Une honetan udal mapa aldatzeko bi proiektu daude martxan, bata Nafarroako Gobernuak abian jarritakoa —atzo hasi ziren eztabaidatzen parlamentuan— eta bestea Espainiako Gobernuak abian jarri nahi duena. Bi proiektuen aurka agertu dira Nafarroako 63 udal eta 61 kontzeju, eta ezohiko bilera bat egiteko eskatu dute Nafarroako Udalerri eta Kontzejuen Federazioan. Gainera, salatu dute orain arte ez dela izan bi proiektuetan parte hartzeko aukerarik.

Joan den urrian aurkeztu zuen gobernuak Nafarroako Toki Administrazioa Berrantolatzeko Foru Legea. Denbora batez proiektua aurkeztu ostean, atzo hasi ziren eztabaidatzen Nafarroako Parlamentuan.

Pedro Gastearena Atarrabiako alkatearen hitzetan, "Nafarroako Udalerri eta Kontzejuen Federazioko zuzendaritzak udalerri guztien izenean onartu zuen udal mapa aldatzea, baina guk ez dugu ez eztabaidatu ezta onartu ere". Arrazoi horregatik, eztabaida abiatzeko, federazioaren ezohiko bilera egiteko eskatu dute. Gainera, 124 udalerri eta kontzejuetako ordezkariak ziur agertu dira bi proposamen berriek ez dutela herritarren errealitatea hobetuko.

Krisi ekonomikoaren eraginez, gero eta zailagoa da familien iraupena. Hala, Nafarroan gero eta etxe gehiagotan erretiratutako pertsona baten erretiro soldata da diru iturri bakarra. Denera, CCOO sindikatuak egindako ikerketa baten arabera, 3.596 famil...

BERRIAren hamargarren urteurrenaren harira, Zertarako hegoak antzezlana prestatu du Metrokoadroka Sormen Laborategiak. Oier Guillan (Errenteria, Gipuzkoa, 1975) arduratu da testuaz. Orain arte, antzezlanak harrera ona izan duela adierazi du Guillanek....

Ehun urte bete zituen iragan ostiralean Berako Modesta Huartek. Agerra auzoan sortu zen, 1913ko maiatzaren 17an. Elkarrizketa polita izan zuen Isidora Agirre Berako udaleko zinegotziarekin eta Marisol Taberna alkatearekin. 25 urte zituela, Patricio Iriarterekin ezkondu zen. Seme bakarra izan zuten —argazkian ageri da harekin—, Pakito Iriarte. Huartek berak onartu duenez, beti hobeto bizitzeko desioa izan du, eta, horregatik, taberna bat hartu zuen senarrarekin batera. Horrez gain, fabrika bateko langileei ardoa ere saltzen zien. Aitortu duenez, gaztaroan lanerako bizi izan zen; egun lana bizitzeko egiten dela esan du, umoretsu.

2011n DNE Derecha Navarra y Española Garinoaingo udal gobernura iritsi zenetik herria "utzita" dagoela salatu zuen Aupa Garinoain plataformak, Nafarroako Parlamentuan asteartean egindako agerraldian. Alde horretatik, guztien artean egoerari irtenbidea aurkitzen laguntzeko eskatu dute Aupa Garinoain plataformako ordezkariek.

Carlos Sola Aupa Garinoain plataformako kideak gogorarazi duenez, Derecha Navarra y Española alderdiak aldeko hemezortzi boto lortuta erdietsi zuen udal gobernua. Argi utzi du alderdi politiko horrek ez duela ordezkatzen Garinoaingo herritarren gehiengoa — 305 lagunek zuri bozkatu zuten—. "Guztion artean irtenbidea aurkitu behar diogu honi, Garionainek herritar guztiak ordezkatzen dituen udal gobernua izan dezan", azaldu du Solak.

Duela zenbait hilabete, Derecha Navarra y Españolako zazpi zinegotzietatik lauk dimisioa eman zuten. "Ordutik, udala garun-heriotza egoeran dago", dio Solak. Martxotik, udal gobernua hiru lagunek soilik osatu dute: Javier Etxarri alkateak eta Jaime Fernandez eta Alfonso Gil zinegotziek. Azken biak Alternativa Española alderdiko kideak dira, eta Madrilen bizi dira.

Hala ere, asteartean jakin zenez, datozen egunetan bi zinegotzi berrik osatuko dute Garinoaingo udal gobernua. Bi hautetsi berriak Jose Andres Valencia eta Miguel Laspalas dira. Valencia pasa den udal hauteskundeetan Derecha Navarra y Españolako zerrendaburu izan zen Lizarrako udal bozetan, eta hirugarren Lukingoetan. Laspalas, berriz, hirugarren postuan aurkeztu zen DNEko Lizarrarako alkatetzarako zerrendan, eta bigarren Lukingoetan.

Irtenbiderik, apenas

Dozenaka ekinaldi egin ditu Aupa Garinoain plataformak jakinarazteko DNE alderdi politikoak ez dituela ordezkatzen Garinoaingo herritarrak: elkarretaratzeak, manifestazioak... Hala ere, Nieves Cipres buru den alderdiak behin eta berriz nabarmendu du udal gobernua beren esku izateko "zilegitasun osoa" dutela.

Parlamentuan egoerari aterabide errazik ezin zaiola aurkitu jakinarazi zuten hainbat alderdi politikotako ordezkariek. Maria del Carmen Otxoa PSNko parlamentariak, esaterako, jakinarazi zien plataformako kideei parlamentuak ez duela inolako arma politikorik Garinoaingo egoera indargabetzeko. Hala, heldu den udal hauteskundeetan hautagaitza aurkeztera gonbidatu zituen Aupa Garinoaingo kideak. Bestalde, Victor Rubio Bilduko parlamentaria DNEren aurkako mozioak aurkezteko eta presioa egiteko prest agertu zen. Alde horretatik, Xabi Lasa Aralarreko parlamentariak udalak egiten duena gertutik zaintzea proposatu zuen.

Bost urte daramatza Gregorio Diaz Ereñok (Barakaldo, 1959) Jorge Oteiza museoko zuzendari lanetan. Urte hauetan guztietan museoa sendotu dela eta Oteizaren izena unibertsala izateko lanean jarraituko dutela azpimarratu du.

Hamar urte bete ditu aurten museoak. Zer balorazio egiten duzu?

Poliki-poliki museoa finkatu da, eta, era berean, Oteizaren memoria sakonki aztertu dugu, bai egindako erakusketekin, baita argitalpenekin ere. Museoak marka izatea lortu dugu, eta horma hauek gordetzen dutenari ahotsa eman diogu. Esan dezakegu Oteizaren memoria eraiki dugula —eraikitzen ari gara—. Hamar urteren ondoren, baikor gaude, eta proiektua sendo dago.

Oteizaren inguruko interesak egun aitzina jarraitzen du.

Gero eta gehiago. Izan ere, ikertzen dugunean Oteizaren inguruan, gehiago ezagutzen dugu. Berriz ezagutzen dugu, eta ikusten ez genituen esparru batzuk agerian geratzen dira. Deskubritzen ari gara. Orain, haren heriotzaren hamargarren urteurrenean, lehen baino askoz gehiago ezagutzen dugu Oteiza. Haren nortasuna oso indartsua zen, eta gizartearen zati batentzat Oteizaren nortasunak obra gainditzen du. Guk orekatu behar ditugu bi elementu horiek, nortasuna eta obra. Azken finean, obra, aldi berean, artista da.

Mitoaren izaera erantzi, adibidez?

Bai. Seduktore aparta zen Oteiza, eta bere sortzeko gaitasunarekin ikusleak erakartzen zituen. Dena den, mitoaren irudia arriskutsua eta kaltegarria izan daiteke. Batik bat ikusleak bere sorkuntzaren errealitatetik aldentzen dituelako. Nik uste dut gaur egun bi elementu horiek orekatzen ari direla, eta gizartea kontziente da Oteizak sortzaile moduan duen garrantziaz. Guretzat hori ezinbestekoa da.

Poeta, pentsalari, arkitekto, eskultore… Artista zen Oteiza.

Oteizaren obrek arte guztiak hartzen dituzte beren gain. Mundua eraikitzen du, eta bereziki gizartearentzat lan egiten du, gizartea eraldatzeko. Horregatik, sortzailea izateaz gain, zerbait gehiago da Oteiza. Erabat erreaktiboa zen, eta orduko gizartearen bultzagarria.

Eraldatzailea zen. Horregatik jaso zituen hainbeste porrot?

Sortze prozesuan hainbeste konprometitu zenez, mugak gainditu zituen eta mundu artistikoaren aurretik zihoan. Horregatik, arazoak izan zituen, gehienak jendeak ulertzen ez zuelako. Gerora, urteak pasa ahala, merezimendua eman diote. Baina porrotak logikoak dira. Gizarteak ez zuen ulertzen hark zer eraiki nahi zuen, gizarteak ezin zion haren erritmoari jarraitu. Hala ere, porrotak akuiluak ziren Oteizarentzat, aurrera jarraitu zuen, eta horrela egin zuen hil arte. Nafarroan utzi zuen bere ondarea, eta ondareak toki fisikoa du, museoa, baina Oteiza bezalakoa da: muga geografikoak gainditzen ditu. Gizadiari eman zion ondarea Oteizak, eta bizirik dagoen museoa nahi zuen.

Bizirik dagoen museoa da Altzuzakoa?

Bai. Bizirik dagoen museo bat poliki-poliki egiten da. Bisitariek ere eraikitzen dute museo bizia. Hortaz, elementu dinamikoa da. Bisitariek Oteizaren obra ikustean berezko historia eta museoa sortzen dute. Gure lana gizartea inplikatzea da. Orain zuhurrak izan behar dugu, arretaz eraiki behar dugu memoria, eta zorroztasunez. Azken finean, emozioen bidez, museoa gizartea eraldatzeko lekua izatea nahi dugu. Bizirik dagoen museo batek emozioak eragiten ditu, eta edertasun emozional horrek eragiten du norberaren eraldatzea. Baina ez dugu nahi museoa masiboa izatea. Hona etortzen direnak paseatzen dira.

Museoak unibertsala egin du?

Bera da unibertsala. Egun, uste dut modu biziago batean uler daitekeela Oteizaren pentsamendua. Hamar urte hauetan Oteizaren biografia lantzen aritu gara, eta horretan gabiltza. Oteizaren diskurtsoa oso irekia eta aniztuna da, ez da inoiz agortzen.Guk nahi duguna da Oteizaren izenak, ezaugarri eta berezitasun guztiekin, izaera unibertsala izatea, mundu guztian egotea. Oteizak zintzotasun osoarekin utzi zuen artearen mundua, baina inoiz ez zion sortzeari utzi. Bere nahia izan zen, eta Euskal Herrira itzuli zen, etxera. Ez zuen parte hartu nahi museoetan, ezta arte galeriatan ere. Gizon aurreratua zen Oteiza. Pauso bat aurreratuta zihoan beti. Hark uste zuen artea gizartearena dela, eta erabat apurtzailea zen. Beti protestatzen zuen, baina ez ziren protesta soilak. Bidegabekerien aurka agertzen zuen kexa. Hezkuntza, kultura, politika… Oso gizon konprometitua izan zen, eta egun horrela izanen litzateke bizirik balego.

Hamar urteren ondoren, patronatuko batzuek esaten dute museoak egun den baino gehiago izan beharko lukeela, ez dagoela Oteiza osoa.

Hemen Oteiza osoa dago, bere esparru guztietako lanak jaso ditugu. Museoak ahalegin handiak egin ditu artistaren alde guztiak jasotzeko. Dena hobetu daiteke, baina uste dut hamar urte hauetan Oteizaren pentsamendua finkatu eta hedatu dugula. Lana presarik gabe egin behar dugu. Esparru guztiak elkartu behar ditugu osotasunera iritsi arte. Azken finean, batzea da kontua. Gainera, museoak lan egin du nabarmenkeriarik gabe, ikuskizunik gabe.

AEK-k kanpaina bat jarri du martxan, jende gehiagori euskara ikasteko aukera emateko eta euskara ikasteak doakoa izan beharko lukeela aldarrikatzeko. Hala, doako euskarazko eskolak ematen ari zaizkio nahi duen orori. Uda bitarte egonen dira Nafarroako hainbat herritan, eta azaldu dute egitasmoak "sekulako interesa" piztu duela. Bihar, Iruñeko Sanduzelai auzoan eta Tafallan egonen dira ordubeteko eskolak ematen, eta, datorren astean, deialdi berezi bat eginen dute.

Maiatzaren 23an, Iruñeko Gaztelu plaza "euskaltegi" bihurtuko dute AEK-ko kideek. "AEK-ko euskaltegietan aritzen diren ikasle guztiak egonen dira, eta, gainera, ordubeteko euskara eskola emango diogu prest dagoen herritar orori", azaldu du Helios Del Santo AEK-ko kideak.

Dagoeneko, hamar bat saio eskaini dituzte Garesen, Agoitzen, Otsagabian eta Villatuertan, besteak beste. Euskaltegietan, gau eskoletan, kalean eta ikasleak hartzeko prest dauden elkarteen egoitzetan emanen dituzte.

Bi eskola mota eskaintzen dituzte: batetik, euskara ez dakitenentzako eskolak, eta, bestetik, dagoeneko ikasten ari direnentzako eskolak. Lehenengoetan, komunikatzeko oinarrizko gauzak irakatsiko dituzte. Ikasleek rol aktiboa izatea sustatu nahi du AEK-k. Klaseen "balizko faktura" Nafarroako Gobernuari helaraziko diote.

S ei hilabete igaroko ditu Danimarkan. Dagoeneko lau egin ditu, eta bi baino ez zaizkio gelditzen iparraldeko herrialdean. Uztailean itzuliko da Nafarroara Garazi Itoiz (Rocaforte, 1990), boluntariotza proiektu batean aritu ondoren.

Europako Boluntariotza Zerbitzuaren bidez lortu du hara joatea, eta ingurumen proiektu batean aritzen da, Kopenhagen. 5 eta 10 urte bitarteko umeekin lan egiten du, eta haurrei balio ekologikoak ezagutarazten eta garatzen laguntzen die. Boluntariotza zerbitzuak Europan hamaika proiektutan parte hartzeko aukera ematen du: "Nik gaia —ingurumena— argi nuen, eta proiektua horren harira aukeratu nuen, ez herrialdeagatik", adierazi du Itoizek. Hala ere, gustura dago herrialdean, eta Danimarkaz gozatzen ari da.

Kopenhagetik 45 kilometrora dagoen komunitate ekologiko txiki batean bizi da, Munksogarden. Ehun etxe inguru ditu, eta herritarrak taldeetan bizi dira. "Komunitate osoa ingurumena ahalik eta gehien zaintzeko ezaugarriekin diseinatuta dago, eta han bizi direnek herriko lan eta jardueretan parte hartu behar dute". Adibidez, talde bakoitzak elkarrekin afaldu behar du astean hiru aldiz.

Gizarte eta ingurumen politiketan Danimarka munduko herrialderik aurrerakoienetako bat dela esaten da. Ingurumen Zientziak ikasi ditu Itoizek, eta horrela dela uste du, batez ere gizarte politiketan. "Gizarte ordenatua eta ekonomikoki egonkorra egituratu da herrialdean, gizarte politika aurrerakoi eta zabalei esker". Ingurumenari dagokionez, berriz, alde eta kontrako jarduerak ikusi ditu Itoizek. Alde batetik, garraio publikoa asko erabiltzen da, eta bizikletaren erabilera oso hedatuta dago. "Bidegorriei jarraituta toki askotara iristeko aukera dago, eta herritarrek gehienetan bizikleta erabiltzen dute edozein zeregin egiteko; Kopenhagen, adibidez, %40k erabiltzen dute bizikleta egunero", azaldu du.

Baina kontrako jardueren artean, hondakinen arazoa aipatu du Itoizek: "Zaborraren bilketa masiboa egiten dute, eta gehiena errausten dute; soilik latak eta beira bereizten dituzte". Hala ere, zenbait auzo eta herritan birziklatze sistema "eraginkorra" dutela dio Itoizek.

Daniar guztiek dute hezkuntza eta osasunerako zaintza osoa doan izateko eskubidea, eta horren truke zerga handiak ordaintzen dituzte herritarrek. Batez beste diru sarreren %55 ordaintzen diote estatuari: "Daniarrei ez zaie inporta zerga handiak ordaintzea, horren truke jasotzen dituzten zerbitzuak onak, kalitatezkoak eta doakoak badira; sistemak ongi funtzionatzen du". Gainera, daniar gazteen independentzia bermatzeko, 18 urte betetzen dituztenean gobernuak diru laguntzak ematen dizkie gurasoen etxea uzteko eta bere kabuz bizitzeko. "Norberak bere bizimodua eraikitzeko pizgarriak dira", dio Itoizek.

Hala ere, Euskal Herrian laguntza horiek sortzeko, gizartean ikuspuntu aldaketa bat beharrezkoa dela uste du Itoizek: "Pentsaezina iruditzen bazaigu, ez dugu inoiz aukera hori izanen, eta aberasgarria izanen litzateke denontzat". Ohikoa izaten da, gainera, gazteek eskola amaitu ondoren urte batzuk hartzea beste gauza batzuk egin eta etorkizuna nola bideratu ongi erabakitzeko. Horrela, batez beste, 23 urterekin hasten dute unibertsitatea. "Hemengo lagunak harritu dira 22 urterekin karrera amaitua dudalako; nire adina dutenak unibertsitateko lehenengo mailan daude".

Ongi moldatu da Itoiz daniarrekin, eta komunitatean bizi diren lagunekin familia handia osatu du. Hotzak diren ospea dute daniarrek, baina ez dago baieztapen horrekin guztiz ados: "Hasiera batean gu baino zertxobait itxiagoak dira, baina haiekin hitz egiten hastean, oso jatorrak eta atseginak dira". Euskal Herriko begiekin ikusita, indibidualistak dirudite, eta Itoizek hezkuntzarengatik dela azaldu du. "Eskoletan hezkuntza oso pertsonalizatuta dago, eta haur bakoitzak bere erritmoa du. Hezkuntza hori edukitzeak bizitzako beste arlo batzuetan du islada, baina ez dut uste txarra denik".

Danieraz ikasten dute eskoletan, baina ingelesa da herrialdeko bigarren hizkuntza nagusia, eta guztiek dakite. "Oso zaila da daniera. Atzerritarrok hiru urteko ikastaroa dugu dohainik, hiru urte behar direlako danieraz ongi egiteko; hala ere, ikastaroa egin duten atzerritarrak ezagutu ditut, eta oraindik lan handia egin behar dute danieraz aise moldatzeko".

Groenlandiera eta faroera ere hitz egiten da Groenlandian eta Faroe uharteetan. Danimarkaren zati dira, baina lurralde autonomo gisa funtzionatzen dute. Berezko hezkuntza eta osasun sistema dute, baina, hala ere, bi herrialdeek Danimarkarekin duten menpekotasuna "berebizikoa" da. "Adibidez, unibertsitate ikasketak egiteko ia ezinbestekoa da Danimarkara joatea". Unibertsitate bakarra dago Groenlandian, Nuuken, eta 150 ikasle inguru aritzen dira han.

Etxarri Aranatzen, aurrera eginen du autodeterminazio eskubidearen inguruko herri galdeketak. Joan den ostiralean, udalak osoko bilkura egin zuen galdeketarekin jarraitu edo ez erabakitzeko, eta galdeketaren alde egitea erabaki zuten. PPko zinegotzi bakarrak bozkatu zuen aurka, eta Bilduko sei zinegotzik eta NaBaiko hiruk egin zuten herri galdeketaren alde.

Kontsultan, galdera hau egingo diete herritarrei: "Ados al zaude Etxarri Aranatz, Euskal Herriko udalerria izanda, Europako Estatu independente berri baten parte izatearekin?". Otsailaren 2an abiatu zuen Etxarri 2012+1 egitasmoak galdeketa prozesua, eta udalari "erabakitzeko eskubidea bermatzeko eskaera" egin zion. 27/2007 Foru Legearen arabera, erroldakoen %10en babesa behar dute herri galdeketa egiteko, eta Etxarri 2012+1 egitasmoak 360 sinadura ditu. "Errolda kontuan hartuta, berrehun sinadura behar genituen", adierazi du Mikel Mundiñano egitasmoko kideak. Hortaz, udal batzarrean onartu zuten testuak dio "benetako demokraziaren balioetan" sakondu nahi dutela, "hala nola herritarren elkarbizitzan, parte hartzean eta herritarren iritzia aintzat hartzean".

Nafarroako Gobernuak Arbizun eta Etxarri Aranatzen "terrorismoa goresten duten pintaketak" ezabatu ditu, "udalek garbitzeari uko egiten dietelako". Arbizuko eta Etxarri Aranazko udalei duela hilabete eskatu zieten pintaketak ezabatzeko, eta, epea amai...