Edurne Elizondo

Iruñea ez dela Madril nabarmendu du Estibaliz Altunak (Gasteiz, 1984), baina Nafarroako hiriburuan ere kutsadura akustikoa badela erantsi du, kutsadura mota horren aurkako nazioarteko egunaren harira. Apirilaren azken asteazkenean ospatzen da, urtero. Iruñean, trafikoa da kutsadura akustikoaren iturri nagusia. Gustuko soinuak entzuteak ere min egiten ahal duela erran du Altunak, halere. Hari gertatu zaio. Entzumena galdu du, musika entzungailuekin aditzeagatik.

Hiritik urruntzen garenean konturatzen gara, benetan, egunerokoan inguratzen gaituen zarataz?

Hala izaten da. Egunerokoan, askotan, ez gara inguratzen gaituen zarata guztiaz jabetzen. Zenbaitetan gerta daiteke lantokian, adibidez, soinu bat etengabe errepikatzea. Ez du zertan zarata handi bat izan. Baina hor dago etengabe, eta, askotan, urruntzen edo bat-batean isiltzen den arte ez gara konturatzen. Halako soinuek eragin psikologikoa izan dezakete guregan, eta estresa sortu, edo urduritu.

Zarata ez bada handia, har daiteke kutsadura akustikotzat?

Askotan kutsadura akustikoaren sinonimo gisa erabiltzen dugu zarata. Baina ez dira gauza bera. Zarata kontu subjektiboa da. Zarata da guretzat atsegina ez den soinu bat. Nik gustuko dudan musika mota bat, adibidez, zarata izanen da beste batentzat. Kutsadura akustikoa, berriz, kontu objektiboa da.

Neurgarria, alegia?

Hori da. Kutsadura akustikoa dagoenean soinuak eragin bat du guregan eta gure inguruan. 65-70 dezibeletan dago muga. Hortik gora, kutsadura akustikoa bada. Osasunaren Mundu Erakundeak 65 dezibeletan jartzen du muga.

Zeintzuk dira kutsadura akustikoaren iturri nagusiak Iruñean?

Soinu askok eragin dezakete, une batean edo bestean. Iruñean, hala ere, kutsadura akustikoaren sorburu nagusia trafikoa da. Hiriko kutsadura akustikoaren mapa egin dute, eta hor agerian gelditzen da zaratarik handiena zer-nolako eremuetan sufritzen duten: hiria inguratzen duten saihesbideetan, hain zuzen ere. Noaingo aireportuan ere bada. Hegazkin bat aireratzen denean 120 dezibel inguruko zarata sortzen da.

Zarata hori, hala ere, ez da etengabea; trafikoarena, berriz, bai.

Hala da. Eta uste dugun baino handiagoa, gainera. Museoaren kanpoko aldean trafikoak 80 dezibel inguruko zarata eragin dezake. Neurtu dugu. Kontua da hirian bizi den jendea zarata horretara ohitu egin dela, eta ez dela sufritzen duen horretaz hainbertze jabetzen. Osasunaren Munduko Erakundeak dio, halere, astean 40 ordu baino gehiagoz ez genukeela 80 dezibel inguruko zaratarik entzun behar.

Trafikoa mugatzea ez da erraza. Bada konponbiderik?

Gure gizartean autoa toki guztietan dago, eta zaila da, bai, erabilera mugatzea. Baina hainbat neurri har daiteke. Abiadura mugatu daiteke, adibidez. Abiadura gero eta handiagoa, gero eta zarata handiagoa. Hainbat tokitan orduko 30 kilometroko abiadura mugak ezarri dituzte jada. Errepideen ondoan, halaber, landareekin egindako hesiak jar daitezke. Zuhaitzek eta zuhaixkek autoek eragiten duten zarata xurgatzen dutelako. Gauza bera egiten dute CO2arekin, gainera.

Hiriko zaratara ohitu garela erran duzu. Alde handia dago Iruñearen eta herrien artean?

Museoan ikastetxe eta institutuetako gazteak hartzen ditugu, eta hiritik edo herrietatik datozenen jarreran aldea badela sumatzen dugu guk. Herrietan ez dago hainbertze trafikorik, eta honat etortzen direnean, haiek ohartzen dira sufritzen dugun kutsadura akustikoaz. Iruñeak badu gauza on bat, halere: badituela kutsadura horri ihes egiteko tokiak. Arga ibaiaren ondoko parkea da horietako bat. Eta hor ere zuhaitzek eta zuhaixkek lortzen dute kutsadura hori bazter uztea. Noski, Madril edo Bartzelonaren gisako hiri batekin alderatzen badugu Iruñea, hemengo egoera ez da hain txarra.

Gauez behera egiten du trafikoak; asteburuetan, halere, aisialdiak eragindako zarata pairatu behar dute zenbait auzotako bizilagunek. Hori ere kutsadura akustikoa da?

Bai. Egia da kutsadura akustikoarena, oraindik ere, ez dela asko zabaltzen den gaia, baina herritarrak hasi dira halako egoerak salatzen. Alde Zaharrean hasi dira bat egiten arazo horren aurka. Auzo horretan, behintzat, tabernetatik kanpo edan ahal izateko ordutegia murriztu dute. 23:00ak arte egin daiteke bakarrik.

Zarata gustuko ez dugun soinua dela erran duzu. Atsegina zaigun soinu bat izan daiteke kutsadura akustikoa?

Bai, zalantzarik gabe, esan bezala dezibelen kopuruak zehazten duelako kutsadura zer den eta zer ez den. Adibide baten bidez azalduko dizut hau. Nik musika asko maite dut, eta urte luzez aritu naiz musika altu aditzen entzungailuekin. Horren ondorioz, entzumena galdu dut, eta soinu altuak jada ez ditut entzuten. Honat etortzen diren gazte askok ere entzuten dute musika entzungailuekin. Neurtu izan ditut dezibelak, eta 90 zituzten kasu askotan. Argi izan behar dugu horrek kalte egiten ahal digula.

Zeintzuk dira kutsadura akustikoak gugan izan ditzakeen ondorioak?

Belarri barruan zelula zeliatuak ditugu. Ileen antzekoak dira, eta soinuaren dardararekin alde batera eta bertzera mugitzen dira. Beren onera itzultzeko aukera ez badiegu ematen, azkenean hil egiten dira. Horrek dakar entzumena galtzea, baina badira bertze hainbat arazo ere. Akufenoak izan ditzakegu, adibidez, eta horrek ekartzen du txistu modukoak entzutea, etengabe. Behin-behineko egoera izan daiteke hori, edo behin betikoa. AC/DC taldeko abeslariak, adibidez, kontzertuak egiteari utzi behar izan dio, bestela gor gelditzeko arrisku handia zuelako.

Zaila da kutsadura akustikoak duen eraginari ihes egitea?

Ikerketa baten arabera, hirietan bizi diren herritarren %75ek badute entzumen arazoren bat. Berriki irakurri dut, halaber, munduan 12 eta 35 urte bitarteko 43 milioi pertsona gor gelditzen ari direla, musika entzungailuen bidez aditzeagatik. Txarrenak dira belarri barruan sartzen diren horiek, ez baitute kanpoko zarata bazter uzten. Ondorioz, are altuago entzun behar duzu musika.

Erran duzu kutsadura akustikoak inguruan ere baduela eragina. Zer-nolakoa?

Hegaztiei eragiten die, adibidez. Zarata handi baten ondorioz, adibidez, hiltzen ahal dira. Gasteizen, aurten, Urte Zahar gauean piroteknia erabiltzeko denbora mugatu zuten. Txakurrei ere eragiten die. Bestalde, hiriko zaratak, adibidez, eragina du hegaztien ohituretan. Zailtasunak izan ditzakete, adibidez, harremanak izateko, txioen bidez egiten baitute. Egokitu edo hirietatik alde egin behar izaten dute.

Edurne Elizondo

Espainiako Barne ministro Jorge Fernandez Diazek egindako "lardaskeria" salatu du Txelui Morenok (Burlata, 1958). Julia Ibañez emaztearekin eta Ibai Moreno semearekin batera atxilotu zuten, joan den astean, Iker Moreno bertze semeak jasandako torturak salatzeagatik.

Hainbat egun pasatu eta gero, zer analisi egiten duzu gertatutakoari buruz?

Egia erran, zaila da gertatu dena ulertzea, agerikoa baita egin duten lardaskeria. Atxiloketen atzean zera dago, batetik, askatasunak murrizteko helburu garbia duen ministro bat; eta, bertzetik, kontakizunaren inguruko borroka. Kontakizun bakarra nahi dute: haiena. Indarkeria mota bakar bati buruzkoa. Bertzelako kontakizunak bazter utzi nahi dituzte, baina, lehenago edo beranduago, horiek ere agertuko dira, anitz sufritu dutelako pertsona anitzek. Estatuak indarkeria baliatu du, eta hori azaleratuko da. Atxiloketekin hori saihestu nahi izan dute, baina egin duten gauza bakarra da lardaskeria galanta. Barne ministroaren lardaskeria galanta.

Semeak jasandako torturak salatzeagatik atxilotu zintuzten zu, eta, zurekin batera, zure emaztea eta bertze seme bat.

Hala da. Familiako hiru kide atxilotu zituzten, laugarrenak sufritutako torturak salatzeagatik. Nik argi dut torturaren inguruan zigorgabetasuna dagoela, torturen inguruko salaketak ez dituztelako ikertu nahi. Atxiloketekin hori gelditu da agerian; torturak salatu ditugunok eraman gaituzte polizia etxera, eta, bitartean, torturatzaileak zigorrik gabe daude. Lasai daude. Estatuak esku hartu izan balu auzi honetan, tortura ez zen existituko, seguruenik, ondorioen beldur izanen zirelako torturatzaileak. Baina estatuak alderantzizkoa egiten du; torturak salatzen dituztenen aurka egiten du.

Ikuspuntu pertsonalago batetik, nolakoa izan da prozesu hau guztia zuretzat?

Iker atxilotu eta espetxeratu eta gero, Soto del Realera joan ginen hura ikustera. Bisita hartan, jasandako torturen berri eman zigun semeak. Handik bueltan, autoan, familiak argi zuen ahaleginak egin behar genituela mundu guztiak jakin zezan zer gertatu zen, zer egin zioten semeari. Tortura existitzen dela zabaldu behar genuela argi genuen, eta bertan behera uzteko egin behar genuela borroka. Iker espetxean izan zen denboran, asmo hori izan dugu beti lagun. Epaiketaren ordua iritsi zenean, are gehiago. Burlatako herritar anitzek egin dute bat gure asmo horrekin, eta babes handia erakutsi diete Aztnugal auziko kide guztiei.

Epaileek argi utzi nahi izan zuten operazioa ez zutela haiek agindu. Zer deritzozu horri?

Hagitz datu garrantzitsua iruditzen zait hori. Garrantzitsuena, auzi honetan guztian. Lehen aldia da Nafarroako epaileak jendaurrera agertzen direla, mezu bat zabalduz, argi uzteko haiek ikustekorik ez dutela polizia operazio batekin. Barne ministroaren eta polizien jarrera agerian uzten du horrek. Lotsagarria da. Eta argi uzten du Espainiako demokraziaren maila hagitz eskasa dela. Eskubideen murrizketak halako egoerak ekartzen ditu. Ezkerrekoak eta ustez demokratikoak diren hainbat alderdik bertze alde batera begiratu dute torturak gertatu direnean. Guri autokritika eskatzen digute, eta herri honetan egon diren biktimak onartzea. Uste dut torturen auzian bertze aldera begiratu duten horiei ere eskatu behar zaiela autokritika.

PPko Ana Beltranek kontrakoa egin zuen joan den asteko parlamentuko osoko bilkuran. Haserre hartu zituen torturaren aurkako kartelak.

Polizia etxetik atera nintzenean errandako bera erranen dut: Excusatio non petita, accusatio manifesta. Bere burua demokratatzat badu, torturaren aurkako kartel horiek txalotu behar ditu.

Iker Moreno zure semeak, atxiloketak gertatu eta gero, Aztnugal kanpainarekin min egin dutela erran zuen. Ados zara?

Bai. Muralean ez zen Guardia Zibila edo Espainiako Polizia inon ageri. Aztnugal kanpainaren abiapuntua da tortura salaketa bat. Europak bere egin zuen salaketa hori, eta Espainia zigortu zuen, ez ikertzeagatik. Hori da Aztnugal.

Babes zabala jaso duzue hemen. Hemendik kanpo ere bai?

Bai. Auziak gainditu ditu Euskal Herriko mugak. Babes handia jaso dugu hamaika tokitatik: Herrialde Katalanetatik, Andaluziatik, Galiziatik, bai eta Madrildik ere. Handik, gutxiago. Madrilen, oraindik ere, tortura salatzeko beldurra bada. Baita orain sortzen ari diren talde edo alderdi horien artean ere. Gu kontent gaude, halere. Orain mundu guztiak ezagutzen du egin dugun murala. Hamaika tokitan egin dituzte gisakoak ere; Erroman, adibidez. Eskertzen dugu elkartasun hori. Garrantzitsuena da, hala ere, atxiloketek torturaren gaia denen agendan jarri dutela. Eta hori gutxitan gertatu da. Uste dut lagundu duela Aztnugal kanpainak, eta torturaren aurka zabaldutako manifestuak ere bai. Ernest Lluchen alabaren sinadura zen lehena. Hori oso indartsua izan da.

Espainiako kate batean Arnaldo Otegi elkarrizketatu zuten, duela zenbait aste. Otegik torturatu zutela erran zuen, baina kazetariak ez zion tira egin hari horri. Zer iruditzen zaizu?

Nik elkarrizketa ikusi nuen. Eta hori gertatu zenean, burura etorri zitzaidan lehen hitza koldarkeria izan zen. Jordi Evole kazetaria une horretan koldarra izan zela uste dut. Estatuak ez du gai hori ukitzea nahi, eta kazetariak atzera egin zuen. Madrilen, oraindik ere, anitz kostatzen da estatuak egindakoa onartzea.

Bertze elkarrizketa batean, berriki, Paco Etxeberria auzi medikuak erran zuen ETAren biktimek erakundeen babesa jaso dutela, baina, ez, ordea, gizartearena, eta torturaren biktimekin alderantzizkoa gertatu dela; herritarren babesa bai, baina erakundeena ez dutela izan. Ados zara?

Bai. Egia dela uste dut. Etxeberria, gainera, aditua da kontu horietan. Nik uste dut torturaren gaia azaleratzeko lan gehien egin duten pertsonetako bat dela. Hagitz ausarta dela uste dut. Horixe erakutsi dit. Ausartu da, eta gauzak diren moduan azaldu ditu. Eskertzekoa da.

Torturaren gaia agendan jarri dute atxiloketek, erran duzunez. Orain zer?

Eusko Jaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak esku hartu beharko luketela uste dut. Eusko Jaurlaritza ari da jada, eta Etxeberria da, gainera, torturak ikertzeko batzordearen buru. Hagitz ongi. Nafarroako Gobernuak gauza bera egin beharko luke, eta, Etxeberria bada pertsonarik egokiena lan hori egiteko, egin dezala berak. Baina egin dezatela zerbait erakundeek. Biktimak onartu behar dituzte, eta torturatzaileen kontra egin, auzitegietara eraman. Gertatu denak lortu du gaiaz hitz egitea, eta ez da gutxi. Jarraitu dezagun lanean.

Edurne Elizondo

Aurtengoa Liburuaren Egun berezia izanen da Iruñeko Auzolaneko kideentzat, Espainiako Gobernuak liburu denda independenteentzat duen kalitate zigilua jaso zutenetik lehenbizikoa izanen baita. Horrek ekarri dienaz eta sektorearen egoeraz mintzatu da Unai Pascual (Iruñea, 1976) bazkidea.

Espainiako Kultura Ministerioak emandako kalitate zigilua duzue, joan den otsailetik. Zer erran nahi du horrek?

Espainiako Gobernuak liburu denda independente bat zer den zehaztu nahi izan du zigilu horren bidez. Hainbat ezaugarri bete behar dira definizio horren barruan sartzeko; hainbat oso teknikoak dira, edozein enpresak bete beharrekoak; baina badago beste arlo bat, eta lotzen du liburu denda independenteon jarduera izaera sortzaile batekin; hau da, kultur jardueren sortzailetzat jotzen gaituzte. Kontua ez delako bakarrik liburuak saltzea, baizik eta irakurketarekin sortzen diren prozesu emozionalak eta pentsamendu kritikoarekin lotutakoak garatzea ere. Liburu denda egileen, irakurleen, dendarien eta editoreen arteko topaketarako toki bilakatu da.

Hori da egungo eredua?

Nik uste dut liburu denda mota berri hori sortu dela. Ez gara gu bakarrik, noski. Ameriketako Estatu Batuetan gertatu da, eta, han, liburu denden jarduerak %25 egin du gora. Iruñean ere nabarmena da gertatu den aldaketa. Sortu dira liburu denda independente asko. Hainbat geruza dago orain, nolabait esanda; trantsizio garaian sortu ziren liburu dendek bat egin duten sortu diren liburu denda berri horiekin, eta, aldi berean, bestelako ereduak sortu dira, adibidez Amazon eta Internet bidezko salmenta oinarri dutenak. Hainbat errealitatek egin dute bat. Sekulakoa da. Oraingo hauxe da da liburuak erosteko momenturik egokiena.

Zergatik?

Edozein tokitan, edozein momentutan, eta sekulako kalitatearekin eros ditzakezulako liburuak. Eskaintza handia da.

Eta askotarikoa, zuk erran bezala, ez baita gauza bera Amazonen edo Auzolanen erostea, ezta?

Ez, noski. Auzolan, Abarzuza edo Elkar sortu zirenean, adibidez, erantzun nahi izan zioten euskararen arloan zegoen beharrari. Garai hori atzean gelditu da, eta egun, nahi duzuna irakur dezakezu. Hori non lortu ere erabaki dezakezu, dagoen aukeraren artean. Gure proiektuak, adibidez, beste hainbat adar ditu orain, eta ni Denon Artean argitaletxeko arduradun ere banaiz. Katakraken gisako espazio batean, berriz, arlo politikoak ere lantzen dituzte, eta Chundarata, bestalde, haur eta gazte literaturaren esparruan espezializatu da. Bilatzen duenaren arabera irakurleak badaki nora jo. Esparrua asko zabaldu da.

Esparrua zabaldu da, eta asko zarete, zuk diozun bezala. Zuen kasuan, eredua egokituz joan zarete. Horrek izan du ordainik?

1990eko hamarkada, nolabait, urrezko garaia izan zen liburu saltzaileentzat. Hori atzean gelditu da, eta egia da, neurri batean, prekaritateak jo duela sektorea. Egiturak txikituz joan dira. Baina eutsi diogu. Liburuaren Eguna ere bada gertatu den aldaketa horren adierazgarri: duela hamar urte 8-9 liburu denda ginen kalean, eta aurten 17 aterako gara. Egia da herrietan denda asko itxi dituztela, baina hirietan, berriz, sortu egin dira, bakoitza bere eskaera berezi bilakatzen duen zerbaitekin.

Hori da eusteko bidea, berezi bilakatzen zaituena bilatzea?

Berria dena bilatzen du erosleak. Gu enpresa pribatua gara, ezin dugu hori ahaztu, eta kontsumoak eusten dio gure jarduerari. Saltzeko, ezagun bilakatuko zaituena behar duzu. Emozio bat sortu behar duzu. Nik argi dut, hala ere, erosle gehienak liburu denda guztietara joaten direla, berdin gurera eta besteetara ere. Eta, noski, pozik daude, eskaintza handia eta ona delako. Garai ona da oraingoa denontzat.

Hurrengo urtean 40 beteko dituzue. Zein da bide luze hori egiteko sekretua?

Datu bat dago nahiko tristea: estatuan 121 liburu denda bakarrik gelditzen direla 40 urte bete dituztenak. Guk eutsi diogu, eta nik uste dut sekretua dela beti izan garela oso independente, eta garaian garaiko gizarteak eskatu duen horretara egokitu garela.

Tutera karrikan zabaldu zenuten bigarren egoitza bat, baina itxi zenuten.

Horren aldeko apustua egin, baina ez zen ongi atera. Momentu batean erabaki bat hartu behar izan genuen, eta gure betiko egoitzaren alde egin genuen. Hura itxi eta San Gregorioko betiko egoitzan gelditu ginen. Orduan erabaki genuen gure jarduera kultur ekitaldiak antolatzera bideratzea ere, eta uste dut ongi ari garela. Kontua ez da noizbehinka zerbait egitea, baizik eta kultur programazio oso bat antolatzea. Oraingo eredua hau zela uste genuen, liburu denda txikia eta espezializatua. Eta bide horren alde egin dugu.

Liburu elektronikoaren mehatxua atzean gelditu da?

Liburu elektronikoak sekulako bidea eginen zuela ematen zuen. Kontua da teknologiaren inguruko taldeak oso indartsuak direla. Sartu dira musikaren arloan, hedabideetan, bai eta gurean ere. Baina gure esparruan ez dute egin espero zuten bidea. Beste euskarri bat da, baina ez du papereko liburuaren tokia betetzea lortu. Lotura emozionala dago liburuarekin. Teknologia digitala gure lanbidean sartu da, zalantzarik gabe. On egin digu digitalizazio prozesu horrek. Begiratu batean jakin dezakezu zer liburu dagoen zein dendatan. Baina kontua ez da beti teknologiak aurretik zegoenaren tokia hartzea. Gehitu bai, baina ordezkatu ez. Liburu elektronikoa gailu bat da. Papereko liburuak beste hamaika elementu ditu.

Amazonen gisako egitasmoek eragin dizuete?

Bai, hori bai. Baina ez da sektoreari min egin dion elementu bakarra. Guri gehien eragin diguten kontuak dira, batetik, liburutegietan egin diren murrizketak, sekulakoak izan baitira, oso gogorrak; %80 ingurukoak. Bestalde, pedagogian eta irakaskuntzan egon diren aldaketek eragin digute, testuliburua bazter utzi eta bestelako euskarriak garatu dituztelako. Amazonena hor dago, eskaintza gero eta zabalagoa dela ere bai. Aldaera guztiak hartu behar dira kontuan.

Pirateria ere bai?

Nik ez dut horretan sinisten. Egia da jendeak liburuak kopiatzen dituela, baina adibide bat aipatuko dut: bideo joko enpresa batek urte batean lortu zuen bere jokoen kopiarik ez egitea, eta urte horretan haren salmentek behera egin zuten. Liburuen esparruan ere hori gertatzen dela ikusten dugu guk. Pirateria dago, bai, baina baita jende gehiago liburutegietan ere.

Irakurle gehiago dago?

Bai. Gazteek, adibidez, asko irakurtzen dute. Gazteen artean onartu behar dugu lehiakiderik handiena sakelako telefonoa dela. Bestelako euskarriak dira, baina egia da irakurri egiten dutela.

Bihar karrikan izanen zarete berriz.

Bai. Ea eguraldia lagun dugun. Hurrengo urterako, gure 40. urteurrenerako, hain zuzen, hasi beharko dugu nola ospatu pentsatzen. 40 urte ez dira gutxi eta zerbait polita eta berezia egin nahi dugu.

Edurne Elizondo
Gervasio Sanchez kazetari eta argazkilariaren (Kordoba, Andaluzia, Espainia, 1959) hitzaldiak zabaldu zituen, joan den astean, Nafarroako Gobernuak bake eta bizikidetzari buruz antolatutako jardunaldiak. Desagertuen inguruan urte luzez ...

Asier Garcia Uribarri

Mende laurdena beteko du Lizarrako Gustavo Maeztu museoak. Erakustokiak gaurkotasunik ez galtzeko eta eskaintza berriak sortzeko, gogor lan egiten dute Camino Paredes zuzendariak (Iruñea, 1959) eta bertako langileek. "Museoa arte eta kultura etengabeko ekintzen gunea da".

Gustavo Maeztu museoak 25 urte egingo ditu aurten. Zu hasieratik ibili zara proiektuan. Atzera begira, zer balorazio egiten duzu?

Oso balorazio positiboa egiten dut, uste baitut museoak bere tokia lortu duela Lizarran. Hori oso garrantzitsua da, Gustavo Maeztuk nahi zuelako haren ondare artistiko osoa Lizarrako herritarrena izatea. Urte hauetan, museoak eta herritarrek bat egin dute, modu sakonean.

Museoa zergatik da garrantzitsua Lizarrarentzat?

Badaude museoak borondate politikoarengatik sortzen direnak, eta beste batzuk herritarren borondateagatik sortzen dira. Gustavo Maeztu museoa Lizarrako herritarren eskaeraren ondorioz sortu zen. Herria margolariarekin oso identifikatuta sentitzen da, Maeztuk bere azken urteak Lizarran pasatu zituelako eta haren lan guztiak hiriari eman zizkiolako.

Nola sortu zen museoaren proiektua?

Maeztuk Lizarrako Asteria kalean zuen estudioa, eta, bertan, bere lanak zituen banatuak gutxi gorabeherako irizpide artistikoekin. Margolaria hil zenean, 1947an, lantegia itxi, eta bere lan guztiak gaur egun museoa dagoen jauregira ekarri zituzten, Nafarroako Erregeen jauregira. Urte batzuetan, erakustaldi jakin batzuk egin ziren, baina azkenean itxi zuten eraikina, oso hondatuta zegoelako. Azkenean, Nafarroako Gobernuak eta Lizarrako Udalak museoa egiteko lankidetza ituna sinatu zuten 1991. urtean. Horren arabera, gobernuak eraikina egokitu, eta udala museoaren kudeaketaz arduratuko zen. Miguel Angel Alonso del Val arkitektoak zuzendu zituen lanak. Urte hartako ekainean ireki zen museoa.

Nola sortu zen Maezturen eta Lizarraren arteko harreman berezi hura?

Maeztuk Nafarroako Foru Diputazioaren enkargu garrantzitsu bat jaso zuen 1935ean: Nafarroako jauregiko bilkura gela apaintzea mural batekin. Enkargu hori oso inportantea izan zen, orduko agintariek uste baitzuten Maeztu izan zitekeela Nafarroaren izaera hobekien irudika zezakeen artista. Bere lana 1936ko ekainean entregatu zuen. Urte hartan uda Lizarran igarotzea erabaki zuen, hiriarekin maitemindu zelako. Oporretan zegoela, militarrak altxatu ziren. Horren ondorioz, Maeztuk erabaki zuen bere ondasunak Bilbotik Lizarrara ekartzea eta bertan bizitzea. Lizarran hil zen. Azken urteak oso biziak izan ziren margolariarentzat. Garai hartan, Lizarratik pasatu ziren orduko artistarik onenak; besteak beste, Zulueta eta Amarika. Maezturi esker, hiri hau kulturaren gune bat izan zen. Hiriari hartu zion estimuagatik erabaki zuen hau izatea bere lanen gordailua.

Nola garatu da museoa?

Gizartearekin batera aldatu da museoa, erakusketa iraunkorra aldatuz eta hobetuz. Ia haren lan guztiak zaharberritu ditugu. Era berean, bat egin dugu museoen gaur egungo irizpideekin; besteak beste, bilduma osoa digitalizatuz. Gure webgunean, Maezturen lan guztiak ikus eta deskarga daitezke. Publikoarekin eta gaurkotasunarekin batera goaz aurrera.

Erakusketa iraunkorra duzue Maezturen lanekin. Nola egiten duzue 25 urte dituen erakusketa horrek gaurkotasunik gal ez dezan?

Garrantzitsuena museoa estetikoki gaurkotua izatea da. Urte hauetan, besteak beste, hormetako koloreak aldatu ditugu, margolanak, kartelak eta azalpen diskurtsoak. Horri gehitu behar zaio museo honek urte osoan duen jarduera, hezkuntza, ikastaro, erakusketa eta ekintza maila handia. Museoa artearen eta kulturaren inguruko etengabeko jardueren gunea da. Horrez gain, badugu liburutegi garrantzitsu bat. Bertan, Maezturen garaiko arte garaikideari buruzko 40.000 liburu ditugu. Horri esker, dokumentazio zentro garrantzitsu bat gara ikertzaileentzat eta arteaz gehiago jakin nahi duen ororentzat.

Zer tailer mota dituzue?

Askotariko tailerrak ditugu. Helduentzat, Tailer kulturalak daude; horietan harremanetan jartzen ditugu historia, artea eta literatura. Otsailetik martxan da bat Espainiako urrezko mendeari buruz. Horrekin batera, helduentzat ere baditugu beste tailer praktikoago batzuk, artea ezagutu eta sortzeko. Era berean, badugu tailer mordoa haur eta gazteentzat, integraziorako, bai eta bibliografikoak ere. Hezkuntza lan handia egiten dugu.

Urte hauetan museoak garai hobeak eta okerragoak izan ditu?

Argi dago museoak bere gorabeherak izan dituela. Azken urteetan, krisia pairatzen ari gara. Udalak erabaki zuen irekitzeko ordutegia murriztea; orain, goizez baino ez gaude. Egoera hori kudeatzea zaila da, bisitari asko ditugulako. Baina zailtasun horiei aurre egiteko bestelako aukera batzuk asmatu ditugu, museoak indarrik ez galtzeko.

Nola eragin dizue krisiak?

Museoen finantzaketa behea jota dago, bai gobernuaren eta bai udalaren aldetik. Horrek asko zailtzen du kudeaketa. Gure aurrekontua orain 1991koa baino txikiagoa da. Baina zailtasun horiek gainditu ditugu babesleen laguntzarekin. Norbanako batzuen eta beste erakunde batzuen eskuzabaltasunari esker lortu dugu museoak etengabeko jarduera izatea.

Uste duzu instituzio publikoen laguntza aldatuko dela?

Politikariek berriz pentsatu beharko lukete kultur erakundeen egoeraz. Horrenbeste murriztu dute, itolarrian gaude. Oso gogorra da. Badakit egoera latza dela guztiontzat, baina museoen egoera berraztertu behar dute. Bideragarritasuna helburu duen analisia behar dugu.

Uste duzu artea ez dagoela behar bezala baloratua Nafarroan?

Ez dakit nolakoa litzatekeen behar bezala hori, baina instituzionalki axolagabetasun handia dago arlo askotan. Bereziki, kultura arloa oso egoera zailean dago. Itxaropena dut, krisia gaindituz goazen heinean, kultur erakundeon egoera berriro aztertuko dela.

Urtemuga honetarako zer ekintza prestatu dituzue?

Museoak bi gune berri sortu ditu, eta opari bat dira herritar eta erabiltzaileentzat: liburutegia eta gune didaktikoa. Gainera, erakusketa programazio berezia egin dugu. Orain, Naturalezas (Naturak) erakusketa interesgarria dugu. Gainera, hainbat ekitaldi egingo ditugu. Datorren hilean, Juan Manuel de Pradak hitzaldi bat emango du, eta, ekainean, sinposio bat antolatu dugu; Mauricio Wiesenthal, Luis Antonio de Villena eta Tomas Hierro ariko dira, besteak beste. Kontzertuak ere prestatu ditugu.

Joxerra Senar

"Barrutik hilda nago". Pedro Larrea (1968, Agoitz) LABeko ordezkariak 28 urte lan egin du TRWn, baina azken hilabeteetan bizi izandakoa ez du aurrez ezagutu. Otsailaren 24an, ZF-TRWko Iruñeko fabrikan 123 langile kaleratzeko proposamenari baiezkoa eman zioten batzarrean 327 langilek—223k, berriz, kontra—. Azken hilabetea nor kaleratuko zain egon dira langileak. Batzuek euren kontu korrontean jasotako kalte-ordainarekin jakin dute kaleratuak izan direla. Larreak enpresaren krudeltasuna salatu du.

ZF-TRWk Landabenen aldeko apusturik ez zuela egin salatu duzue. Zergatik?

Azken urteetan, TRWk ez du Landabenen etorkizunaren alde apustu egin. Lehenago, produktu berriak jaulkitzerakoan gu izaten ginen lehenak. Apustu teknologikoen lemaburu ginen, eta hori, jakina, inbertsio bati lotuta zegoen.

Noiz nabaritu zenuten?

Orain dela hiru urte, duela gutxi Iruñean izan ziren buruzagi berak heldu ziren, eta estrategia aldaketa sakon bat planteatu zuten. Irudi zuen ez zutela apustu errealik egin nahi hemen. Lana erosi zuten: lana ekartzen da hona, baina bihar hara eraman dezaket. Multinazionalak produkzioa bikoizten du. Lantoki bikiak ditu Europan, eta azkenean etengabeko xantaia bat da.

Lantoki bikien sistema hori berria da?

Bai, arduradun nagusi gisa Maciej Gwozdz jarri zutenetik dago. Gure lantoki bikia poloniarra da, bere herrialdekoa. Orain han egiten dute produkturik aurreratuena.

Multinazional baten indarrari aurre egiteko Europa mailako langileen batasuna behar da?

Europako enpresa batzorde bat dago, baina praktikoki fabrika bakoitza bere burua salbatzera mugatzen da. Adibidez, Livornoko fabrika (Italia) itxi aurreko greban, euren direkzioak egiten zituen lantoki eskirola gu ginen. Krudela eta dramatikoa da, eta pertsonalki kontraesan ugari eragiten dizkizu.

Paul Parnham 2014ko abenduan iritsi zen Iruñera Livornotik. Jabetzen zineten nor zen?

Ez zen kudeatzaile gisa etorri. Gu arazoak genituen Livornon greban zeudelako, eta ezkutuan euren direkzioak egiten ari ginen.

Bazenuten horren berririk?

Ezkutatzen ari zitzaizkigun, baina batzuk jabetzen ginen. Inoiz ez zen esan zer direkzio egiten genuen, eta Fiat Ducato hitza [Livornon egiten zuten direkzioa] ez zen aipatu. Direkzio berri batzuk egiteko makinak azkar batean egokitu behar izan ziren, eta sortutako arazo horiek konpontzera etorri zen. Ustekabea etorri zen ikusi genuenean nor zen. Gizon horrek bi fabrika itxi zituen eta beste bi moldatu. Aurretik gertatutakoek esaten ziguten jokaleku bat prestatzen ari zela.

Aurten, enpresa hurrengo fasera sartu da, eta kaleratzeak iragarri zituen urtarrilaren 12an.

Bitxia da.Abenduaren 31n 250 langile finkorekin eta ehundik gora behin-behineko langilerekin amaitu genuen. Urtarrilaren 12an, berriz, 250 finko eta behin-behinekoak sobera daude. Hori dena hamabi egunean. Ustez, bezeroek 350 langileren lana eskatzeari utzi diote. Azalpen horrek ez du bat egiten egoerarekin. Badakigu gatazka batera goazela eta stockarekin irabazten digutela. Gainprodukzio bat dago, eta hilda gaude. Horren aurka ez dago ezer egiterik.

Zenbat ekoitzi zen TRWrentzat?

Ez dugu zifra zehatzik, baina bi hilabeteko lana bazutela uste dugu. Gainera, Poloniako enpresa bikiaren bitartez, jende gehiago kontratatu zezaketen.

Nolakoa izan zen iragarpena? Lan hitzarmenaren negoziazioari buruzko lehen bileraren azken unean honako hau bota zigun: "A, eta bide batez esan behar dizuet erregulazio espediente bat aurkeztuko dugula". Ez zuen esan zenbat izango ziren; hurrengo asterako utzi zuen. Oso krudela da. Sadiko bat da.

Iruñean jarraitzen du Paul Parnhamek?

Bai, eta egunero agurtzen zaitu: "Egun on, Pedro". Aurreko bilera batean denetarik deitu nion. Irain egin diezaiokezu, denetarik esan diezaiokezu, baina bost axola zaio dena. Benetako profesional bat da. Soldatapekoa da, eta edozer jasaten du.

Esaten duena sinesten du?

Ez, esaten duenagatik ordaintzen diote. Gauza bat da sinestea eta bestea esaten denagatik ordaintzea.

Iruñeko goi kargudunek zer funtzio jokatu dute?

Aurreko kudeatzailea atzeko atetik atera zen. Ziurrenik ukatu egingo du, bere kontratuko etete klausulak isiltasuna gordetzea eskatuko diolako, baina ezagutzen genuenok bagenekien bere kabuz ez zela atera. Hala ere, bat-batean ez da ingeles bat iristen eta egin behar dena agintzen hasten. Ez, etxekoen laguntza behar du. Juan Carlos Manresa, giza baliabideetako arduraduna, itzalpeko buruzagia da. Fabrika ezagutzen du, eta funtsezko rola jokatu du.

Nolakoa izan zen gizartearen laguntza?

Eredugarria. Mundu guztia eskertu besterik ez dugu. Denak atera ziren kalera arrazoi ekonomikorik eta etikorik gabeko egoera bat salatzera.

Hala ere, presio horrek ez zuen balio izan.

Espedientearen kontsulta epea gainditzea lortu genuen, eta ondorioz, negoziaziorako leiho bat ireki zen. Oso hilabete zailak izan dira. Negoziaziorako aukera hori irekita, oso zaila zen esatea gizartearekin ez genuela greba etengo.

Eta greba eten zenuten, baina izan al zen negoziaziorik

Ez. Aurretik jakin bagenu, agian gauzak aldatuko ziratekeen, baina konpromiso hori hartu genuen. Europako bi arduradunak etorri zirenean uste genuen Paul Parnham baztertuko zutela. Baina lau eguneko elkarrizketetan ez zen negoziaziorik izan. Aurreko saioetan egindako azken proposamena aurkeztu ziguten: dagoena dago, eta irentsi behar duzue.

Otsailaren 24ko batzarra iritsi zen. Proposamena onartu edo ez erabaki behar zuten langileek. Nolakoa izan zen?

Oso gogorra izan zen. Ez zen interbentziorik izan. Sindikatu bakoitzeko ordezkariek bakarrik hitz egin genuen. LABekoek proposatu genuen grebara itzultzea, eta kaleratze traumatikorik ez izateko helburua berreskuratzea. Jakina, arrisku guztiak gure gain hartuta. Inork ezin dezake esan greba mugagabea irtenbide magikoa dela. Bere arriskua zuen, baina 123 familiarentzat arnasbide bakarra zen.

Gatazkak mugarria ezarriko du Iruñeko fabrikan?

Gauza ugaritan mugarri bat ezartzen du: arlo sindikalean, ez delako orain arte halako prozesurik izan; langileen artean, inoiz ez zaielako agur esan 123 langileri; enpresarekin lan harremanak ere aldatu egingo dira. Baina, gainera, etorkizunera begira mugarri bat da. Oso gogorra da 123 lankideri agur esatea eta aurreko belaunaldiek urtetan borrokaz lortutakoa pikutara bidaltzea, baina, gainera, honek guztiak ez dakar etorkizunik. Lau urte barru ez dago ezer bermatua.

Edurne Elizondo
Musika jartzen hasi zen Josetxo Apezetxea (Erratzu, 1965) Xorroxin irratian. 1992tik ari da esatari lanetan. Onartu du zaila egin zitzaiola hasieran, baina moldatuz joan dela. Harena da, egun, irratiko ahotsik ezagunenetako bat.35 urte ...

Edurne Elizondo

Talde handia du Nafarroako Gizakia Helburu Fundazioak: 40 profesional ari dira lanean; tartean, medikuak, psikologoak, hezitzaileak eta pedagogoak, eta, haiekin, 65 boluntario. Droga mendekotasuna duten helduentzako Aldatu programako zuzendaria da Kristina Illescas (Iruñea, 1975).

25 urte egin dituzue. Zuen lana, oraindik ere, beharrezkoa den seinale?

Bai, arazoak hor jarraitzen du, eta jarraituko du. Aldatzen dira substantziak, aldatzen dira modak edo ohiturak, baina beti daude arazoak.

Moda edo ohitura da kontua?

Droga mendekotasuna gaixotasun bat da. Modak aldatzen direla esaten dudanean, kontsumitzen diren substantziak aldatzen direla esan nahi dut. Hasierako urteetan, heroinak sortzen zuen arazo gehien, eta orain, kokainak. Alkohola ere, noski, ezin dugu ahaztu. Beti dago hor.

Gizarteak onartutako droga da alkohola?

Legezkoa denez, gizarteak ez du drogatzat hartzen. Baina errealitatea da alkoholak arazo oso larriak eragiten dituela. Alkoholarekin gertatzen da, gainera, arazoaz jabetzea zailagoa dela. Gizarteak drogatzat hartzen ez duelako, hain zuzen ere.

Iazko datuen arabera, edaten hasteko adinaren batez bestekoa 14,7 urtekoa da.

Alkohola gizartean sartuta dago, erabat. Egia da gero eta gazteago hasten dela jendea edaten, baina adin guztietan eragiten ditu alkoholak arazoak, eta asko, gainera.

Astebururo edaten duenak izan dezake mendekotasuna?

Ez du zertan. Alkoholak urteak behar ditu mendekotasuna sortzeko. Baina gero eta gazteago hasi, noski, orduan eta aukera gehiago izanen duzu mendekotasun hori garatzeko.

Heroina aipatu duzu. Zuen erabiltzaileen %91k kontsumitzen zuen, hasieran; orain, %8 da kopurua. Kontsumoaren argazkia erabat aldatu dela erakusten du horrek?

Bai, hala da; aldaketa izugarria izan da. Nik uste dut heroinaren kontsumoak eragiten zituen arazo larrien inguruan kontzientzia garatuz joan zela. Hasierako urte haietan, droga horren eragina beldurgarria izan zen. Hildako asko utzi zituen bidean, eta osasun arazo asko eragin zizkion jende askori. Hori ikusita, jendeak kontzientzia hartu zuen. Arazoaren dimentsioaz eta larritasunaz ohartu zen. Kokainarekin, ordea, ez da horrelakorik gertatu. Alderantziz, askok uste dute ez dela hain kaltegarria.

Gaur hori da gehien kontsumitzen den droga?

Alkohola bazter utzita, bai. Anfetaminak ere bai, speed-a batez ere; kalamua ere gero eta gehiago ikusten dugu. Guk artatzen ditugun pertsonetako askok kontsumitzen dute, nahiz eta %12 bakarrik etortzen diren kalamuarekin duten mendekotasunarengatik. Ebaluazioa egin, eta ohartzen gara guregana jotzen duten pertsonen erdiak kontsumitzen duela modu okerrean; gehiegi, alegia.

Heroinak eragindako arazo larriak aipatu dituzu. Testuinguru hartan sortu zen fundazioa?

Bai. Heroinaren arazoa kalean zegoen, eta inork ez zekien zer egiten ahal zen. Familia askok eskatzen zuten laguntza. Gizakia Helburu Fundazioa hasia zen beste hainbat erkidegotan lanean, eta hemen ere martxan jartzea erabaki genuen, behar horri erantzuteko.

Administrazioak ez zion arazoari heltzen?

Ez. Arazo berri bat zen denontzat. Inork ez zekien zer egin edo nola jokatu gertatzen ari zen horren aurrean. Guk ere borondatea eta gogoa jarri genituen; batez ere, hasierako urte haietan. Esperientziarik ez genuen. Baina komunitate terapeutikoa osatu, eta lanean hasi ginen.

25 urte bete dituzue jada. Zer ikasi duzue?

Garaian garaiko errealitatera moldatzen ikasi dugu, garai bakoitzak bere arazoak dituelako. Hasieran inork ez zekien deus. Orain bide bat egin dugu. Garaian garaiko drogei buruz ikasi dugu; trebatu gara, eta tratamenduen arloan ere sortu diren aukerak aztertu ditugu. Aurrera egin du zientziak mendekotasunen esparruan, eta etengabe ari gara egokitzen.

Zuen lan egiteko modua zein da?

Lehen urratsa, beti, etortzen den jendea duen arazoaz jabetzea da.

Familiak bultzatuta etortzen dira, batez ere?

Bai. Lantokiko arduradunek bultzatuta ere bai. Baina, batez ere, familiek egiten dute honat etortzeko lehen urratsa. Arazoaz jabetuta, motibazioa lantzea da bigarren urratsa. Aldaketak beti dira zailak, eta lagundu behar dugu. Ohitura berriak garatzen laguntzen diegu gure erabiltzaileei. Eta argi izan behar dugu ere garrantzitsuena dela ikustea zergatik kontsumitzen duten, ez zenbat.

Hori da giltza?

Bai. Hori landu behar da. Hori da konpondu behar dena.

Eta zergatik kontsumitzen da?

Milaka arrazoi daude. Ez da bakarrik arazoak daudelako: pertsona batek lotsa senti dezake eta alkohola erabili besteekin harremanetan jartzeko; adrenalina askatzea izan daiteke helburua; kontsumoa agertzen da, halaber, tratu txarrak eta gisako arazoak daudenean. Faktore asko daude, ez da bakarra izaten. Eta dena jorratu behar da, arazoari heldu ahal izateko.

Familiak parte hartzen du prozesu horretan?

Bai. Guk hori bilatzen dugu, baina beti ez da posible. Etortzen denak ez badu nahi, erabaki hori errespetatzen dugu, noski. Baina garrantzitsua da. Lan sakona egin behar du familiak ere; aldaketa sakonak ere bai, askotan.

Nerabeak eta helduak artatzen dituzue. Ezberdina da lana bi kasuetan?

Nerabeekin, batez ere, prebentzioa lantzen dugu, Suspertu izeneko programaren bidez.

Zein da mezua, drogarik har ez dezatela, edo arduraz joka dezatela, kontsumitzen badute?

Gure mezua da drogarik ez dezatela hartu. Ikerketek diote alkohola kontrolatzen ahal dela; baina beste substantzien kasuan kontrolatzen ahal dela esaten duen ikerketarik ez dago, ordea. Alkoloharekin, beraz, mendekotasunik ez dagoenean, ondo hartzeko programa dugu.

Zuek ere egiten duzue alkoholaren eta bertze drogen arteko bereizketa, beraz?

Substantzia bakoitzak bere ezaugarriak ditu, eta egia da alkohola kontrolatzen ahal dela. Kokaina, berriz, ez. Lehenago edo beranduago, kalte egiten du beti.

Helduentzat bertze bi programa dituzue, ezta?

Bai. Batetik, komunitate terapeutikoa dugu. Lizarran zentroa dugu. Normalean guregana jotzen dutenek urtebete egiten dute han, hasieran handik atera gabe. Bestalde, Aldatu programa dugu; zentroan gelditu gabe, astean behineko arreta eskaintzen dugu. Kasu guztietan, zulotik atera daitekeela nabarmendu nahi dugu.

Edurne Elizondo

Giza katea eginen dute bihar, Iruñean (17:30ean, kartzela zaharrean), Nafarroak 1986. urteko erreferendumean NATOtik atera nahi zuela bozkatu zuela gogoratzeko. 30 urte pasatu dira erakunde militar horri buruzko galdeketa egin zutenetik. Gogoan ditu Andoni Romeok (Alesbes, 1960) orduko protestak, eta ikasitako lezioak jarri ditu, orain, mahai gainean.

Zer oroitzapen duzu duela 30 urteko erreferendumari buruz?

Ekologismoaren eta nuklearren aurkako mugimendutik ailegatu nintzen ni antimilitarismora, eta haren eskutik parte hartu nuen NATOren aurkako kanpainan. Oroitzen naiz hamaika protesta egin genituela, hamaika parodia. Gauzak aldatzeko asmoz aritu ginen kalean lanean, eta posible zela uste genuen. Ez genuen lortu, ordea.

Nafarroan ezetzak irabazi zuen.

Bai. Nafarroan helburua bete genuen. Baina erabakia ez zegoen hemen.

Bardean tiro eremua egoteak izan zuen eragina ezezko horretan?

Nik uste dut baietz. Bardeako tiro eremuarekin NATO etxean dugu. Iaz, adibidez, ariketa militarrak egin zituen NATOk Bardean. Tiro eremuari buruz galdeketarik ez da inoiz egin. 2001. urtean, kontratua berritu behar zutenean, Bardea Desarmatua 2001 izeneko taldea sortu genuen, eta bi inkesta egin genituen. Haien arabera, jendea ez zen tiro eremuarekin ados. 2001eko kanpaina hari esker, ia lortu genuen tiro eremuaren kontratua ez berritzea. Hainbat udalek erabakitako botoa aldatu zuten, ordea; zenbait herritan, halaber, udalak bozkatu beharrean, alkateak eman zuen botoa. PSN izan zen giltza; alderdi hori bere jarrera aldatuz joan da. Orain beste gehiengo bat izan dezakegu, halere. Eta hori garrantzitsua da.

Egin beharko litzateke galdeketa tiro eremuari buruz?

Nik uste dut baietz, egin beharreko gauza dela, eta uste dut irabaziko genukeela, gainera. Gehiengoak ezezkoa emanen liokeela tiro eremuari.

NATOri buruzkoa orain berriz eginen balitz ezezkoak irabaziko luke berriz, zure ustez?

Zaila da erratea. Nik uste dut emaitza oso parekatua izanen litzatekeela. Uste dut, halere, antimilitarismoaren aldeko lana zailagoa dela, gaur egun.

Intsumisioaren aldeko mugimenduak sekulako indarra izan zuen Nafarroan. Antimilitarista izan zen derrigorrezko zerbitzu militarraren aurkako kanpaina hura. Hustuz joan da mugimendua?

Egia da behera egin duela, eta, gaur egun, gutxiago gara. Baina mugimendu antimilitaristak eta intsumisioaren aldeko kanpainak lortu zutenak arrasto bat utzi dute. Eta sumatzen da arrasto hori oraingo hainbat talderen diskurtsoetan. M-15 mugimenduan sumatu da, adibidez. Hemen, akaso, ez hainbeste, baina Madrilen eta beste hainbat tokitan bai.

Erakunde militarra izan arren, NATOk bakearen aldekotzat saltzen du bere burua.

NATOren argudioa beti da bera, esku hartzen duen toki guztietan: bakea ezartzeko asmoz aritzen dela. Orain errefuxiatuen auzian esku hartuko du. Ez ditugu gure herrietan hartzen errefuxiatuak, eta NATO bidaltzen dugu. Ikaragarria da. Ez dakit jendeak mezu hori sinesten duen edo ez, baina iruditzen zait herritarrek uste dutela zaila dela gauzak aldatzea. Behin NATOn sartuta, oso zaila izanen dela ateratzea. Horregatik, erakunde horrek dituen egoitzetan egiten zituzten protestek behera egin dute. Nafarroan ere bai.

Urtero badira protestak Bardeako tiro eremuaren aurka, halere.

Bai, eta hori garrantzitsua da, kontrako jarrera hori dagoelako oinarrian. Ez da galdu. Gure erronka da auzia berriz ere agenda politikoan jartzea. 2018. urtean kontratua berrikusiko dute; aukera bat dugu hor lantzeko. Erriberan bi talde daude tiro eremuaren aurka lanean; ez dago sintonia handirik haien artean; gure lana izan daiteke bitartekari izatea, denen lana elkarren osagarri bilakatzeko.

PSNren jarrera aipatu duzu tiro eremuari buruz. NATOri buruzko erreferendumean ere esanguratsua izan zen sozialistek erakutsitako jarrera aldaketa. Zer deritzozu haien jokabideari?

Nik uste dut sozialistek pentsatu zutela NATOtik ateratzeko urratsa eginez gero haien gobernua oso erradikaltzat joko zutela. Azkenean, egoerak irentsi egin zituen. Eta ez zen bakarrik NATOren afera izan. Intsumisioaren garaian, adibidez, sozialistek jendea bidali zuten kartzelara soldaduska ez egiteagatik.

NATOren barruan jarraitzeak zer ekartzen du, gaur egun?

Ekartzen du estatuaren gastu militarra erakunde horren helburuetara egokitzea. Eta ez da gutxi. Azken urteotako testuinguruan, krisia piztu aurretik egindako inbertsioek eragindako zorra ordaindu gabe dagoela nabarmendu behar dugu. Hainbat ministrok onartu dute, gainera, inbertsio horietako zenbait alferrik egin dituztela.

Espainiak 1986ko erreferendumean ezarritako baldintzak ez ditu bete, gainera.

Egitura militarrean sartu zen, adibidez. Siriatik, Afganistandik edo Iraketik jendeak ihes egiten du gerra bat izan delako. Espainiak eta NATOk gatazka horiek lagundu dituzte. Udaberri Arabiarra gertatu zenean, herritarrak modu baketsuan altxatu zirenean, deigarria da hemengo agintariek ez zutela deus egin laguntzeko. Baina protesta horiek gatazka armatu bilakatzen direnean, orduan erabakitzen dute parte hartzea. Libia eta Siria dauden bezala daude orain, eta Mendebaldearen esku hartzeak hiru buruko munstroa sortu du.

Etekina lortzea da kontua?

Bai, etekin ekonomikoa dago, bai eta herri horietako natur baliabideekin lotutakoa ere. Baina bada gehiago; bada asmo bat toki estrategiko horietan kokatzeko. Toki horietan eragin ahal izateko.

Testuinguru horretan, zer ekartzen ahal die urteurrenak erreferenduma ezagutu ez zutenei?

Duela 30 urte jendeak bere iritzia emateko eskubidea izan zuen. Behin bakarrik izan dugu eskubide hori, eta inportantea da gogoratzea, behintzat. Beste lezio bat eman zigun erreferendumak: gobernua eta hedabideak baiezkoaren alde ziren, eta, halere, tarte txiki batek eman zien garaipena. Beste mundu bat posible dela erakusten digu horrek. Nazioarteko harremanei eta armaden rolari buruzko hausnarketa behar da. NATOtik kanpo egoteko formulak badira. Finean, NATO zertarako dago? Mendebaldeko gizartearen hegemonia militarra ezartzeko mundu osoan. Baina bilatu behar ditugu bertzelako harremanak, parekotasuna oinarri izanen dutenak. Ez arlo militarrean bakarrik. NATO eta TTIP txanpon beraren bi aldeak dira; akordio horrek Mendebaldearen hegemonia ekonomikoa ezarri nahi baitu. Beste bideak landu behar ditugu.

Asier Garcia Uribarri

Etxe kaleratzeak. Egunero gertatzen dira, askotan inor gutxi konturatzen bada ere. Errealitate hori mahai gainean jartzeko, Desahuciando el miedo dokumentala (Beldurra etxetik botatzen) egin du Txus San Vicentek (Lezaun, 1984), Iruñeko Hipotekak Kalte Eginikoen Plataformaren laguntzarekin. Haren lehen dokumentala da. Atzo aurkeztu zuten Nafarroako Filmotekan, eta hurrengo hilabeteetan herriz herri proiektatuko dute.

Nola sortu zen dokumentala egiteko ideia?

Plataformetako kideekin nuen harremanagatik, konturatu nintzen etxe kaleratzeek hedabideetan jada lekurik ez bazuten ere bere hartan jarraitzen zutela. Egoera horrek sortutako ezinegonak zerbait egitera bultzatu ninduen, eta horrela piztu zen dokumentalaren ideia.

Zergatik uste duzu etxe kaleratzeek lekua galdu dutela hedabideetan?

Nire ustez, plataformetara jotzen duen jendeak, gaur egun, lortzen du etxe kaleratzeak gelditu edo, gutxienez, baldintzak hobetzea. Duela lau edo bost urte, jende hori zen hedabideetan agertzen zena, bankuek ez zutelako inolako negoziaziorik onartzen. Hala ere, orduan bezala, gaur egun ere badago jende asko ez duena plataformetara jotzen. Kasu horiek erabat ikusezinak dira, eta egunero gertatzen dira.

Zer aurkituko dugu dokumentalean?

Hipotekaren ordainketari aurre egin ezin izan dioten sei iruindarren esperientziak kontatzen ditu dokumentalak. Gertakizunak urte ezberdinetakoak dira, horregatik egoerari aurre egiteko moduak ezberdinak izan dira kasuz kasu. Hori da dokumentalaren hari nagusia.

Hala ere, etxe kaleratzeen errealitate osoa bildu nahian, beste bi istorio ere kontatu ditugu. Alde batetik, gizarte alokairua ordaindu ezin izan zuen pertsona batena, eta, beste aldetik, haren etxea zuzenean eman zuen beste batena. Azken hori ohikoena da. Jende asko dago, plataformetara jo gabe, euren etxeko giltza ematen duena. Bi istorio horiek gainetik landu baditugu ere, sartu beharrekoak zirela uste genuen.

Zergatik uste duzu garrantzitsua dela dokumental hau?

Etxe kaleratzeen arazoa ikusarazi nahi dugu, pixka bat ahaztua baitago. Baina, horrez gain, etxea galtzeko arriskuan daudenei mezu bat bidali nahi diegu: "Etxeko giltzak eman aurretik, jakin ezazue eskubideak dituzuela eta horiek defendatzeko talde baten laguntza izango duzuela". Ikaragarria da plataformek egiten duten lana. Ni txundituta geratu naiz. Bankuekin dituzten borrokez harago, egundokoa da eskaintzen duten laguntza psikologikoa.

Nolakoa izan da prozesua?

Urtebeteko lana izan da. Esan bezala, harremana nuen plataformetako kideekin, eta ideia hau proposatu nien. Haiei ondo iruditu zitzaien, eta hasi nintzen jendearekin hitz egiten. Plataformaren lana barrutik ezagutu, eta kasu adierazgarrienen bila jo nuen. Denbora gutxian, material asko bildu nuen. Hurrengo pausoa gidoia zehaztea izan zen. Erronka handia izan da: etxe kaleratzeen errealitatea azaltzea gaia ezagutzen ez duen jendeari.

Dokumentaleko istorioak azken urtean gertatutakoak dira?

Ez, aurrekoak dira. Batzuk dokumentalarekin hasterakoan bukatuak ziren, baina beste batzuk oraindik konpondu gabe daude. Oso prozesu luzeak izan ohi dira.

Bildutako istorioen artean, baten bat nabarmenduko zenuke?

Badago kasu bat, nire ustez, laburbiltzen duena bankuek gai honekin izan duten jarrera. Pertsona batek 2005ean etxea erosi zuen, 200.000 euroren truke. Baina, 2008an, hura galdu zuen. Garai hartan ez zegoen Hipotekak Kalte Eginikoen Plataformarik. Ordurako 100.000 euro ordainduak zituen. Arazoari aurre egiteko, bankuak kreditu berriak eskaini zizkion, eta, horrela, 250.000 euroko hipoteka berri bat izatera pasatu zen. Urteekin, jarduteko modu horiek legez kanpokotzat jo dituzte auzitegiek. Arazoa da bankuak haren etxearen prezioa 225.000 euroan finkatu zuela. Beraz, etxea emanda ere, 25.000 euroko zorrarekin gelditu zen. Bankuak bazekien zor hori kobratzeko arazoak izango zituela, zorduna oso egoera prekarioan baitzegoen. Beraz, bankuak zorra putre funts bati saldu zion.

Zer dira putre funtsak?

Erakunde ilunak dira. Zorrak erosten dituzte, euren balioaren azpitik, gero zordunari ahal bezainbeste diru ateratzeko. Ez dute bulegorik, eta oso zaila da eurekin negoziatzea edo protesta egitea. Zordunaren gainean presio handia eragiten dute. Putre funtsek mafiaren antzeko teknikak darabiltzate.

Konpondu da kasu hori?

Ez zioten gizarte alokairurik eman nahi. Beraz, 2013an La Caixaren pisu bat okupatu zuen Iruñean, eta, kasualitatez, hurrengo egunean La Caixak gizarte alokairuko pisua eskaini zion.

Landu dituzuen kasuek ezaugarri komunak dituzte?

Bai. Kasu gehienetan, langabeziarekin hasten da guztia. Pertsona bat lanik gabe gelditzen da, eta ezin dio aurre egin pisuko letrari. Orduan, norbera, plataformetara jo gabe, bankuarekin negoziatzen saiatzen da. Baina bankuak ez du atzera egiten. Hortik aurrera, norberaren erabakia da: plataformekin harremanetan jarri eta borrokatu, edo etxea eman. Ez da batere erabaki erraza.

Zaila izan da jendea aurkitzea kamera aurrean hitz egiteko?

Zorte handia izan dut topatu dudan jendearekin. Eurekin harreman pertsonalak garatu ditut. Euren kasuak ezagutu ahala, komentatu nien ea grabatzea inporta zitzaien. Batzuek baietz esan zidaten, eta horiek dira dokumentalean daudenak. Baina badira beste batzuk ez dutenak agertu nahi izan, gai honek estigma handia sortzen baitu oraindik hainbat arrazoirengatik. Hala nola lotsa, porrot sentimendua eta norbera ahal zuena baino hobe bizi izanaren mezuak. Pertsona askorentzat ahalegin handia izan da plataformetara jotzea, zer esanik ez kamera baten aurrean euren bizipenak kontatzea. Zenbait iruindarrek Logroñoko (Espainia) plataformetara jo dute laguntza bila.

Ez da erraza kamera aurrean barrenak hustea.

Ez, inondik inora. Dokumentalean agertzen den jendeak konfiantza osoa jarri du nigan, eta hori erantzukizun handia izan da niretzat. Esaten zidaten: "Hasiko gara grabatzen, eta ikusiko dugu aurrera egiten dugun edo ez". Horrek hunkitu nau, eta, tarteka, baita gainezka egin ere. Ziur nago kamera aurrean kontatu dizkidatenak euren inguru hurbileko jende askok ez dituztela jakingo. Asko baloratu dut hori.