LOMCE legearen aurkako sinadurakGuraso talde batek agerraldia egin zuen iragan den astelehenean Katakrak liburu dendan, LOMCEren kontra protesta egiteko. Kezka azaldu zuten Lehen Hezkuntzan ezarri nahi diren azterketen inguruan, eta Hezkuntza Departam...

Ortzadar elkarteak 40 urte daramatza dantza tradizionala ikertzen eta sustatzen. 2005ean, Nafarroako Kultur Ondarearen Legea onartu zenean, lan horri testuinguru berria emateko aukera ikusi zuten. Hala abiatu zen Nafarroako Dantza Tradizionalaren Inbentarioa, atlasa ere badakarrena. Besteak beste, Karlos Irujo (Iruñea, 1960) ibili da inbentarioa osatzeko jardunean.

2005ean abiatu zen proiektua, kultur ondarearen legea onartu zenean, baina zuek hamarkada luzeak daramatzazue dantzaren inguruan lanean, ezta?

Momentu jakin batzuetan, gauza ezberdinak elkartu eta berriak sortzen dira. Guk, berez, 40 urte daramatzagu esparru honetan lanean. 2005ean kultur ondarearen legea onartu zuten, eta guk, ostean, bi txosten etnografiko egin genituen; batetik, Ituren, Zubieta eta Lantzeko inauteriak, eta, bestetik, Erronkariko hiru behien zerga kultur ondare gisa har zitzaten. Hortik abiatu genuen egitasmoa. Esku artean zehazki zer dugun jakin behar dugu, eta hortik aurrera, aitortza zerk merezi duen erabaki, edo babes neurriak zehaztu. Hortik abiatu ginen, eta gurera ekarri genuen legeak zioena. Pentsatu genuen diagnostiko bat egin behar genuela, dantzak gurean nola dauden eta denboran nola garatzen diren aztertzeko. Eta horrekin hasteko tresna bat behar genuen. Inbentarioa da tresna hori. Alegia, diagnostikatzea zeintzuk diren Nafarroan ditugun dantzak. Hor daude, besteak beste, dantza berriak, zaharrak, berreskuratuak, birsortuak... Mota askotako dantzak topatu ditugu bidean.

Argitu behar da inbentarioa eta atlasa bi gauza ezberdin direla.

Bai, ez dira gauza bera. Inbentarioa dantzen zerrenda da, zer dagoen identifikatzea. Atlasean, ordea, dantza bakoitzari dagokion fitxa dago. Horren barruan, dantzari buruzko azalpenak aurki daitezke, ezaugarri nagusiak azalduz. Eta horrekin batera, partiturak, bideoak, audioak eta halakoak ere izango dira. Hori ere zabaldu ahalko litzateke. Hain zuzen ere, hori da gure asmoa, jendearekin batera osatzea fitxa horiek.

Egitasmo zabalago baten parte da hau guztia. Nafarroako Dantza Tradizionalaren Behatokiaren parte, hain zuzen ere.

Behatokian jarraipen bat egingo dugu, tradizioa eta dantza nola dagoen aztertzeko. Leku batzuetan helduek egiten dituzte dantzak, beste batzuetan galtzear daude, eta beste leku batzuetan oso osasuntsu daude. Egoera ezberdinak dira. Beraz, behatokiaren funtzioa da diagnostiko hori noizbehinka eguneratzea.

Eta abian da jada egitasmo hori?

Bai, martxan dago. Aurten, jada, hainbat tokitan egon gara, gauzak filmatzen eta halako diagnostiko bat egiten. Noski, gure baliabideak murritzak dira, gu amateurrak baikara eta denbora librean egiten baititugu gauza horiek. Saiatzen gara proiektua leku bakoitzean azaltzen —Leitzan eta Cortesen egon gara, besteak beste—, gure proiektua auzolanaren gisara ikusten dugulako, eta denon artean egin nahi dugulako. Adibidez, orain Aranoko dantzei buruzko fitxa egiten ari gara. Gero haiengana joango gara, eta haiek esango digute zer sartu eta zer ez, bi aldeen arteko elkarlana izan dadin. Izan ere, haien dantzak dira, eta haiek ezagutzen dituzte. Guk sinesten dugu halako proiektu parte hartzaileetan.

Testigantzak oso garrantzitsuak izango dira lan horretan...

Bai, eta gustatuko litzaidake hori azpimarratzea. Tokian tokiko aldizkarietan agertu nahi dugu, jendearengana hurbildu nahi dugulako. Herrietako jendeak badaki zer dantzatzen den herrietan; edo nork dantzatzen duen oso ongi jota edo porrusalda. Testigantza horiek oso garrantzitsuak dira era honetako proiektuetan.

Zer motatako dantzak dauzkagu Nafarroan?

Denetarik. Nafarroa oso aberatsa da dantzetan. Euskal Herria, dantzei dagokionez, hemen bildu daiteke. Gipuzkoan eta Bizkaian bezala, ezpata dantzak ditugu. Ez dira berdinak, baina ezpata dantzak dira. Bestalde, batez ere ingurutxoak ditugu, guk dantza sozialak deitzen ditugunak: jotak, porrusaldak eta halakoak. Horrez gainera: makil dantzak, arku dantzak, zinta dantzak... denetarik daukagu.

Eta nafarrok ezagutzen al ditugu gure dantzak?

Topikoetan eta tipikoetan geratzen gara. Jota ezagutzen dugu, eta dantzatzen da, nahiz eta geroz eta gutxiago dantzatu... Badira dantza ezagunak. Nork ez ditu ezagutzen Otsagabiko edo Lesakako dantzariak? Eta Lantzeko zortzikoa? Baina badira beste asko galtzeko bidean daudenak, eta ezagunak ez direnak.

Eta dantzatzen ditugu?

Badago dantzarako ohitura, baina galtzen ari da. Guk oso erraz sartu izan ditugu polkak, mazurkak edo garai bateko modazko dantzak. Baina oraindik ez gara ausartzen, adibidez, dantza sueltoa sartzera. Dantza suelto modernoa nahi dut esan: rocka, popa eta holakoak. Guk ez ditugu horiek sartu izan, ez garelako ausartu. Eztabaida hori ematen ari da. Nik gogoan dut gure garaian diskotekan dantzaldia beti bukatzen zela jota batekin. Gauza horiek gero eta gutxiago ikusten dira.

Tradizioak, izan ere, eraldatu beharra du, bizirik iraun nahi badu.

Etengabe aldatzen eta birsortzen da tradizioa. Horregatik, guk hasieratik hautua egin genuen tradizioa birsortzeko borondatea daukaten adierazpen berriak inbentarioan sartzeko. Adibidez, Iruñeko ezpata dantza, Duguna taldeak egiten duena, edo Iruñeko kauteroen dantza. Ez dira emanaldi gisara egiten, folklorean sartzeko baizik.

Iruñea-Logroño autobia bukatzeko denbora, urtetan

Orain dela bederatzi urte zabaldu zuten Iruñea eta Logroño (Espainia) lotzen dituen A-12 autobia, baina bukatu gabe zegoen. Mariano Rajoy Espainiako presidenteak inauguratu du Logroñoko lotunea, bozen bezperan. Ehun milioi euroren kostua izan du 6,5 kilometroko zatiak.

Itsuen nahiz gorren eguneroko bizimodua oztopoz josia dago. Arloz arlokako gabeziek zaildu dezakete pertsona horien bizimodu arrunta, eta aisialdia ez da salbuespena: pelikula baten proiekzioa, kontzertu bat edo bestelako edozein kultur jarduera oztopo bihur daiteke ikusteko zein entzuteko arazoak dituenarentzat. Navarra de Cine elkartea, Orange fundazioarekin batera, aspaldi ari da zinema pertsona horiengana hurbiltzeko ahaleginean. Berriki, itsu eta gorrentzako prestatutako areto bat ireki du Morea merkataritza guneko Golem zinemetan. Asteartero eskainiko ditu filmak, ohiko emanaldien prezio berean.

Navarra de Cine elkarteak Deustuko Unibertsitatearekin elkarlanean garatutako Acceplay sistema erabiliko du areto horrek astearteroko emanaldietan. Itsu eta gorrentzat, bientzako tresnak erabiltzen ditu, pelikula jarraitu ahal izan dezaten. Itsuek entzungailuak eska ditzakete, eta filmean ahots bidezko deskribapena jasoko dute, pantailan agertzen diren elementuak azalduz. Besteak beste, pertsonaien erreakzioen edo paisaien berri emango zaie. Pertsonaien arteko elkarrizketen arteko hutsuneetan doaz mezu horiek, modu sinkronizatuan.

Gorrek, bestalde, zinemako pantaila nagusiaren azpian dagoen pantaila txiki batean jasoko dute filma jarraitu ahal izateko laguntza. Bertan, azpidatzietan irakurriko dute pertsonaiek esaten dutena —kolore bana izango du pertsonaia bakoitzak, errazago identifikatzeko— eta baita pelikulako beste soinu adierazpenen erreferentziak ere; musikarena, kasurako.

Modu horretan, itsuentzat eta gorrentzat ez ezik, gainerako publikoarentzat ere erabilgarria izango da aretoa: soinu bidezko azalpenak itsuek soilik jasoko dituzte entzungailu bidez, eta azpidatziak pantaila nagusitik kanpo izanen dira, behar dituenak bakarrik erabil ditzan. "Denak kontuan hartzen dituen sistema" lortu dutela dio Dimas Lasterra Navarra de Cine elkarteko zuzendariak, "jendea lagunekin edo senideekin zinemara joan ahal izateko, elbarritasuna nork duen eta nork ez kontuan hartu gabe".

Lasterrarentzat, "guztiontzako diseinu bat" sortzea da lehentasuna: "Lortu behar dugu diseinatzen den guztia pertsona guztientzat izatea, pertsona horiek urritasuna izan edo ez". Morean estreinatu berri duten aretoak, behintzat, lortu du hori, "bakoitzari behar duen laguntza eskainiz".

"Asko dago egiteko"

Katixa Castellano Asorna Nafarroako gorren elkarteko komunikazio arduradunarentzat, "albiste bikaina" da aretoaren irekiera, "edozein aurrerapen beti delako positiboa". Aretoko sistema probatzeko aukerarik izan ez badute ere, pozik daude elkartean, "jasotako azalpen teknikoen arabera sistemak itxura ona duelako". Edonola, entzumen edo ikusmen urritasuna duten pertsonei aisialdia hurbiltzeko orduan "oraindik asko egiteko" dagoela uste du. Gorrez mintzo da, batez ere, Castellano, eta bata bestearen atzetik aipatu ditu aisialdian topatzen dituzten gabeziak: "Egokitutako proiekziorik ez, keinu hizkuntzarik gabeko antzerki eta ikuskizunak, interpreterik gabeko ikastaroak...". Telebistak legez derrigortuta daude interpreteekin ordu kopuru jakin bat eskaintzera. Baina, Castellanoren hitzetan, "ez dute betetzen".

Aspaldiko borroka

Urritasuna duten pertsonentzako zinema eskaini ahal izatea ez da izan egun batetik bestera lortutako garaipena. Borroka horretan luze ari dira Navarra de Cine elkartekoak; halako zortzi areto atonduak dituzte Espainiako Estatuko beste zortzi hiritan, eta Iruñekoa izan da azkena.

Lasterrak dioenez, batetik, urritasuna duen pertsona "konbentzitu" behar da, "zinemaz goza dezakeela senti dezan". Bestetik, zinema aretoetako programatzaileak eta banatzaileak ere konbentzitu behar dira, urritasuna duten pertsonentzat egokitutako filmak eskain ditzaten. Lasterrak dioenez, hori egin ezean "masa kritiko bat eta publikoaren zati bat galduko luketela ulertarazi behar zaie".

Bide bikoitzeko lan horretan, beraz, "normaltasunerantz ibiltzen joan behar dugu, halakoak albiste izan ez daitezen, eguneroko kontua baizik". Oraingoz, egunerokoa ez, baina astearterokoa izango da itsu eta gorrentzat zinemaz gozatzeko aukera. Hasteko, Pride filma eskainiko dute (Erresuma Batua, 2015).

Ahaldundu. Ahalduntze. Ahaldun. Hitz potoloa, egia esan. Potoloa, eta zergatik ez, arraroa. Hitz hori lehendabizikoz entzun nuenean, pare bat aldiz azaldu behar izan zidaten haren esanahia. Kontzeptuak oinarria feminismoan zuela kontatu zidaten.

Eta gero, bizitzan ahalduntzeak zer-nolako garrantzia duen ikasi egin dut, pixkanaka. Egoera bati aurre egiteko eta buelta emateko tresna garrantzitsuenetakoa dugu ahalduntzea, nire ustez. Edozein momentutan gerta dakiguke, edozein unetan ahalduntzen gara, berdin dio zein den hori bultzatzen duen arrazoia.

Hainbat zapalkuntza izaten dugu gutako askok eta askok. Ez naiz ni salbuespena izanen, eta genero, klase eta nazio zapalkuntzari erantzuteko modurik onena iruditzen zait. Ahalduntzea. Ahaldun izatea egunez egun nahi dudan eta irudikatzen dugun Euskal Herri hori eraikitzeko. Eguneroko borroka iruditzen zait ahalduntzearen lana, barruan duguna atera eta bizitzari aurre egiteko beste ikuspuntu bat. Indarrak ateratzekoa, gu nor garen eta zer nahi dugun jakitekoa. Kolektibizatzeko modua ere iruditzen zait. Elkarri eskua eman, helburuak konpartitu eta horren alde apustu egiteko era. Joan den uztailaren 4an, eraso sexisten aurkako manifestazioan, ahalduntzea zer den sentitzeko aukera izan genuela iruditzen zait niri, buruberokien azpian gure haserrea kolektiboki adieraztekoa, eta gure amorrua elkarrekin erakustekoa.

Egunerokoan, eta, are gehiago, gure Nafarroa foral eta espainiar honetan, euskaldun izatea zaila da. Zaila da dendara sartu eta "aupa", "kaixo", "agur" esateaz gain hurrengo hitzak euskaraz egitea. Zaila da betidanik gurekin eskolan, institutuan egon denari euskaraz egitea. Ohiturak apurtzea. Zaila da euskara eremu informalean erabiltzea. Pixkanaka agertuz joan diren segurtasun falta horiei guziei aurre egiteko.

Ahalduntzea ez da egun batetik bestera egiteko zerbait. Barrutik indar handia ateratzea eskatzen du, baina edozein keinu txiki izaten ahal da ahalduntzeko lehenengo pausoa, edo ahalduntzea bera.

Hori da aurtengo Korrikaren gaia, leloa: euskAHALdun. Euskara dugulako, eta euskara izaten ahal dugulako, erabiltzen ahal dugulako, eskubidea dugulako. Eskubidea dugu euskaraz jaiotzeko, ikasteko, medikuarengana joateko, kirola egiteko, lan egiteko, lagunekin egoteko… Euskaraz barre egin, jolastu, oheratu, mozkortu, erotu, gozatu nahi dut. Eta inork baimena eman baino lehenago, hori egitera goaz. Inork erakutsi gabe, euskahaldun guziak euskaraz bizitzera goaz. Euskaraz biziko gara, euskaldunon komunitateak ahal du. Ahal dugu, eta horretara goaz. Izarbeibartik pasako da gaur bertan Korrika. Eztarria urratuko dugu euskararen alde, korrikan, dantzan eta festan ere, euskaraz bizi nahi dudalako. Euskaraz bizi nahi dugulako, Nafarroa osoan, harresiak eta hormak botako ditugu, ahalduntzera goaz, euskahaldun izatera.

Agoitzetik Lizarrarako bideen zeharkaldian da Korrika, azken txanpan dagoeneko, helmugara iritsi aurretik: igandean helduko da Bilbora, 2.161 kilometro egin ostean. Bien bitartean, ordea, asteazkenetik bihar arte berea ematen ari da euskararen aldeko manifestaziorik handiena, Nafarroan.

Nafarroan baita bigarrenez. Iluntzean pasatu zen Arabatik Vianara, eta atzo Erribera zeharkatu zuen. Nafarroako Pirinioetako errepideetan, elur artean igaro du azken gaua, Erronkari, Zaraitzu eta Aezkoako eskualdeetan. Gaur goizean iritsiko da Agoitzera, eta handik hartuko du Lizarralderako bidea; iluntzean espero da Egaren hiriburuan. Goizaldean, Etxauritik pasatu eta Sakanatik aterako da Arabarantz, aurtengoz behin betikoz agur esanda Nafarroari.

Igandean zabaldu eta irakurriko dute, berriz, hamar egunez eskutik eskura pasatu den lekukoak gordetako mezua, Bilboko Areatzan. Amaiera jarriko zaio hala, jai giroan, euskararen aldeko lasterketari.

Joan den ostegunean abiatu zen Korrika, Urepelen (Nafarroa Beherea), eta hurrengo egunean bertan sartu zen Nafarroa Garaian, Dantxarinetik, eta Baztan eta Ultzama zeharkatu ostean heldu zen Iruñerrira. 19:00ak aldera heldu zen hiriburuko eskualdera, eta milaka pertsonak hartu zuten lasterketa bertako auzo eta herrietan.

Iruñeko erdigunean batu zen jende gehien, eta udalak Nekeetako Ama Birjinaren prozesioa zela-eta ibilbidea aldatzean sortutako traben gainetik, milaka pertsonaz lagunduta bete zuen Korrikak ibilbidea. Eguraldia kaxkarra izanagatik, erantzun bikaina eman zion hiriburuak, beste urte batez.

Euskahaldunen ahala

Urtero bezala, bi helburu nagusi izan ditu Korrikak: batetik, euskararen aldeko kontzientziazioa bultzatzea, milaka pertsona bere inguruan mobilizatuz; bestetik, AEKren jarduna bermatuko duen finantzabidea bilatzea, gau eskolen eta euskaltegien lanarekin jarraitu ahal izateko.

Helburu horrek indar berezia hartu du azken urteetan, diru laguntzetan izandako beherakada dela eta. Nafarroan, kasurako, hiru urte dira IKA eta AEK-ko euskaltegiek Nafarroako Gobernuaren partetik euro bakarra jasotzen ez dutela.

Baliabiderik ez duten gurasoek, etsita, ume txiki bat basoan utzi zuten. Hark, ordea, anai-arreba eta senide guztiak salbatu zituen, bere adimena erabilita. Ezaguna da Erpurutxo-ren istorioa; baina istorio hori bera gaur egungo garaietara moldatuta au...

Talde lanean sortu dute Elaide.eus euskarazko sare soziala, Nafarroako 32 toki entitatetako euskara zerbitzuen artean. Horietako bat da Antsoaingoa, eta Elvira Lizeaga da bertako euskara teknikaria, Nafarroako euskara teknikarien sareko kidea ere bade...