Edurne Elizondo

Trantsizioari buruzko jardunaldiekin hasiko da 78ko Sanferminak Gogoan ekinaldiak prestatutako egitaraua, hilaren 20an. Plataformako kide dira Amaia Kowasch (Iruñea, 1990) eta Sabino Cuadra (Amurrio, Araba, 1949).

Noiztik ari da 78ko Sanferminak Gogoan plataforma lanean?

SABINO CUADRA: Taldea, berez, 1978ko sanferminetakoa gertatu eta berehala sortu zen. Hasieran, halere, egitura juridikorik ez zuen. Hasi ginen biltzen lagunak, LKIko jendea, Germanen kuadrillakoak... Urtero egiten genuen zerbait. Hasieran, ekitaldi xumeak ziren. Hilarria jarri genuenean, hasi ginen urteroko omenaldia han egiten. Egungo egiturarekin, elkarte gisa, 2007. urtetik dago martxan plataforma.

Zuk noiz egin zenuen bat ekinaldiarekin?

AMAIA KOWASCH: Nik bat egin nuen duela hiru urte inguru. Omenaldietan parte hartzen hasi nintzen orduan. Oraingo jarduerak prestatzeko betean lanean, berriz, duela urtebete luze hasi nintzen.

German Rodriguezen heriotzaren 40. urteurrena betetzen da aurten. Urteroko omenaldiaz harago joateko aukera ematen du datak?

S. C.: Bai. Izan dira beste urteurren berezi batzuk ere. 20. urteurrena bete zenean, kanpaina handi bat egin genuen, eta ekitaldi berezi bat Labrit pilotalekuan. Antzekoa gertatu zen 30. urteurrenean. Bertzeak bertze, erakusketa berezi bat egin genuen Burlatako kultur etxean.

A. K.: Nik uste dut 40. urteurren honek berezi edo ezberdin duela, aurrekoekin alderatuta, erakundeei begira egin dugun lana. Asko aldatu da egoera. Iruñeko Udalak, adibidez, osoko bilkuran onartu zuen egiaren batzorde bat sortzea. Erabaki du, gainera, jarriko dugun monumentuaren auzian laguntzea. Gure manifestuarekin ere bat egin du udalak. Ez bakarrik Iruñekoak; beste hainbat ere hasi dira orain atxikimendua adierazten. Parlamentuan, berriz, 1978ko sanferminetako gertakariei buruzko agiriak desklasifikatzeko eskatu genuen. Berriki egin dio parlamentuak berak eskaera hori Espainiako Gobernuari. Europako Parlamentuarekin ere hasi gara harremanetan.

Oraindik gauza anitz badira argitzeko German Rodriguezen heriotzaren eta egun hartako gertaeren inguruan?

S. C.: Agiri eta informazio asko dago argitu gabe. Garai hartan ireki ziren sumario guztiak artxibatu zituzten. Epaiketarik ez zen izan: inor ez zen eseri akusatuen eserlekuan. Asmoa da sumarioa berriz ere irekitzea, eta froga berriak biltzea. Horregatik, oso inportantea da egiaren batzordea. Espainiako Kongresuan ere bada zer egin. Rodriguez hil eta lehenengo egunetan, Martin Villa agertu zenean Barne Batzordean, esan zuen ikerketa sakonak egingo zituztela, hainbat txosten irekiko zituztela. Gezur hutsa izan zen dena. Guk nahi dugu Espainiako Barne Ministerioan dagoen informazio guztia zabaltzea. Espainiako Gobernuari eskatuko diogu, halaber, onar dezala estatuak duen erantzukizuna, eta eska dezala barkamena.

Zer ekar dezake sumarioa berriz irekitzeak?

S. C.: Irekitzea lortuko bagenu, asko izanen litzateke. Guk egia, justizia eta ordaina nahi ditugu. Egia judiziala nahi dugu, epaile batek esatea zer gertatu zen. Horregatik, inportantea da epaitegietako ateak zabaltzea. Justiziarik ez bada, ordainik ere ez.

Garrantzitsua da 78ko sanferminen memoria berreskuratzea egungo belaunaldiekin lotzeko?

A. K.: Bai, horregatik antolatu dugu programa zabala datozen hilabeteotarako. Hil honetan, trantsizioari buruzko jardunaldiak eginen ditugu; martxoan, zinema ziklo bat; apirilean, antzerkia; maiatzean, erakusketa bat; eta, ekainean, azkenik, hip hop jaialdi bat. Belaunaldi berriak ere erakarri nahi ditugu gure egitasmora.

Ezagutzen dute German Rodriguez gazteek? Badakite zer gertatu zen 1978ko sanferminetan?

A. K.: Nik uste dut, oro har, ezagutzen dutela, baina, agian, ez dakitela ongi zer gertatu zen Iruñean egun hartan. Eraso gogor bat izan zen, eta uste dut horren berri ez dela hainbeste zabaldu.

S. C.: Guk German Rodriguezen heriotzaz harago jo nahi dugu. Iruñeko biztanle guztien aurkakoa izan zen egun hartako erasoa. Nafarroaren aurkakoa. Herri bat kolpatu zuten. Aurretik prestatutako eraso bat izan zen; ez dugu guk esaten hori: garai hartako udalak eta talde politikoek eta sindikatuek esan zuten.

Dora Salazar artistak egindako eskultura jarriko duzue ekainean. Zein da asmoa?

A. K.: Eskultura horren bidez, irudikatu nahi dugu 1978. urtean hiri osoari egin ziotela eraso. Eskultura iruindar guztiena izan dadin nahi dugu, eta horretarako diru bilketa hasiko dugu datorren astean, behar ditugun 23.000 euroak lortzeko. Ekainean eginen dugu inaugurazioa. Jendearen monumentua izatea nahi dugu guk, denona izatea.

Edurne Elizondo
Erretiroa hartzeak ez du erran nahi bazter gelditzea. Gizartearekin engaiatuta jarraitzen dutela argi utzi dute Krisiaren Aurkako Adinduen Koordinakundeko kide Patxi Erdozainek (Agoitz, 1938) eta Manolo Burguetek (Irunberri, 1948).Zein ...

Edurne Elizondo

Otsailaren 1etik 7ra eginen dute matrikulazio kanpaina Nafarroan, 3 urteko haurrek Haur Hezkuntzan izena eman dezaten. Hezkuntza Departamentuak sare publikoaren aldeko mezua zabaldu du; Euskarabideak eta 24 toki entitatek, berriz, D ereduaren aldekoa. "Eleaniztasunaren balioa" nabarmendu du Agoizko alkate Unai Lakok (Agoitz, 1984), toki erakunde horien izenean. Hizkuntzaren aurkako kritikak "hauteskunde kanpainaren" arloan kokatu ditu.

24 toki entitatek bat egin duzue, Euskarabidearekin, D ereduaren alde. Indarrak batzeko?

Bai. Euskarabidearen bidez, Nafarroa osora ailegatzen da gure mezua. 24 toki entitate horien artean gaude hemeretzi udal, hiru mankomunitate eta bi batzar nagusi. Iruñerriko ia denak daude sartuta, eta eremu mistoko eta eremu euskalduneko batzuk. Beste hainbat toki entitatek ere egiten dituzte beren kanpainak, Baztanen, Malerrekan eta Bortzirietan, esate baterako.

Zein da egoera Agoitzen?

Nahiko ona. D ereduak du gehiengoa; aurten, adibidez, Haur Hezkuntzan hasi diren ikasleen ia %66 ari dira D ereduan.

D ereduaren aldekoa da zuen apustua. Zergatik?

Batetik, pentsatzen dugulako orain, oraingo mundu globalizatuan, hizkuntzak jakiteak beti egiten digula mesede, beti dela positiboa. Berrogei urteotan D ereduak erakutsi du euskara, gaztelania eta ingeles maila polit bat izateko berme bat dela. Bestetik, Nafarroan gaude, eta gure hizkuntzak babestu behar ditugu; haien alde egin. Horregatik, beti izan dugu argi D eredua dela osoena. D ereduko ikasle izan direnak dira horren berme. Ausartak izan behar dugu, eta D eredua bultzatu, kritikatzera ateratzen diren ahots horiek entzun gabe.

Euskararen inguruko edozein urrats egiten duenean entzun behar izaten ditu gobernuak kritika horiek. Zer deritzozu?

Uste dut topatu dutela hizkuntzaren arloan elementu inportante bat gobernuari eta zenbait udali kritika egiteko. Tematu egin dira. Nik argi utzi nahiko nuke kanpaina hau, adibidez, ez zela atzo hasi; aurreko legegintzaldi eta urteetan ere egin izan dira gisako kanpainak. Akaso indar edo gogo gutxiagoz eginen zuten, baina egia da egiten zirela. Orain kanpaina kritikatzen duten hainbat politikarik, kanpaina bera babesten eta sustatzen zuten alkate zirenean. Ez dut horrekin esanen sekulako euskaltzaleak zirela, baina egiten zuten. Besteak beste, gure alkate ohi Jose Javier Esparzak. Agoizko Udalak ere babesten zuen kanpaina, behintzat, Esparza alkate zenean. Aldatu da gogoa; guk babesten dugun horretan sinisten dugu.

Kritika kanpainaz haragokoa da, beraz?

Uste dut euskararen inguruan entzuten ari garen kritika horiek oso faltsuak direla, eta eztabaida politiko orokor batean kokatzen direla. Testuinguru zehatz batean, gainera: hasi da kanpaina. Gobernuaren eta aldaketaren aurka egin nahi dute gogor, eta aurkitu dute oinarrizko bilakatu duten hizkuntzaren gaia.

Herrietan, sortzen al du zalapartarik udalen kanpainak?

Herrietan erabat normalizatuta daude D ereduaren aldeko kanpainak. Ez dago zalantzarik. Jendea ez da sutzen, ez zaio eskandaluzko gaia iruditzen, inondik inora. Ez dago kritikarik. Urtero egiten dugu kanpaina, eta kontu erabat normalizatua da.

Oposizioaren kritikak aipatu dituzu, baina laukoan ere badira. UPNk kanpainaren aurka aurkeztutako mozioarekin bat egin du Ezkerrak parlamentuan. Ulertzen duzu?

Ezkerraren jarrerak mindu egiten nau harritu bainoago. Ausartak izan behar dugula erran dut, eta Ezkerrako kideen artean, hain zuzen ere, ausardiarik eza sumatzen dut. Soziolinguistikaren alorrean zer iritzi duten, eta niri, behintzat, ez zait batere gustatzen. Gainera, argi utzi behar da ez dela Hezkuntza Departamentua D ereduaren aldeko kanpaina egiten duena.

Hori egozten diote, ordea.

Bai, baina Hezkuntza Departamentuak eskola publikoaren aldeko kanpaina egiten du. Maria Solana kontseilariak aurkeztu du kanpaina hori. D ereduaren aldekoa, berriz, Euskarabideak egiten du, euskara zerbitzua duten toki entitateekin batera. Eta hori erabat logikoa da.

Euskarabidearen eta euskara zerbitzuen lana ez al da hori?

Hori da. Euskarabideak ez badu sustatzen horrelako kanpaina bat, nork eginen du? Euskarabideak ez badu lan hori egiten, zertarako behar dugu erakunde hori? Hori da haren zeregina, bai eta euskara zerbitzuena ere.

Kanpainaren aurkezpenean eleaniztasunaren balioa nabarmendu zenuen. Euskarari gehitzeko balio hori ukatzen diote, ordea, kritikatzen dutenek.

Euskaraz jakiteak beti eman beharko luke puntu gehiago. Hizkuntza bat jakitea beti da onerako. Eta hemen, euskararen herrian, are gehiago. Nafarroan euskara ikasteak eta euskaraz jakiteak normala izan beharko luke. Eta D ereduak aukera hori ematen du, hain zuzen ere. Nafarroako bi hizkuntzak eta ingelesa ikasteko eta jakiteko aukera ematen du. Beste ereduek ez, ordea. Horregatik egiten dugu D eredua babesteko kanpaina.

Nekagarria da, oraindik ere, eleaniztasunaren balioa azaltzen aritu behar izatea?

Tristea da euskararen inguruko eztabaida, oraindik ere, parametro horietan garatzea. Energia asko eta asko gastatzen dugu gisa horretako eztabaidetan. Hainbat eskubide oso argi ditugu, baina hizkuntza eskubideetan inork ez du erreparatzen. Nik uste dut Nafarroan euskaraz arta ditzaten nahi duten guztiek izan beharko luketela horretarako aukera. Hori lortzeko egin den urratsik txikienak ere sute handiak piztu ditu, sekulako eztabaidak. Tristea da egoera hori, are gehiago kontuan hartuta pausoak oso pixkanaka ematen ari direla.

Kattalin Barber
Nabarrismoa izan da Nafarroako kultur politika nagusia aurreko mende ia osoan. Ricardo Feliu soziologia doktorearen iritziz (Sabadell, Herrialde Katalanak, 1972), ez da sarritan aztertu nabarrismoaren eboluzioa, ez eta herri kulturareki...

Kattalin Barber

Nafarroako zein ondoko probintzietako musikari profesionalei irtenbidea emateko, Iruñeko Hiria orkestra sortu berri dute. Azken hilabeteotan lan eta lan ibili ondoren, joan den astean arrakastaz egin zuten debuta, Bilboko Arriaga antzokian, Cuento de Navidad (Gabonetako ipuina) operarekin. Izaskun Ukar biolin jotzailea (Iruñea,1982) da lehendakaria.

Bost funtzio egin dituzue Bilboko Arriagan. Zer moduzkoa izan da esperientzia?

Oso ongi egon dira; antzoki osoa ia beteta egon da, eta oso ongi funtzionatu du orkestrak. Pozik gaude, hilabeteak daramatzagulako entseguekin eta inoiz ez dakizulako benetan nola aterako den. Musikari guztiak oso pozik atera dira funtzioetatik. Hasiera zaila izan da, baina guztion ahaleginari esker ongi atera gara.

Nola jaio da Iruñeko Hiria orkestra?

Iazko maiatzean, hiru musikarik bat egin genuen. Elkarrekin hainbatetan jo dugu beste talde batzuetan, eta zerbait sortu nahi genuen. Forma eman genion, eta erabaki genuen orkestra bat sortzea.

Zer dela-eta orkestra? Nafarroan hutsunea zegoen?

Egia esan, Nafarroa nahiko txikia da, baina eskaintza kultural handia dago. Nafarroako Orkestra Sinfonikoak lan handia egiten du, baina, era berean, beharrezkoa ikusten genuen beste orkestra mota bat, ez hain handia. Gu hemengo musikari profesionalak gara, eta Errioxa [Espainia], Araba, Gipuzkoa eta Bizkaiko jendearekin bat egin dugu. Hemen ikasitakoak dira gehienak, eta harremana dugu, proiektu askotan aritu garelako elkarrekin. Gure helburua gizarteari kalitatezko orkestra bat eskaintzea da. Guztiok gara profesionalak, baina, hainbat arrazoi direla medio, ez gaude orkestra profesional batean. Hemengo musikariei aterabidea eman nahi diegu gure orkestraren bidez.

Zaila da orkestretan ibilbide profesionala egitea?

Oso zaila da. Oposizioak gutxitan ateratzen dira, eta kultura beti dago nahiko ahaztuta. Horregatik, aukera eman nahi dugu musikariek musika egiten jarrai dezaten. Energia, ilusioa eta gogo handia dugu. Hain zuzen ere, uste dut zenbaitetan hori falta dutela orkestra profesionalek.

Publikoa badute orkestrek?

Gure orkestra nahiko gaztea da. 30 eta 40 urte artekoak gara guztiok, eta, hori dela eta, gure publikoa ere gaztea izatea gustatuko litzaiguke. Hortaz, gure helburua publiko berriak sortzea da, eta hemengo musikariak eta abeslariak bultzatzea. Gazteak gu ikustera joatea nahi dugu. Musika klasikoa eta gazteak ez dira bateraezinak. Gainera, gure tamaina dela eta, areto txikiagoetan egon gaitezke, kultur etxeetan, adibidez.

Bilbon izan zarete, baina Nafarroara noiz iritsiko da Iruñeko Hiria orkestra?

Baditugu proiektuak. Korrontzi trikitilariarekin ariko gara udaberri aldean. Hiru funtzio eginen ditugu, horietako bat Nafarroan. Poliki-poliki gehiago ateratzea espero dugu. Zaila da, hutsetik hasi garelako, baina argi dugu zer nahi dugun. Laguntzak badaude orkestretarako, baina gehienetan bi urteko antzinatasuna eskatzen dute, eta, oraingoz, ez dugu betetzen. Saiatuko gara kultur etxeetan jotzen, eta, arriskatu behar badugu, arriskatuko dugu.

Geratzeko sortu da zuen proiektua?

Bai, hala da. Indarra dugu. Goi mailako kontserbatorioa dugu Nafarroan, eta beti egongo dira musikari prestatuak. Beti izanen dugu txokoa ikasketak amaitzen dituzten musikarientzat. Horrela, Nafarroako jarduera kultural musikala ere zabaltzen da. Gero eta gehiago, hobe. Guk kalitatezko musika eskaini nahi dugu, inori lekua kendu gabe. Esaterako, guk inoiz ez dugu errepertorio sinfonikoa joko, horretarako Nafarroako Orkestra Sinfonikoa dugulako, eta oso ongi egiten dutelako. Bakoitzak bere espazioa du. Adibidez, Baluarten Ganbera Aretoa dago, eta uste dugu aprobetxatzen ahal ditugula toki horrek dituen aukerak.

Nolakoak izan dira azken hilabeteak?

Oso gogorra izan da guztia martxan jartzea. Entsegu asko egin ditugu, eta dena lotzea kostatzen da; baina ikusi ditugu dagoeneko aurreneko fruituak. Guztiak oso pozik atera gara Bilboko funtzioetatik, eta gogoa dugu gehiago eskaintzeko. Ganbera musika eskain dezakegu guk. Bilboko funtzioetan 21 pertsona egon gara, baina gure taldea aldakorra da, eta 12 eta 35 musikari artean egon gaitezke kontzertuetan.

Nafarroako Ganbera Operarekin batera egin duzue Gabonetako ipuina opera. Zer moduz elkarrekin?

Oso ongi egon gara, eta zinez eskertu behar diegu eman diguten aukera. Musikari profesionalak gara, eta ezagutzen dugu Nafarroako Ganbera Opera; askotan egin ditugu funtzioak haiekin, baina inoiz ez Iruñeko Hiria orkestraren izenpean. Bilbon estreinaldia izatea oso esperientzia ona izan da. Jende askok entzun gaitu, eta erakusleiho ezin hobea izan da.

Harrera ona izan du orkestrak Nafarroako musika klasikoaren profesionalen artean?

Asko babestu gaituzte, eta ohore bat izan da guretzat. Nafarroako Ganbera Operak eta Pamplonesa musika bandak ikaragarri lagundu gaituzte. Horrela jarraitzea espero dugu; uste dugu guztiok dugula tokia, eta gure onena eskaini nahi diogu gizarteari. Hasiberria da orkestra, eta pauso bakoitza oso garrantzitsua da, eta sendoa izatea nahi dugu. Urtez urte finkatzea eta programazioa izatea da gure helburua.

Edurne Elizondo

Errege Magoen gaua da gaurkoa. Arrotxapeko osasun etxera, halere, Olentzerok egin zuen bisita, joan den astean: ikatza eraman zuen, mediku eta pediatra euskaldunik gabe jarraitzen dutelako. 2018an ere hori lortzeko lanean segitzeko konpromisoa berretsi du Osasun Etxeak eta Biok Euskaraz herri egitasmoko kide Nestor Estebanek (Iruñea, 1977).

Ikatza, zer salatzeko?

Urte osoan gertatu dena agerian uzteko. 2016ko apirilean jarri ginen martxan. Hainbat auzokide hasi ginen pediatra eta mediku aldaketa eskatzen, euskaldunak nahi genituelako.

Zer erantzun jaso zenuten hasiera hartan?

Orduan, osasun etxeko zuzendariak esan zigun ez zutela betebeharrik pediatra eta mediku euskalduna izateko; gobernuari edo Nafarroako Parlamentuari zegokiela beharrezko lege aldaketak egitea. Horixe esan zigun. Guk ez genuen etsi, eta gero eta jende gehiagok egin zuen bat plataformarekin, eta beste urrats bat egitea erabaki genuen.

Gobernuko arduradunengana jo zenuten orduan?

Bilera bat eskatu genien, 2016ko uda baino lehen. Uda pasatu zen, eta erantzunik gabe jarraitzen genuen. Erabaki genuen gobernua babesten duten taldeengana jotzea bilera eskatzera. Geroa Baik, Ahal Dugu-k eta Ezkerrak ez gintuzten hartu. Ez dugu haien erantzunik jaso ere. EH Bildurena bai, baina azken unean, zabaltzen hasi ginenean ez genuela erantzunik jasotzen. Azkenean, 2016ko azaroan, osasun etxea okupatzea erabaki genuen. Hainbat pertsona sartu ginen, eta, orduan, bai, Luis Gabilondo zuzendari nagusia etorri zen guregana. Bat-bateko bilera egin genuen han, eta esan zigun beste bilera bat egin ahal izanen genuela gobernuarekin.

Eta egin zenuten?

Bai, 2016 bukaeran. Fernando Dominguez osasun kontseilaria izan zen, bai eta Euskarabideko arduradun Mikel Arregi ere, besteak beste. Azaldu ziguten zailtasunak zituztela gure eskubideak bermatzeko. Onartu zuten baditugula hizkuntza eskubideak, noski, baina ezin zituztela bermatu. Euskararen legea jo zuten arazo nagusitzat. Jada onartu duten dekretua prestatzen ari ziren orduan. Aldaketak ekarriko zituela esan ziguten, baina ez zutela aurreikusten pediatra eta mediku euskaldunik izatea Arrotxapeko osasun etxean.

Zuen eskaerari eutsi zenioten, halere.

Bai. Hamaika ekinaldi egin ditugu: sinadurak bildu ditugu, giza katea egin dugu... Iruñeko Udalera ere eraman genuen gaia, eskumena harena ez dela jakin arren. Mozio bat aurkeztu genuen, udalaren jarrera ezagutzeko. Ez zuen aurrera egin. EH Bilduk eta Aranzadik egin zuten alde; Geroa Baik abstentzioaren bidetik jo zuen, eta gainerakoek kontra egin zuten.

Herritarren babesa jaso duzue?

Bai. Auzokideak eta eragileak alde izan ditugu. Iazko ekainean gure aldeko 1.500 sinadura baino gehiago aurkeztu genizkion gobernuari.

Eragin dute aldaketarik?

Ez. Udan, gainera, jakin genuen gobernuak mediku berri bat eta pediatra berri bat kontratatu behar zituela. Gobernuak aukera ezin hobea zuen gure eskaerari erantzuteko, baina ez du halakorik egin.

Langile berriak ez dira euskaldunak?

Kontratu horien berri jaso genuenean, beste bilera bat eskatu genion gobernuari, haien ahotik jakin nahi genuelako ea egia ote zen. Esan ziguten baietz, kontratatuko zituztela, baina ez zirela euskaldunak izanen.

Onartutako dekretuak, beraz, ez du deus aldatu Arrotxapeko osasun etxean?

Ez. Legeak onartzen du badugula eskubidea administrazioarekin euskaraz aritzeko, baina jasotzen du, halaber, administrazioa ez dagoela behartuta gurekin euskaraz aritzera. Ez du deustarako balio. Eskubidea aitortu du, baina ez du bermatzen.

Baina legeak ez du eskubidea bermatzeko bidea ixten, ezta?

Ez. Orain, onartu duten dekretuarekin, ustez aldaketak izanen dira administrazioko langileen hizkuntza profiletan. Orain dela gutxi onartu dute. Azken bilera Osasunbideko eta Euskarabideko kideekin egin genuen, eta esan ziguten, dekretua onartuta, urtebete zutela sailez sail diagnostiko bat egiteko, eta profil euskaldunak non jarri erabakitzeko.

Denbora kontra duzue?

Dekretua onartu dute, baina urtebete behar dute indarrean jartzeko. Bitartean eginen dituzten oposizio guztietan orain arteko irizpideekin jarraituko dute. Gure osasun etxean aukera paregabea galdu dugu, mediku bat eta pediatra bat kontratatu baina ez dituztelako euskaldunak hautatu.

Martxan jarraitzen du zuen plataformak. Zenbat jendek egin du bat?

Eragile askoren babesa dugu, baina egitasmoan antolatuta, berez, 50 pertsona inguru ari gara lanean. Hainbatek mediku euskalduna eskatu dute; beste askok, pediatra; eta mediku eta pediatra euskalduna nahi dituzte beste askok ere. Adin ezberdinetako pertsonak egin dugu bat. Azaroan manifestazioa egin genuen, eta aurrerantzean ere lanean jarraitzeko asmoa dugu. Gure auzoan jende anitz bizi da, eta esanen nuke euskaldun gehien duena ere badela.

Auzotik kanpo eragiteko beharra ikusten duzue?

Bai. Hizkuntza eskubideak bermatu behar dira. Lege aldaketa behar da horretarako. Bitartean, pareta baten kontra ari gara. Baina lanean jarraituko dugu.

Edurne Elizondo

Nafarroako Gobernuak Hezkuntzako zerrenda bakarraren alde egin duen apustuak hautsak harrotu ditu laukoan. Paul Bilbao Kontseiluko idazkari nagusiak (Getxo, Bizkaia, 1971) txalotu egin du erabakia.

Zergatik erabaki duzue karrikara ateratzea?

Iaz ekainean manifestazioa egin genuen Iruñean, eta argi utzi genuen ez zela inoren kontrako protesta. Gobernuari esan nahi izan genion hizkuntza eskubideak bermatzeko urrats eragingarriak eginez gero gu hor egongo ginela babesten. Zerrenda bakarraren aferarekin hori gertatu da. Egia da Jose Luis Mendoza aurreko kontseilariak erdiko bidea hartu zuela, eta guretzat ez zela egokia, elebiduna zigortzen jarraitzen zuelako. Baina orain, azkenean, justizia egin da. Txalotu dugu oraingo kontseilariaren erabakia, eta, ikusi genuenean hainbat sektorek ez zutela horren alde egingo, egokitzat jo genuen gure babesa agertzeko manifestaziora deitzea. Kalea da-eta babesa adierazteko tokirik egokiena.

Harritu zaitu Ezkerrak zerrenda bakarraren aurka agertu duen jarrerak?

Ez genuen zalantzarik UPNk, PSNk eta PPNk kontra eginen zutela. PSNren kasua bitxia da. Mendozak bi azterketa egitea proposatu zuenean, bi egunetan, sozialistek leporatu zioten "ezkutuko zerrenda bakarra" prestatzea. Eta, orain, hori proposatzen duen legea nahi du PSNk. Ezkerrari buruz, esan behar dugu harritu gaituela haren jarrerak, baina neurri batean bakarrik. Euskararen gaiarekin ez dute jarrera ona izan legegintzaldi osoan. Azken egunotan sare sozialetan zabaldu dituzten argudioek, halere, kezka eragin digute.

Zein da zuen kezka?

Bi azterketa egiteak eta bi programazio prestatu behar izateak hautagai elebidunari aukera gehiago ematen dizkiola esan dute, adibidez. Nork bere iritzia izan dezake, baina halakoak ezin dira esan. Ez dezagun ahaztu bi zerrendena UPNk euskaldunak zigortzeko abian jarritako sistema dela. Bi urte eta erdi pasatuta, gobernuak, behingoz, amaiera eman nahi izan dio bidegabekeria horri.

Zerrenda bakarrak euskaldunei mesede egiten diela zabaldu nahi dutela uste duzu?

Ideia hori saldu nahi dute. Auzitan jartzen dituzte oinarrizko gauzak. Are gehiago, PSNko hainbat kidek iradoki izan dute euskarazko azterketetan nota onak oparitzen dituztela. Eta hori amorragarria da. Zuk justifikatu beharko duzu zergatik hartzen dituzun hartzen dituzun erabakiak, baina errealitatea ahaztu gabe. Esan nahi dute euskaldunek iruzur egiten dutela? Azterketetako emaitzak oparitzen dizkietela? Hau estrategia bat dela administrazioa euskaldunez betetzeko? Halako argudioekin hasten direnean... gaizki. Oraindik ez dut entzun zerrenda bikoitzak herritar guztien eskubideak bermatzen dituela justifikatzen duen argudiorik. Ez baitago.

Gehiengo sindikalak ere bat egin du gobernuaren erabakiarekin. Zer deritzozu?

Zerrenda bakarrarekin amaiera eman zaio UPNk euskaldunak zigortzeko ezarritako sistemari. Hori da kontua. Eta gehiengo sindikalak esan du hau dela bidea orain arteko bidegabekeria bertan behera uzteko. Nik uste dut kontra direnek entzun egin beharko luketela gizartea esaten ari dena. Hau da modu bat urte luzez izandako bidegabekeria behingoz bazter uzteko.

Nola azaltzen duzu Ezkerra euskararen inguruko gaietan erakusten ari den jarrera?

Gobernua babesten duten taldeen artean, noski, bakoitzak bere interesei egiten die so. Beren arteko negoziazioetan ere nork bere ideologiari eutsiko dio. Euskararen gaiarekin harritu nau Ezkerraren jarrerak. Ikusi dugu euskararen legearekin zer gertatu zen. Duela gutxi, UPNko Iñaki Iriartek huts egin zuen parlamentuko saioan, eta, horri esker, aurrera egin du zonifikazioaren gaia jorratzeko batzordea osatzeko proposamenak. Ezkerrak ez zuen alde egin. Nork bere parrokia du, eta nork bere parrokiari begiratzen dio. Euskararen gaiarekin erakutsi nahi dute, nire ustez, diferente jokatu nahi dutela. Ez dakit zer beldur duten. Lau talde daude gobernua babesten, eta nork bere ezaugarriak erakutsi behar ditu. Nire irudipena da hizkuntzaren gaiarekin Ezkerrak une oro erakutsi nahi izan duela diferente pentsatzen dutela. Pena da euskararen gaia hartu izana horretarako. Ez baita ezberdintasun bakarra hizkuntzarena. Ezin dugu ahaztu hizkuntzaz ari garenean eskubideez ari garela: justiziaz eta orekaz ari gara. Euskara politika da, eskubideak daudelako jokoan; eta gobernuari dagokiolako elkarren arteko berdintasuna bermatzea eta oreka sozialari begirako politikak martxan jartzea; hizkuntzaren gaian ere bai.

Onartu behar da politika horiek eraginak izanen dituztela?

Argi eta garbi. Hizkuntza eskubideak bermatzeko politiketan ezin dira erabakiak hartu modu neutro batean. Esan nahi dudana da beti izanen dutela eragina politika horiek hegemonian edo hizkuntza hegemoniko horretan.

Oinarrian dagoen auzia, finean, ofizialtasunarena da?

Bai. Argi esan behar dugu Damoklesen ezpata dugula gainean. Legeak irakurketa positiboagoak izan ditzake? Bai. Baina negatiboagoak ere bai. UPNren gobernuak 2003tik aurrera martxan jarri zuen politika glotofobo hura euskararen legearen babespean egin zen. Lege horrek ahalbidetu zuen 2003ko dekretua martxan jartzea, eta ahalbidetu zuen zerrenda bikoitza martxan jartzea. Gogoratu behar dugu hizkuntza eskubideekin gertatzen dela lehen eta bigarren mailako herritarrak daudela.

Zonifikazioaren inguruko batzordeak zerbait emanen duela uste duzu?

Ikusi beharko dugu. Ea zer lor daitekeen. Nik uste dut garaia dela bidegabekeria hori bazter uzteko. Gero ikusiko dugu plangintza baten bidez nola ezarriko ditugun epeak. Bihar erabakiko balitz euskara Nafarroa osoan ofizial izatea, horrek ez luke ekarriko egun batetik bestera administrazioak zerbitzu guztiak euskaraz ematea. Hizkuntza politika planifikatu bat egin beharko da. Baina, oraingoz, onartu diren planetan eta dekretuetan, euskararen legearen itzala agertzen da une oro.

Berandu dator batzordea?

Uste dut baietz. Laster, alderdiak hauteskundeen dinamikan sartuko dira. Gobernuarekin egindako lehen bileran esan genuen erabakirik ausartenak hasieran hartu behar direla. Ez dute hala egin. Zerrenda bakarraren gaia oso logikoa da, eta sortu den kalapita sortu izanak kezkatu egiten gaitu. Ikusiko dugu.

Kattalin Barber

Iruñeko irrati libreak ederki ezagutzen ditu Jorge Riberak (Iruñea, 1971); Eguzki irratiko kide da 1990. urtetik. Herri mugimenduaren bozgorailu izatea, eta ahotsik ez dutenei ahotsa ematea izan da, eta bada, irratiaren helburu nagusia.

1982ko abenduaren 15ean egin zuten Eguzki irratiaren lehen saioa. Gogoan duzu?

Ni ez nengoen oraindik irratian. Irrati libreetan 1986. urtean hasi nintzen, eta Eguzkin, berriz, 1990ean. Jarautan zuen orduan egoitza irratiak, eta arratsaldeko zortzietan izan zen lehen emisioa.

Nola egin zenuen bat irratiarekin?

80ko hamarkadan irrati libre asko zegoen Iruñean. Eguzki irratia, Eate irratia Sanduzelain, Zarata Donibanen, Paraiso irratia.... Iruñeko irrati libreen koordinakundea osatu zen guztion artean koordinatzeko eta kontrainformazioa lantzeko. Errepresioa oso presente zegoen, eta hainbat irrati itxi zuten garai horretan ere. Iruñeko hiru irrati libreen artean albistegi bateratuak egiten ziren, eta proposamena zegoen hiru irratiek bat egiteko. Azkenean ez zen gauzatu iritzi ezberdinak zeudelako. Bakoitzak bere bidea egin zuen, eta ni Eguzki irratian hasi nintzen.

Bakarra da irratia egiteko bere moduan?

Gure ikuspuntutik, irrati libre eta komunitario bakarra da. Lizentziarik gabe badaude irrati gehiago, eta badaude haien burua komunitariotzat jotzen duten beste irratiak ere. Gure ustez, hala ere, ez dira. Eguzki irratia librea eta komunitarioa da edozein botere politiko, ekonomiko eta erlijiosotik independentea delako, eta helburua ez delako irabaziak lortzea. Gurean ez dugu publizitaterik. Ezaugarri horiek egiten gaituzte libre eta komunitario.

Esparru zehatz batetik sortu zen, ezta?

Iruñeko talde ekologista eta antinuklearrak sortu zuen. Eguzki izeneko aldizkari bat argitaratzen zuten, eta hortik hartu zuten izena. Euskal Herrian zeuden beste esperientzia batzuei jarraiki, irrati bat sortzea zuten helburu, hutsune bat zegoelako. Ahotsik ez zutenei ahotsa ematea beharrezkoa zen.

Lau aldiz itxi dute irratia. Maldan gora egin duzue bidea?

Bai. 1983an eta 1984an itxi zuten irratia, Hego Euskal Herriko beste irrati libre asko bezala. Existitzeagatik itxi zituzten. 1988an berriro isilarazi nahi izan gintuzten. Espainiako erregeak bisita egin zuen. Errepresio handia egon zen egun mugitu haietan, eta dozenaka pertsona atxilo hartu zituzten. Protesta egiteko bide bakarra irratia zen, eta gertatzen ari zenari buruzko programa bat egin zuen irratiak, Polizia egoitzara joan, irratia itxi eta esataria atxilotu zuen arte. 1992an, berriro itxi zuten. Irratia isilarazteko ahaleginak asko izan dira.

Herri mugimenduaren bozgorailua izatea da irratiaren xede nagusia?

Herri mugimendua izan da beti helburua eta proiektuaren ardatza. Urte hauetan guztietan aldatu dena forma da, hau da, nola eman ahotsa ahotsik ez dutenei eta herri mugimenduari. Aurrera egin dugu, garatu dugu proiektua; gurean beti izan dugu komunikazio ereduaren inguruko eztabaida. Krisiak krisi, hasieratik argi izan dugu ez genuela nahi entzuten ez den irrati bat, edo guretzat bakarrik den irratia. Hortaz, zerbaitek ez badu funtzionatzen, aldatzen dugu.

Zein da orain egoera?

Iruñeko herri mugimenduaren isla da irratia. Ez gaude 80etan, ezta 90etan ere. Krisia egon da militantzian eta herri mugimenduan, faktore askok eraginda. Egun ez da erraza norbaitek bere bizitzako tarte handi bat eskaintzea militantziari. Komunikazio moduak ere aldatu dira teknologia berriak direla eta. Hortaz, ez dago jende asko irratian, baina kalitatean eta seriotasunean irabazi dugu. Oso pozik gaude dozenaka lagun etortzen direlako irratira hitz egitera.

Heldu den ostiralean irrati-maratoia eginen duzue urteurrena ospatzeko eta bazkideak lortzeko.

2002. urtera arte, gure diru-sarrerak barraka politikoak ziren. Debekatu zituztenean, pentsatu genuen bazkideen bidez finantzatzea. Momentu horretan uste genuen 500 eguzkide behar genituela proiektuak behar bezala funtzionatzeko. Orain 430 bazkide ditugu; 70 faltan ditugu arazorik gabe eta lasaitasunez funtzionatzeko. Maratoiarekin, gure urteurrena ospatzeaz gain, bazkideak lortzea da helburua. Etenik gabeko 24 orduko maratoia izanen da, ostiralean hasita. Larunbatean afaria eginen dugu. Aurtengo leloa 35 urte independentziaz da. Urte hauetan guztietan, proiektu komunikatibo asko itxi eta desagertu dira. Gureak zutik jarraitzea garrantzitsua da.

Nafarroako Gobernuko irrati frekuentzien lehiaketara aurkeztu zineten. Zer fasetan dago prozesua?

Behin baino gehiagotan eskatu diogu gobernuari irrati komunitarioentzat lizentziak ematea. UPNrekin saiatu ginen, eta aldaketaren gobernuarekin ere bai. Uda honetan, gobernuak jakinarazi zuen aurreneko aldiz lizentzia bat gordeko zuela irabazi asmorik gabeko zerbitzu komunitarioa eskaintzen duten irratientzat, eta aurkeztea erabaki genuen. Eskerrak eman genizkion Nafarroako Gobernuari, urratsa egiteko ausardia izan duelako. Kontua da Eusko Mediak errekurtso bat jarri duela, eta lehiaketa bertan behera gelditu da. Ez dakigu gehiago, eta komunikazio ofizial bat izan arte, ez dugu baloraziorik eginen.

Edurne Elizondo

Irribarrea berezkoa du Mikele Grandek (Uharte, 2000). Haur eta gazte transexualen errealitatea ikusgarri bilakatzeko egin duen lana aitortu dio Gazte sariak. Aniztasuna aldarrikatu du. "Ederra" baita. Etiketez harago, gizon edo emakume izateko hamaika gorputz badela nabarmendu du.

Zer da zuretzat sari hau?

Sekulako poza eman dit. Gainera, ezustean harrapatu nau, erabat. Etxera ailegatu, eta amak galdetu zidan ea norbaitek dei egin zidan. Baietz esan nion, baina institutuan nintzela, eta ezin izan nuela erantzun. Berriro deituko zutela esan zidan. Telefonoak jo zuenean, ama berehala etorri zen nire ondora. Deia hartu, eta sariaren berri eman zidaten. Sari hori existitzen zenik ere ez nekien! Nire izena proposatu izana sekulako oparia izan da. Ilusioz bete nau.

Azken bizpahiru urteotan hamaika hitzaldi egin duzu, eta hainbat hedabidetan agertu zara nor zaren azaltzen. Damutu zara, noizbait, jendaurrean agertzeko urratsa egin izanaz?

Ez naiz damutu. Egindako bidea biziki pozgarria izan da niretzat, eta gauza asko erakutsi dizkit. Ez, ez naiz damutzen. Egia da hasieran pentsatu nuela agian arriskutsua izaten ahal zela. Baina orain ziur naiz egin beharreko bidea egin izanaz. Argi dut oso ona dela jendearen aurrean hitz egitea eta besteen iritziak eta esperientziak jasotzea. Informazioa eta kezkak partekatzen ditugu.

Ekintzaile bilakatu zara?

Bai, neurri batean, bai.

Jendaurrean agertzeko eta hitz egiteko erabaki hori zein neurritan izan da kontzientea zuretzat?

Jendaurrean agertzeko ideia sortu zitzaidan dokumental bat ikusten ari nintzenean. Pentsatu nuen nik ere banuela zer esan, eta agertzen ahal nintzela besteen aurrera hitz egitera. Aitak esaten zidan txikiegia nintzela hori egiteko, baina dokumentalean agertzen zirenak ere umeak ziren! Orduan, Chrysallis elkarteak kanpaina egitea erabaki zuen, umeekin elkarrizketak egin nahi zituzten, eta nik 14 urte nituenez, baietz esan nuen. Horrela hasi nintzen, pentsatuz esateko dudana esan ahal izateko nituen aukerak aprobetxatu egin behar nituela.

Garrantzitsua da transexualitateaz zure esperientziatik abiatuta hitz egin ahal izatea?

Bai. Nik azaldu nahi nuen nik egindako bidea. Nik nire esperientzia azaltzen dut, eta nirea, egia esan, oso esperientzia normala izan da. Eta hori da nik zabaldu nahi dudan mezua, hain zuzen. Egia da askotan esperientzia txarrak eta gogorrak direla nagusi, baina nik erakutsi nahi dut badirela bestelako esperientziak, posible dela bizitza normala izatea. Uste dut poliki-poliki gauzak aldatzen ari direla.

Zuk familiaren, lagunen, eskolaren babesa izan duzu. Funtsezkoak izan dira?

Bai, oso garrantzitsuak. Niretzat, familia, lagunak eta gelako kideak babesguneak dira. Orain, adibidez, Barañaingo institutuan ari naiz, eszena arteetako batxilergoa ikasten. Zentrora ailegatu nintzenean, hainbatek esan zidaten ikusi zituztela nire elkarrizketak edo entzun zituztela nire hitzaldiak. Galderak egin zizkidaten, eta inolako arazorik ez nuen izan. Gustura egon naiz hasieratik. Uste dut horrela izan behar duela beti. Denok izan beharko genituzke halako babesguneak. Niri indarra eman didate beldurrik ez izateko.

Jende anitzek ezagutzen zaitu. Zer moduzkoa da esperientzia hori? Ez du alde txarrik?

Ez dut arazorik horrekin. Ez naiz hain ezaguna, gainera. Kalean jendeak zerbait galdetzen didanean, gustura hitz egiten dut haiekin. Gustuko dut hori, eta pozgarria iruditzen zait. Duela hainbat hilabete Madrilen izan nintzen Chrysallis elkartearen jardunaldi batean, eta han txikienak atzean nituen egun osoan. Oso polita izan zen niretzat.

Chrysallisen babesa ere inportantea izan da zuretzat?

Nik uste dut gisa horretako elkarteen lana oso garrantzitsua dela. Gero eta gehiago ari gara hitz egiten transexualitateari buruz, eta hori ona da. Ona da, batez ere, eskoletara joatea gaiaz hitz egitera, umeak hezteko, handitzen direnean inor bazter ez dezaten. Gure gizarteak, oraindik ere, transexualitatea arrarotzat hartzen du, eta ideia hori baztertu behar dugu, eskoletan lan eginez.

Zer iritzi duzu hedabideen lanaz? Mezu zuzena zabaltzen ari direla uste duzu?

Beti ez dute lan ona egiten, baina egia da, nire ustez, hedabideek zabaltzen duten mezua gero eta egokiagoa dela. Erreportaje onak ikusi ditut. Zenbaitetan, halere, gertatzen da jendeak hitz egiten duela jakin gabe. Gero eta gutxiago, zorionez.

Zure babesguneak aipatu dituzu. Inportantea da sare hori?

Bai. Lagunen rola nabarmendu nahiko nuke. Niri sekulako babesa ematen didate. Familia niretzat oso garrantzitsua da nire izaera definitzeko, baina eskolara joan behar nuenean, adibidez, han familia ez zegoen; arlo sozialean lagunak izan ditut ondoan. Urrea dira niretzat.

Ahalduntzea da kontua?

Bai. Halako babesa ez duen batek, adibidez, iraintzen badute, behera egin dezake, eta gaizki pasatu. Niri norbaitek zerbait esaten badit, argi dut tontolapiko bat besterik ez dela. Baina hori lortzen dut indarra ematen didatelako ondokoek. Berriz jaioko banintz, nik bide bera eginen nuke. Argi dut aniztasunak gizartea edertzen duela. Transexual hitzak errealitate bat ikusarazten du, baina egia da ez duela prozesua ongi adierazten. Ni neska bat naiz. Neska jaio nintzen, eta neska naiz.

Edurne Elizondo

Sexu indarkeriak jorratzeko jardunaldia hirugarrenez antolatu du Sarek, NUPen laguntzarekin. Iazko sanferminetako eraso matxistaren inguruko epaiketa aipatu dute hainbat parte hartzailek. Epaiketak "sistemak funtzionatzen" duela erakutsi duela uste du Montse Pineda Creacion Positiva taldeko kide eta indarkeria matxistan adituak (Bartzelona, 1970).

Sistema patriarkalari aurre egiteko moduez gogoeta egiteko beharra dago?

Uste dut badela ordua agerian uzteko asmo eraldatzailea ez dela oinarri talde feministetatik ere anitzetan zabaltzen diren diskurtsoetan. Oinarria edo ardatza izaten da egoera zehatzei erantzutea, edo horien aurrean nola jokatu erabakitzea. Alerta egoeran gaude gertatzen ari diren gauzak anitz eta larriak direlako, eta haiei erantzuten saiatzen ari gara. Baina bada ordua gogoeta egiteko, agerian uzteko eta jorratzeko zeintzuk diren landu behar ditugun ardatzak benetako aldaketa lortzeko. Atzean gelditzen ari garela uste dut. Ez dugu ahaztu behar politika patriarkalak duen eragina; argi izan behar dugu gurekin baduela horrek lotura, eta politika patriarkal horrek indarkeriak ulertzeko gure moduan ere baduela eragina.

Indarkeria horien naturalizazioaz ari zara?

Anitzetan aipatzen dugu naturalizazio hori tresna bat balitz bezala. Baina, berez, ideologia da. Izan ere, maskulinitate eta feminitate hegemonikoez ari garenean, horretaz ari gara, ari gara azaltzen naturaltzat jo eta onartu ditugula patriarkatuaren aginduak gizon edo emakumetzat hartzen ditugun horien eraikuntzan.

Hori da deseraiki behar ditugun kontuetako bat, hain zuzen. Ideologia patriarkal horren naturalizazio horrek erasoak ekartzen ditu, eta ekartzen du, halaber, ezerosotasuna. Finean, konturatzen gara gizon edo emakume izatea zer den finkatzen duen egitura horrek zer ikusteko gutxi duela gurekin. Kanpoko elementuekin du lotura. Hori agerian utzi behar dugu; gure autonomia mugatzen digutelako, eta gure autonomia gaitasuna mugatua delako, aldi berean, mundua ikusteko modu horren barruan dagoelako.

Ustez emakumeen eskubideak bermatu behar dituen sistema da patriarkatuari eusten diona. Nola egiten ahal zaio aurre egoera horri?

Legeek zigor kodeek diotena jasotzen dute, eta zigor kode horiek estatuen tresna bat dira ordena ezartzeko, azaltzeko zer dagoen ongi eta zer ez. Azaltzen dute, batez ere, gizarteak zer jasan dezakeen eta zer ez. Gizarte gisa jasan dezakeguna zehazten dute; ez, ordea, gizartean zer den onargarria benetan askatasuna eta autonomia garatzeko.

Nafarroako legeak izaera sexuala duen delitutzat jotzen du sexu indarkeria. Ez da hori bidea?

Erabat barneratua dugu hori, eta sexu indarkeriak ikuspuntu horretatik azaltzen ditugu. Ez gara gai dinamika hori hausteko, eta agerian uzteko autonomiarekin dutela lotura handia.

Uste dut botere egiturak jarri behar ditugula mahai gainean, batez ere. Hori da sistema patriarkalaren ardatza, boterea eta mendean hartzea.

Garrantzitsua da zapalkuntza ezberdinen arteko harremanak duen eraginari so egitea?

Bai. Eta ez hori bakarrik. Kontuan hartu behar dugu zer-nolako babesa dugun, zer-nolako baliabideak egoera zehatz bati aurre egiteko. Ez duzu bakarrik erasotzailea aurrean; aurrean duzu, halaber, babesten zaituela erran baina kontrakoa egiten duen sistema oso bat.

Sistemak bere horretan jarraitu nahi duelako?

Hori da. Indarkeriek oinarri dituzte naturalizazioa eta inpunitatea. Sexu indarkeriez hitz egiteak badu zentzua inpunitateaz hitz egiten ari garelako. Izan ere, gehienetan emakumeak babesteko eredu batez aritzen gara, ez, ordea, eraldaketarako eredu batez.

Iazko sanferminetako eraso matxistaren inguruko epaiketa da sistemaren funtzionatzeko moduaren adibide?

Epaileen eta hedabideen erantzuna behar zuena izaten ari da: sistema patriarkalari eusten ari dira. Beren funtzioa betetzen ari dira. Sistemak sekulako gaitasuna erakutsi du bere burua kontrolatzeko; aldi berean, hagitz garrantzitsua iruditzen zait mugimendu feministak eman duen erantzuna. Argi utzi du kontua ez dela bakarrik Iruñean egin duten epaiketa; auziak denoi eragiten digula erakutsi du. Egoera, nolabait, birpolitizatzen ari gara, eta hori positiboa da.

Ardura kazetariena ere bada, zure ustez?

Bai, neurri batean bai. Finean, kontua da zapalkuntzaren zein aldetan kokatu: zapaltzailearen edo zapalduaren alde.

GIBa duten emakumeekin ere egiten duzue lan. Nolako lana da?

Duela hamalau urte hasi ginen. Orduan, maitasun erromantikoa eta bortxa jotzen genituen indarkeria matxistaren oinarri. Elementu horiek dira indarkeria sufritzeko arriskua ekartzen digutenak, eta elementu horiek dira, halaber, GIBarekin kutsatzeko arriskua ekartzen digutenak.