Ansoleaga eta Campana kaleek bat egiten duten tokia Iruñeko lekurik garaiena da. Xafla biribil bat jarrita dago bertan, bitxikeria ezagutzera emateko. Horrez gain, Kontuen Ganberaren parean dagoen plaza Iruñeko plazarik txikiena da. 1965. urtean sortu zen, lekuan zeuden etxe batzuk eraistean.
Eguraldiaz mintzo
Denak eguraldiaz ari dira, gu ez", zioen hasieran ferrokarril-kanpaina batek, gero ezkerreko ikasleen sindikatu batek, azkenik Hedoi Etxartek. Eguraldiaz mintzatzearen kontrako jarrera lehenagotik dator, dena den. Oscar Wildek Fidel izan beharraz antzezlanean Gwendolen pertsonaia azkar, distirant eta eskarmentudunari atera eta lehen esaldian zera esanarazten dio: "Otoi, ez niri eguraldiaz hitz egin, Mr. Worthing. Jendeak eguraldiaz hitz egiten didan bakoitzean beste zerbait adierazi nahi duela iruditzen zait. Eta horrek oso urduri jartzen nau".
Niri gero eta gehiago gustatzen zait eguraldiaz hitz egitea, zahartzearen albo-ondorioetako bat izango dela susmatzen dut. Auzokideekin atarian edo igogailuan elkartzeari gehienetan ihes egiten diedan arren —oraindik ez naiz hainbeste ere zahartu—, haiekin edo ezezagunekin suertatzen naizenetan, jada ez naiz —hain— deseroso egoten eta lotsagabe ekiten diot atmosferako gertakariei, lehen, orain edota gerokoei, errepasatzeari. Hizkuntzaren funtzio fatikoa delakoaren garrantziaz jabetzea izan daiteke adinak ematen duen irakaspenetarik bakarra. Nik batzuetan esperimentuak egiten ditut hitz aspertu hauen mugekin. Luzera neurtuz, esaterako, halako solasa bat luzatu eta luzatuz bestea deseroso sentiarazi arte. Edo edukiak aztertuz. Esaterako, norbaitek "ba, ematen du freskatzen hasi dela" bota, eta nik baieztatzeko tonuarekin justu kontrakoa esan sistematikoki: "Bai, orain beroago dago", edo ustez zerbait desegokiaz erantzun: "Bai, eta badirudi Palestinari berriz eraso diola Israelek", edo bestearen esaldiarekin errimatzen duena zerbait bota nik "bai, ezin egokiagoa orain franela". Egiaztatu dut ia berdin duela zer diozun.
Agian gurekin ere holako esperimentu bat egiten ari dira komunikabideetako arduradunak. Eguraldiaren espazioa handituz doa, denbora batetik hona. Eguraldia teleberrietatik independizatu zuten —antza, iragarkiak tartean sartu ahal izateko—, baina ezkutuan informatiboetara itzuli da. Diskrezioz hasieran, lotsagabe azkenaldian. Bero sapak ireki dezake informatibo bat, elurte bat iritsi daiteke egunkariko portadara —argazkiak batzuetan zinez dira ederrak—, eskuineko orrialdetako notizia zabal bat eguraldiaren iragarpena izan daiteke "hurrengo asteartetik aurrera 24 gradura jaitsiko da tenperatura".
Lagunartean ere udaberria iristen ez delako kexua maiz erabiltzen dute. Whatssapera maiz bidaltzen dituzte, oraingoz bromazko tonuan, Iruñea eta Mordor lotzen dituzten irudi manipulatuak. "Euskal uda" instalatzen ezin den ordenagailuko programa dela iradokitzen duen txiste irudizkoa zehazki zazpi aldiz bidali didate, baita beren burua euskalduntzat ez daukaten lagun nafarrek ere. Kezkatzen hasita nago.
Zaharren txirotzeaz ohartarazi du CCOOk
Krisi ekonomikoaren eraginez, gero eta zailagoa da familien iraupena. Hala, Nafarroan gero eta etxe gehiagotan erretiratutako pertsona baten erretiro soldata da diru iturri bakarra. Denera, CCOO sindikatuak egindako ikerketa baten arabera, 3.596 famil...
Udal mapen aldaketaren aurka agertu dira 124 udalerri eta kontzeju
Une honetan udal mapa aldatzeko bi proiektu daude martxan, bata Nafarroako Gobernuak abian jarritakoa —atzo hasi ziren eztabaidatzen parlamentuan— eta bestea Espainiako Gobernuak abian jarri nahi duena. Bi proiektuen aurka agertu dira Nafarroako 63 udal eta 61 kontzeju, eta ezohiko bilera bat egiteko eskatu dute Nafarroako Udalerri eta Kontzejuen Federazioan. Gainera, salatu dute orain arte ez dela izan bi proiektuetan parte hartzeko aukerarik.
Joan den urrian aurkeztu zuen gobernuak Nafarroako Toki Administrazioa Berrantolatzeko Foru Legea. Denbora batez proiektua aurkeztu ostean, atzo hasi ziren eztabaidatzen Nafarroako Parlamentuan.
Pedro Gastearena Atarrabiako alkatearen hitzetan, "Nafarroako Udalerri eta Kontzejuen Federazioko zuzendaritzak udalerri guztien izenean onartu zuen udal mapa aldatzea, baina guk ez dugu ez eztabaidatu ezta onartu ere". Arrazoi horregatik, eztabaida abiatzeko, federazioaren ezohiko bilera egiteko eskatu dute. Gainera, 124 udalerri eta kontzejuetako ordezkariak ziur agertu dira bi proposamen berriek ez dutela herritarren errealitatea hobetuko.
Hamaika istorioko etxea
Kale lasaia eta isila da Iruñeko Alde Zaharreko Ansoleaga. Ia mugimendurik gabekoa, eta ia merkataritzarik gabekoa. Kaleko etxeek, hala ere, hamaika istorio eta bitxikeria gordetzen dituzte barruan. Horren adibidea da Ansoleagako 10. zenbakia. Iruñeko etxerik zaharrena da, eta zein urtekoa den jakin ezin den arren, XIII. mendekoa dela diote. Han du egoitza Nafarroako Kontuen Ganberak 1995. urteaz geroztik, baina lehenago ere han izana da —1524tik 1837ra—.
Izan ere, istorio eta erabilera anitzeko eraikina izan da Ansoleaga karrikakoa. Haren hormek gordetzen dutena karrikaratu du orain Fermin Erbiti Nafarroako Kontuen Ganberako komunikazio arduradunak liburu batean: Kontuen Ganbera, Iruñeko etxe zaharrenaren eta ingurukoen istorioak. "Gezurra dirudi eraikin honek hainbeste erakunde eta hainbeste jende hartu izana mende hauetan guztietan", esan du Erbitik. Istorio horiek guztiak bildu ditu, eta argazki zaharrekin kontakizun ilustratua osatu du.
Ansoleagako etxearen historia, beraz, XIII. mendean hasten da. Pedro de Berio Otazu sendiaren jauregia zen, eta han bizi izan ziren Gaztelako errege Karlos I.ak 1524an etxea erosi zien arte. Erregeak Kontuen Ganbera izateko egokitu zuen, eta bertan aritu ziren aditzaileak —egungo kontu ikuskariak— 1836an erakundea desagertu zen arte. Besteak beste, zergak kudeatzea eta erregearen eskubideak administratzea ziren erakundearen zereginak.
Hala ere, Kontuen Ganbera 1365. urtekoa da. Nafarroako errege Karlos II.aren erregealdian sortu zen, erresumaren egoera ekonomiko txarra konpontzeko asmoz. "Epaitegia ere izan zen, eta Madrilgo Gobernuak ez zuen begi onez ikusten. Erasoak etengabeak izan ziren, eta erakundea ahuldu zen", azaldu du Erbitik. Nafarroako Erresuma azken hatsa ematen ari zen garaian, 1837. urtean, Madrilgo gobernuak egindako dekretu baten ondorioz desagertu zen erakundea.
146 urteko etenaldia izan zuen Kontuen Ganberak. Izan ere, 1982. urtean Nafarroako Parlamentuak erakundea berriro martxan jarri zuen. Egun, hala ere, ez du orduko funtziorik betetzen. Diru publikoaren kudeaketaz arduratzen da, eta aholkuak ematen dizkio Nafarroako Parlamentuari. Horrela, 1995. urtean itzuli zen Kontuen Ganbera bere eraikin historikora. Bitartean, Iruñeko beste hiru eraikin izan zituen lantoki, baina argi du Erbitik erakundearen nahia beti izan dela Ansoleaga karrikara itzultzea. "Erreinuaren garaiko egoitza bera duen Nafarroako erakunde demokratiko bakarra da".
Nafarroak Kontuen Ganbera izateko eskumena galdu zuenean, hamarkada batzuk igaro zituen etxeak hutsik, eta "erabat utzita" geratu zen hainbat urtez. Hala ere, 1868. urtetik aurrera mugimendua ez da eten Ansoleaga karrikako eraikinean. Ordutik, hainbat erakunderen egoitza izan da, horietako asko kulturarekin loturikoak. Monumentuen Batzordearen egoitza izan zen, eta euskararen alde lan egin zuten bi erakunderen egoitza —Nafarroako Euskara Elkargoa eta Euskararen Akademia—. Nafarroako lehenengo museoak Ansoleaga karrikako etxean ireki zituen ateak, eta Vianako Printzea erakundea ere han aritu zen. Horrez gain, Nafarroako Unibertsitateak eta Foruzaingoak erabili zuten etxea.
Iruñean gelditzen den gotiko zibileko eredu bakarra da Ansoleagakoa, eta etxeak harrizko horma sendoak gordetzen ditu oraindik ere. Erbitik ez du dudarik haren balio historikoaren inguruan. Ateburuan dorrea du, baita leiho puntadun batzuk ere. 1868. urtean monumentu nazional izendatu zuten, eta batez ere Monumentuen Batzordeko kideak arduratu ziren etxearen egoeraz. Mendez mende etxea zaharberritu eta egokitu da.
Kontuen Ganbera desagertu zenean, Jose Yanguas Miranda diputazioko artxibozainak hartu zuen hango liburuak gordetzeko eta lekuz aldatzeko ardura, XIX. mendean. "Hari esker gordetzen ditugu artxibo eta txosten guztiak. Adituen arabera, ez dago Europan beste inon Behe Erdi Aroko horrelako beste artxiborik", azaldu du Erbitik. Egun, agiritegi guztiak Nafarroako Artxibo Nagusian daude.
1993. urtetik da Erbiti Kontuen Ganberako komunikazio arduraduna. Gutxika-gutxika lortu du eraikinaren historia —eta istorioak— osatzea. Dokumentazio lan handia egin du Nafarroako Artxibo Nagusian, eta Ansoleaga kaleko bizilagunei galdezka aritu da. "Ezagutzen ez nituen kontuak deskubritu ditut horrela; Iruñeko lehenengo euskaltegiaren egoitza izan zela urtebetez, adibidez". Izan ere, 1951. urtean diputazioak martxan jarri zuen Euskararen Akademia Ansoleaga karrikako etxean, eta urtebetez 33 ikasle aritu ziren. Hurrengo urtean ikasle kopurua handitu egin zen, eta eskolak lekuz aldatu behar izan zituzten. Dena den, 1970. urtera arte iraun zuen akademiak, eta, denera, 300 ikasle aritu ziren. 1974an sortutako Arturo Campion euskaltegiak hartu zion lekukoa.
Gardentasuna oinarri
Funtsezkoa ikusten du Erbitik Kontuen Ganberak egiten duen lana, eta, are gehiago, eraikina nafarrei zein bisitariei ezagutaraztea. Horregatik ditu beti ateak zabalik: "Bisita gidatuak antolatzen ditugu, interes handiko eraikina baita". Hori horrela izateko ahalegin handiak egin dituztela azaldu du Erbitik, eta diru publikoaren erabilera kontrolatzen duen erakundea izanik, erakundearen "gardentasuna" azpimarratu du. "Gobernuak erakundea berrezarri zuenetik gardentasun osoz lan egin dugu, hori baita gure armarik garrantzitsuena". Erakundeak egindako txosten batzuek, gainera, oihartzun handia izan dute komunikabideetan. Gogora ekarri du erakundeak ateratako lehenengo txostena, "zalaparta ugari" eragin zituelako gobernuan. "Gure indarra ere hori da, ezagutaraztea; izan ere, nafar guztiek dute eskubidea gure lanaren berri izateko".
Jarraituko du erakundeak fiskalizatze lanak egiten, bisitariak erakartzen, eta jarraituko du istorioak gordetzen eta, era berean, historia eraikitzen ere.
“Hemengoa zaindu, eta hangoa errespetatzen dute suitzarrek”
Zurich Suitzako hiririk handiena da, bai eta interesgarriena ere. Ez litzaidake gustatuko Suitzako beste hiri batean bizitzea". Argi du Miren Garatek (Lizarra, 1966). Duela hogei urte iritsi zen Suitzara, eta han eraiki du bere bizitza. Lana, lagunak, senarra...: "Hona etorri nintzen suitzar batekin maitemindu nintzelako".
Hogei urte hauetan denetarik egin du Zurichen. Arkeologia ikasketak ditu Garatek, eta hasieran arkeologia indusketetan aritu zen. Hamaika urtez, gaztelerazko irakaslea izan zen ikastetxe batean, eta, egun, Frantziako lagun batekin hizkuntz eskola bat sortu du Zurichen. "Bost hizkuntza irakasten ditugu, eta gure bezero gehienak banketxeetako langileak dira". Izan ere, garrantzitsuak dira hizkuntzak Suitzan. Lau dira ofizialak: italiera, frantsesa, alemana eta erromantxera. Gehien erabiltzen dena alemana da, baina suitzar gehienek hizkuntza bat baino gehiago dakite. Garatek italiera eta alemana menperatzen ditu. Zurichen gehien hitz egiten diren hizkuntzak erromantxera eta alemana dira. Erromantxerak dialektoak ditu, eta, batik bat, ahozko hizkuntza da. Garatek dio suitzarrak oso harro daudela haien hizkuntza guztietaz, eta, gainera, politikariak hizkuntza guztietan mintzatzen direla. "Hemengo kultura eta identitatea zeharo babesten dituzte; hemengoa zaindu, eta hangoa errespetatzen dute".
Suitzako Alpeak dira, dudarik gabe, herrialdeko lekurik erakargarriena. Alpeetako amildegi malkartsuek, beti elurrez estalita dauden mendi garaiek eta glaziar handiek postalak dirudite. Hala ere, Garatek hirietako "xarma" maite du. Zurichek, adibidez, kultur eskaintza "zabala" du. "Oso aberatsa da, eta denetarik egiteko aukera dago. Bizi-kalitatea oso ona da". Garraio publikoak oso ongi funtzionatzen du, eta hiriak oso garbiak daude. Gainera, Zurichen erdialdean laku handi bat dago, eta, udan, jende andana joaten da eguna pasatzera.
Multikulturalitatea da Zuricheko beste ezaugarri bat: "Hemen herrialde guztietako jendea bizi da, eta ongi integratzen dira. Ezagutu ditudan suitzar gehienak atzerritarrekin daude ezkonduta". Hala ere, arrazismoa badagoela dio Garatek. "Modu sotilago batean, hori bai".
Dena den, oro har, suitzarrak begirunetsuak eta hezibide onekoak dira. "Hemen denetarik dago, mundu guztian bezala". Baina, nafarrekin alderatuz, Garatek uste du ez direla batere "espontaneoak". Dena dute antolatua. Esaterako, norbaitekin afaltzeko edo zerbait hartzeko, hilabete lehenago egiten dute plana. Bitxia egiten zaio Garateri suitzarrek beti topa egiten dutelako ospakizunetan. "Nafarroan ez bezala, hemen banaka egiten dute topa, begietara begiratzen eta bakoitzaren izena esaten. Behin gertatu zitzaidan kopa hartu nuela, eta topa egin gabe edaten hasi nintzela".
Esan bezala, herrialde aberatsa da Suitza, eta aukera handiak eskaintzen dizkie herritarrei. Erosteko ahalmena oso altua da, eta asko bidaiatzen dute. Denek dute lana —langabezia tasa %3,2koa da—. "Herritarrek Europako Batasuneko beste herrialdeetan baino askoz gehiago kobratzen dute, eta, horregatik, oso garestia da: etxea, osasuna, janaria... Dena". Hirietako azpiegiturak "ezin hobeak" dira, eta burokrazia, "eraginkorra". Adibide bat jarri du Garatek: "Pasaportea berritu nahi baduzu, deitu eta hamar minutuan egiten dute". Herrialdeko segurtasuna ere abantaila da. "Nik ez dut inoiz beldurrik sentitu gauean bakarrik ibiltzen". Delinkuentzia badago, baina gutxi. Politikan, Nafarroan baino kontserbatzaileagoak direla iritzi dio Garatek, baina Suitzako "zuzeneko demokrazia" goraipatu du.
Baina dena ez da urre kolorekoa, eta bere alde "ilunak" ditu Suitzak. Politikoki, herrialde "neutrala" da, baina biztanleko arma gehien duen Europako herrialdea da: 46 arma 100 biztanleko. "Herritarrek etxean gordetzen dituzte armak", azaldu du Garatek. Gizonentzat derrigorrezkoa da zerbitzu militarra —aukerakoa da emakumeentzat—, eta han eskuratzen dituzte armak. "Hamabost urte irauten du zerbitzu militarrak, bi edo hiru aste joaten direlako urtean. Tarte horretan izan ditzazkete armak etxean". Dena den, Garatek uste du egoera aldatzen ari dela Suitzan. Bai Ameriketako Estatu Batuetan eta bai Suitzan gertatu diren sarraskiek herritarren kontzientziazioa eragin dute. "Armak etxean izatearen arriskuez mintzatzen dira orain".
Etorkizuna han ikusten du Garatek, baina ez du baztertzen "noizbait" Nafarroara itzultzea. "Agian zahartzen naizenean, eta lanik ez dudanean. Egia esan, Nafarroako bizitza gustatzen zait: lasaitasuna, natura, usainak, zaporeak, koloreak, jendea...". Herrimina sentitzen du maiz, eta, normalean, urtean bi aldiz etortzen da sorlekura. Nafarroa ezagutu duten lagun suitzarrak ditu Garatek, eta guztiek esaten diote "harrituta" geratu direla hemengo hiri eta herrietako kaleak oso garbiak daudelako.
@sarean
Ezkabako ihesaldiaren inguruko webgune anitz daude. Hona, adibide gisa, hiru helbide:
• http://eu.wikipedia.org/wiki/San_Kristobal_gotorlekua
• www.losfugadosdeezkaba 1938.com
• fuertesancristobal.blogspot.com
Etxarri Aranazko Udalak herri galdeketarekin jarraitzea erabaki du
Etxarri Aranatzen, aurrera eginen du autodeterminazio eskubidearen inguruko herri galdeketak. Joan den ostiralean, udalak osoko bilkura egin zuen galdeketarekin jarraitu edo ez erabakitzeko, eta galdeketaren alde egitea erabaki zuten. PPko zinegotzi bakarrak bozkatu zuen aurka, eta Bilduko sei zinegotzik eta NaBaiko hiruk egin zuten herri galdeketaren alde.
Kontsultan, galdera hau egingo diete herritarrei: "Ados al zaude Etxarri Aranatz, Euskal Herriko udalerria izanda, Europako Estatu independente berri baten parte izatearekin?". Otsailaren 2an abiatu zuen Etxarri 2012+1 egitasmoak galdeketa prozesua, eta udalari "erabakitzeko eskubidea bermatzeko eskaera" egin zion. 27/2007 Foru Legearen arabera, erroldakoen %10en babesa behar dute herri galdeketa egiteko, eta Etxarri 2012+1 egitasmoak 360 sinadura ditu. "Errolda kontuan hartuta, berrehun sinadura behar genituen", adierazi du Mikel Mundiñano egitasmoko kideak. Hortaz, udal batzarrean onartu zuten testuak dio "benetako demokraziaren balioetan" sakondu nahi dutela, "hala nola herritarren elkarbizitzan, parte hartzean eta herritarren iritzia aintzat hartzean".