Jon Barberena Ibarra
Handiena, ederrena, laudatuena… -ena atzizkiaren zaleak gara, eta horren adibide dugu munduko mendi ederrenean, handienean eta laudatuenean pasatzen ari dena. Azken hogei urteotan alimaleko jendeketa bildu da Everestera goititzeko ohiko bideetan, eta, ondorioz, Everest jendez gainezka dago. Edozein bihur liteke mendizale diru anitz edukiz gero, eta, era horretan, enpresariak, hegazkin pilotuak edo etxe oneko seme-alabak pioleta eskuan hartu eta heroi izan daitezke. Balentria gauzatu dadin punta-puntako eskalatzaileak, xerpak, material askotarikoa eta sukaldariak izanen dituzte esku-eskura. Une batez sinetsiko dute mendigoizaleak direla eta edozein balentria gauzatzeko trebatuak daudela. 1993an, Antzuolan, Jon Sarasuak horrela kantatu zion Everesteko gaina zapaldu zuen Felix Iñurrategi lagunari: “Nahiz-ta zu egin munduko mendi gailur altunaren jabe/ segi ezazu beti bezela gehiegi sinistu gabe>”. Felixek ez zuen solas eta aholku horien beharrik, mendizale amorratua eta esperientzia handikoa baitzen, baina urte osoan mendirik usaindu ez eta bat-batean Everest igo duenak badu bertso horretako hitzen beharrik.
Aspaldi, kontu handiz aukeratutako zenbait espediziok bakarrik lortzen zuten mendia hupatzeko baimena, baina 90eko hamarkadan atea parez pare zabaldu zuten Nepalgo agintariek, eta egun negozio paregabe bihurtu da. Bidaia agentziendako lehentasuna ez da izanen bidaiarien trebetasun fisikoa, dirua baizik, eta sosa barra-barra izanez gero, gutizia preziatua eskuratzeko aukera izanen du inoiz gutitan mendira joan den edonork. 60.000 euro euro inguru ordaindu, eta arriskua gutxietsiz, pausoz pauso aitzinera egitea da afera, baina eskalatzeko tekniken berri ez dutenez eta altuera handietara egokitzeko zailtasunak dituztenez, igoerako puntu zailenetan ilara amaigabeak sortzen dira, eta arriskua handitzen da.
Turismoaren masifikazioak ez du ondorio onik uzten eta, pilaketaren ondorioz, Everest munduko zabortegirik handien bihurtu da. Sokak, elikagaien edukiontziak, kartoia, pilak, kanpin-denden oihalak, garagardo botilak, oxigeno-botilak… Dena soberan daukate behin erabili eta gero, eta, mendizale kontzientziak hala aginduta, lurrera bota eta kito!
Munduko mendirik handiena goititzen lehen euskalduna Martin Zabaleta izan zen. 1980an Everesten ikurrina zabaldu eta “Gora Euskadi askatuta!”, oihukatu zuen. Orduko irudi eta adierazpen horiek alimaleko oihartzuna izan zuten, herri zahar honen izaera aldarrikatu baitzuen munduko medi kasko altuenetik.
Baina zenbat aldatu diren gauzak, kamarada! Orain turista dirudunen erromesaldi eta kapritxo bihurtu da, eta horren harira, hedabideen diru laguntzarekin eta multinazional handien babesarekin mendia ogibide bihurtu duten zenbait mendizale haserre sumatu ditut. Halere, iruditzen zait maiz heroismoz behatu izan diegula haien dokumentalei, eta, horrek ere, hein handi batean, 8.000 metroko mendien mitifikazioan eta, ondorioz, masifikazioan lagundu duela. Nork ez du sentitu Al filo de lo imposible programa ikusi eta gero, menditzar horietara joateko tentaziorik?
Proportzio desberdinetan, denok errudun garela iduritzen zait. Agian, Goizalde Landabasok BERRIA egunkarian idatzi berri duen hitz eder hauetan dago soluzioa: “Behin baino ez dut bisitatu Venezia, beti itzuli nahi dut, baina agian beragatik, bere iraupenagatik, bere edertasunagatik egin dezakegun onena ez itzultzea da”.
Lohizune Amatria
Egun bat baino ez zuen behar izan Angel Errok bizitzen ari garen honetan hainbat fase daudela antzemateko. “Doluaren zer fasetan zaudete zuek?”, galdetu zien bere jarraitzaileei Twitterren, maiatzaren 27an. “Ukapena, amorrua, tristezia edota negoziazioa?”.
Irudipena dut ukazioa zuetako gehienek bizi izan zenutela 26 gauean. PSNren egoitzan harrapatu ninduen kolpeak. Bi une ditut gogoan iltzatuta: zenbaketa %2an zegoenean gobernuko webgunean azaltzen zen eserleku banaketa, eta Esporrin “agur, Asiron, agur” esanez. Lehena desiratzen eta bigarrena ahaztu nahian itzuli nintzen etxera.
Hauteskundeetatik astebete igaro dela ari naiz lerro hauek idazten, eta gauza zenbait aldatuko ziren agian, baina, gaur-gaurkoz, bada fase horietako zenbait antzematerik ordezkari politikoen artean.
Desaldaketa zerk eragin duen, hori izan dugu zalantza nagusia. Zenbaitek aipatzen dute ezkerreko alderdi estatalistak elkarrekin aurkeztu ez direla dela arrazoietako bat. Ez, ordea, alderdi horiek. Batzuk ez dute tutik esan. Beste zenbaitzuen irakurketak, berriz, amorrutik asko du. Hiru arrazoi topatu ditu Aranzadik, esaterako, egoera azaltzeko: errenta baxuena duten auzoetan abstentziora jo dutela boto emaileek, eta Navarra Sumak askoren konfiantza berreskuratu duela; Ahal Dugu taldean izandako haustura zigortu dela eta “aldaketaren hipotesi lasaiak” huts egin duela. Zergatien artean, Aranzadi ez da inon ageri.
Alderdi abertzaleek gora egin dutela. Hori ere asko errepikatu den esaldia izan da analisietan, egoera arintzeko edo. Baita alderdi politikoen artean ere. Joseba Asiron, duela astebete: “Argi eta garbi adierazi dugu. EH Bilduren eta PSNren artean 10.000 botoren aldea dago” eta “aldaketaren aldekoek, oraindik, Navarra Suma baino babes handiagoa daukate”. Noren kontura, ordea?
PSNrekin negoziazio bila dabil EH Bildu udaletan. “Eskuinari bidea ixteko” akordioak babestuko dituela adierazi dute. PSNri aginte makila zenbait emanez, zenbat udaletan, 1979an Iruñean gertatutakoa errepikatzeko prest dira, beraz. “Gaitzik txikiena” omen. EH Bilduren boto emaile zenbait horren aurrean tristeziara gerturatzen ariko dira?
Sozialistek ere marraztu dituzte beren joko arauak. “Marra gorria” da EH Bildu. Navarra Sumari ez diote botorik emango. Iruñean, beraz, 2007an gertatukoaren antzeko zerbait gertatuko dela dirudi. Asiron alkate egiteko aukera dago, baina PSNk ez dio botorik emango; eta, hala, Maiari bidea erraztuko diote sozialistek.
Astebete izan dute Erroren jarraitzaileek botoa emateko, eta gehiengoa tristeziak jota dago. Hirugarren fasean. Onarpenetik gertuago, bada. Azken fasea, baina, ahantzi du poetak. Ez da harritzekoa, egun bakarrean fase horietatik guztietatik igarotzea ez diot nik inori opa. Baina, Geroa Bai eta Ezkerrari halakorik gertatu ote zaien asmatzen saiatzen ari naiz. 26ko gauean luzatu zion eskua Txibiteri Barkosek. Ezkerrak ez dio ia baldintzarik jarri. Azkarregi onartu ote dute aldaketaren aldaketa iritsi dela? Igaro al dira beste faseetatik? Onarpena al da guretzat ere azken fasea?
Saioa Alkaiza
Isiltasun: iz. 1. Hotsik edo soinurik eza; ezer entzuten ez den toki baten egoera. 2. Isilik egotea, isilik dagoenaren jarrera”.
Zure isiltasunak salatzen zaitu. Harluxet hiztegiak dio. Maiatzak 27, astelehena, eguna ernatu berri. Ez dut Aranzadik hauteskundeen emaitzei buruz egindako hausnarketa (edo autokritika) aurkitzen. Botoen %0,8. Zutabe hau argitaratzen denerako, egonen da nonbait topatzerik. Ea isiltasunak baino gehiago dioen. Enbor batek erortzerakoan zarata egiten du, bai, ondoan inor ez egonagatik. Galdetu Iruñeko Udalean bestela.
“Ulermen: iz. Ulertzeko ahalmena; adimena”. Harluxetentzat lotura dute ulermenak eta adimenak. “Adimen: iz. 1. Ulertzeko ahalmena, pentsamendu bidez nor bere buruaz eta inguruaz jabetzeko ahalmena. 2. Egoera bati aurre egiteko, arazo bati irtenbidea emateko, zirkunstantzien arabera aukera egiteko ahalmena”. Batzuetan ez dauka zerikusik zerbait ulertzeko ahalmena izan eta ulertzeko gai izateak. “Norbaitek azalduko dit Iruñeko Udalekoa? Zergatik doaz bereizita Aranzadi, Ahal Dugu, Ezker Batua eta Ganemos?”. Galdera, Twitterren. Zerrenda fantasmak baino mamu gehiago inguruan.
“Esanahi: iz. Hitz edo zeinu batek adierazten duena edo esan nahi duena”. Eduardo Santos Ahal Dugu-ko buruak “emaitzak ez dira onak izan”, adierazi du. Bada onak ez diren gauzak izendatzeko beste adjektibo bat, esateko are errazagoa dena, agian: “Txarra”. Hitz batek, baina, gauza bat adierazten du eta besteak, bestea. Esanahien polisemia. “Hausnarketa” behar da orain ulertzeko zer gertatu den alderdiarekin. “Patxadarekin” so eginen diete emaitzei, “aztertzeko”. Aztertzeko nola ote den posible legealdi erdia liskarretan pasatu duen talde batek (momentu batetik aurrera bi ere izan zena) halako emaitzak lortzea. Auskalo. 7tik 2ra pasatu dira parlamentuan.
Geroa Baik boto gehiago parlamentuan, udal garrantzitsu askotan behera eginda. Iruñea, Tutera, Lizarra, Barañain… Horren inguruko hausnarketarik ia inon ez, Hedoi Etxartek egindako irakurketa kenduta. Munizipalismorik gabe nekez eraikiko da bestelako politika. Baikor, dena dela, Barkosen taldea. EH Bilduk gora egin du parlamentuan eta Iruñeko udalean. EH Bilduren Euskal Herriko sare sozialetan dena da “Zorionak, Hego Euskal Herria” (zenbait txiotan bakarrik Euskal Herria, Hego gabe) eta 345.000 botoen aldarria. Historia egin omen dute, lurralde historikoak behea jotzen duen bitartean. Nafarroakoa is different, dena dela. Bakartxo Ruiz: “Aldaketa zen helburua eta ez dugu lortu”. Aitortza. Laukoaren azkena, Ezkerra. “Inondik inora” ez zituen emaitza horiek espero, Marisa de Simonek dioenez. Betiko boto emaile fidel batzuei eutsi, beste batzuk galduta.
“Sinboliko: izond. 1. Sinboloari dagokiona, sinbolo bidez adierazia. Irudi sinbolikoa. 2. Bere horretan esanahirik ez duena, baina asmo jakin baten adierazgarri dena”. Maite Esporrinek (PSN) “agur, agur, agur, Asiron!” oihukatu du bere baitan kabitu ezinik, Esparza zoriontzeaz gainera. Agur hori da euskaraz esandako bakarra.
Desaldaketa: iz. 1. Gauzak erregimenaren garaira itzultzea, euskara zokoratzea, eskubideak murriztea; zuri-beltzezko Nafarroa. 2. Kaleak berreskuratzeko aukera, herri mugimenduan zentratzeko garaia, borroka hauspotzeko unea. Guk idatziko dugu historia.
Lur Albizu Etxetxipia
Azken lau urteotan hamarkada luzez bizi izan gabeko egoera batean bizi izatera ohitu gara. Ohitu, edo. Nafarroan gehien erabili den hitza, zalantzarik gabe, aldaketa izan da. Aldatu: zerbaiten edo norbaiten ordez, kideko bat jarri edo hartu; erabili den arropa erantzi, eta beste bat jantzi; desberdin bilakarazi, desberdin bilakatu, aldakuntza bat izan. Gauza bat ezin da ukatu: aldaketa instituzionala gertatu zenetik, desberdinak dira Nafarroan gauza asko. Bizitzea ere desberdina da.
Aldaketa instituzionala zerbaitengatik gertatu zen, zerbaiti esker gertatu zen. Ekaitz perfektua. Baina ez kasualitatea. Kausalitatez betetako gertakizuna izan zen. Urte luze (hamarkada) askotan kozinatutako aldaketa, sektore, talde, ideologia, pentsamendu desberdinak batu zituen ekinbidea izan zen. Bat eta bakarra: erregimena etsai, hura instituzioetatik botatzea. Arrakalak ireki, eta kalean gertatzen ari zen aldaketa sozialari bide ematea.
Oso ongi ulertu genuen zein zen bidea. Arnasa hartzea ere zaila zen comunidad diferenciada horretan, forala eta espainola zena. Beste ezeri tokirik egiten ez ziona. Adibideak asko dira; gutako bakoitzak bereak izanen ditu. Memorian iltzatuta geratu zaizkit niri Gazteluko Plazako aparkalekua eta txikizioa, sanferminetako prozesioko polizia okupazioa, Euskal Jai, Olentzero debekatuak, Txantreako kaldereteetako igerilekua, dietak, korrupzioa, euskararen kontrako ekimenak, D ereduko ikastetxeen kriminalizazioa, Fiteroko kuartela, sare publikoan abortatzeko ezina… Jauntxoen Nafarroa, eliteen Nafarroa, navarrísimo-en Nafarroa. Opus Deiren Nafarroa.
Eta engainuen Nafarroa. Eskuinak boterean jarraitzeko eta Nafarroa gris horrek aurrera egiteko ezinbestekoa izan den makulua: PSN. Urtez urte, hauteskundez hauteskunde eta hamarkadaz hamarkada A esan eta B egin duen zorigaiztoko PSN. Aukera izan duen orotan UPNri, PPri dena oparitu diona. Pribilegioen eta bazterketaren Nafarroa bultzatu duena. Horretan ari dena. 2019an Ribaforadatik bere bizilagunak kanporatzeko lan konplizea egiten duen PSN bera.
Aldaketaz luze hitz egin genezake. Egindako akatsez, egindako hanka-sartzeez, egiteke dagoen bideaz. Baina ezin uka Nafarroan gauza asko aldatu direla eta aldatzen ari direla. Nafarroa aldatu egin dela, orain ezkerrekoagoa delako, feministagoa, justuagoa, solidarioagoa. Guztiontzako Nafarroa batekin amets egiten dugunontzat, bizitzea errazagoa den Nafarroa.
Aurrera egitea ezinbestekoa da. Aldaketak guztiok behar gaitu, bermeak behar ditu. Kalean eta instituzioetan lan eginen duten pertsonak. Epe luzeko aldaketa batek tamaina horretako begiradak behar ditu. Nafarroa bizia, ezkerretik eta behetik eraikia. Kontraesanak kudeatuko dituena, aurrera jarraitzeko. Irautea merezi duen aldaketa.
Horiek guztiak zintzotasunez, konpromisoz eta argitasunez uztartu behar dira. Bide eder hau konpartitzeko, bidea behetik eta mugimendu desberdinetatik egiteko aukera izaten jarraitzeko. Urrunera joateko. Bizitza eta lurralde burujabeak izanen dituen Nafarroara salto egiteko.
Jon Barberena Ibarra
Beti leporatu izan diogu El Corte Ingles enpresari aitaren eguna, maiteminduen eguna edo amaren eguna bezalako asmakizunak hauspotu izana, euren sakelak pixka bat gehiago bete daitezen. Aurten, amaren eguna iragartzeko erabili dute…
Joxerra Senar
Berriro PSNko idazkari nagusi izendatu ostean, 2017ko uztailean, Maria Txibitek honako promesa hau egin zuen: “2019an, Nafarroako Gobernuaren lidergoa hartu nahi dugu”. Askok irrigarritzat jo genuen aipu hura, ikusirik garai hartan PSN b…
Lohizune Amatria
Mundu fantastikoa, ametsetakoa, ekarri du sanferminetako kartelera aurtengo lehiaketako irabazleak. Uztailaren 6an jaiki, balkoia zabaldu, eta txupinazoa jaurtitzear direla plazara begira ezarri gaitu egileak. Jendez gainezka dago Udaletxe plaza. Irudian ez da soinurik ageri, baina hiria borborka imajinatu dut, oihuka. Hala sentitzen du egileak ere hiria une horretan, urduritasuna jaso nahi izan du, atzerako kontua egiten ari denaren sentimendua.
Ez naiz orain hasiko kartela polita edo itsusia iruditu zaidan argudiatzen. Baina zutabera ekarri nahi izan dut afixa, arrotz egiten zaidan ezaugarri bat gaineratu diolako egileak ametsetako mundu horri. Gaineratu edo ezabatu egin du, ikuspuntuak ikuspuntu. Udaletxeko balkoian lau bandera ageri dira, gorriak denak. Nafarroa irudikatuta egotea nahi izan du. Baina hortik haratago, haren esanetan, mundu horretatik at utzi du politika guztia: “Bandera neutroak dira, ikur eta zigilu politikorik gabeak, ikuslearengan bestelako interesak sortuz, gizartea etengabe banatzen duenaz haratago”.
Ametsetako sanferminak irudikatu ditu, nahiko lituzkeenak, pentsatzen dut. Eta horietan ez dago politikarako tokirik. Edo bai. Izan ere, ez al da erabaki politiko bat bandera “neutroak” ezartzea udaletxeko balkoian? Ez al da erabaki politikoa txupina nork jaurtiko duen erabakitzea? Nola ospatuko diren hiriko jaiak?
Gehienetan pentsatzen dugu erakundeetan ematen den hori baino ez dela politika. Zein bandera dagoen balkoian. Baina hortik haratago doa; eta politikak ere eremu pertsonala hartzen du. Ametsetakoa, esaterako.
Une magikotzat hartu ohi da txupinazoarena. Kartelaren aurkezpenaren egunean bezala, kazetari andana biltzen ditu hitzorduak. Bi orduko saio berezi bat izaten da telebista ikusleentzat, postal bateko irudia beste askorentzat. Baina txupinazoa ez da une hori bakarrik, unea eta unearen aurretik gertatuko guztia da. Ezin diogu, beraz, politikaz duen hori kendu.
Aurten biziko dugun txupinazoa ez zen berdina izango, Juanito Etxeparek 1931. urtean, Gazteluko Plazan, suziria bota izan ez balu; Joaquin Ilundain eta Jose Maria Perez Salazar falangistek suziria botatzeko ardura haien esku hartu ez balute; udaletxeko balkoitik botatzeko erabakia hartu ez balute; 2010. urtean istiluak izan ez balira; 2013. urtean arrantzaleak agertu ez balira… Gaur egun direnak ez lirateke berdin izango, gertatu diren horiek gertatu izan ez balira.
Ametsetan bada ere, ezin dut imajinatu pankartarik gabeko txupinazorik, edo argazkian azaltzeko tokia egiten saiatzen ari den politikaririk gabeko ekitaldirik. Atzera begiratu ondoren, ezin dut ulertu inguruko etxeetako balkoietan banderarik ez egotea, edo hegaka baloi erraldoirik ez azaltzea…
Gaur abiatu da hauteskunde kanpaina. Bi aste hauetan eta ondorengoetan gertatuko den horrek guztiak ere aldatuko du aurtengo sanferminetako txupinazoa, seguru. Etengabe banatzen gaituzte halakoek, baina ezabatuta ez dugu aldatuko.
Saioa Alkaiza
Demagun herrialde batean bizi zarela, lan egiten duzula, familia bat duzula, teilatupe bat duzula behar duzunerako, beheko dendako dendaria agurtzen duzula eta zure izenez deitzen zaituela. Edo ez.Demagun herrialde batean bizi zarela, lan…
Lur Albizu Etxetxipia
Hilabetetan prestatutako 72 ordu izan dira. Ederrak, luzeak, laburrak. Denbora asko zain egon ondoren iritsi zen Lemoara gazte topagunea. Lau hamarkadatan Euskal Herrian gazte mugimenduak egin duen ibilbideari omenaldi handia, ait…
Jon Barberena Ibarra
Amets Arzallusek argi adierazi zuen: “Mundu guztia dago euskararen alde. Baita euskararen heriotza diseinatu eta praktikatu zutenak eta haien oinordekoak ere. Euskara onartzen dute, baina bere eremu ttipian eta ahal dela, ez dezala trabarik egin. Hortik atera eta erdigunean paratzen denean arazoak sortzen dira”.
Korrika dela medio, euskara bere xokotik atera eta protagonismoa hartu duelarik, UPNk bere klika partikularra egin dio. hamar egunez, harrigarria bada ere, mudu oso bat lasterka ibili da Euskal Herri osoa zeharkatzen. Tarteka, Luzaideko bolantak, Ibañetako elurra, bertsoak eta irrintziak bidaide izan dituzte korrikalari nekaezinek. Era horretan, jende uholde batek AEKri behar-beharrezkoa duen bultzada ekonomikoa eskaini dio besta giroan. Baina UPNkoak arranguratu dira. Euskara ez dute aipatu eta epaitu. Ez modu zuzen-zuzenean behinik behin. Halere, euskarak erdigunea hartu duelarik, deseroso sentitu dira eta ikurrina hartu dute aitzakiatako. Alberto Catalanek, UPNko bozeramaileak, Nafarroa Garaiko eskola eta ikastetxeetan ikurrina goraipatzen duten Korrikako ekintzak onartzea kritikatu du. Ikurrina agertzen den kartel dibulgatzaileak Nafarroako Gobernuaren logoarekin babestuta egotea “justifikaezina” dela adierazi, eta Hezkuntza departamentuaren “utzikeria” kritikatu du.
Catalanendako, “horrelako portaerak Nafarroako ikur propioen iraina dira”. To! Oraindik oroitzen naiz 2001-2002 ikasturtean Cortesen irakasle aritu nintzeneko sasoia. Zuri-beltzezko lau fotokopia eta imajinazio handia tartekatuz, eginahalak egiten nituen hango umeei euskara erakusteko. Geletako batean orduko Espainiako errege-erreginen irudia zintzilikatua egoten zen. Jakizu deseroso sentitzen nintzela Sofiaren eta Juan Carlosen begiradapean aditz taulak erakusten.
Horrekin nahikoa ez, eta Catalanendako, “horrelako jokamoldearekin”, lauko gobernuak agerian utzi omen du gure lurraldeko ikur propioekiko “mespretxua eta hezkuntza sistemaren errealitatearekiko errespetu falta”. Bere ustez, hezkuntzaren gainetik helburu politikoak lehenesten omen ditu Nafarroa Garaiko gobernuak. Baina zeintzuk dira Nafarroa Garaiko ikur propioak? Noiz onartuko duzue lurralde honetako aniztasuna? Noiz ohartuko zarete zuen sinboloek ez dutela Nafarroa Garaia bere osotasunean ordezkatzen? Gazteleraren eta zuen ikurren hegemoniak espazio pixka bat galtzeko arriskua nabaritu, eta jotzen duzue euskaldunon kontra eta, doike, euskararen kontra.
Galderekin hasi naizenez, zein da Nafarroa Garaiko hezkuntza sistemaren errealitatea? Zure alderdikideen begiek ikusi nahi dutena bakar-bakarrik? XVII. mendean ez, baina 2013. urtean, Jose Iribas Hezkuntza kontseilari ohiak zehaztu zuen zein liburu erabili behar genuen D ereduko eskoletan. Euskal Herriko mapa bat agertzea nahikoa zen liburu horren erabilera galarazteko. Debekuak eta trabak.
Dena den, gorroto duzuena maita dezakezue? Nik uste dut ezetz! Korrika bezalako ekintza baten arrakasta eta herri mailako antolamendua goraipatu beharrean, beti zabiltzate mami gutiko aitzakien bila. Aurten, euskararen herria irudikatzen duen ikurrinari suertatu zaio, baina horren gibelean dagoena argi dago: euskararekiko gorrotoa. Foruak saltzear zaudeten zuen lurraldeko hizkuntza ere badenarekiko ikusiezina eta gorrotoa. Horra zuen klika partikularra.
