segida sare sozialetan hasitako bideari: ‘Rojos’ argitaratu du, 1936. urteko altxamenduak eragindako errepresioa sufritu zuten Osasunako kideei buruz. - Jarraitu irakurtzen...
Paretara lotuta, aske »
Edurne Elizondo
Txori jaio nintzen, eta inbidiaz egiten diet so lurrean zoriontsu bizi direnei”. Miriam Garcia Pascual eskalatzaile tafallarrak bere egunerokoan idatzitakoak dira hitzok. 14 urterekin hasi zen paretak igotzen, eta grina horrek Indiako Meru mendiko iparraldeko tontorrera eraman zuen, 1990ean. Han hil zen, duela 30 urteko maiatzean, Jesus Buezo Risi eta Miguel Lausin espedizioko kideekin batera: elur jausi batek harrapatu zituen bidean.
“Min egiten dit nire bizimoduak maite ditudanei eragiten dien tristurak, baina kaiola batean sartuko banindute, ahituko nintzateke”. Alabak egunerokoan jasotako sentimendu hori berretsi du Mari Carmen Pascualek: “Sehaskako hesiek ere egiten zioten traba. Aske jaio, eta aske bizi izan zen”, erran du, harrotasunez.
Lasai mintzatu da Mari Carmen Pascual bere alabari buruz; eskalatzailearen heriotzak eragindako zauria inoiz ez zaio erabat itxiko, baina “konformatzen” ikasi duela nabarmendu du. Alaba zen bezala maite zuelako. “Mendirako grinarekin jaio zen; barruan zuen”. Horregatik, orain ere haren tokia mendia dela argi du Garcia Pascualen amak. “Inoiz gorpua aurkituko balute ere, ez nuke ekarriko; han libreago da”.
Tafallan jaio zen Miriam Garcia Pascual, 1963ko uztailaren 14an. “Hamabost egun aurreratu, eta etxean erditu nintzen, senarraren, amaren eta 85 urteko emaginaren aurrean”. 9 urte zituen Garcia Pascualek familia Iruñera mugitu zenean. “14 urterekin hasi zen mendira joaten, lagun batekin. Paseoan aritzen zela uste nuen nik, Etxauriko paretak eskalatzera joaten zela jakin nuen arte!”.
Etxauriko paretetatik, hain zuzen, bide berri bat ireki zuen Garcia Pascualek, eskaladarena gizonen esparrua baitzen garai hartan, orain baino gehiago. “Aitzindaria izan zen”, “emakume ausarta”. Horixe nabarmendu dute Juanjo Sansebastian mendizaleak eta Antxon Iturriza kazetari eta idazleak tafallarrari buruz.
Josune Bereziartu eskalatzaileak ere argi du Garcia Pascualek bide bat ireki zuela. Tafallarra eta Monica Serentil dokumental batean ikusi zituen Bereziartuk, Verdoneko arroiletako paretak eskalatzen, Frantzian: “Irudi haiek asko jo ninduten. Segituan hasi nintzen eskalatzen; izugarri erakarri ninduen emakume haiek egiten zutenak”, gogoratu du.
“Orduan ez zegoen rokodromorik, orain bezala, eta herriko harresietan entrenatzen ginen”, erantsi du Bereziartuk. Garcia Pascualek ere Iruñeko harresiak baliatu zituen entrenatzeko espazio gisa: “Bizilagunek erraten zidaten alaba Gaztelugibeleko paretetan gora ikusten zutela”. Txapelketa bat Donostiako Viktoria Eugenia antzoki barruan egin zutenekoa ere ekarri du gogora Antxon Iturrizak. “Han izan nuen Miriamekin aurrez aurre hitz egiteko aukera, lehen aldiz”.
Paretan eta mendian
Tafallako eskalatzailearen eta kazetariaren arteko harremana, halere, lehenago hasi zen. “Egin-en ari nintzen, eta elkarrizketa bat eskatu nion. Ez zen agertu, ordea, eta hutsik nuen orria betetzeko, irudizko elkarrizketa bat idatzi nuen. Miriamek irakurri zuen irudizko elkarrizketa, eta gustatu zitzaiola esateko gutun bat bidali zidan, eskuz idatzita”.
Lehen gutun horrek bertze anitz ekarri zituen gero: “Gutun bidezko lagun bilakatu ginen. Harreman berezia genuen”. Mendiaz idazten zuen kazetaria zen Iturriza, eta eskaladaren arloan gaitasun bereziak zituela erakusten zuen emakumea, berriz, Garcia Pascual.
Madrilen, Patonesen, Espainiako eskalada txapelketa irabazi zuen tafallarrak 1986an. Urte berean, Pedagogiako ikasketak amaitu zituen, Bartzelonan. “Txapelketak ez zituen maite, halere; kirol eskaladatik mendizaletasunera egin zuen bidea”, azaldu du Iturrizak. Mendian, hain zuzen, anitzetan egin zuen bat Juanjo Sansebastianek Miriam Garcia Pascualekin. “Riglosen, besteak beste; Bilbon ere askotan egon ginen, Jose Carlos Tamayo lagun genuelako”.
Tamayoren ahotik izan zuen Sansebastianek Tafallako eskalatzailearen heriotzaren berri. Argentinan eta Txilen egon zen mendizalea udaberri hartan, eta Tamayo Bilboko aireportura joan zitzaion bila. Han erran zion. Oraindik ere, samina sumatzen zaio ahotsean, une hura gogoratzen duenean; batez ere, Garcia Pascualen espedizioa hasi aurreko egunekoak oroitzen dituenean. Iruñean elkarrekin bazkaldu zuten egun batean, eta eskalatzaileak Indian zain zuen erronkaren “beldur” zela onartu zion Sansebastiani. “Egun hartan, autoz eraman nuen Gasteizera, handik abiatu behar zutelako Indiarantz. Besarkada handi bat eman zidan autotik jaitsi aurretik. Atera, eta berriz ireki zuen atea, barruan sartu eta beste besarkada bat emateko. Agurtu nahi zuela sentitu nuen”.
Mari Carmen Pascualek bezala, eskalatzailearen askatasun gogoa nabarmendu du Sansebastianek, gauza guztien gainetik. Grina horrek atzean duena ezin dela bazter utzi argi du mendizaleak, halere: “Politikaren esparruan, independentzia askatasunarekin lotzen du jendeak; nire ustez, baina, gutxi dira erabateko askatasunari aurre egiteko gai, eta horietako bat izan zen Miriam, zalantzarik gabe”.
Bere askatasun grina gauzatzeko ausardia izan zuela erantsi du Sansebastianek: “Bururatu zitzaizkion gauza guztiak egitera ausartu zen; eta disfrutatu zuen, batez ere, bere ahaleginak emandako sariekin”. Pareten bila, bertzeak bertze, AEBetako Yosemitera joan zen Garcia Pascual. Hango esperientziak markatu zuela nabarmendu du Sansebastianek. Miriam Garcia Pascualen amak ere erran du: “Yosemite bihotzean zuen”.
Ordukoak eta bertze esperientzia anitz idatzita utzi zituen eskalatzaileak bere egunerokoan, eta, testu horiek oinarri hartuta, Eman izar bat liburua argitaratu zuen Desnivel etxeak. Juanjo Sansebastianek izen bereko dokumentala ere egin zuen, lagunari buruz. “Oso esperientzia polita izan zen, eta, aldi berean, oso gogorra”.
Mari Carmen Pascualentzat alabari agur errateko aldi oro zen gogorra: “Miriamek erraten zidan negarrik ez egiteko; baina joan orduko, negarrez hasten nintzen”. Pascualek, halere, ulertzen zuen alabaren zoriontasuna mendira lotuta zegoela. “Behin erran nion ezin zuela ahaztu ni ere bere sokara lotuta nengoela; horrelakorik ez errepikatzeko eskatu zidan, menditik urrun, kaiola batean hil eginen zelako. Ez nion berriz ere horrelakorik erran. Aske izateko ekarri nuen, eta aske izaten utzi nion”.
Parke bat Tafallan
Lanean zen Mari Carmen Pascual familiaren etxean alabaren heriotzaren berri emateko deia jaso zutenean. “Senarrak deitu, eta etxera joateko eskatu zidan. Ailegatu bezain pronto, inork deus erran gabe, jakin nuen”.
Oihu egin zuela kontatu du eskalatzailearen amak. Alabaren izena oihukatu zuela, galdu zuela jakin zuenean; eta alabaren izena oihukatu zuen, berriz ere, handik hiru urtera, eskalatzailearen gorpua gordetzen duten pareten aurrean, azken agurra ematera joan zenean. “On handia egin zidan hil zen tokira joateak. Maite zituen gauzak eraman genizkion, tartean Belaguako loreak. Han bota genituen, Miriamentzat. Maite zituenekin gelditu zen”.
Pascualek, halere, hurbil sentitzen du alaba; bereziki, Tafallan, 2006tik eskalatzailearen izena duen parkeko monolitoari heltzen dioenean. “Harria bigun sentitzen dut, alaba besarkatuko banu bezala. Miriamek izugarri maite zuen parke hori, eta opari ederra da denontzat”.
Ez da bakarra. Antxon Iturrizak Miriam Garcia Pascualen omenez idatzitako ¿Vendrás a casa por Navidad? (Etxera etorriko al zara Gabonetan?) izenburuko ipuina oparitu dio eskalatzailearen amari. “Miriamen heriotzaren berri Mari Carmenek eman zidan: alabarekin nuen harremana amarekin dut orain. Miriam gogoratzeko modu bat da biontzat”.
Aske gogoratzen dute; kontent eta mendian. Behin, arrakala batean zegoen apo txiki batekin egin zuen topo: “Biok maite ditugu buztinaren usaina eta granitoaren kolorea. Irribarre batekin erran diot agur. Inbidia diot: bera El Capitanen bizi daiteke, eta ni ez”, idatzi zion.
Enegarren kolpea pilotari »
Edurne Elizondo
Zazpi saio, azken urteotan”. Erriberan golf zelai bat eraikitzeko egon diren egitasmoez ari da Eduardo Navascues. Denak hutsean gelditu direla nabarmendu du Erriberako Ekologistak Martxan taldeko kideak. Behintzat, orain arte; Tuterako Udalak azken hilabeteotan egindako urratsek, baina, egoera aldatzeko atea ireki dute: hirian golf zelai publiko bat egiteko Graas elkarteak sustatutako asmoa jaso du udalak bere Lurraldearen Okupazioaren Udal Estrategian.
“Erriberan aspalditik egon da jende multzo bat golf zelai bat eraikitzeko asmoa bultzatzen; asmo horren atzean daude eraikuntza enpresen arloko interesekin lotutako pertsonak”. Hori argi du Navascuesek, eta horren adierazgarri aipatu ditu mahai gainean egon diren azken egitasmoak: 2000ko hamarkadan, Tuteran, Eco-City proiektua garatu nahi izan zuten, eta helburua zen 3.500 biztanle inguru izanen zituen auzo berri bat eraikitzea, golf zelai batekin, bertzeak bertze; Fontellasen, berriz, Monrepos eraikuntza enpresak herri horretako Cerro Fontellas kirol elkartearekin egin zuen bat, etxebizitzak eta golf zelai bat eraikitzeko.
Bi proiektuon bideragarritasunik ezak utzi zituen hutsean golf zelaia egiteko asmoak; Fontellaskoa egiteko proiektua onartu egin zuen Nafarroako Gobernuak, halere. “Ez zuten egin, behar zuten dirua ez zutelako lortu, baina proiektu horren udalez gaindiko eragina duen plana indarrean da, oraindik ere”, gogoratu du Eduardo Navascuesek.
Fontellasko proiektuak huts egin eta gero sortu da Tuterako azkena, Ekologistak Martxan taldeko kideak erantsi duenez. Iazko martxoan, Graas izeneko elkartea aurkeztu zuten Erriberako hiriburuan, Tuteran golf zelai publiko bat egin dezatela eskatzeko. Aurkezpen ekitaldi horretan parte hartu zuten Graas elkarteko presidente Ignacio Lopezek eta Nafarroako Golf Federazioko buru Joaquin Anduezak, bertzeak bertze. “Tuterako UPNko alkate ohi Luis Casado ere han zegoen”, gaineratu du Navascuesek.
Casadok 2015ean amaitu zen legegintzaldian utzi zuen postua; duela bost urteko maiatzean egindako hauteskundeetara ez aurkeztea erabaki zuen, hamabi urtez Tuterako alkate izan eta gero. 2015eko hauteskundeetan udal gobernutik at gelditu zen UPN, eta Ezkerra, Tudela Puede eta PSNk hartu zuten agintea.
Hiruko udal gobernu horrek martxan jarri zuen, berriz ere, 2009tik ukitu gabe egon zen Tuterako Hiri Antolamenduko Plan Orokorra osatzeko prozesua. Lehen urratsa izan zen Lurraldearen Okupazioaren Udal Estrategiaren agiria garatzea. “Legegintzaldia amaitu baino lehen, estrategia behin-behinean onartu genuen”, azaldu du hiruko udal gobernuarekin Tuterako ingurumen zinegotzi izan zen Olga Risueñok.
Behin-behinean bai; ez, ordea, behin betirako. Azken urrats hori oraindik ez du egin Tuterako Udalak, hain zuzen ere, eta noiz eginen duten ere ez dago argi, hiriko agintarien jarduera egungo alarma egoerak baldintzatu baitu. Kontua da azken hauteskundeetan Navarra Sumak lortu zuela Tuterako Udaleko agintea, eta koalizio horrek jaso egin ditu, estrategia behin-behinean onartu eta gero, testua moldatzeko egindako iradokizunak. Horietako bat da Graas elkarteak aurkeztutakoa, hirian golf zelai publiko bat eraikitzeko asmoz.
“Egoera ez da samurra guretzat; estrategia guk garatu dugu, baina ezezkoa eman beharko diogu, golf zelaia egiteko aukera zabaltzen badu”, nabarmendu du Risueñok. Argi utzi du estrategiak golf zelaia eraikitzeko asmoa jasotzeak ez duela erran nahi proiektua garatu eta gauzatuko dutenik. “Estrategiaren asmoa da zehaztea zer-nolako azpiegiturak nahi ditugun hirian, nolako garapena nahi dugun. Ez gara orain proiektu zehatz bat eztabaidatzen ari”. Egoerak, halere, kezka eragin dio Tuterako zinegotziari: “Golf zelai bat egiteko asmoa jasotzen duen estrategia onartuz gero, proiektu hori errealitate bilakatzeko aukerari atea zabaltzen diogu. Ez hori bakarrik; eginez gero, non egonen litzatekeen ere zehazten dugu”, azaldu du.
“Egitasmo elitista bat”
“Lotsagarria da. Egitasmo elitista bat da”, nabarmendu du Eduardo Navascuesek. 2008. urteko Eco-City proiektua bizi-bizi du memorian, garai horretan egin zuelako bat Erriberako Ekologistak Martxan taldearekin. “Prozesu luze eta gogorra izan zen, baina borroka irabazi genuen”, gogoratu du.
Fontellasko egitasmoaren kasuan, arazo nagusia dirua izan dela nabarmendu du Navascuesek. Monrepos eraikuntza enpresa izan zen proiektua bultzatu zutenetako bat, eta etxe hori hartzekodunen konkurtso batean sartuta dela erran du. “Beren hasierako asmoa zen hemezortzi zuloko zelai bat egitea; Cerro Fontellas kirol elkarteak jarriko zuen lurra, eta enpresak obra ordainduko zuen zelaiaren inguruan eraikitako etxebizitzen salmentaren bidez. Gero, zelai txikiago bat egitea proposatu zuten, baina asmo horrek ere ez zuen aurrera egitea lortu”, kontatu du Navascuesek.
Golf zelai publikoa
Oraingoan, Graas elkarteko kideek golf zelai publiko bat bultzatu nahi izan dute. “Tuterako Udalaren eta Nafarroako Gobernuaren parte hartzea beharko luke”. Graasek duela urtebete eman zuen bere asmoen berri, baina orduan urratsik ez egitea erabaki zuten ekologistek. “Elkarteak nahi duena eskatzeko aukera du”. Orain, proiektuaren aurka egitea erabaki dute, Tuterako Udalak asmo hori jaso eta gero proiektua gauzatzeko prozesua martxan jar daitekeelako.
Apirilaren 21ean, Ekologistak Martxan taldeak bilera batera deitu zituen herritarrak, baina ezin izan zuten egin, martxoan osasun krisiak eragindako alarma egoera indarrean sartu eta gero. “Baina ez genuen deus egin gabe egon nahi”, erantsi du.
Ekologistek argi dute Erriberako herritarrek golf zelairik ez dutela behar, ezta nahi ere. Aurreko legegintzaldian hamaika bilera egin zituzten Tuterako Udaleko agintariek hiriko herritarrekin eta elkarteekin, Lurralde Antolamenduaren Udal Estrategia prestatzeko, baina egindako bilera eta jardunaldi horietako bakar batean ere ez zuen inork aipatu golf zelai bat egiteko aukera. “300 orriko dokumentu bat osatu genuen, herritarrekin behin eta berriz hitz egin eta gero; Tuteran ez du inork horrelako azpiegiturarik eskatu”, nabarmendu du Olga Risueñok.
Graas elkarteko kideek, hasieran, zelaia eraikitzeko balizko hiru toki aztertu zituzten, baina, Tuterako Udalak jasotako iradokizunaren testuan, azkenean bat aukeratu zuten: Valdetellas izeneko eremua. “Ureztatzeko lurrak dira eremu horretakoak; nekazari handientzat balio handiko lurrak, alegia”, azaldu du Navascuesek. Ekologistak harremanetan jarri dira jada UAGN sindikatuko arduradunekin, eta, antza, UAGNko kideek ere ez dute ontzat jo Tuteran golf zelai bat eraikitzeko aukera.
Ingurumenaren ikuspuntutik, asmo horrek inolako zentzurik ez duela erran du, argi eta garbi, Eduardo Navascuesek: “Tuteran euri gutxien egiten duen tokietako bat da hori; golf zelai batek behar duen ur kopurua beldurgarria da. Erriberako nekazariak urte luzez aritu dira erraten ura behar zutela beren lurrentzat; Itoizko urtegia eta Nafarroako ubidea egin eta gero, agerian gelditu da proiektuon errentagarritasunik eza; lehen faseko nekazari batzuek uko egin diote Itoizko urari, garestiegia delako. Eta orain, zer, eta golf zelai bat egin nahi dute batzuek, pilota bati kolpeak emateko. Ez dute lotsarik”, salatu du, gogor, Ekologistak Martxan taldeko kideak.
Ekologistek bilera bat eskatu diete Tuterako Udaleko Hirigintza arduradunei, baina ez dute erantzunik jaso, orain arte. Oraindik ez dute zehaztu Lurralde Antolamenduaren Udal Estrategia behin betiko onartzeko data, baina ekologistak jada alarma egoeran dira.
Epaiaren zain, erantzun bila »
Joxerra Senar
Gaur amaituko da Osasuna auziko epaiketa nagusia. Mailu kolpeen ostean, epaiaren zain geratuko dira 11 auzipetuak. Hilabete eta erdi honetan, mahai gainean jarri dira bost urtean bildutako frogak eta akusazioaren eta defentsen estrategiak. Epaimahaiaren esku geratuko da, halaber, mahaigaineratutako galdera nagusiei erantzuna ematea. Irabazteagatik pizgarri gisa dirua ematea legez kanpokoa al da? Osasunako zuzendaritzak dirua partidak erosteko erabili al zuen? Eta hala ez bada, zertan erabili zen dirua?
Ezinbestean, epaiketako protagonista nagusietakoa Angel Bizkai izan da, 24 urtez Osasunako kudeatzaile izan zena. Espainiako Futbol Liga Profesionalak (LFP) behartuta, Bizkaik 2015eko otsailean aitortu zuen Miguel Artxankoren agintaldiko bi denboraldietan (2012-2013 eta 2013-2014) sei partida erosi zirela. Aitorpen haren haritik tiraka egituratu dute akusazioa fiskaltzak eta bi akusazio partikularrek (LFPk eta Osasunak). Bizkaik aitorpen hura zergatik egin zuen susmo ugari piztu baditu ere, kudeatzaile izandakoak epaiketa hasieran ukatu egin zuen inongo presio edo mehatxu larririk jaso izana. “Osasunagatik” egin zuela aipatu zuen. Hitz egiteko borondate hori azkenean ez bide zaio hain garesti aterako: epaiketaren hasieran, fiskalak hamalau urte eta lau hilabeteko espetxe zigorra eskatzen zuen, baina amaieran, jarrera on horregatik, bost urte eta 11 hilabetera jaitsi zion.
Javier Tebas LFPko presidentea da auziko beste protagonistetako bat. Urtarrilaren 30ean deklaratu zuen epaitegian, eta, azaldu zuenez, 2013-2014 denboraldi amaierako zurrumurruen ondorioz, Osasunaren atzetik zebiltzan. Valladolideko presidenteak ohartarazi zion Sisik —une hartan Osasunan, baina hainbat denboralditan Valladoliden jokatutakoa— informazioa pasatu ziela. Detektibeak jarri zituzten zuzendaritzako kideen atzetik, baina pertsonaz erratu ostean, Bizkai izan zuten jomugan, kontuetan irregulartasunak atzeman ostean. Behin auzi judiziala irekita, Sisi izan zuen Tebasek beste jomuga. Egun Japoniako talde batean ari da jokalari gorritxo ohia, eta epaiketan jakinarazi zuen Fermin Otamendi instrukzio epaileak eta Tebasek eskaintza egin ziotela zekiena azal zezan. Sisik esan zuen ez zekiela ezer. Asteon, fiskalak, “gezurrezko lekukotza” ematea leporatu dio Sisiri.
Jokalariaren salaketa larria da, Otamendi epailea kinka larrian utz dezakeelako. Horrek guztiak agerian uzten du zer zailtasun izan dituzten ikerketaren arduradunek egia jakiteko eta, batik bat, frogatzeko. Izan ere, Bizkairen aitorpenaz harago, epaiketari begira bildutako frogek —batik bat Betiseko jokalarien sakelakoen gaineko entzuketek eta kokaguneak— agerian uzten dute Artxankoren zuzendaritzak dirua ordaindu ziela Sevillako talde horretako jokalariei. Auzia da zenbat eta zertarako.
Bizkaik aipatu zuen Osasunak 650.000 euro ordaindu zizkiola Betisi, 2013-2014 denboraldiko azken-aurreko partidan Valladolidi irabaz ziezaion, eta azken partidan Osasunaren aurka gal zezan. Alta, mahai gainean dauden frogen jakitun, auzipetuen defentsek onartu dute 400.000 euro eman zirela, soilik Valladolidi irabaz ziezaion. Aitorpen horren ondorioz, epaimahaiak lehenik eta behin argitu beharko du ea garaipena sustatzeko diru sariak legez kanpokoak ote diren edo ez. Defentsak ahalegindu dira erakusten, halaber, Betisek ez zuela nahita galdu Osasunaren aurkako azken partidan, hori baita akusaziorik larriena —kirol ustelkeria—.
Diruaren mugimenduak
Horretan datza auziaren mamia, Artxankoren agintaldian 2,3 milioi eurotik gora atera zirelako kontuetatik: 900.000 lehen denboraldian eta 1,4 milioi bigarren denboraldian. Bizkairen arabera, diru mugimenduok sei partida erosteko baliatu ziren, eta, ikerlarien arabera, diru mugimenduok bat datoz Bizkaik aitortutako partiden datekin. Haatik, zantzu hori nahikoa al da Osasuna auziko akusazioa frogatzeko?
Erantzunaren zain, gerta liteke auziak hutsune handi bat uztea. Izan ere, partiden erosketa zehatz-mehatz frogatzerik ez badago, orduan non daude desagertutako ia 2,4 milioi euroak? Akusazioek diruaz bidegabe jabetzea leporatu diete Artxankoren zuzendaritzako kideei, baina eurek ukatu egin dute irmo salaketa. Berriro ere froga argirik gabe, fiskaltzak eta LFPk euren eskaeretan alternatiba gisa proposatu dute zuzendaritzako kide ohiei administrazio bidegabearen akusazioa leporatzea: diruaren erabileraren helburua dena delakoa, administrazio desegokia egin zelakoan.
Bi denboraldi horietako diruaren joan-etorrietan beste hainbat delitu egin ziren. 2012-2013 denboraldiko kontuetan 900.000 euro atera zirela justifikatzeko, gezurrezko fakturak izenpetu ziren Cristina Valencia eta Albert Nolla higiezin arloko agenteekin. Ondorengo denboraldian, 1,4 milioi euro atera izana justifikatzeko, Flefield enpresarekin gezurrezko kontratuak eta fakturak izenpetu ziren. Hori guztia”kontuak manipulatzeko” egin zen, fiskalaren arabera.
Epaiketan, hainbat auzipetuk faltsutze horren errua elkarri bota diote. Halere, bi kontratuok Bizkairen ordenagailuan egin ziren. Hark adierazi zuen beste pertsona batzuek bazutela bere ordenagailuan sartzeko pasahitza. Fiskalak hari egotzi dio errua, baina “zuzendaritzaren aginduetara” zegoela zehaztu du. Epaimahaiak argitu beharko du batzuen eta besteen erantzukizuna.
Patinen gainean, aske »
Edurne Elizondo
Sortu zeneko mamiari eutsi dio roller derbyak, eta askatasun espazio bat izan nahi du kirol horrekin bat egiten duten guztientzat, oraindik ere; gizarteak arau bilakatutako ereduez harago, bazterrean gelditzen den errealitateari ere egin nahi dio so roller derbyak, kirolariak patinen gainean ahalduntzeko.
Ez da ohiko kirol bat, eta, kirolaz harago ere, badu zer erran. Herrialdean, Iruñeko Nafarriors taldea da roller derbyaren espirituaren ordezkari, eta bertze hamalau talderekin batera, Liga antolatu du aurten.
1930eko hamarkadan du jatorria roller derbyak, Ameriketako Estatu Batuetan. Emakumeak aritu dira, batez ere, hasieratik. 40 urtez arrakasta izan zuen, eta txapelketak oso sonatuak izan ziren; haatik, gainbehera izan zuen. Baina errautsetatik biziberritu, eta gora egin du berriz. Euskal Herrira ere ailegatu da, eta ari da bidea egiten.
Arauak argiak dira: irristaketa pista batean jokatzen dute hamar pertsonak; bostek talde bakoitzeko. Talde bereko lau lagun batera jartzen dira hesi bat eginez, kontrako taldeko puntu-egilea (jammer) ez pasatzeko; aldi berean, haien taldeko puntu-egileak aurrera egitea ahalbidetu behar dute. Horretarako, lasterketak, bultzadak, blokeoak eta estrategia dira beharrezkoak. Eta hori guztia gurpil gainean.
Ikusgarria eta erritmo biziko kirola da roller derbya, baina ez die jokalariei mugarik jartzen parte hartzeko. Izan ere, haren oinarri nagusietako bat da edozeinek egiten ahal duela bat kirol horrekin. “Arautik kanpo dauden gorputzez osatutako kirol bat da gurea; pertsona trans eta ez-binarioak aritzen dira, eta emakume edo bolleren gorputz argal edo gizenek ere badute tokia”. Maia Ansa Diez de Urerenak dira hitzak. Duela urte eta erdi egin zuen bat Iruñeko Nafarriors taldearekin, eta ez du zalantzarik: “Proiektuak maila pertsonalean eta politikoan asetzen nau”.
Autogestioaren alde
Aurten martxan jarri duten Roller Derby Ligan ari diren hamabost taldeetako bat da Nafarriors. ARDE izeneko elkartea sortu dute talde horietako jokalari batzuek, eta autogestioaren alde egin dute Liga antolatzeko. Nafarriors taldeko jokalariek urtarrilaren 25ean izan zuten lehen partida, Insubmises Roller Derby Reus taldearen aurka. Porrot batekin hasi dute sasoia, baina martxoaren 14an izanen dute errebantxarako lehen aukera, Bartzelona Roller Derby taldearen aurkako bigarren norgehiagokan.
Garaipena, halere, ez da Nafarriors taldeko kideen helburu nagusia. Patinen gaineko jokoaren bidez, “taldea indartu, ikasi eta gozatu” nahi dute, batez ere. Ikasteko prozesu horretan, roller derbyaren lehendabiziko urratsak gogoan izateko beharra nabarmendu dute jokalariek. “Roller derbya sortu zenean, emakumeak aritzen ziren, gainerako kirol espazioetan sartzea debekatzen zietelako. Beren lasterketa propioak antolatzen hasi ziren egoera horri aurre egiteko”, azaldu du Ansa Diez de Urek. Kirol horren bidez, egunerokoak ezartzen zizkien mugak apurtzen zituzten emakumeok, eta patinen gainean korrika eginez azaleratzen zuten muga horiek eragiten zieten amorrua.
Pistan, nolabait, beren alter ego-a eratzen zuten emakumeek, gurpilen gainean. “Hortik dator roller derby taldeko jokalarion derby name edo ezinena”, kontatu du Nafarriors taldeko kideak. Ansa Diez de Urek ere badu berea: patinak janzten dituenean, Gata Tangana bilakatzen da patinatzailea.
Karrikan aurkitutako kartel baten bidez izan zuen jokalariak Nafarriors taldearen berri. “Emakume ausartak behar zituztela jartzen zuen, eta berdin zuela patinatzen jakin edo ez”. Ansa Diez de Urek bitan baino ez zituen patinak jantzi, taldearekin bat egin aurretik. “Roller derbyaz deus ere ez nekien. Baina harrera beroa egin zidaten, hasieratik”.
Talde izaera horrek duen garrantzia berretsi du Nafarriorseko kideak, eta, horrekin batera, zaintzak taldean duen balioa. “Jokalari berri bat sartzen denean, beteranoetako batek babespean hartzen du, nolabait, prozesuan laguntzeko”.
Ezaugarri horiek berezi bilakatzen dute taldea, eta ekartzen dute kideen konpromiso handia. “Taldeko kide izan direnek eta orain garenok lortu dugu dugun guztia; inork ez digu deus oparitu. Horrek eman digu egun dugun indarra eta babesa”, nabarmendu du Ansa Diez de Urek.
Gorabeheraz betetako bidea izan da azken bost urteotakoa, baina oinarri sendoa lortu du taldeak jada. Hamahiru jokalarik osatzen dute, baina bertze hainbat pertsona aritzen dira taldea laguntzen, eta, denera, hogei lagun inguruko komunitatea osatzen dute.
Ezkabarten entrenatzen dira Nafarriors taldeko kideak, astean bitan. “Partida baten atarian, gehiago”. Nafarriors martxan jarri zuten kideek zailagoa izan zuten hasierako bidea, eta hastapeneko entrenamenduak karrikan egin behar izaten zituzten. Zailtasunak zailtasun, ez zuten etsi, halere.
Ligan ari diren taldeen arteko harremana ere hagitz ona dela azaldu dute jokalariek, eta elkar laguntzen saiatzen direla beti, beharra dutenean. Kanpoan inor ez uztea baita kontua. Taldea osatzea. Gozatzea. Patinen gainean askatasun espazioak sortzea.
Mendi arteko oroitzapenak »
Edurne Elizondo
Mendi Eguna dute biharkoa Beran. Mendi arteko herria da, eta aspaldikoa dute hango herritarrek tontorrez tontor ibiltzeko zaletasuna. Duela hamahiru urte, baina, kolpe latza hartu zuten: Bortzirietako lau mendizale hil ziren astebete es…
Futbola, gizartea eraldatzeko tresna »
Edurne Elizondo
Izar den garaian, futbola aitzakia huts bilakatu dute Helena Bengoetxeak, Joseba Zabalzak eta Ivan Pastorrek, Palestinako Markaz Tulkarem taldeari buruzko …
Herrian eragiteko tresna »
Edurne Elizondo
Pilota, sokatira, futbola, tenisa, patinajea, mendizaletasuna, gimnastika erritmikoa, arte martzialak, igeriketa; Sakanan dauden kirol taldeek jorratzen dituzten diziplinetako hainbat bertzerik ez dira horiek guztiak. Berrogeita hamar baino gehiago dira talde horiek, eskualde horretan kirol jarduerek duten arrakastaren adierazgarri. Arrakasta hori azaltzeko, hain zuzen, ezinbertzekoa da Sakanako Mankomunitatetik egindako lana eta ahalegina kontuan hartzea. Eskualdeko bertze hamaika erakunderekin eta eragilerekin batera elkarlanean aritzen direla nabarmendu du Amaia Gerrikagoitiak, Sakanako Mankomunitateko kirol teknikariak. Kirolaz harago, erantsi du mankomunitateak helburu duela herrien eta herritarren arteko sarea osatzea, euskara bultzatzea, eta, batez ere, ongizatea sustatzea.
Finean, kirola tresna edo bide bilakatu dute Sakanan. Aitzakia, neurri handi batean: herritarren bizi kalitatean eragiteko, eta egungo gizarteak mahai gainean dituen hamaika auziri eusteko. Sakanako Mankomunitateko kirol zerbitzuko kideak oraintxe jorratzen ari diren proiektua da horren adibide: “Haurrak bezala, helduak ere orain arte jorratu ez dituzten hainbat kiroletan has daitezen ikastaroak egin nahi ditugu”, azaldu du Amaia Gerrikagoitiak.
Herritarrek egindako proposamena da hori, hain zuzen ere. Mankomunitateak argi du bere zereginetako bat dela garaian garaiko errealitatera eta beharretara egokitzea; behar horien arabera prestatzea bere kirol eskaintza, alegia. Populazioa zahartzen ari dela kontuan hartu du, ondorioz, eta hasi da adin bateko herritarrentzako jarduera bereziak antolatzen. “Bizi kalitateak hobera egitea da kontua”. Osasun zerbitzuekin ere elkarlanean ari dira kirol esparruko arduradunak, asmo hori egia bihurtu ahal izateko: “Mugitzen ez diren zaharrak aktibatu nahi ditugu”, erran du Gerrikagoitiak.
2001. urtetik da Amaia Gerrikagoitia Sakanako Mankomunitateko kirol teknikaria. Erakunde horrek antolatzen dituen jarduerek 3.000 erabiltzaile inguru dituzte. Eta 18.000 biztanle inguru dira Sakana osatzen duten Arakil, Burunda eta Ergoiena haranetan. “Kirol zaletasun handia bada”, erran du teknikariak.
Mankomunitateak antolatutako ikastaro anitz orain hasiko dira, ikasturte berriarekin batera. Horietako bat da fibromialgia duten pertsonentzat prestatutakoa. Luisa Larrañaga Altsasun bizi da, eta 2009tik dago gaitz horrek jota. Mankomunitateak eskainitako ikastaroa aprobetxatu du azken urteotan, eta, urrian, berriz ere, ariko da. “Niri on egiten dit. Luzatze ariketak egiten ditugu, batez ere. Fibromialgia izan arren, saiatzen naiz nire egunerokoari eusten. Ez da beti erraza, baina ez dut maite etxean gelditzea. Kirolak aukera ematen dit ateratzeko, eta besteekin egoteko”, azaldu du.
Ikerketek agerian utzi dutenez, fibromialgiak emakumeei eragiten die, batez ere. Mankomunitateak antolatutako ikastaroan ere, gehienak emakumeak izaten dira. Emakumeentzako kirolaren esparruan ere egin ditu urratsak erakunde horrek, hain zuzen ere. Ahalegin hori nabarmendu du Gerrikagoitiak. “Haurren eta helduen artean, bakarrik emakumeentzako diren jarduerak antolatzen ditugu, uste dugulako garrantzitsua dela emakumeok lasaitasunez eta eroso sentituz aritzea”, aipatu du.
Generoa kontuan hartu
Emakumeentzat prestatutako jarduera horietako bat da Sakanako emakumeen atletismo eskola. “Generoa lantzen duten kirol profesionalak esaten ari dira hobe dela emakume taldeak osatzea; umeen artean, bai eta helduen artean ere. Helburua da indartzea eta ahalduntzea, kontuan hartuta egungoa desberdinkeriazko egoera bat dela”, azaldu du Amaia Gerrikagoitiak.
Duela zazpi urte inguru jarri zuten martxan Sakanako emakumeentzako atletismo eskola, eta esperientziarekin hagitz kontent dira mankomunitateko kirol zerbitzuko arduradunak. “Egokitzen joan gara urteotan guztietan; hasieran, adibidez, talde bakarra zegoen, eta, orain, bi ditugu: bat hasten direnentzat, eta bestea hobetzeko asmoz ari direnentzat. Badira eskola martxan jarri genuenetik taldean diren hainbat emakume”, azaldu du teknikariak.
Eskolatik kanpo ere, hasieratik ari diren emakume kirolari horien arteko harremana sendotuz joan da, eta ikastaroko ordutegitik at ere entrenatzen dira elkarrekin, edo joaten dira lasterketetan parte hartzera. “Sarea osatu dute, eta askok kirola baino gehiago estimatzen dute hori. Korrika egitea baino askoz ere gehiago da, beraz”, gaineratu du Gerrikagoitiak.
Emakumeentzako atletismo eskola, beraz, pistatik kanpo ere sareak osatzeko bide bilakatu dute Sakanan. Bertze hainbat helburu ere bete ditu mankomunitateak bere kirol programaren bidez: adibidez, esparru horretatik at gelditzen ohi diren herritar anitz kirolera lotzea. Ezintasunen bat duten pertsonen kolektiboarekin lan berezia egin dute mankomunitateko kirol zerbitzutik, bertzeak bertze, igeriketa eta gimnastika egokitua egiteko ikastaroaren bidez.
Azken lau ikasturteotan Aitor Mozo lakuntzarra aritu da Arbizuko igerilekuan jarduera hori zuzentzen; 2015. urtetik, hain zuzen. Kirol Zientzietako gradua du, eta eskertu du mankomunitateko lanak emandako esperientzia.
“Mugiaraztea da gako nagusia. Ez dute kirola egiteko ohiturarik, eta egoera hori aldatzea da kontua”. Ikastaroan Lakuntzan Tasubinsan ari diren hainbat langilek parte hartzen dute. Desgaitasun intelektuala duten pertsonak hartzen dituzte lantegian. “Kirola egiteaz gain, aldageletan nola moldatu eta gisako jarduerak ere lantzen ditugu”, azaldu du Mozok. Erantsi du ikastaroan ere elkarren arteko harremana “beste modu batera” garatzeko aukera dutela, lantegitik at.
Euskaraz
Kirol zerbitzuetako erabiltzaileen eta ikastaroetako irakasleen arteko harremanari ere so egin dio Sakanako Mankomunitateak, eta eskualdeko testuingurua hartu du kontuan. “Gure jarduera guztiak euskaraz dira; haurren artean, esan dezakegu ia %100 euskaldunak direla; helduen ikastaroetan, norbaitek azalpena behar badu ematen zaio, baina ikastaroak euskaraz egiten ditugu”, azaldu du Amaia Gerrikagoitiak.
Kirola euskaraz izenburuko programa du martxan mankomunitateak, hain zuzen ere. Sakanatik kanpo ere, “erreferente” bilakatu dira Sakanako kirol zerbitzuko kideak, hain zuzen ere, hizkuntzaren alde egindako apustuagatik. Herri anitzetan, irakasle euskaldunak aurkitzea izaten da kirol jarduerak antolatzen dituztenen arazo nagusietako bat. “Formakuntzari garrantzia eman diogu arazo horri aurre egiteko, hain zuzen ere”.
Eguneroko erronkei aurre egiteko, elkarri so egitea ere lagungarria dela argi du Gerrikagoitiak. Sakanako Mankomunitateko kirol zerbitzuaren ardura kirol batzordearen esku dago; hor, eskualdeko udalerri bakoitzeko zinegotzi bat dago, eta, haiekin batera, Altsasuko, Etxarri Aranazko eta Arbizuko kirol teknikariak. Hiru herri horiek baino ez dute kirol teknikaria, hain zuzen. “Elkarlanean antolatzen ditugu mankomunitateko kirol jarduerak”.
Eskolekin ere harreman estua du mankomunitateak, kirol jarduera horiek egiteko behar dituzten azpiegiturak haien bidez lortzen baitituzte, anitzetan. Finean, herritar guztiekin eta herritar guztientzat aritzen dira: kirola eta kirolari lotutako balioak sustatuz, jarduera horiek euskaraz eginez, eta, betiere, kirol arlotik kanpo ere eragina izateko asmoz.
