Jon Barberena Ibarra
Beti leporatu izan diogu El Corte Ingles enpresari aitaren eguna, maiteminduen eguna edo amaren eguna bezalako asmakizunak hauspotu izana, euren sakelak pixka bat gehiago bete daitezen. Aurten, amaren eguna iragartzeko erabili dute…
Joxerra Senar
Berriro PSNko idazkari nagusi izendatu ostean, 2017ko uztailean, Maria Txibitek honako promesa hau egin zuen: “2019an, Nafarroako Gobernuaren lidergoa hartu nahi dugu”. Askok irrigarritzat jo genuen aipu hura, ikusirik garai hartan PSN b…
Lohizune Amatria
Mundu fantastikoa, ametsetakoa, ekarri du sanferminetako kartelera aurtengo lehiaketako irabazleak. Uztailaren 6an jaiki, balkoia zabaldu, eta txupinazoa jaurtitzear direla plazara begira ezarri gaitu egileak. Jendez gainezka dago Udaletxe plaza. Irudian ez da soinurik ageri, baina hiria borborka imajinatu dut, oihuka. Hala sentitzen du egileak ere hiria une horretan, urduritasuna jaso nahi izan du, atzerako kontua egiten ari denaren sentimendua.
Ez naiz orain hasiko kartela polita edo itsusia iruditu zaidan argudiatzen. Baina zutabera ekarri nahi izan dut afixa, arrotz egiten zaidan ezaugarri bat gaineratu diolako egileak ametsetako mundu horri. Gaineratu edo ezabatu egin du, ikuspuntuak ikuspuntu. Udaletxeko balkoian lau bandera ageri dira, gorriak denak. Nafarroa irudikatuta egotea nahi izan du. Baina hortik haratago, haren esanetan, mundu horretatik at utzi du politika guztia: “Bandera neutroak dira, ikur eta zigilu politikorik gabeak, ikuslearengan bestelako interesak sortuz, gizartea etengabe banatzen duenaz haratago”.
Ametsetako sanferminak irudikatu ditu, nahiko lituzkeenak, pentsatzen dut. Eta horietan ez dago politikarako tokirik. Edo bai. Izan ere, ez al da erabaki politiko bat bandera “neutroak” ezartzea udaletxeko balkoian? Ez al da erabaki politikoa txupina nork jaurtiko duen erabakitzea? Nola ospatuko diren hiriko jaiak?
Gehienetan pentsatzen dugu erakundeetan ematen den hori baino ez dela politika. Zein bandera dagoen balkoian. Baina hortik haratago doa; eta politikak ere eremu pertsonala hartzen du. Ametsetakoa, esaterako.
Une magikotzat hartu ohi da txupinazoarena. Kartelaren aurkezpenaren egunean bezala, kazetari andana biltzen ditu hitzorduak. Bi orduko saio berezi bat izaten da telebista ikusleentzat, postal bateko irudia beste askorentzat. Baina txupinazoa ez da une hori bakarrik, unea eta unearen aurretik gertatuko guztia da. Ezin diogu, beraz, politikaz duen hori kendu.
Aurten biziko dugun txupinazoa ez zen berdina izango, Juanito Etxeparek 1931. urtean, Gazteluko Plazan, suziria bota izan ez balu; Joaquin Ilundain eta Jose Maria Perez Salazar falangistek suziria botatzeko ardura haien esku hartu ez balute; udaletxeko balkoitik botatzeko erabakia hartu ez balute; 2010. urtean istiluak izan ez balira; 2013. urtean arrantzaleak agertu ez balira… Gaur egun direnak ez lirateke berdin izango, gertatu diren horiek gertatu izan ez balira.
Ametsetan bada ere, ezin dut imajinatu pankartarik gabeko txupinazorik, edo argazkian azaltzeko tokia egiten saiatzen ari den politikaririk gabeko ekitaldirik. Atzera begiratu ondoren, ezin dut ulertu inguruko etxeetako balkoietan banderarik ez egotea, edo hegaka baloi erraldoirik ez azaltzea…
Gaur abiatu da hauteskunde kanpaina. Bi aste hauetan eta ondorengoetan gertatuko den horrek guztiak ere aldatuko du aurtengo sanferminetako txupinazoa, seguru. Etengabe banatzen gaituzte halakoek, baina ezabatuta ez dugu aldatuko.
Saioa Alkaiza
Demagun herrialde batean bizi zarela, lan egiten duzula, familia bat duzula, teilatupe bat duzula behar duzunerako, beheko dendako dendaria agurtzen duzula eta zure izenez deitzen zaituela. Edo ez.Demagun herrialde batean bizi zarela, lan…
Lur Albizu Etxetxipia
Hilabetetan prestatutako 72 ordu izan dira. Ederrak, luzeak, laburrak. Denbora asko zain egon ondoren iritsi zen Lemoara gazte topagunea. Lau hamarkadatan Euskal Herrian gazte mugimenduak egin duen ibilbideari omenaldi handia, ait…
Jon Barberena Ibarra
Amets Arzallusek argi adierazi zuen: “Mundu guztia dago euskararen alde. Baita euskararen heriotza diseinatu eta praktikatu zutenak eta haien oinordekoak ere. Euskara onartzen dute, baina bere eremu ttipian eta ahal dela, ez dezala trabarik egin. Hortik atera eta erdigunean paratzen denean arazoak sortzen dira”.
Korrika dela medio, euskara bere xokotik atera eta protagonismoa hartu duelarik, UPNk bere klika partikularra egin dio. hamar egunez, harrigarria bada ere, mudu oso bat lasterka ibili da Euskal Herri osoa zeharkatzen. Tarteka, Luzaideko bolantak, Ibañetako elurra, bertsoak eta irrintziak bidaide izan dituzte korrikalari nekaezinek. Era horretan, jende uholde batek AEKri behar-beharrezkoa duen bultzada ekonomikoa eskaini dio besta giroan. Baina UPNkoak arranguratu dira. Euskara ez dute aipatu eta epaitu. Ez modu zuzen-zuzenean behinik behin. Halere, euskarak erdigunea hartu duelarik, deseroso sentitu dira eta ikurrina hartu dute aitzakiatako. Alberto Catalanek, UPNko bozeramaileak, Nafarroa Garaiko eskola eta ikastetxeetan ikurrina goraipatzen duten Korrikako ekintzak onartzea kritikatu du. Ikurrina agertzen den kartel dibulgatzaileak Nafarroako Gobernuaren logoarekin babestuta egotea “justifikaezina” dela adierazi, eta Hezkuntza departamentuaren “utzikeria” kritikatu du.
Catalanendako, “horrelako portaerak Nafarroako ikur propioen iraina dira”. To! Oraindik oroitzen naiz 2001-2002 ikasturtean Cortesen irakasle aritu nintzeneko sasoia. Zuri-beltzezko lau fotokopia eta imajinazio handia tartekatuz, eginahalak egiten nituen hango umeei euskara erakusteko. Geletako batean orduko Espainiako errege-erreginen irudia zintzilikatua egoten zen. Jakizu deseroso sentitzen nintzela Sofiaren eta Juan Carlosen begiradapean aditz taulak erakusten.
Horrekin nahikoa ez, eta Catalanendako, “horrelako jokamoldearekin”, lauko gobernuak agerian utzi omen du gure lurraldeko ikur propioekiko “mespretxua eta hezkuntza sistemaren errealitatearekiko errespetu falta”. Bere ustez, hezkuntzaren gainetik helburu politikoak lehenesten omen ditu Nafarroa Garaiko gobernuak. Baina zeintzuk dira Nafarroa Garaiko ikur propioak? Noiz onartuko duzue lurralde honetako aniztasuna? Noiz ohartuko zarete zuen sinboloek ez dutela Nafarroa Garaia bere osotasunean ordezkatzen? Gazteleraren eta zuen ikurren hegemoniak espazio pixka bat galtzeko arriskua nabaritu, eta jotzen duzue euskaldunon kontra eta, doike, euskararen kontra.
Galderekin hasi naizenez, zein da Nafarroa Garaiko hezkuntza sistemaren errealitatea? Zure alderdikideen begiek ikusi nahi dutena bakar-bakarrik? XVII. mendean ez, baina 2013. urtean, Jose Iribas Hezkuntza kontseilari ohiak zehaztu zuen zein liburu erabili behar genuen D ereduko eskoletan. Euskal Herriko mapa bat agertzea nahikoa zen liburu horren erabilera galarazteko. Debekuak eta trabak.
Dena den, gorroto duzuena maita dezakezue? Nik uste dut ezetz! Korrika bezalako ekintza baten arrakasta eta herri mailako antolamendua goraipatu beharrean, beti zabiltzate mami gutiko aitzakien bila. Aurten, euskararen herria irudikatzen duen ikurrinari suertatu zaio, baina horren gibelean dagoena argi dago: euskararekiko gorrotoa. Foruak saltzear zaudeten zuen lurraldeko hizkuntza ere badenarekiko ikusiezina eta gorrotoa. Horra zuen klika partikularra.
Lohizune Amatria
Korrika lasterraldian parte hartzeak sortzen didan zirrara, ilusioa eta emozioa bildu nahi nituen lerro hauetan: lekukoa lehen aldiz hartzen duen horren irribarrea nolakoa izan den zuei kontatu; herri batean kilometro bat egin, atzetik zen autoan igo, Korrika aurreratu, eta maldan gorakoa saihestuz beste kilometro batean nola batu garen azaldu; Pirinioetako bailarek egunotan euskararekiko erakusten duten konpromisoa islatu…
Halakoak, baina, asko irakurriko zenituzten egunotan. Horregatik agian, edo kontatzera noan honek sortzen didanagatik, aldatu dut zutabe honen edukia. Edo edukia baino, ikuspuntua.
“Zerbait larria gertatu dela dirudi, inoiz baino polizia gehiago dabil errepidean”. Duela pare bat aste iritsi zitzaidan mezua, ostirala zen. Nirekin ere gurutzatu ziren argidun auto zenbait hiritik Pirinioetarako bidean gora nindoala. Ohikoan baino gehiago zirela pentsatu nuen nik ere bai.
Sumo horrekin bat eginez, bigarren batek idatzi zuen: “Kontrola ezarri dute hemen”. Minutu gutxira heldu zen hurrengo mezua: “Hemen ere ezarri dute, bi norabideetan”. Eta ez ziren mezu bakarrak izan asteburu horretan. Hurrengo egunean, antzerako beste bi jaso nituen.
Inguratuta eman genuen asteburua, kontrolatuta. Eta nahigabe hasierako hipotesi hura izan nuen buruan bueltaka: “Egia izango ote da bada? Zerbait larria gertatu ote da?”. Baina igaro dira zenbait egun, eta, ez, ez da aparteko ezer entzun inguruan.
Gertatukoari azalpen xume bat eman dakiokeen albistea zekarren egunkari espainiar batek duela aste gutxi. Landa eremuko kuartelak sendotuko ditu Espainiako Gobernuak despopulatzeari aurre egiteko. “Gutxiegi erabiltzen dituen” azpiegiturak indartuz, jendez hustutako eremuak dinamizatu nahi ditu Pedro Sanchezen gobernuak. Diotenez, lanpostuak bakarrik ez, “herrietan falta diren” zerbitzuak eta sareak heda ditzakete.
1.820 guardia zibil ditu aktibo Guardia Zibilak Nafarroan. Langile gehien dituen erakundea da – 1.100 foruzain eta 739 polizia daude Nafarroan -, baina PSOEk gehiago jarri nahi dizkigu. Garai ilunak datozkit burura.
Korrika abiatzeko egun gutxi geratzen zirela beste berri bat iritsi zitzaidan. “Aupa! Aste honetan guardia zibilak bi isun jarri dizkigu Korrikaren harira”. Erronkarin ezarri zuten lehenengo isuna: karrika-korrikan parte hartzen ari zirenei 500 euro eskatu dizkiete. Bigarrena, Aezkoan jarri dute. Kilometroak markatzen ari zirenek jaso dute, autoa errepidean uzteagatik. 80 euro.
Argi dago, ari da jada Guardia Zibila landa eremuan lanean. Diskurtsoa aldatuko dute, baina molde bera erabiltzen ari dira. Beti bezala, euskararen aldeko mugimendua oztopatzen dabiltza, errepideak kontrolez josiz izua hedatzen… Noren arazoak konpontzeko neurria izango ote da kuartelak sendotzearena?
Gauzak gertatu dira, bai; eta larriak dira, gainera. Baina, tamalez, ez dira apartekoak izan. Eskerrak oraindik asko garen lekuko baten atzean hamaika egunez korrika egiteko prest gaudenak hemen. Herri zoro zoragarria da gurea.
Saioa Alkaiza
Maskulinitatearen performance bat da auzolana. Sasiak garbitzen, paretak margotzen, pitzadurak konpontzen, oholtza muntatzen edota mahaiak eramaten zaudenean ikustea nola mundura zis gizon heterosexual sortutakoek elkarren arteko gizontas…
Lur Albizu Etxetxipia
Beti jartzen naiz urduri. Hitzordua goizeko bostetan, arratsaldeko zazpietan, gaueko bederatzietan edo eguerdiko ordu batean dela ere, urduri jartzen naiz. Euria egin, eguzkia egin, bero, hotz. Karkarren, Isun, San Adrianen, Irunberrin, Iruñean edo Garesen (Artazutik ez baita duela hamar bat urte pasatzen).
Ekitaldi, egun edo ekimen batzuetarako nahiko ohitura-zalea naiz (tradizioak traizionatzea plazera ere bada, baina batzuetan…). Txupinazoaren aurretik zuriz janztea bezalakoa izaten da Korrikaren kilometroa zein izanen den aurretik begiratzea, zain egotea; eta ez da preseski korrika egitea bereziki maite dudalako.
Eta aurtengoa bereziagoa izanen da, bereziena, beharbada. Denok ez dugu hori bizitzeko plazera eta zortea, herritik apenas lau kilometrora Korrika hastea, alegia. Tontakeria bat irudituko zaio norbaiti agian, baina ez da gutxi eremu diskriminatuaren mugan (nahiz eta muga horiek pixka bat urrunago dauden duela bi urte baino, eta nahiz eta muga horiek pixka bat lausotu diren) Korrika hastea eta hori gertu(ago)tik bizitzea.
Zein gutxi aldatu diren gauza batzuk, beste batzuk aldatu badira ere. Eta ez dakit duela lau urte orain non egonen ginen pentsatzen genuen, zer imajinatzen genuen 2019az, urrun edo gertu ikusten genuen. Segur aski, beste gauza asko esperoko genituen; batez ere, eremu diskriminatutik atera ahal izatea. Baina eremu diskriminatuarekin amaitu nahi genuelako eta amaitu nahi dugulako.
Korrika ez delako bakarrik korrika. Korrika egitea, lekukoa hartzea. Korrika aurrera egiteko konpromiso bat, euskara ez galtzeko konpromiso bat. Baina ez bakarrik ez galtzekoa: saltoak ematekoa, eremuak birkonkistatzekoa, berreskuratzekoa. #Klika egitekoa. Mundua eraldatzekoa, baita kulturalki eta musikalki ere. Bardeako ziertzoa guregan arnasteko tartea ere bada Korrika, eta “korrikarako balio” ez omen duten abestiak hizketagai bihurtzekoa (ez da gutxi hori lortu izana; “korrikarako balio” omen duten abestiak gutxiago gustatzen zaizkigu beste batzuei). Korrikak, hamarkada batzuen ondoren, apurtzailea izaten jarraitzea lortzen du; horregatik bakarrik, merezi du.
Korrika bada ofizialtasunaren aldeko lasterketa. Lehenengo eta bigarren mailako herritarrak desagertzeko apustua egiten duen furgoneta. Lagunak urtean behin batzen dituena. Korrika bada ahobizien oihua, belarripresten garrasia. Korrika bada instituzioei duten ardura behingoz har dezaten exijitzea.
Eta bada txinaurri lan oso handia eta urte luzeetan egin duten horientzako omenaldi txiki bat ere; hori baino askoz gehiago merezi dute herria euskalduntzen, beren burua euskalduntzen, D eredua bultzatzen, euskara(z) irakasten, ahalegin guztiak egiten ibili diren horiek. Isilik, baina gelditu gabe. Isilik, baina esfortzu handiz, apustu handiak eginez, bai pertsonal eta bai kolektiboak. Haiei esker gaude gu hemen, eta ez dakit konturatzen ote garen zein balio handia daukan horrek guztiak denontzat. Lekukorik garrantzitsuena zarete zuek. Ez dadila haria eten!
Jon Barberena Ibarra
Egun on” erran, eta 45 minutuko egonaldia egin zuen Pedro Sanchezek, Espainiako presidenteak, Euskaltzaindiko egoitza nagusian. Ohorezko liburuan letra aldrebes xamarrez eta espainolez hitz batzuk idatzi eta gero, ozen irakurri zi…