Kattalin Barber

1996 eta 2001 artean Nafarroako Ikastolen Elkarteko lehendakaria izan zen Aingeru Epaltza (Iruñea, 1960), eta haren jarduna saritu nahi izan du NIEk. Idazlea, itzultzailea eta hainbat komunikabidetako kolaboratzailea da iruindarra.

Nafarroako ikastolen errealitatea asko aldatu da lehendakaria izan zinenetik, ezta?

Testuinguru politiko eta soziala ikaragarri aldatu da; ikastolak ez dakit hainbeste aldatu diren. Ni sartu nintzen garaian, Nafarroako Gobernuarekin harreman urruna baina normala genuen, eta berehala pasatu ginen harreman txarra izatera. Garai horretako testuinguru politikoak eragin handia zuen ikastoletan, eta barne tirabirak sortzen zituen. Gaur egun, hori ez da gertatzen, eta gobernua hurbilago dugu, nahiz eta gobernua sostengatzen duten indar politikoen artean batzuek ez duten ikastolen eredua begi onez ikusten edo ez duten oso ongi ulertzen. Horrez gain, batzuek uste dute ikastolek bete dutela beren zikloa, eta horrek arazo batzuk ekartzen dizkie ikastolei.

D eredua Nafarroa osora zabaltzeak ere eragina izanen du ikastoletan?

Geroak erran beharko du zer gertatzen den horrekin. Batez ere eremu ez-euskaldunean dauden ikastolei eraginen die neurriak.

Gobernuak urratsak egin ditu euskararen inguruan. Nahikoak direla uste duzu?

Bada jendea esaten duena gauza guti aldatu direla; nik uste dut gauza franko aldatu direla. Kontua da oso testuinguru jakinean iritsi garela egoera honetara. Euskara ez da lehentasuna gobernuko talde batzuentzat. Hasieratik, oso garbi zegoen gobernu honen lehentasuna ez zela euskara izanen. Agenda soziala lehen mailan egon da, eta euskararekin ez dago adostasunik. UPNk utzi digun herentziak zerikusia du honetan. Boterean egon den denboran lortu du euskara erabat arrotz bilakatzea Nafarroaren zati handi batean.

Euskararen lege berria eskatzen du euskalgintzak. Zein da zure iritzia?

Oraingo testuinguruan, nik behintzat neure buruari galdetzen diot ea benetan merezi duen indarrak xahutzea euskara ofiziala izan dadin Monteagudon, adibidez. UPN, PP eta PSN alderdiak nola dauden ikusita eta Ahal Dugu-k eta Ezker Batuak gai honekin duten hoztasuna ikusita, merezi du horrelako eztabaida sozialak? Nik uste dut gobernu honek lehendabizi pedagogia lan handia egin behar duela gizartean, eta etorkizun hurbil batean nahiko nuke ofizialtasuna posible izan dadila Nafarroa osoan. Baina momentu honetan ez litzateke ezta onerako izanen ere.

Neurriak har daitezke legea aldatu gabe?

Legea aldatzea hain zaila bada, gutxienez dekretuak behar ditugu, baina egin ditzagun azkar. Bada sentsazioa, eta nik ere sentsazioa dut, denbora azkarregi pasatzen ari dela eta araudiari oraindik ez zaiola eskurik sartu. Gauza batzuk egiten ari dira, baina aldaketa mantso doa. Hartu behar dira erabakiak. Eskatuko nioke gobernuari erabaki batzuk lehenbailehen har ditzala, gobernu berriak sorrarazi zituen itxaropenak hutsean geldi ez daitezen.

Zeintzuk dira erabaki horiek?

Nafarroako Gobernuak euskararen barne erabilerari buruzko erabakiak hartu behar ditu. Orain bide seinaleak jarri dituzte euskaraz, baina ez Nafarroako Gobernuak horren inguruan araudi bat atera duelako. Momentu honetan herritarrak gobernura jotzen badu, oraindik ere zailtasunak izanen ditu euskaraz hitz egiteko. Alor horri ekin behar zaio.

Lehentasuna izan behar du gobernuarentzat?

Nafarroan euskaldunok arazo bat izan ohi dugu. Gure artean aritzen gara, eta askotan ez ditugu begiak behar bezain luze erdaldunak eta beste errealitate batzuk ere badirela antzemateko. Gustatuko litzaidake jakitea erdaldunen artean nola hartzen duten UPN, PSN, PP eta Diario De Navarra-ren kontrakotasuna. Benetan iruditzen zaie egiazki ari zaizkiela? Askotan, guk ere jokatzen dugu erdaldunik ez balego bezala. Esan nahi dut: erdaldunen oniritzia behar dugu, eta horrek esan nahi du guk konbentzitu behar ditugula. Euskaltzaleen artean oso ongi ulertu ez den kontu bat da. Eta gure kalterako, noski. Adibidez, euskararen legea aldatu nahi badugu, ez da izanen guk merezi dugulako, eta beharbada merezi dugu eta beharrezkoa dugu, baina ezin izanen dugu inoiz hori inposatu erdaldunen iritziaren gainetik. Gehiengoa dira.

Euskal zinema badago, baina batez ere erdal zinema. Euskal kazetaritza badago, baina batez ere erdal kazetaritza... Nola irauli egoera?

Ez dugu erraza, eta kezkatzen nauen gai bat da. Gainera, euskaldun anitz ez dira euskal kulturaren bezero. Ez dira irakurleak. Eta hori da egun dugun arazo nagusia. Sortzaileak daude, eta euskaraz produzitzen da. Beste aldean, ordea, ez dago jende askorik. Egiturazko ahulezia da. Alde horretatik badago zeregina, eta ez dago dena politikarien esku. Guk aunitz egin dezakegu. Tresna guztiak ez ditugu erabiltzen.

Garairik onenean, garaiak ez dira onak?

Ekoizpenaren sektorea sendo dago, baina oraindik falta zaigu produkzio hori bereganatu behar lukeen jendea. Euskal produktuak daude, baina falta dira kontsumitzaileak. Urtero etortzen dira berri onak, eta belaunaldi aldaketa dago, baina ahalegintxoa egin behar dugu euskal kulturaren biziberritzeari dagokionez.

Erresuma eta Fedea trilogia amaitu zenuen orain dela bi urte. Zerbait duzu esku artean?

Trilogia horrek ahitua utzi ninduen alde guztietatik. Hamar urte egon nintzen gai berarekin. Orain, narrazio laburren bilduma bat prestatzen ari naiz, gaur egungo testuinguruan kokatua. Aurreko lanaren kontrakoa. Patxadaz hartu nahi dut.

Asier Garcia Uribarri

Nola sortu eta garatu zen Eguzki Sistema? Lurrean bizitza sortu zuten osagaiak planetan bertan sortu ziren, edo kanpotik heldu ziren? Galdera horiek eta gehiago erantzuten saiatu da ESA Europako Espazio Agentzia Rosetta misioarekin. Lehenengo aldiz lortu dute satelite batek kometa batekin bat egitea, eta harekin bi urte luzez espazioan bidaiatzea. Miguel Perez Ayucar (Iruñea, 1977) ESAko ingeniaria da. Espazioaren ikerkuntzan egindako lanagatik jaso du aurten ANIT Nafarroako Telekomunikazio Ingeniarien elkarteak ematen duen saria.

Urteak daramatzazu kanpoan lanean, zer da zuretzat horrelako aitorpen bat jaso izana?

Nire lan eta asmoek etxetik urrun eraman naute, baina beti dut nire lurra gogoan, asko maite baitut. Niretzat, ohorea da Iruñera itzultzea eta Eguzki Sistemaren ikerketan egiten duguna azaldu ahal izatea, gai liluragarria baita.

Rosetta proiektuari buruz mintzatu berri zara Iruñean, azken urteetan egin duzun lanaz. Zergatik da hain garrantzitsua?

Rosetta ESAk egin duen zientzia misio konplexuenetariko bat izan da. Lehenengo pausoak 1980ko hamarkadan eman zituzten, ESAren Giotto zundak Halley kometarekin izandako elkartze laburraren ostean. Asmoak zientzia fikziozkoa ematen zuen: kometa bat harrapatzea 100.000 km orduko baino gehiagoko abiaduran, bi urtez orbitatu kometak aktibitate gehien duen garaian, eta eguzkitik hurbilen dagoenean, kometaren gainazalera robot bat bidali. Rosetta-Philae horrela jaio zen. Ariane 5 kohetearekin bidali zuten 2004. urtean. Planeten arteko bidaiak hamar urte baino gehiago iraun du, eta beharrezkoa izan da karanbola bat Lurretik bi aldiz eta Martetik behin pasatzeko. Inguratze bakoitzak aparteko grabitate indarra ematen zigun kometa urruna harrapatzeko. Zunda Eguzkitik urrutien egon zen garaian, hibernazioan jarri genuen, ez zuelako energia nahikorik lanean aritzeko. Hiru urte eman zituen horrela. Azkenean, 2014ko abuztuan, kometara heldu, eta haren orbitan kokatu ginen. Azaroan, Philae banatu genuen Rosetta-tik, eta lurreratu egin zen. Kometaren aktibitate nagusia neurtu genuen 2015eko abuztuan, Eguzkitik hurbilen zegoen momentuan. Proiektua irailaren 30ean bukatu zen, Rosetta-ko ontzi nagusiak kometan lurreratuta.

Zergatik aukeratu zenuten 67P/Churyumov-Gerasimenko kometa?

Egungo teknologiarekin antzeman dezakegun kometa mota da. Jupiterreko kometen familiakoa da, beraz, haren orbita ez da oso eszentrikoa. Jupiterreraino urruntzen da, eta Eguzkira Lurra baino apur bat gehiago hurbiltzen da. Kometa gaztea da, eta hori zientifikoki oso erakargarria da, haren sorreratik ez baita asko aldatu. Hala ere, zailtasuna agerikoa da, 130.000 kilometro orduko abiaduran mugitzen baita, gas eta harriak etengabe kanporatuz.

Zein izan da zailtasun nagusia?

Edozein espazioko misiok zailtasun ugari ditu atxikiak. Rosetta-ren kasuan, unerik kritikoenak Philae eta Rosetta beraren lurreratzeak izan ziren. Konplexutasunaren aldetik, zailena izan zen erabat ezezaguna zitzaigun objektu aktibo baten inguruan hegan egiten ikastea. Gauza asko bidean aldatu behar izan genituen, gas eta hauts zurrustak etengabe gertatzen baitziren.

Misioan, aurreikusitako helburuak bete dira?

Helburuak bete, eta gehiago ere lortu dugu. Misioaren iraupena espero genuena izan da. Hala ere, horrelako arriskuak zituen proiektu bat izanda, askoz lehenago ere bukatu zitekeen.

Proiektuaren zein alderdirekin geratuko zinateke?

Ni neu, irailaren 30eko lurreratzearekin geratzen naiz. Hiru urtez kometan zientzia eta lan handia egin ostean misioa bukatu zen. Jaitsiera oso konplexua izan zen, baina orduan, bereizmen handiena zuten emaitzak lortu genituen. Emozioz beteriko uneak izan ziren, eta dena ondo joan zen.

Zeintzuk dira emaitzarik esanguratsuenak?

Hiru nabarmenduko nituzke. Lehena, aurretik ikusi gabeko objektu bat behatzea. Kometaren forma ez genuen ezagutzen, eta ematen du Eguzkitik urrun gertatutako bi kometaren arteko talka motel baten emaitza dela. Bigarrena, 67P kometaren ur analisia. Horren arabera, hango urak ez du Lurrekoarekin zer ikusirik. Hori erabat harrigarria da. Lurreko urak jatorri estralurtarra du. Haren sortzearen ondoren heldu zen; ziurrenik, kometa eta asteroideen bonbardaketak ekarri zuen. Emaitza horrek iradokitzen du ekarpenik handiena asteroideek egin zutela. Hirugarrena, molekula organiko konplexuen aurkikuntza da. Horien artean, garrantzia berezia du aminoazido glizina aurkitzeak. Rosetta-ren xede nagusietako bat zen ikertzea ea Lurrean bizitza sortu zuten molekula bakunek Lurretik kanpoko jatorria ote zuten. Neurketek berretsi dute kometek ekar zitzaketela Lurreko garapen biologikorako oinarrizko osagaiak.

Zein izan da zure lana misioan?

Planifikazio eta zientzia operazioen taldea gidatu dut. Zehazki, gure ingeniari eta zientzialari taldeak lanabesak erabiltzeko komandoak sortu zituen. Era berean, Rosetta ontziaren norabidea markatu dugu, neurketa zientifikoak egin nahi genituen tokietara jo zezan.Lanabesen operazioen prestaketarako azken katebegia ginen, eta presio handia genuen planak ontzian garaiz egon zitezen eta akatsik egon ez zedin.

Zaila izaten ohi da gisa honetako gaiak gizarteratzea. Zergatik da horren garrantzitsua espazioaren ikerketa?

Zientifikoki, Lurrean ezinezkoak diren aurrerapausoak ematen dizkigu espazio ikerketak. Babesten gaituen atmosfera oztopoa baita unibertsoa eta haren prozesuak ikasteko. Azken urteetan aurkitu dira, besteak beste, Einsteinen grabitazio uhinak, zulo beltzak, materia eta energia iluna, eta beste izar batzuen inguruan dauden ehunka planeta eta atmosfera. Espazioko misio berriek unibertsoari buruz dakiguna irauliko dute. Teknologikoki, berriz, gure egunerokoan erabiltzen ditugun aparatu eta sentsoreak garatzen dira. Hala nola eguzki panelak, laserrak, komunikazioak, propultsioa edota material berriak. Halaber, sistema osoak gauzatu egiten dira, adibidez, GPS edo Galileoren gisakoak, eguraldia eta hondamendi naturalak aurreikustekoak edota abiadura handiko datu eta mugikorren komunikazioak.

Ezin dugu ahaztu misio horiek duten eragin soziologikoa ere: jendea inspiratzen duten misioak dira, eta nazioarteko lankidetzaren beharra dute. Herrialde bakar batek ezin dituelako horrelako proiektuak bere kabuz aurrera eraman. Laburbilduz, unibertsoko beste txokoren batean organismo sinpleak aurkituko bagenitu, unibertsoari buruz dakiguna irauliko litzateke.

Edurne Elizondo

"Kapitalismoaren egungo neoliberalismoak oinarrizko ondasunak lapurtzen dizkie herritarrei: osasuna, hezkuntza, gizarte zerbitzuak; bai eta kirola ere". Horixe nabarmendu dute Angel eta Maria Cappak También nos roban el fútbol (Futbola ere lapurtzen digute) liburuan (Akal, 2016). Kirol horren kasuari egin diote so egileek, eta agerian utzi dituzte zelaitik at gertatzen direnak: negozioa, telebistek duten boterea, FIFA Nazioarteko Futbol Federazioaren baitan antzemandako ustelkeria kasuak, eta abar. Iruñeko Katakraken aurkeztu dute aita-alabek beren lana.

Biek sinatu dute liburua, baina Angel Cappak (Bahia Blanca, Argentina, 1946) argi utzi du berak "alaba lagundu" egin duela; Maria Capparen (Madril, 1981) esku egon dela lanaren ardura nagusia, alegia. Maria Capparentzat aitarekin aritzeko aukera da liburuak emandako "sari nagusia". Harago, futbolaren esparruko azken urteotako gertakariak "testuinguruan" jarri nahi izan ditu, egindako ikerketa lanaren bidez, kirol horrekin gertatzen ari denari buruz gogoeta pizteko asmoz. "Futbolaren inguruan sortzen diren berriak batzen dituzunean, eta dagokien testuinguruan jartzen dituzunean, kirolaren atzean dagoen negozioa ageri da, bere gordinean. Batzuen eta bertzeen interesak gailentzen dira, argi eta garbi, kirolaren gainetik".

Kazetaria da Maria Cappa, eta kazetari gisa egin dio so futbolari. Angel Cappak hobeki ezagutzen ditu futbolaren barrukoak, entrenatzaile izan baita lehen mailako hamaika taldetan. Begirada hurbilago bat eskaini du. Egungo futbolak zer ikusteko gutxi du Cappak auzoan lagun artean jokatzen zituen partidekin. "Futbola, lehen, jokalariena eta jendearena zen, baina orain enpresarien esku da. Futbola, ondorioz, enpresa bilakatu dute". Horrek ekarri du jokoak berak zuen garrantzia bigarren maila batean gelditzea; emaitzak baino ez du inporta, ez ongi edo gaizki jokatzeak. "Jokalariak, orain, ekoitzi bertzerik ez du egiten", salatu du, tristuraz, Angel Cappak.

Zaleentzat ere izan du ondoriorik azken urteetan futbolaren esparruan gertatu denak. Futbol taldeak sozietate anonimo bilakatzeak ekarri du, adibidez, bazkideek erabakitzeko ahalmena galtzea. Ez hori bakarrik. "Futbola ikusteko eskubidea eta aukera ere galdu dituzte. Partidak antolatzen dira telebisten interesen arabera; ordutegiak ez dira bertako zaleentzat, baizik eta Txina edo Indiako telebista ikusleentzat", azaldu du Maria Cappak. Espainiako Ligan sarrerak "hagitz garestiak" direla erantsi du.

Handiak dira, halaber, "elitean diren jokalarien" soldatak. Horiek taldeentzat "inbertsio bat" direla argi du kazetariak, haien izena duten elastikoen salmenten bidez, adibidez, dirutza jasotzen dutelako. Maria Cappak zehaztu du, halere, soldata handi horiek futbolari profesional "gutxi batzuen esku" baino ez direla. Futbolarien Nazioarteko Federazioak argitaratu berri duen txostena aipatu du liburuaren egileak: "Futbolarien %2k baino ez dute irabazten 720.000 dolar baino gehiago, urtean; futbolari gehienek, %45ek, kobratzen badute, 1.000 eta 2.000 dolar irabazten dute, hilabetean". Gehiengo horrek, gainera, ez du bere formakuntzarako inolako laguntzarik jasotzen. "Etorkizunerako ezin dute prestatu. Elitearen egoerak ez du futbolaren lan baldintzen errealitatea islatzen, inondik inora", erantsi du Maria Cappak.

Ustelkeria

Dirutza mugitzen du futbolaren munduak. Kirol horretan nagusi diren enpresen atzean direnek, halere, gehiago nahi dute. Horixe uzten du agerian kirol horren inguruan dagoen ustelkeriak, Maria Cappak azaldu duenez. Ameriketako Estatu Batuetan eta Suitzan FIFAri buruz egindako ikerketak nabarmendu ditu kazetariak. "Agerian utzi dute 1998tik Munduko Kopa antolatu nahi izan dutenek dirua eman diotela FIFAri, txapelketa hori hartu ahal izateko".

Angel Cappak berak elkarrizketa batean errandako esaldia ekarri du gogora haren alabak, FIFA zer den azaltzeko: "Kapitalismoa zer den ikusi eta ulertu nahi baduzu, egiozu so FIFAri". "Traje eta gorbata erabiltzen dituzten jokamolde fineko FIFAko gizon horiek dira futbolaren jabe", erantsi du. Botere handikoak dira, gainera, kazetariak nabarmendu duenez, eta FIFAk berak herrietako legeak bere alde erabiltzeko gaitasuna erakutsi duela azaldu du.

Egungo futbolaren argazkia egiterakoan ezkor agertu dira Angel eta Maria Cappa. Itxaropenerako heldulekuak badirela erantsi du azken horrek, halere, eta liburuan jaso ditu, gainera. Murtzian (Espainia) sortu duten futbol taldearen gisakoak jarri ditu adibide. "Zaleek sortutakoak dira; futbol talde horiek, gainera, auzoko gainerako eragileekin badute lotura. Toki batekoak direla sentitzen dute, eta horrek ematen die nortasuna". Hori da, hain zuzen, Angel Cappak maite duen futbola. Garai bateko taldeek egiten zutena. Alemanian harago jo dutela erantsi du Maria Cappak: legez jaso dute, adibidez, futbol talde bakoitzaren %51k zaleen esku egon behar duela. "Futbol eskolak sortzen ari dira, gainera, beren fubtol estilo propioa garatzeko".

Protagonismoa, berriz ere, zaleen esku jartzea da kontua. Eta jokalariek taldearekin eta zaleekin bat egitea ere bai. Horren beharra berretsi du Angel Cappak: "Diruak talde bateko kide sentitzeko gaitasuna ere kendu baitie jokalariei".

Kattalin Barber

Konpromisoak hartu, eta aldarrikapen eta eskaerak egiteko aprobetxatu zuten atzoko eguna hiesaren inguruan lanean ari diren elkarteek. Hiesaren Aurkako Nazioarteko Eguna izan zen, hain zuzen ere, hilaren 1ekoa. Sareko lehendakaria da Julia Munarriz (Iruñea, 1955). Nafarroako Hiesaren Aurkako Batzordea ere badago herrialdean. Taldeok elkarlanean aritzen dira anitzetan, eta bien izenean mintzatu da Munarriz.

Hiru hamarkada baino gehiago igaro dira jada hiesaren lehen kasuak detektatu zirenetik. Nolakoa da gaur egungo egoera herrialdean?

Urte horietan oso gogorra izan zen dena, egia esan. GIB positiboaren diagnostikoa jasotzea ia-ia heriotzaren sinonimoa zen hasierako urte haietan. Gainera, tratamenduak oso kaltegarriak ziren, eta ez zuten pertsonen bizimodua hobetzea lortzen. Baina nabarmentzekoa da 30 urte hauetan zientziak ikaragarri egin duela aurrera. Egun, birusa izanda, pertsona bakoitzaren karga birala desagerrarazten saiatzen dira tratamendu egokien bidez. Dagoeneko ez dugu hitz egiten hiesari buruz, baizik eta giza immuno-eskasiaren birusaren infekzioari buruz, hain zuzen ere. Horretan jarri behar dugu arreta, gure ustez.

Azken urteotan, halere, gora egin du diagnostikoen kopuruak. Zergatik?

Zientzian aurrerapauso handiak egon dira, baina gizartean, aldiz, ez. Hainbat faktore daude hori azaltzeko. Oraindik ere batere egokiak ez diren ideiak ditugu gaixotasunari buruz. Tabuak eta aurreiritziak saihestu behar ditugu. Adibidez, uste dugu arrisku taldeak daudela, oraindik ere, eta ez da horrela; arrisku praktikak daude, eta hori nabarmendu behar dugu. Gainera, kasu gehienetan, birusa ez da hilgarria eta, hortaz, prebentzio neurriak hartzeko garaian lasaikeria da nagusi. Erlaxatu gara. Gazteen belaunaldi berriak ia ez du inoiz entzun GIBari buruz deus. Eta arriskutsua da hori.

Zer-nolako datuak ditugu Nafarroan?

2000. urteko datuetara itzuli gara. Batez beste, 40-45 diagnostiko berri inguru daude, urtean; hau da, ia astean behin pertsona bat kutsatzen da. Erabat kezkatzen gaitu egoera horrek. Hortaz, Nafarroako Gobernuak onartu berri duen sexu eta ugaltze osasunari buruzko foru dekretua lehenbailehen ezartzea eskatzen dugu. Beharrezkoa da belaunaldi berriek ezagutza izatea gaitzari buruz, eta prebentzio kanpainak egitea, aldi berean. Argi dago zabaldu behar dugun mezua zein den: ez da garrantzitsua norekin izaten dituzun sexu harremanak, baizik eta nola egiten duzun. Gainera, GIB birusarekin bizi diren pertsonen %40k ez dakite birusa dutenik. Inork ez gaitu abisatuko. Ezta behar ere. Pertsona bakoitzak arduratsu jokatu behar du bere osasunarekin. Hori da kontua.

Gazteen artean ere kezkagarriak dira datuak?

Bai, erabat. Azken bost urteotan, adibidez, asko izan dira 25 eta 34 urte bitarteko pertsonen arteko diagnostiko berriak. Denera, 70 kasu egon dira. 15 eta 24 urte bitartean, berriz, 33 kasu. Oso kezkagarria da 15 urteko gazte bat seropositibo izatea. Kontua da gazte askorentzat ez dela arazoa babesik gabe izatea sexua. Infekzioa bazter uzten ahal da, baina ez ditugu hori egiteko neurriak hartzen. Helburu hori ez lortzea, beraz, ikaragarria da; ikaragarria da neurriak ez hartzea.

Beste arazo bat dugu adineko jendearekin. Askok 30 urte daramatzate tratamenduak jasotzen, eta ez dakigu zeintzuk izanen diren tratamendu horien ondorioak. Badakigu zahartze goiztiarra eragiten dutela, baina ez gehiagorik.

Gazteen artean gaitzari buruzko informazioa falta dela uste duzu zuk?

Desinformazioa da nagusi. Jada ez da esaten GIBa birus larria dela, badirudi katarro batekin alderatzen dela. Uste dugu erakunde publikoek erantzukizun handia dutela, batez ere, hezkuntza mailan. Nafarroan, 1997. urtetik ez dira egiten informazio kanpainak. Bakarrik Sarek eta Nafarroako Hiesaren Aurkako Batzordeak antolatu ditugu saioak, baina guk ez ditugu behar adina baliabide, noski. Giza baliabideak eta tresna eraginkorrak behar dira.

Zer eskatzen diozue Nafarroako Gobernuari?

Prebentzioaren garrantziaz jabetzea beharrezkoa da oso. Nafarroako Gobernuari exijitzen diogu sexu heziketa lehenbailehen ezartzea sare publikoan. Horrez gain, erakundeek sustatu behar dute hiesaren test azkarra. Guztiz anonimoak dira test horiek; fidagarritasun handikoak dira gainera, bai eta doakoak ere. Urte honetan, gurean, 200 test inguru egin ditugu. Beharrezkoa da lehen mailako osasun arretako langileek formazioa izatea gaitz honetan. Eta gaixoei arreta integrala eskaintzea.

Nazio Batuen Erakundeko GIBari eta hiesari buruzko programak 2020. urterako zero transmisio izatea du helburu. Uste duzu ezerezean geldituko dela asmo hori?

Ez dute lortuko helburu hori betetzea. Herrialde guztietako politiketan baliabide guztiak herritarren mesedetan jartzen badituzte, posible litzateke gaitzari bete-betean aurre egitea. Baina ez dira hori egiten ari. Oraindik ez dut ezagutzen herrialderik hori egin duenik. Bitartekoak eta baliabideak beharrezkoak dira, baina, horretarako, baliabide horiek erabiltzeko eta martxan jartzeko, borondatea izatea ezinbestekoa da.

Hiesa agertzeak eragin zuen Sareren sorrera, baina, gaur egun, beste lan ildo batzuk ere jorratzen dituzue.

Lehen harremana harrera da. Pertsonei laguntza emozionala eta soziala emateko sortu zen Sare, 1992. urtean. Baina beharrak aldatuz joan ziren, eta, gaur egun, gure helburuen artean daude gaitzaren kontrako kanpainak egitea, informazioa zabaltzea, sexu heziketaren beharraz eta garrantziaz ohartaraztea, eta gaixoei eta haien inguruko pertsonei babesa ematea.

Bi elkarte ari zarete Nafarroan helburu berarekin borrokan. Elkarlanean aritzen zarete?

Askotan egin digute galdera hori, egia esan, eta beti berdin erantzuten dugu guk: uste dugula hobe dela gehitzea. Adibidez, zenbaitek, honat etorri baino, nahiago dute hiesaren aurkako batzordera joan, gure egoitzaren ondoko atarian, adibidez, ezagunen bat badutelako. Alderantziz ere gertatzen da. Anonimotasuna eta isilpekotasuna, finean, oso garrantzitsuak dira auzi honetan. Elkarte bakoitza independentea da, baina elkarlanean ere aritzen gara, askotan. Horrek guztiak aberasten gaitu, noski, pertsonentzat aukera gehiago daudelako, azken finean. Eta hori da kontua.

Kattalin Barber

40 urte bete ditu aurten Agoizko Bilaketa kultur elkarteak. Hainbat gazterekin egindako lanarengatik, eta gizartean beren parte hartzea bideratzeko egindako urratsengatik eman dio saria Nafarroako Gobernuak. Salvador Gutierrez (Malaga, Espainia, 1958) elkarteko zuzendaria da, eta gaur jasoko du saria.

Nafarroako Gobernuaren Gazteria saria jaso duzue. Aurten, hala ere, gobernuaren utzikeria salatu zenuten. Zer iruditzen zaizue saria eman izana?

40 urteko ibilbidea saritu nahi izan dute. Modu batean edo bestean, urte hauetan guztietan gazteekin egindako lana aitortzea. Urte hasieran, salatu genuen gobernuaren utzikeria eta berriro salatzen dugu. Utzikeria handiz jokatu dute aurreko gobernuek eta baita oraingoak ere.

2015ean Nafarroako Parlamentuak Bilaketa proiektua salbatzeko hitza eman zuen. Zerbait egin du?

Ez. Orain dela hiru bat urte, UPN agintean zegoenean, Nafarroako Parlamentura joan ginen, eta, han, gure egoera salatu genuen. Murrizketak direla eta, diru laguntzarik gabe gelditu ginen. Ez zegoela dirurik. Oposizioa, berriz, gure alde zegoen. Orain, parlamentuko egoera irauli da, baina gure egoera berbera da. Ez dute neurririk hartu.

Oraingo gobernuak ez ditu aintzat hartzen zuena bezalako elkarteak?

Pena ematen dit horrek. Guk pentsatzen genuen kultura kontuan izanen zuela ezkerrak, baina besteek bezala jokatu dute. Ez da aldaketarik egon kulturaren arloan. Nafarroa Iruñea bakarrik dela pentsatzen dute agintariek. Baluarte eta gisa horretako proiektuak bakarrik laguntzen dituzte.

Hortaz, nola finantzatzen zarete?

Donazioak jasotzen ditugu, eta gure bazkideek kuota txiki bat ordaintzen dute. Gobernuaren diru laguntzak ez ditugu jasotzen, eta, horren ondorioz, proiektu asko bertan behera utzi behar izan genituen 2012an. Hala nola poesia, narratiba, eskultura eta pinturako nazioarteko sariketak.

Belaunaldi arteko kanpaldiak ere antolatzen zenituzten, ezta?

Bai; krisiarekin, bertan behera gelditu ziren horiek ere. Interesgarriak ziren, oso, ume eta helduok elkarrekin joaten ginelako. Hainbat telebista kate etortzen zen urtero grabatzera. Zergatik gaur egun existitzen da gazte eta adinekoen arteko muga hori? Bada, inoiz ez dugulako sustatu belaunaldien arteko harremana. Beti sortu ditugu gune batzuk gazteentzat, eta beste batzuk adinekoentzat.

Berriz egiteko aukera izanen duzue?

Oraingoz ez, ez baitugu dirurik. Gobernuak Iruñeko kulturan inbertitzen du bakarrik, eta herriok bazterrean uzten gaituzte. Ez dute baloratzen kulturaren alde herriek egiten duten lana. Nafarroa osoan kultur eskaintza zabala dago, baina herriek beraiek aterata.

Gaur jasoko duzu saria. Zer esanen duzu?

Federico Garcia Lorcaren diskurtso bat laburbilduko dut. Medio pan y un libro du izena (Ogi erdia eta liburu bat). Esaten du herri bateko ekonomia garrantzitsua dela, baina ezinbestekoa dela kulturari eustea. Kultura desagertzen bada herria ere desagertuko delako. Testua zaharra izan arren, oso aproposa da egungo egoera islatzeko.

40 urte bete dituzue. Espero zenuten hainbeste urte betetzea?

Inolaz ere ez. 1976ko irailaren 26an bildu ginen Agoizko hamalau gazte. Uste genuen gehienez urtebete iraunen genuela. Eta bat-batean 40 urte ditugu. Aurrera egin dugu, elkarteari eustea oso zaila den arren. Bilaketan dena da lan boluntarioa, erabat.

Zenbat boluntario zarete?

Ehunka lagun. Giza baliabideak dira gure alderik preziatuena. Ez dugu dirurik, baina gauza asko egiten ditugu boluntarioak ditugulako. Helduentzako unibertsitatea, liburutegia, musika banda, gazte informazio bulegoa.... Gurean, Espainiako idazle onenetarikoak egon dira: Almudena Grandes, Luis Garcia Montero, Pepe Hierro, Jaime Siles.... Atzerrian ere oihartzuna izan dugu.

Gainera, ez gara Agoitzen bakarrik aritzen. Lizarran eta Iruñean, adibidez, helduentzako unibertsitatea dugu. 57 irakasle ditugu, eta hiru lekuetan eskolak ematen dizkiete 782 ikasleri.

Txikitasunean handi zaretela uste duzu?

Bai, guk esaten dugu gauza txikien eta handien proiektua dela gurea. Gure txikitasunean proiektu handiak garatu ditugulako. Adibidez, 40 liburu argitaratu ditugu, eta gure margolanen ondarea 34 obrak osatzen dute. Ez dakit zer gertatuko den etorkizunean herri txikietan. Kolokan dago herri askoren kultura.

Ixteko zorian egon zineten?

Bai, eta uste dut hala egin behar izan genuela. Elkarte bat ixten denean instituzioak konturatzen dira zerbait gaizki egiten ari direla. Guk gure lanari eutsi diogu beti, egoera oso zaila izan arren. Aurten, adibidez, astero antolatu ditugu kultur ekitaldiak, bai Agoitzen, bai Lizarran, baita Iruñean ere. Orain dela urte batzuk, gobernuak dirua eskatu zigun Pablo Sarasate nazioarteko biolin lehiaketan sari bat emateko, eta 3.000 euro eman genizkion saria banatzeko. Mundua alderantziz dago? Noiztik eskatzen dio dirua gobernuak elkarte bati?

Ez duzue diru laguntza gehiagorik eskatuko?

Ez. Ez du merezi. 2012an eman ziguten azkena, 6.000 eurokoa. Aurreko urteetan 20.000 ematen ziguten. Itzuli genituen 6.000 euroak. Ezin dugu hori onartu, lotsagarria da. Eta, gainera, asko hitz egin dugu, politikoki ez gara zuzenak. Hori ere bada gure identitatea.

Edurne Elizondo
Ahalduntzea eta eragile aktibo izatea. Horiek dira Kataluniako Activament elkarteko kideen mezu nagusiak. Buruko nahasmendua duten edo izan duten pertsonek sortu zuten taldea, 2011n. Elkarteko kide da Marta Diaz (Bartzelona, 1979).Noizt...

Kattalin Barber

Iruñeko eremu urdineko autoen aparkalekuak kudeatzen dituen Dornier enpresako langile batzordeak bi orduko lanuztea egin zuen asteartean, langile bati egindako erasoa salatzeko. Azkena izan da, baina ez, ordea, bakarra: 2007. urtetik, hain zuzen ere, 23 eraso gertatu dira langileon kontra, eta 97 mehatxu jasan dituzte. Dornierreko langile batzordeko kidea da Elena Llanes (Iruñea, 1961); egoera salatu, eta neurriak eskatu ditu.

Urriaren 6an langile bati eraso zion emakume batek. Zer gertatu zen?

Ospitale inguruan lanean ari zen gure lankidea, eta, bat-batean, emakume batek atzetik heldu zion, eta betaurrekoak apurtu zizkion. Iletik tiraka, lurrera bota zuen. Hainbat pertsona gerturatu ziren lankidea laguntzeko, eta hainbat ukabilkada eman zizkien emakumeak. Udaltzainak etorri ziren gero, eta anbulantzian eraman behar izan zuten emakumea. Ez da normala hori gertatzea, halako erasoak sufritu behar izatea. Isuna zuen emakumeak bere autoan.

Nola dago zuen lankidea?

Ez dago batere ongi. Errehabilitazioa egiten ari da, trapezioa eta sorbalda gaizki dituelako. Horrez gain, psikologikoki oso ahul dago. Gaixo agiria eman zioten, eta lan egin gabe jarraitzen du oraindik ere; ez du indarrik lanera itzultzeko.

Argitaratu da 2007. urtetik 23 eraso eta 97 mehatxu egon direla zuen enpresako langileen aurka.

Asko gertatu dira, bai. Guk datu horiek enpresari eskatu genizkion, baina guri ez dizkigute ematen. Beharbada enpresari komeni zaio gertatzen dena estaltzea. Baina erasoak daude, eta, krisiaren ondorioz, areagotu egin dira, gainera.

Badaukazue protokoloren bat eraso baten aurrean zer egin jakiteko?

Badugu protokolo bat. Guk lan egiten dugu PDA batekin, eta gailu horrek badu larrialdietarako botoia. Sakatzean, momentuan etortzen dira ikuskariak eta udaltzainak guregana. Kontua da botoi hori sakatzeko guk PDA hori martxan jarri behar dugula, eta botoia bilatu. Askotan ez dugu denborarik horretarako. Aurreko erasoa gertatu zenean, adibidez, emakumeak ez zuen botoia sakatu, ez zuelako espero inolako erasorik. Ez zuen erreakzionatzeko inolako aukerarik izan. Orain dela hiru urte, berriz, beste neska bat itotzen saiatu ziren kable batekin.

Zer egin daiteke, zuen ustez, halako erasoen aurka?

Gizarteak ulertu behar du guk laneko arauak bete behar ditugula. Gure lana da, eta, egiten ez badugu, guri jartzen digute isuna. Jendea ez badago ados arauarekin, horren aurka borroka egin dezala, baina ez langileen aurka. Beharbada, araua oso zorrotza da, baina guk ezin dugu aldatu. Ez dago gure esku. Askotan saiatu gara araua onargarritasun handiagoz aplikatzen, baina oraindik ez dugu lortu.

Ni Ogasun Sailera joaten naizenean zerbait ordaintzera ez dut hor dagoen langilearen aurka egiten. Berak bere lana egiten du. Ez da bere errua. Arazoa araua da, inoiz ez langileak. Baina kontua da gure aurka egitea dela errazena, hor bertan gaudelako.

Behin baino gehiagotan gezurtatu behar izan duzue, hain zuzen, zuek ez duzuela inolako komisiorik jasotzen isunak jartzeagatik.

Bai, eta berriro gezurtatuko dut. Ez dugu inolako komisiorik jasotzen isunak jartzeagatik. Are gehiago esanen dut: guk ez genuke onartuko komisiorik kobratzea. Negoziatu ditugun lan hitzarmenetan arrisku plusa lortzen saiatu gara. Baina oraindik ez dugu hori lortu. 2006. urtean 52 eguneko lanuztea egin genuen, eta jarraituko dugu borrokan. Gure lana arriskutsua da, eta hor daude datuak.

Ez zarete seguru sentitzen lan egiten duzuenean?

Ni neu, adibidez, seguru sentitzen naiz. Baina edozein pertsonari gerta dakioke eraso bat sufritzea, eta hori ezin dugu onartu. Jendea haserretzen denean guregana hurbiltzen da. Egunero jasaten ditugu ahozko erasoak, eta ez da batere atsegina horrela lan egitea. Nahikoa da. Ezin dugu horrela jarraitu.

Zer exijitzen diozue Dornier enpresari?

Langile batzorde gisa uste dugu haiekin hitz egin behar dugula, eta zerbait asmatu beharko dugula horrelakoak berriro ez gertatzeko. Orain, adibidez, 18:30erako iluntzen du, eta, ondorioz, leku jakin batzuetan, bikoteka egiten dugu lan. Bakarrik ez egoteko. Arriskutsuak dira toki horiek, argi gutxi dagoelako. Baina azken erasoa 16:00etan gertatu zen, eta Ospitale Gunean. Horrez gain, Dornier enpresak Iruñeko Udalarekin hitz egin du, eta, hain zuzen, arazo gehien dagoen lekuetan udaltzainak egonen direla adostu dute.

Orain dela zenbait urte, adibidez, walkie-talkieak genituen, eta ongi funtzionatzen zuten. Zerbait gertatzen zenean, zuzenean lankideekin hitz egiten genuen, eta bertaratzen ziren. Zaila da jakitea zer den eraginkorrena, eta asmatzea. Gainera, nik uste dut enpresak ez duela dirurik gastatu nahi arazoari aurre egiteko.

Aritz Romeo Herritarren Segurtasunerako zinegotziarekin bilera egin zenuten zuek ere. Zer moduz?

Neurriak hartuko dituztela esan zigun, eta babesa eskaini ziola erasotako langileari. Hilero Dornier enpresari gerta daitezkeen erasoen eta gisakoen inguruko txostenak eskatuko dizkiotela esan zuen, gainera, arazoak non dauden jakiteko, eta horietan neurriak jartzeko. Enpresarekin bilera eginen dutela esan ziguten. Haiek ere zerbait egin behar dute, nire ustez.

Erasoez gain, hainbatetan salatu duzue udaltzainen lana egiten duzuela. Zeintzuk dira kasu horiek?

Adibidez, bigarren ilaran dauden autoei isuna jarri behar diegunean. Arauak esaten du guri dagokigula, baina langileok uste dugu hori udaltzain batek egin beharreko lana dela. Eta gu ez gara udaltzainak.

Zenbat pertsona ari zarete orain zerbitzuan lanean?

Nik 11 urte daramatzat, eta denera, orain, 180 langile gara. Orain dela hamazazpi urte ezarri zen eremu urdina. Hasieran, bakarrik Alde Zaharrean eta Bigarren Zabalgunean jarri zuten, eta poliki-poliki ia hiri osoraino hedatu dute. Zerbitzua zabalduz joan da, baina jende bera gaude lanean. Ez dute inor kontratatu. Langile gehiago behar ditugu.

Edurne Elizondo

Bertze animalienganako errespetuak markatzen du Idoia Jimenoren bidea (Iruñea, 1977). Beganoa da; antiespezista. Adei izeneko bederatzi hilabeteko semea du, eta hari irakatsi nahi dio Denok Animaliak taldean zenean ikasi zuen lezioa: "Bertze animaliak ez dira baliabideak".

Noiztik zara begano?

2005eko urritik. 16 urte nituenean, barazki jale bilakatu nintzen. Orduan, nik uste nuen hori nahikoa zela bertze animaliak ez mintzeko. Ez nintzen ohartzen arrautzen eta esnekien atzean dagoen errealitateaz. Denok Animaliak taldean sartu nintzen arte. Informazioa jasotzen hasi nintzen, gogoeta egiten. Egun batean, Grezian, hasi nintzen baso bat esne edaten, eta argi ikusi nuen hura izanen zela azkena.

Zer aldatu zen, erabaki hori hartzeko?

Espezismoaz ohartu nintzen. Orduan bilakatu nintzen begano. Bertze animaliak baztertzen eta esplotatzen ditugu. Arrautzen eta esnekien atzean ere bada esplotazioa. Ez da alderik xerra baten edo arrautza baten artean.

Denok Animaliak izan zen Iruñeko lehen talde antiespezista. Nola gogoratzen duzu talde horretan egindako lana?

Oroitzapen hagitz onak ditut, egia erran. Talde horretan jabetu nintzen errealitateaz. Begiak ireki egin nituen, nolabait erranda. Gogoan dut taldeari buruzko kartel bat ikusi nuela karrikan, eta parte hartzea erabaki nuen. Talde txikia ginen, baina egindako lan guztia biziki eskertzen dut. Karrikara atera ginen, espezismoa salatzera, eta ez da gutxi. Finean, bertze animaliek egunero sufritzen dituzten injustiziak salatzea zen gure helburua, eta horrek betetzen gintuen. Ongi ari ginela sentitzen genuen. Bidezkoa dena aldarrikatzen ari ginelako.

Taldean espezismoaz ohartu zinela erran duzu. Zein izan zen bertze urrats bat egitera bultzatu zintuena?

Nire kasuan, bertze animalien esplotazioari buruzko irudiek eragin dute neure buruan aurrera egiteko behar nuen klik hori. Sufritzen duten egoera bere gordinean erakusten duten irudi horiek nire bihotza jo dute, zuzenean. Azkenean, ikusten ez duzun hori ez da existitzen, baina, ikusten duzunean, ez dago atzera egiterik.

Uste duzu informazioa falta dela, oraindik ere?

Uste dut baietz. Baina argi dago jende anitzek informazioa baduela bere esku, eta, hala eta guztiz ere, erabakitzen du begiak ixtea, edo bertze alde batera begiratzea, ez onartzeko errealitate horren arduraren zati bat berea dela. Gertatzen dena onartzeak ekartzen duelako zure egunerokoan aldaketak egitea, eta pribilegioak bazter uztea.

Zuretzat zaila izan da?

Ez. Familian eta lagunartean, adibidez, ez dut inolako arazorik izan.

Beganismoa elikaduraren esparrutik harago doa. Zuk nola azalduko zenuke zer den?

Ni beganoa naiz argi dudalako bertze animaliak ez direla baliabideak. Ez daude hemen nik erabiltzeko. Eta horrek esparru guztiei eragiten die, animaliak erabiltzen baititugu arlo guztietan: jateko, esperimentuak egiteko, dibertitzeko, janzteko eta abar. Nik animalien erabilera oro baztertu dut nire bizitzako esparru guztietatik.

Haur baten ama zara, eta hark ere ez du animaliarik erabiltzen.

Osasuntsu izan naiz beti, begano bilakatu nintzenetik. Informazio anitz jaso dut, eta argi nuen haurdunaldian ere ez nuela zertan arazorik izan. Nutrizionista batengana joan nintzen, batez ere, nire ingurukoak lasaitzeko. Haurdun dagoen edozein emakumek hartzen dituen bitaminak hartu nituen. Ez dut inolako arazorik izan. Haurrak bederatzi hilabete ditu, eta ederki dago.

Ingurukoak lasaitu nahi zenituela erran duzu. Sentitu duzu bertzeen presioa?

Pediatrarena, bertzeak bertze. Ginekologoak ere nire erabakiaren kontra egin zuen. Nutrizionistarekin hitz egin nuen medikuok erran zidatenari buruz, eta hark nabarmendu zuen esparru horretan gabeziak badituztela. Nazioartean, Ameriketako Estatu Batuetako nutrizionisten elkartea da ospe gehien dutenetako bat, eta argi eta garbi dio erabat begetarianoa den dieta bat, ongi antolatuz gero, erabat osasungarria eta gomendagarria dela, adin tarte guztietan. Auziari buruz informazio falta handia dago.

Italian zalaparta sortu zuen ustez beganoa zen haur baten kasuak, ospitalera eraman behar izan zutelako. "Beganismoaren inposizioaren" aurka altxatu ziren hainbat politikari. Zer deritzozu?

Izan nuen auzi horren berri. Azkenean, haurrak ez zuen dieta erabat begetarianoa ere. Edozein gurasok erabakitzen du bere seme-alabek zer jaten duten. Gizarteak berezkotzat jotzen duen arautik ateratzen direnen kontra egiten dute, bakarrik, nolabait eraso egiten dietela uste dutelako. Kezka dut, adibidez, haurra ikastolara eramateko unearekin. Nik animalia guztiak errespetatzen ditut, eta semeak ere gauza bera egitea nahiko nuke.

Ez dago zure esku, ordea. Gatazka sortzen dizu semeak begano ez izatea erabakitzen ahal duela pentsatzeak?

Bai, kezkatzen nau; kolpe latza izanen litzateke niretzat. Ezin dut ziurtatu begano izanen dela. Nik norbanako guztiak errespetatzen irakatsi nahi diot semeari, eta sinetsi nahi dut hala eginen duela.

Kattalin Barber
Azken egunak ditu Nafarroako sor-markaren mahats bilketak. Iaz baino kilo gutxiago bilduko dituzten arren, "kalitate handikoa" izanen da aurtengo uztaldia David Palacios (Erriberri, 1978) Nafarroako sor-markaren lehendakariaren ustez. "...

Kattalin Barber

"Oso ongi dokumentatutako gezurra kontatzen dut Feriatzaileak liburuan", dio Patxi Larrion historialariak (Bergara, Gipuzkoa, 1964). Lapurreta baten istorioa du ardatz, elkarrizketa biziz horniturik. Patton filma, Iruñea eta Urbasa bera dira kontakizunaren atrezzo.

Nortzuk dira feriatzaileak?

Feriatu hitza existitzen da, eta hainbat adiera ditu. Baina feriatzailea, aldiz, ez. Euskaltzaindiak ez dakit onartuko duen edo ez, baina horra nire proposamena. Ez da lapurtu, baina ez da erosi ere. Zerbait lortzea izan daiteke. Euskaraz birigarro edota pajaru esaten diogu jende horri. Baina feriatzaile bat nor den jakiteko liburua irakurri behar da. Orduan, irakurlea konturatuko da inoiz izan duela bere aurrean feriatzaileren bat. Nik asko ezagutu ditut.

Lapurreta baten gorabeherak kontatu dituzu. Zergatik kokatu duzu 1969an?

Urte horretan bertan Patton film estatubatuar ospetsuaren azken eszenetako batzuk Urbasan eta Iruñean filmatzen ari ziren. Bi gazte dira protagonista, eta Iruñean daude unibertsitatean eta soldaduska egiten. Dena den, ez dira soldadu arruntak. Estatus bat dute. Bi gazteak egonen dira filmaren zerbitzura, eta iruzurra egiten dute. Aurrerago, filmak berak zabaltzen die aukera zerbait handiagoa feriatzeko. Eta hor hasten da kontakizuna. Kontakizunak astebete irauten du: apirilaren 29tik maiatzaren 5era. Hortaz, elkarrizketak biziak dira.

Izan daiteke eleberri beltza?

Esan didate abenturazko nobela dela, eta egia da, baina nik esanen nuke liburu ekonomiko eta politikoa dela. Eta ez bakarrik karlismoak duen pisuarengatik. Ahulak diren batzuek goian dituztenei lapurtu behar diete. Eleberri beltz gisa har daiteke. Ez dago hildakorik, baina bai odol pixka bat.

Hierarkia oso presente dago liburuan?

Bai, eta ez bakarrik protagonisten artean. Lehenbiziko kritika konstruktiboak jaso ditut, eta oso nobela maskulinoa dela esan didate. Egia da: protagonistak maskulinoak dira, eta agertzen diren emakumeak, nire ikuspuntutik, garrantzitsuak eta gakoak diren arren, historia honetan, era berean, menpekoak dira. Erabaki kontziente bat izan zen. Garai horretan baziren menpekoak ez ziren emakumeak, baina kontakizun honetan agertzen direnak nik horrela deskribatu ditut.

Zuretzat gakoa izan zen Patton koktela, ezta?

Bai. Hori izan zen idazteko behar nuen gasolioa. Lagun batek kontatu zidan koktelaren historia: Maisonnave hoteleko tabernariak Patton filmeko langileentzat koktel bat asmatu zuen. Urte berean, Nafarroako txapelketara aurkeztu zuen, eta hirugarren gelditu zen. Koktelak hasiera ematen dio kontakizunari.

Oraindik egiten dute?

Gazteluko plazan dagoen Txoko tabernakoekin hitz egin nuen, eta norbaitek koktela eskatzen badu, hango zerbitzariak prest daude egiteko. Liburuaren aurkezpenean ere prestatu genuen. Whiskia, vodka eta cointreau ditu.

Zinema garrantzitsua izan da zuretzat?

Zinema eta Urbasa. Izan ere, gurasoak Etxabarrikoak dira, eta askotan ikusten genuen nola filmatzen zuten Urbasan. Banuen buruan feriatzaileei buruzko zerbait kontatzeko asmoa, eta zinemarekin lotzekoa. Liburuan agertzen den ia guztia gezurra da, baina oso ongi dokumentatutako gezurra.

Nola dokumentatu zara?

Ahozkotasuna oso inportantea izan da niretzat. Batik bat jakiteko zehatz-mehatz nolakoak ziren kaleak eta ingurunea garai horretan. Hemeroteka asko ikusi ditut, bereziki Iruñeko Udal Artxiboarena. Leku izen asko agertzen dira liburuan. Horrek kontakizunari ea trabarik egiten zion galdetu nien editoreei, eta, ezetz esan ostean, horiek mantentzea erabaki nuen. Zer dela eta? Iruñea edo Urbasa ezagutzen duen irakurleari balio erantsi hori emateko.

Egin daiteke protagonistek egin zuten ibilbidea orain?

Egin dut, baina maletarik gabe. Aurtengo sanferminetan, Iñigo Aranbarri, Alberto Barandiaran, Patxi Uharte eta laurok ibili ginen kale horietatik. Hamaiketakoa hartu genuen liburuan agertzen den ostatu batean, La Navarran. Ni prest nago eleberria irakurri duten lauzpabost lagunekin ibilaldia errepikatzeko eta nirekin liburua ezagutzeko. Maletarekin eta maleta gabe. Gauza bitxia gertatu zitzaidan joan den astean, eta erabat harritu ninduen. Astelehen arratsaldean izan zen, eta Xabier kaleko Karridendatik irteten ari nintzen presaka. Oinez zihoazen bi gazte, nik ezagutzen ez nituenak, eta batek bizikleta bat zeraman. Atera nintzenean, biak jiratu ziren, eta segituan esan zion batak besteari: "Hara! Feriatzailea!". Tontakeria da, baina sekulako ilusioa egin zidan. Penaz, geratu ez nintzelako. Baina gure hiriaren imajinariorako zer edo zer utzi baldin badut, primeran. Horrekin konplitu dut.

Lehen liburua duzu. Zer moduzko esperientzia izan da?

Etxean argitaratu dut. Susakoa naiz, eta 25 urte daramatzat kolaboratzen. Arnasa handiko lehen lana da hau, eta gustura aritu naiz. Beharra baino gehiago, momentu batean obsesio bilakatu da, baina dibertimendua izan da niretzat. Patton filma, Iruñea eta Urbasa bera dira kontakizunaren attrezzo. Baina, momentu batean, attrezzo baino gehiago dira, edo hori lortzen saiatu naiz, bederen.