Kattalin Barber
Prekaritatea, lan baldintza txarrak eta murrizketak”. Horixe salatu dute Nafarroako hainbat kultur azpiegitura kudeatzen dituen Sedena enpresako langileek. Hiru egunez egon dira greban, “lan baldintza hobeak aldarrikatzeko”. Urriaren 8, 9 eta 10ean izan zen lanuztea, eta langile batzordeak adierazi du erantzun “ezin hobea” izan zuela. Besteak beste, grebak eragina izan zuen Iruñeko Civivox sarean; Mendillorriko, Sanduzelaiko eta Iturramako udal liburutegietan; Gazteriaren Etxean; Kondestablearen jauregiko Herritarren Arretarako Bulegoan eta Elkarlanerako Zentroan; Beriaingo Gazte Zentroan; Liburutegi Nagusian; Uharteko Arte Garaikideko Zentroan; Tuterako gizarte etxean; eta Nafarroako Artxibo Nagusian.
Beren lan baldintzak hobetu ditzatela eskatu diete Sedenak azpikontratatuak dituen langileek enpresari. Hori lortu bitartean, orain arte adina denbora “eusteko prest” daude.
Denera, berrehun langile ditu enpresak, eta hainbat kultur azpiegitura kudeatzeko kontratu publikoak lortuak ditu. Ainara Izko langile batzordeko kidea da, Nafarroako Artxibo Nagusiko langilea. Azaldu du zerk eragin duen greba: “Sedenak irabazi zuen Iruñeko Civivox sareko garbiketa lizitazioa; are gehiago, aurkeztutako enpresa bakarra izan zen”. Deialdian, Iruñeko Udalak %30 murriztu zituen baldintzak, eta enpresak %20ko beherapenarekin lortu zuen. “Kaltetuek erabaki zuten ez zutela inolako murrizketarik negoziatuko, eta kultur arloan lan egiten dugunok bat egin genuen lankideekin, gure egoera ere ez delako batere ona”. Esaterako, Izkok salatu du hamabi urtean ez dela igo KPIa. Hortaz, Civivox sarean lan egiten duten garbitzaileei eta aisialdiko eta denbora libreko hitzarmenarekin aritzen diren beharginei eragin die grebak.
Izkoren esanetan, lan baldintza horiek izateko bi gako daude. Alde batetik, estatu mailako hitzarmen bati lotuta daude, eta hitzarmen sektoriala eta lurraldekakoa galdegin du. Bestetik, kultur munduan nagusi diren prekarizazioaren eta azpikontratazioaren aurka mintzatu da. “Azpikontratazioen bidez, kultura lan prekario bihurtzen ari dira. Azpikontratazioekin lortzen da langileei gutxiago ordaintzea, eta gu gara beti galtzaile”.
Horrez gain, Nafarroako administrazioek zerbitzua azpikontratatzeko garaian eginiko deialdien aurka jo du: “Beharrezkoa da administrazioak beren erantzukizunaz jabetzea; esaten digute lan kontuetan ez direla sartzen, gure baldintzak okertzen ari direla jakinda”. Murrizketen eraginez, lanaldia murriztuko zaie langileei, eta, hortaz, soldata ere bai. “Proposatu genion enpresari bere gain hartzea murrizketak, baina ez ginen ados jarri”, esan du Izkok. Oraindik ez da murrizketarik aplikatu, norbaitek helegitea jarri duelako deialdian, “baina asmoa hori da”.
Izkok gogorarazi du zerbitzu publiko bat ematen dutela, eta, prekaritatea “edonon” dagoen arren, zabaltzen ari dela kulturaren esparruan.
Grebari ekin aurretik ere hainbatetan agertu zioten kexa Sedenari, baina kasu egin ez izana salatu du Izkok. Egoera aldatzen ez zela ikusita, langileek ez zuten ikusi grebara jotzea beste biderik. Hain zuzen ere, ez da lehen aldia Sedenako langileek greba egiten dutela. Donostiako Tabakalerako Ubik liburutegia kudeatzen du enpresa berak, eta bertako bitartekariek zazpi hilabeteko greba egin zuten. Abuztuan lortu zuten baldintzak hobetzea.
Elkartasuna, erruz
Grebak iraun duen hiru egunetan izandako erantzunarekin eta jaso duten elkartasunarekin “pozik” agertu da Izko. Babes handia izan dute: “Auzokoen eta ohiko erabiltzaileen elkartasuna izan dugu”. Gertu sentitu dituzte herritarrak eta langileak. Lanuztearen ondoren, oraindik ez dute erabaki zer-nolako bidea hartuko duten. Argi dute, halere, baldintza duinak lortu arte egonen direla lanean. “Grebak balio izan du, gainera, gure artean gehiago ezagutzeko eta elkarrekin aritzeko; oso bereizita lan egiten dugu, eta ia ez genekien enpresa berarentzat lan egiten genuela ere; prozesuak batu gaitu”. Indarra ematen die horrek guztiak, eta adierazi dute lan baldintza duinak lortu arte ez daudela amore emateko prest.
Oraingoz, enpresarekiko harremana eten da. Prentsa ohar baten bidez, Sedenak adierazi du “hitzarmen probintzial eta sektorial baten alde” ari dela lanean eta ez duela greba “egokitzat” hartu. Langile batzordeak babesten du aipatu hitzarmena, baina baldintzak “orain” hobetu behar dituztela dio. “Ezin diogu etorkizunari begiratu; erantzunak nahi ditugu lehenbailehen”.
Edurne Elizondo
Baso bat imajinatu du. Gabriel Coca artistak naturaren puska bat eraman du Nafarroako Ospitalera, Irudikatu baso bat izenburuko bere obraren bidez. Nafarroako Kirolaren eta Gazteriaren Institutuak eta Kultura Departamentuak antolatutako…
Edurne Elizondo
Handia da Nafarroako erakunde publikoek Emiliana Zubeldia Indarekin duten zorra. Hasi dira pagatzen, baina oraindik ez dute osorik kitatu. Konpositore eta piano jotzaile handia izan zen Zubeldia Inda; bertze musikari anitzen maistra eta eredu. Eta, hala ere, ahanzturak hartu du artista nafarra, urte luzez. Euskal Herritik Mexikora joan, eta han hil zen, Hermosilla herrian, 1987. urtean. Musikari handitzat dute han; sorterrian, berriz, azken urteotan hasi da haren lana merezi duen oihartzuna jasotzen. Asteburuan, hain zuzen, omenaldia egin zioten jaioterrian.
Zubeldia Inda Jaitzen sortu zen, 1888. urtean, baina, hemezortzi hilabete zituenean, familia Iruñera mugitu zen, eta han hazi zen artista. Hiriburuko kultur giroan murgildu zen, Santa Cecilia elkartearen, Iruñeko Orfeoiaren eta musika banden bidetik. Aitonaren pianoa izan zen Zubeldia Indaren musikarako grina piztu zuen txinparta nagusia, halere.
“Konpositore bikaina izan zen; onena”, nabarmendu du Ana Diez de Ure historialariak. Jaitzen egindako omenaldian parte hartu zuen, larunbatean. Duela hogei urte deskubritu zuen Diez de Urek Zubeldia Inda, eta hari buruz idatzi zuen, Silvia Fernandez, Sonia Pinillos eta Paco Rodarekin batera, Iruñeko emakumeen historiari buruz hiriko udalak argitaratutako liburuan. “Liluratuta” gelditu zen historialaria piano jotzailearen ibilbidearekin, hasieratik. Helena Taberna zinemagilea ere liluratu zuen Zubeldia Indaren bideak, eta hari buruzko ordu erdiko film bat grabatu zuen, 1993an. Jaitzen egindako omenaldian izan zuten aukera ikusteko. Zubeldia Indari buruzko lanak musikariaren bakardadea islatzen du, bertze gauza anitzen gainetik. Tabernak erran izan du “miresten” duela piano jotzailearen bakardade hori: “Bakardadea eta sorkuntza eskutik helduta ibiltzen baitira, eta bakardadea ez baita txarra borondatez hautatzen denean”.
Iruñetik Parisera
Zubeldia Indak ez zuen egin bere garaiko gizarteak emakumeentzat zehaztutako bidea. Artista handia zen, eta ahalegindu zen, beti, bere bokazioa arlo guztietan garatzen. Piano jotzaile eta konpositore ez ezik, irakasle ere izan zen, adibidez. 1920an, irakasle plaza lortu zuen Iruñeko Udal Musika Eskolan. Aurreko urtean, Joaquin Fuentes kimikariarekin ezkondu zen Zubeldia Inda, baina elkarrekin bide motza egin zuten. 1922an, Parisera joan zen musikaria, eta betiko utzi zuen zientzialaria atzean.
Parisen, abangoardia artistikoekin bat egin zuen; ez zuen hiri hori helmuga bakar izan Europako bere bidean, hala ere. Belgikan, Suitzan, Italian, Ingalaterran, Alemanian eta bertze hainbat herritan jo zituen kontzertuak. 1923an, Zubeldia Indaren pianorako lanak argitara eman zituen B. Roudanezek. Ezagutu zituen herri guztietan, hotelak izan zituen etxe musikariak.
Ameriketara ere egin zuen salto. Brasil, Argentina, Uruguai eta bertze hainbat herri ezagutu zituen, baina AEBetako New York hiriak ukitu zuen bereziki. Amerikako Emakumeen Elkartearekin eta kide ziren emakume artistekin bat egin zuen, bertzeak bertze. Kontzertu anitz eman zituen AEBetan, baina handik Mexikora joan zen, 1937an, eta han gelditu zen, hil arte. Sonorako Unibertsitateko kide izan zen, eta han ikasle izan zituenengan aztarna sakona utzi zuen.
Nafarroatik at txaloak baino ez zituen jaso Emiliana Zubeldia Indak egindako lanak; hemen, berriz, ezezaguna izan da, eta oraindik ere bada, neurri handi batean. “Androzentrismoa da nagusi, eta emakume profesionalen lana ezkutuan gelditzen ohi da; musikaren esparruan, egoera hori bereziki nabarmena da. Gizarte patriarkala da gurea, eta emakume musikariak isilpean gelditu izan dira beti”, azaldu du Diez de Urek.
Zubeldia Indak bere bidea hemendik kanpo egin izanak ere izan zuen eragina, historialariaren ustez. Argi du musikariak Nafarroatik ateratzeko beharra bazuela: “Garai horretako Iruñea oso hiri tradizionala zen; ezkondu eta gero ere, konturatu zen konpositore eta piano jotzaile izateko bakarrik egon behar zuela, ezkontza eta musika ez zirela bateragarriak. Gizarteak ez zion hori barkatu”, erantsi du.
Musika zuen Zubeldia Indak benetako pasio. Eta musika bilakatu zuen bere bizitzaren ardatz. Pasio horren emaitza dira artistak idatzitako lan guztiak. Larunbatetik, plaka batek gogoratzen du Jaitzen hangoa zela Zubeldia Inda. Txalotu eta eskertu nahi dute lan hori guztia.
Edurne Elizondo
Zirkua ekarri du udazkenak Nafarroara: Gure Zirkua proiektuko artistek beren karpa zabalduko dute datozen asteotan, Elizondon eta Leitzan. Elizondon, zehazki, irailaren 27tik 29ra izanen da Gure Zirkua, eta baita urriaren 4an eta 5ean e…
Edurne Elizondo
Makilak eta alabek lagunduta, baina betiko begirada bihurriarekin. Halaxe sartu da Patxi Buldain artista Uharteko Arte Garaikideko Zentroan. Lepo bete dute herritarrek egoitzako areto nagusia. Zentroak berak eta udalak omenaldia prestatu diote, eta inork ez du huts egin nahi izan. “Anitz zor” diotelako, batek baino gehiagok ekitaldian errepikatu duenez. Margolari eta eskultore handia ez ezik, eskualdeko artisten maisu ere izan da Buldain, urte luzez. Arteari astindua eman dio Uharteko bere txokotik.
Iruñean jaio zen Patxi Buldain, 1927. urtean. Hiriburuko Arte eta Lanbide Eskolan hasi zuen bere bidea, baina Pirinioak zeharkatu zituen 20 urte zituenean, eta 1970. urtera arte ez zen Nafarroara itzuli. 1947an, soldaduz jantzita gurutzatu zuen Buldainek muga. “Soldaduska egiten ari nintzen. Makiak harrapatzera bidali ninduten, eta haiekin ihes egitea erabaki nuen”.
Halaxe kontatu zuen Buldainek duela hamar urte, Parisera eraman zuen bidaiaren hasiera. Han, abangoardia ezagutu zuen, eta, batez ere, teknikak ikasi eta menperatu zituen. “Parisen, arte eskolan egon nintzen. Mundu horrekin harremana izatea sekulakoa izan zen niretzat”.
1970. urtean itzuli zen Buldain. Uharte bilakatu zuen bizitoki, eta herrian bizi da oraindik ere. “Aspaldi ez dut margotzen, ezin dut jada”. Ikusmena eta entzumena ez ditu fin Buldainek, baina umorerik ez du galdu. Oraindik ere barre egiten dute haren begiek eta ezpainek, hitz egiten duen bakoitzean.
“Gustuko dut kontent dagoen jendez inguratuta egotea”, erran du Uharteko Arte Garaikideko Zentroan egin dioten omenaldia amaitu bezain pronto. Txaloak, besarkadak eta uhartearren esker ona jaso ditu, erruz.
Esker on horri liburu forma eman dio Pili Rubio Carmonak. Buldaini egindako omenaldia baliatu du aurkezteko. Lienzos libertarios izenburupean, artistaren ibilbideari egin dio so Rubio Carmonak. Artistaren sortzaile izaera nabarmendu du, bereziki: arte eta artista sortzaile, gazteak zirikatu eta artera hurbildu baititu Buldainek, urte luzez, bere estudiotik.
Rubio Carmonak ere estudioan eta eskolak hartzen ezagutu zuen Buldain. “Baina ez nintzen trebea. Urtebete eta erdi egon nintzen Patxiren margo eta eskultura tailerrean, eta amore eman nuen azkenean”. Idazleak nabarmendu du Buldain ez zela “ohiko” irakasle bat: “Ikasleon barruan bilatzen zuen bakoitzak artearen bidez emateko zuena”.
“Errespetu handia” dio Rubio Carmonak Buldaini, eta, horregatik, gogoz murgildu zen artistaren biografia idazteko proiektuan. “Patxiri komentatu nion lehen aldian, erran zidan bere bizitza ez zela bertze inorena baino garrantzitsuagoa. Pertsonen pentsamoldea aldatu zuten esperientziak eta gertakariak bizi izan zituela gogoratu, eta horren berri emateak jende askori on egiten ahal ziola erantzun nion, eta lanean hasteko prest zela erran zidan”, gogoratu du Rubio Carmonak.
Belaunaldien arteko zubi
Uharteko Arte Garaikideko Zentroko arduradun Nerea de Diegok “biziki” eskertu du idazleak bere lana argitaratu izana. “Buldainen bideak merezi du halako liburu bat”. Artistaren obra ez ezik, artearen esparruan sareak osatzeko erakutsi duen gaitasuna ere nabarmendu du De Diegok. “Artea zabaltzeko eta artisten lana bultzatzeko lan hagitz garrantzitsua egin du”.
Belaunaldien arteko “zubi” izan dela erantsi du De Diegok, eta lan horrek ekarri duela artista anitzen arteko elkarlana herrian. 2005. urtetik 2012. urtera bitarte, hain zuzen ere, tresna berezia izan zuen Buldainek zubi lan hori garatzeko: haren izena hartu zuen fundazioa. Bere etxea bertze artistentzako erakusleiho bilakatu nahi izan zuen Buldainek, proiektu horren bidez. Baliabide nahikorik ez zutelako utzi behar izan zuen bertan behera.
Buldaini egindako omenaldia bilakatu da orain artisten arteko lanaren adierazgarri: Uharteko arte zentroak Cantamañanas kolektiboko kideen esku utzi du Buldainek bere ikasleekin herriko hormetako batean egindako irudia interpretatzeko ardura. 1980ko hamarkadakoa da Buldainek eta haren ikasleek San Juan plazan margotu zuten lana. Oraingo beren sortzeko moduen ukitua eman diote Cantamañanas kolektiboko kideek obra horri zentroan, lana jasotzeko propio prestatutako oihal handian. Eta lan hori guztia Buldainen begiradapean egin dute artista gazteek.
Gustukoa du margolariak giro hori. Berezkoa baitu. Artea izan du beti ongarri. Eta, artearen bidez, gizakia bera. “Arteak egiten du pertsona”, erran izan du Patxi Buldainek. Eta gizakiari egin dio so artistak bere obren bidez. Gizakiari eta askatasunari. Gizakiak aske izateko duen beharrari eta eskubideari.
Kattalin Barber
Musikak hartuko du Iruñeko Gazteluko plaza, igandean, ezohiko kontzertu baten bidez: 35 bateria jotzaile ariko dira elkarrekin, Vesarte herri arte kolektiboak antolatuta. Hamabi pertsonak osatutako rock taldea arduratuko da emanaldiaz, eta haiekin egonen dira 35 bateriak, burrunba Iruñeko Alde Zahar osoan zabaltzeko asmoz.
Ez da kolektiboak antolatzen duen gisako lehen ekinaldia. Iaz, Vesartek kontzertu bat eskaini zuen hamargarren urteurrena ospatzeko, eta hainbat taldetako musikariak eta 20 bateria jotzaile elkartu zituzten plazan. “Egun izugarria izan zen; bertan elkartutakoek sentsazio biziki ona izan genuen, eta bukatu bezain laster pentsatu genuen aurten ere zerbait prestatu behar genuela”, esan du Javier Orduña kideak. Horregatik, aurten errepikatuko dute, baina pauso bat harago joan nahi dute oraingoan. “Iruñean ez da horrelakorik inoiz egin, diru laguntza eta babeslerik gabe; herritarren parte hartzea da gure xedea”.
Orduñak azaldu duenez, iazko bateria jotzaile gehienek parte hartuko dute aurten, berriz ere. Artista eta antolatzaileen artean 70 pertsona inguru dabiltza kontzertua prestatzeko lanetan. Urtarriletik ari dira. Kontzertu “ezohikoa eta berezia” izanen dela aurreratu du Vesarteko kideak, eta Gazteluko plazan egitea ez dela kasualitatea: “Iruñeko egongela da plaza hau, eta hor egon nahi dugu; gehienetan enpresa pribatuek erabiltzen duten espazioa da, eta herritarrena dela aldarrikatu nahi dugu”. Inor hotz utziko ez duen kontzertua izanen dela esan du, “ongi pasatzeko eta aldarrikatzeko”.
Lan handia egin dute, eta hilabeteak daramatzate prestatzen, ez baita erraza ia 50 musikariren kontzertua koordinatzea. Kolaboratzaile asko izan dituzte. Nafarroakoak ez ezik, Hego Euskal Herriko hainbat hiritako eta Madril eta Errioxako (Espainia) musikariek ere parte hartuko dute.
Arte alternatiba
Ohi duen moduan, Vesartek herritarren parte hartzea plazara eraman nahi du. Probokatzaileak izan nahi dute, eta “kontsumoaren gizarteari” alternatibak eskaini. Horregatik ez dute nahi administrazioaren diru laguntzarik, ez baitute inongo erakunderen menpe egon nahi: “Hamaika urte daramatzagu posible dela erakusten, eta horrela jarraituko dugu; musu truk egiteak ez du esan nahi ez duela kalitaterik”.
Hamar pertsonak parte hartzen dute egunerokoan, baina ekitaldiz ekitaldi, jende gehiago batzen da. Kolektiboak sormen gune bat kudeatzen du Iruñeko Arrotxapea auzoan, eta doako ikastaroak antolatzen dituzte. Heldu den astetik, besteak beste, argazkilaritza, margolaritza, eta serigrafia tailerrak eskainiko dituzte.
Garikoitz Goikoetxea
Goizaldean hil da Jon Barberena Ibarra (Elizondo, Nafarroa, 1979), ondoeza izanda. Bertso munduan urteetan ibili da. Txapelketak albo batera utzi zituen …
Edurne Elizondo
Ongi funtzionatu du; uste dut interesgarria izan dela. Abestera ere animatu dira, eta, beraz, oso pozik nago”. Horrelaxe laburbildu zuen Jon Basagurenek iazko azaroan Musikariak Ikastetxeetan programan egindako saioa. Zizur Nagusiko institutuko ikasleen aurrean agertu zen Izaki Gardenak taldeko abeslaria, bere gitarrarekin, Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuak antolatutako emanaldi berezi batean.
Basagurenekin batera, bertze hogeita bi musikarik parte hartu zuten aurreko ikasturteko programan: 88 saio egin zituzten, herrialde osoko institutuetako 4.000 ikasleren aurrean. Lortutako arrakastak bultzatuta, bigarrenez jarriko dute martxan programa, orain hasiko den ikasturtean.
Bide berean urratsak egiten jarraitzea da asmoa, baina hainbat berrikuntzarekin. Batetik, musikari eta ikasle gehiagok parte hartuko dute: 41 abeslari izanen dira denera, eta 191 saio eginen dituzte. Bertzetik, programan lantzeko ikastetxeetarako materiala sortu dute. Zehazki, hamar unitate didaktiko prestatu ditu gobernuak.
A eta D ereduko eskoletan
Euskararen eta euskal kulturaren transmisioa bultzatzea da Musikariak Ikastetxeetan ekinaldiaren helburu nagusia. Horretarako, parte hartzen duten abeslariek gazteen aurrean abesten eta jotzen dute, eta, gainera, euskal kulturaren inguruko edukiez mintzatzen zaizkie. Nafarroako A eta D ereduko ikastetxe guztiek izanen dute programan parte hartzeko aukera. Musikariek 50 minutuko saioak eginen dituzte, hamalau eta hemezortzi urte bitarteko ikasleekin.
Oraingo ikasturtean parte hartuko duten musikarien artean izanen dira Gari, Joseba Tapia, Musego, Alex Sardui, Gorka Urbizu, La Basu, Ines Osinaga, Izaro Andres, Maite Larburu, Eñaut Elorrieta eta Mikel Urdangarin.
Zuriñe Hidalgo abeslaria ere ariko da. Iaz ere parte hartu zuen proba gisa egindako lehendabiziko ekinaldian, eta “ontzat” jo du esperientzia. “Oso polita eta gertukoa izan da, baina, horrez gain, beharrezkoa da: nik institutu garaian ez nuen jaso halako bisitarik, eta niretzat izugarria izango litzateke nire erreferente baten bisita izatea”, erran zuen Hidalgok, orain martxan jarriko den programari buruz.
Ekinaldi horrek lortzen du, hain zuzen ere, ikasleen eta musikarien arteko hartu-eman zuzena gertatzea, eta hori “aberasgarria” da denentzat, antolatzaileen ustez. Programaren bigarren aldian, gainera, gelako esparrutik at ere izan nahi du oihartzunik gobernuaren ekinaldiak. Asmoa da musikariak ikastetxeetara joaten diren egunetan herri horietan musikarion emanaldi irekiak antolatzea. Horretan ari dira antolatzaileak lanean tokian tokiko eragileekin.
Edurne Elizondo
Ez dago, baina badago. Jose Mari Apezetxea margolari baztandarra 2017. urteko irailean zendu zen, baina jarraitzen du parte hartzen eskualde horretako artistek uda oro egiten duten errituan: beren etxeak, tailerrak eta herrietako kultur etxeak betetzen dituzte beren obrekin, herritarrek eta bisitariek artelan horiek ikus ditzaten. Apezetxearen familiak aurten ere zabaldu ditu pintorearen Erratzuko etxeko tailerreko ateak, iaz egin bezala. “Gure artean solastatu, eta aitaren erakusketa antolatzen jarraitzea merezi zuela erabaki genuen. Etxean ditugun koadroak paratu ditugu, nahi duenak ikusteko aukera izan dezan”, azaldu du margolariaren seme Josetxo Apezetxeak. Hilaren 18ra bitarte egonen da zabalik.
Pintorearen alarguna da Encarna Larrainzar. Semeak azaldu du ez duela hedabideetan agertzea gustuko, baina argazkilariaren kameraren aurrean eseri da [azaleko argazkian], senar zuenak margotutako koadroen artean. Jose Mari Apezetxea jada ez dago. Baina badago. Bere obran, bere etxean badago.
“Margolariz beteta egon da beti gure etxea; giro horretan hazi gara”, gogoratu du Josetxo Apezetxeak. Erratzuko etxean aterpe aurkitu izan duten artista horietako bat da Tomas Sobrino. Elizondoko margolariak argi eta garbi erran du: “Jose Mari lagun handia izan zen niretzat; lankide izan ginen azken unera arte; pinturaren munduan, nire aita izan da”.
Emozioz mintzatu da Sobrino Apezetxeari buruz, eta eskertu du familiak erakusketa antolatzeko ohiturari eutsi izana. Sobrinok ere antolatu du berea. Elizondoko Arizkunenea kultur etxean dago ikusgai, irailaren 1era bitarte. Toki berean, bertze solairu batean, Eva Irazoki margolariak zintzilikatu ditu bere koadroak ere. Apezetxea zena gogoratu nahi izan du Irazokik. Artearen esparruan Irungo udal akademian egin zituen lehendabiziko urratsak Irazokik, baina Apezetxearekin eta Sobrinorekin ikasitakoa nabarmendu du.
Apezetxea eta Cezanne
Pintore anitzen maisu izan zen Apezetxea, hain zuzen ere. Margolariak, gainera, zubi lana egin zuen garai bateko artisten eta egile gazteen artean. Denen artean zegoen gustura. Apezetxeak txoko kutun anitz zituen Baztanen, mihisearekin atera eta kanpoan margotzeko. Baina espazio fisikoez harago, bertze mota bateko lekuak aldarrikatu zituen pintoreak: “Denak heldu gara toki beretik, eta toki hori Cezanne da”, erran zuen, duela hamar urte luze, BERRIAko orrietan. “Nire historia guztia dago Cezannerengan. Cezanne gaur egun da… Erran daiteke egiten den pinturaren erdia egiten dela Cezanne dela medio. Hark ireki zuen atea, eta ate horretatik pasatu gara anitz. Cezanne da margolari bat aski txarra zena hasieran, baina puskaka-puskaka, bere gogo guztiarekin, ailegatu zen azken mutur horretara. Berak egin zuena baino gehiago da zer utzi zuen bertzeek egiteko”.
90 urte zituen Apezetxeak hil zenean. Gaztetan izan zuen Madrilera edo Parisera margotzera joateko asmoa, baina etxean lana bazelako uko egin behar izan zion desio horri. Javier Ziga izan zuen maisu, eta, gero, Apezetxea bilakatu zen bertze anitzentzat erreferente.
Sobrinorekin harreman estua izan zuen. Elkarrekin antolatu dituzte, urte luzez, udako pintura ikastaroak Baztanen. Orain, Apezetxea gabe egiten ditu Sobrinok. Datozen bi asteotan ariko dira aurtengo parte hartzaileak, astelehenetik ostiralera. “Goizez atera, margotu, eta denen lanei so eginez ikastea da kontua. Ikastaroa amaitzen dugunean, erakusketa egiten dugu Elizondon”, azaldu du Sobrinok.
“Pinturaz gozatzea” da gako nagusia, Elizondoko margolariaren hitzetan. Irazokik ere horixe uste du. Eta Sobrinoren eta Apezetxearen eskutik egindako ikastaroetan “ikasi eta disfrutatu” egin duela nabarmendu du. “Aurkikuntza handia izan zen niretzat: kanpora atera, eta mihise zuriaren aurrean jartzea. Zaila da, neurri handi batean, baina askatasun handia ematen dizu. Sobrino eta Apezetxea beti ziren irakasteko prest”.
Irakatsi eta ikasi. Horixe nabarmendu du Sobrinok. Nolabaiteko elkarrizketa sortzen dela ikastaroan parte hartzen duten artista guztien artean. Elkarren ondoan margotuz, elkarri eragin eta elkarri irakasten diote. “Hori hagitz polita da”, erran du Sobrinok.
Apezetxearentzat ere, karrikan margotzea zen kontua: “Baztan-Bidasoko margolarion ezaugarria da naturan bertan margotzen dugula. Ibaia ere bada gure arteko lotura, hemen Baztan eta gero Bidasoa deitzen dena”. Bidasoko margolarien eskolaz hitz egitea, halere, ez zuen hagitz gustuko. “Gauzak sobera sailkatzea ez zuen maite aita zenak”, gogoratu du Josetxo Apezetxeak. “Duela ehun urte, bazen mugimendua, eta, orain ere, bertze modu batera bada ere, badu segida. Nik uste dut hori dela politena”, erantsi du.
Irazokik ez du zalantzarik, eta Baztan-Bidasoko eskolako kidetzat jo ditu eskualdean bertze artisten erreferente bilakatu diren horiek. “Margotzeko eta paisaiari so egiteko berezko modua badute; Baztango margolarien begirada horretan badira zertzelada, kolore eta mugimendu propioak, hain zuzen ere. Baztango eskolako parte dira maisu eta maistra bilakatu diren aurreko belaunaldiko artistak”.
Eskolaz harago, pinturak eskualdean pizten duen interesak pozten du Irazoki. Sobrino ere bai. Biek argi dute zaletasunak gora baino ez duela egin. Udako ikastaroa eta erakusketak, gainera, ez dira eskualdeko margolariek elkarrekin aritzeko duten aukera bakarra. “Hilabetean behin, kanpora ateratzen gara margotzera. Nahi duena etor daiteke”, nabarmendu dute bi margolariek.
Sobrinok eta Irazokik hilaren 22an zabaldu zituzten beren erakusketak. Azken urteko lanak zintzilikatu ditu Sobrinok, zehazki. “Ohi baino itsas pintura gehiago ditut aurten”, azaldu du. Baztango paisaiek, noski, toki nabarmena dute, baina badira Nafarroa erdialdekoak eta Bardeakoak ere. Irazokik, bertzalde, 2005. urtetik gaur egunera bitarte egindako koadroak eraman ditu Elizondoko Arizkuneneara. Irazokik abstrakzioaren alde egin du bere azken lanetan, eta hautu horren atzean dagoen prozesua erakutsi nahi izan die ikusleei, bere azken urteotako lanak zintzilikatuz. “Hasieran, Sobrinoren eta Apezetxearen eragina nabarmena zen nire lanetan; bidean, nire margotzeko modua bilatuz joan naiz. Figurazioa bazter utzi gabe, bilaketa horrek eraman nau abstrakziora”, azaldu du margolariak. “Beti hutsetik hasteko” asmoa duela erantsi du.
Hutsetik hasteko urratsak testuinguru zehatza du artearen esparruan, Sobrinoren ustez. “Noski, nork bere bidea egin behar du. Baina idatzi ahal izateko, irakurri egin behar duzu; eta margotzeko, pinturari so egin behar diozu. Bertzeen bidea ezagutu behar duzu zurea egiteko”, erran du.
Hamahiru erakusketa
Apezetxearen, Sobrinoren eta Irazokiren erakusketak ez dira egunotan ikus daitezkeen bakarrak, Baztanen. Denera, hamahiru antolatu dituzte. Elizondon, Arizkunenea kultur etxean bada bertzerik: Manuel Bermejo eta Xabier Celestinoren Hamalau izenburukoa, eta Miquel Cazañaren Baztandik mundura. Kultur etxeko erakusketez gain, Ana Mari Marin margolariak berea antolatu du Elizondoko bere etxean. Hilaren 13an zabalduko du. Jaime Urrutia karrikako 15ean, gainera, Lesagibelen erakusketa dago zabalik; eta kale bereko 3an, Jose Luis Alzugarairena.
Arizkunen, Xabier Santxotenaren museoan daude egile horren eskulturak eta Teresa Lafraguaren margoak; Sasternea etxean, berriz, Xabier Soubeletenak ikus daitezke. Erratzun, Apezetxearen erakusketarekin batera, Roque Lasaren lanak ikusgai daude Zubieta etxean. Diana Iniestak ere ireki ditu bere tailerreko ateak, eta Loreak, sagarrak, besarkadak izenburuko erakusketa prestatu du. Irailaren 1era bitarte egonen da zabalik.
Iniestak eginen du bertzerik, artistentzako hainbat proposamen antolatu baititu udako datozen asteotarako. Lau eguneko ikastaroak eginen ditu, batetik, irailera bitarte, naturan margotzeko; bertzetik, bost edo zazpi eguneko formakuntza saioak eginen ditu bere etxean eta tailerrean. Irakasteko eta ikasteko prest dira Baztanen. Beti paisaiari so.
Edurne Elizondo
Hazi emankorra: halakoxea da Bortzirietako emakumeen memoriaren baratzean duela urtebete ereindakoa. Eskualdeko andreen historia jasotzea eta zabaltzea hartu zuten helburu bultzatzaileek, eta horretan aritu dira azken hamabi hilabeteota…
