Ane Eslava
Hilaren 9an 175 urte bete ziren Julian Gaiarre kantari entzutetsua jaio zenetik. Erronkari ibarreko laborari familia batean sortu zen Gaiarre, eta munduko tenorrik onenetako bat bihurtu zen gero. Erronkariarrek “beren nortasunaren partetzat” daukate abeslaria. Hala ere, uste dute lana dutela oraindik abeslariari “dagokion tokia” egiteko.
Musikaren munduan sartu aurretik, Gaiarre artzaina, saltzailea eta errementaria izan zen. Lanean ari zela abesteko ohitura zuen, eta lankide batek, haren ahotsarekin liluratuta, Iruñeko Orfeoian sartzera bultzatu zuen. Hilarion Eslava konpositoreak solfeoa irakatsi zion, eta Madrilgo Kontserbatorioan sartzen lagundu zion. Diru laguntza bati esker, Milanera joateko aukera izan zuen, eta orduan hasi zen haren arrakasta. Munduko areto garrantzitsuenetan abestu zuen: Madrilen, Milanen, Vienan, Erroman, Lisboan, Moskun, Buenos Airesen…
“Hainbat gauzak erakusten dute munduko kantaririk onenetako bat izan zela”, adierazi du Fernando Hualde idazle eta ikerlari erronkariarrak. “Batetik, garai hartako kazetarien kronikek diote inoiz ez zutela entzun harena bezalako ahots bat; bestetik, tenorrak, gehienez, hamar piezatan espezializatu ohi dira, baina Gaiarrek bere zintzurra hezi zuen 30 pieza abesteko; eta orduko konpositorerik onenek harentzako obrak sortu zituzten”.
Gaiarrek 1876an lortu zuen bere ibilbidearen unerik gorena: Milango La Scala antzoki entzutetsuan abestu zuen Gaetano Donizettiren La Favorite opera, artean tenor italiarrak baino ez zirenean agertoki horretara igotzen. “Izugarrizko arrakasta izan zuen entzule zorrotzenen aurrean”.
Baina Gaiarrek Pirinioetan jaiotzearen “oztopoa” izan zuen. “Beste toki batean jaio izan balitz, oso famatua izango zen; baina, gurearen gisako bailara batean jaiotzearen ondorioz, ahanzturan geratu da”, deitoratu du Hualdek. Hala ere, argi utzi du Erronkarin “inoiz” ez dutela ahaztu.
Hualde bera musikariaren inguruko dokumentazio lan mardula egiten ari da: XIX. mendeko egunkariak aztertu ditu, bai eta tenorraren korrespondentzia ere. Kontatu duenez, Gaiarrek milaka gutun jasotzen zituen: diru arazoak zituzten pertsona askok idazten zioten, laguntza eske. “Eta hark beti ematen zien dirua”, ziurtatu du. “Dirua irabazteko abesten zuen, gero diru hori behar zutenei emateko”. Adibide esanguratsu bat jarri du: Jaurrietako 1880ko sutea. “Sute batek herria suntsitu zuen, eta Gaiarrek kontzertu bat antolatu zuen orduko musikaririk onenekin. Lortu zuten diru guztia Jaurrieta lehengoratzeko erabili zuten”. Hortaz, Hualderen iritziz, pertsona gisa ere “lehena” izan zen.
Mundu mailako ospea lortu bazuen ere, Gaiarrek inoiz ez zuen bere jatorria ahaztu. Hori erakusten dute hark eskualde horretan ordaindu zituen proiektuek: Erronkaritik igarotzen den errepidea, frontoia eta eskola. “Gaiarrek ulertzen zuen erronkariarra izatea zela bere titulurik garrantzitsuena”, adierazi du Hualdek. Eskolak zabalik jarraitzen badu ere, aurtengoa azken ikasturtea izango da, eraikinak ez baitu araudia betetzen. Erronkariko bailarako ikastetxe berria eraikitzen ari dira dagoeneko. Hori dela eta, eskolako haurrak izan dira aurtengo protagonistak Gaiarreren jaiotzaren 175. urtemugako omenaldian: 175 arrosa eraman dituzte Gaiarreren mausoleora, XIX. mendetik eskolan ikasi duten haur guztien izenean.
Oroitarria eta mausoleoa
Gaiarre 45 urterekin hil zen, bere ibilbidearen unerik gorenean. Haren gorpua Erronkariko hilerrira eraman zuten, eta, han, Mariano Benlliure eskultoreak mausoleo bat zizelkatu zuen harentzat. 1988an, abeslariaren oinordekoek erabaki zuten Gaiarreren etxea eta haren ondasunak Nafarroako Gobernuari ematea, museo bat sortzeko eta abeslariaren memoria iraunarazteko. 1989an, Gaiarreren oinordekoek, Nafarroako Gobernuak eta Erronkariko Udalak Julian Gaiarre fundazioa eta museo-etxea sortu zituzten.
1944an omendu zuten Gaiarre lehen aldiz, haren jaiotzaren mendeurrenean; ondoren, 1950ean, haren omenezko oroitarri bat eraiki zuten, Iruñeko Takonerako lorategietan. Baina, ordutik aurrera, ez zuten deus gehiago egin, fundazioaren sorrerara arte. Ordutik, maizago oroitu dute kantaria. Hualdek 2000. urtea ekarri du gogora: “Iruñeko oroitarriaren 50. urteurrena zela eta, urte oso bat eskaini genion”.
Erronkariko biztanleentzat Julian Gaiarre “beren nortasunaren zati bat” da. Hori uste du Hualdek. “Baina orain hasi gara horretaz konturatzen: bailaran despopulazioaren arazoa agertu denean, eta gure nortasuna eta historia lausotzen hasi direnean”. Ondorioz, Gaiarreren memoria babesteko ahalegin “berezia” egiten ari direla dio. “Hura ahanzturatik ateratzeko”.
Ane Eslava
Gazte batzuk dantzan, haur bat mozorroturik, bikote bat elkarri musuka, neska bat ile apaindegian… Egunerokoaren hainbat une erakusten dituzte Zangozaldeko Anfas elkarteak antolatu duen erakusketa ibiltariko argazkiek. Erakusketa Somos espe(a)ciales proiektuaren barruan antolatu dute, eta haren helburua da adimen urritasuna duten pertsonei ikusgarritasuna ematea, beren ahalmenak erakustea eta aniztasunari balioa ematea. Eguberrietan, Irunberriko udaletxean egon zen erakusketa; iragan asteburuan, Ledeako gizarte eta kultur etxean, eta, laster, Oibarrera, Kasedara, Agoitzera eta Zangozara eramango dute.
“Adimen urritasuna artearen eta sorkuntzaren perspektibatik erakutsi nahi dugu”, adierazi du Elena Etxegoien Anfas elkarteko kideak. Haren irudiko, arteak “berdin” sentitzeko aukera ematen die pertsona guztiei. “Sentsibilizaziorako tresna zoragarri bat da, ezberdin izatearen balioa ulertzen eta balioesten laguntzen diguna”.
Hamasei argazkik osatzen dute erakusketa, eta, Etxegoienek azaldu duenez, horietan adimen urritasuna duten pertsonen bizitza ibilbidea irudikatu dute: “Pertsona hauen bizitzako garaiak islatu ditugu, eta, era berean, saiatu gara erakusten prozesu horretan Anfasetik haiei eta beren familiei ematen diegun babesa”. Hain zuzen, Zangozaldeko Anfasek eskaintzen dituen zerbitzuen artean daude arreta goiztiarra, tutoretzapeko etxebizitza, familientzako aholkularitza eta gizarte, komunikazio eta heziketa gaitasunen programa.
Erakusketa osatu duten argazkilarietako bat Virginia Juanto da. Azaldu duenez, argazkietan, “maila berean” jarri nahi izan dituzte adimen urritasuna duten eta ez duten pertsonak. “Erakutsi dugu pertsona horiek eskolara doazela gainontzeko haurrak bezala, helduago direnean beren kabuz bizitzeko eta familia osatzeko gai direla, aisialdia izan eta disfrutatu dezaketela…”.
2017ko proiektua
Somos espe(a)ciales proiektuaren barnean antolatu dute argazki erakusketa. Egitasmo hori 2017an sortu zen, Selva Etxeberriak, La Hormiga Maia Internet bidezko arropa dendaren jabeak, Anfas elkarteko kideei elkarlanerako proposamen bat egin zienean. “Selvak esan zigun bere material guztia utziko zigula guk egoki ikusten genuena egin genezan”, azaldu du Elena Etxegoienek. “Orduan, eskualdeko hainbat sortzaile gonbidatu genituen, denon artean pentsatzeko zer egin genezakeen eskaintza horrekin; poeta bat, antzerkilari bat, ilustratzaile bat eta argazkilari bat elkartu genituen. Eta, azkenean, egutegi bat egitea bururatu zitzaigun”.
Egutegiko argazkiak egiteko, Virginia Juantok ez ezik, Pablo Blanco, Sonia Senosiain, Laura Gogorzena eta Nora Sola eskualdeko argazkilariek ere parte hartu zuten. Argazki saioetan herrietako hainbat bizilagunek parte hartu zuten, eta eskualdeko toki bereizgarri batzuk erabili zituzten agertoki gisa, hala nola Irunberriko arroila eta Zangozako Carmengo klaustroa. Egutegian hamabost argazki sartu zituzten, baina, oso material “baliotsua” zela ikusita, erabaki zuten harago joatea eta erakusketa bat antolatzea.
Horrekin batera, proiektua argitara ateratzeko helburuz, arropa desfile bat antolatu zuten, iazko maiatzean, Zangozan. Anfaseko erabiltzaileek eta eskualdeko biztanleek elkarrekin desfilatu zuten, La Hormiga Maia dendako arroparekin. “Oso hunkigarria izan zen, gazteek izugarri disfrutatu zutelako”, adierazi du Selva Etxeberria jabeak. Desfile horren ostean beste bat egin zuten, iazko abenduan. Etxeberriak kontatu duenez, bi kasuetan, Anfaseko erabiltzaileen gurasoak “ezin sinetsita” gelditu ziren beren seme-alabek desfileetan parte hartzea proposatu zietenean. “Izan ere, lehen, pertsona hauek ezkutuan egon behar zutela zirudien; baina, orain, halako ekintzekin, erakusten ari gara denak berdinak garela, eta edozer egin dezaketela”.
Lehenbiziko jardueren arrakasta ikusita, kultur ekintza gehiago antolatzen hasi ziren. Poesiak, kasurako, toki handia hartu zuen egitasmoan. Batetik, eskualdeko poeta batzuek proiekturako esaldi batzuk idatzi zituzten, eta egutegian sartu zituzten, argazkiekin batera. Esaldi horien artean daude, adibidez, Neure espazio ontziaren kapitaina izan nahi dut eta Ahal dudalako maite zaitut. Era berean, bi poesia errezital antolatu zituzten, eta, horietan, Anfaseko erabiltzaileek agertokia partekatu zuten eskualdeko hainbat poetarekin. Poesia irakurraldiez gain, Anfaseko neska-mutilek, besteak beste, ipuin kontaketetan eta antzezlanetan parte hartu dute azken hilabeteetan.
Halako ekintzetan parte hartzea “positiboa” da adimen urritasunen bat duten pertsonentzat, “beren ahalmenen jabe” izaten laguntzen dielako, Etxegoienek azaldu duenez: “Haiek hasieran oso harrituta zeuden halako gauzak egiteko aukera izateagatik, ez zekitelako horretarako gai zirenik; baina, hasi bezain laster, ikusi zuten oso gauza politak egin zitzaketela”. Gazteek “beren burua gainditzeko” baliagarria dela gaineratu du: “Gauza berri batekin topo egiten dutenean, beldurtu egiten dira, baina, beren ondokoek egiten dutela ikusten dutenean, pausoa ematen dute”. Jarduera berri bakoitza amaitu bezain laster, hurrengoa noiz izango den galdetzen diete arduradunei, Etxegoienek kontatu duenez.
Egoitza bat behar dute
Proiektuaren oinarrian, bestalde, Zangozaldeko Anfasek duen arazo bat azaleratzeko helburua dago: egoitza baten premia. “Tutoretzapeko pisu bat dugu, baina beste lokal bat behar dugu, adimen urritasuna duten eskualdeko pertsona guztien kohesioa bultzatzeko, proiektuak eta jarduerak antolatu ahal izateko… Eta Zangozaldea da halako egoitza bat ez duen eta Anfaseko ordezkaritza duen Nafarroako eskualde bakarra”, esan du Etxegoienek. Halere, egindako lanak emaitzak ekarri dituela gaineratu du arduradunak, dagoeneko hasiak baitira negoziatzen hutsik dagoen Zangozako lokal bat eskuratzeko.
Antolatzaileak “pozik” daude proiektuak izandako arrakastarekin, eta uste dute erronka nagusia lortu dutela: gizarteratzea. “Hasi ginenean, ez genuen pentsatzen herritarrengan halako eragina izango zuenik”, esan du Etxegoienek, eta herrietako udaletatik jasotako babesa nabarmendu du: “Ahalegin guztiak egin dituzte guri laguntzeko; erakusketa herrietara eramanez, eskerrak eman nahi dizkiegu”.
Aurrera begira, irismen kognitiboa lantzeko asmoa dute, Anfaseko erabiltzaileek aukera izan dezaten beren irakurtzeko gaitasuna garatzeko. Horrekin lotuta, herrietako dendariekin ere landuko dute gaia. “Dendariei proposatuko diegu saiatzeko beren produktuak pertsona guztientzat irisgarri eta ulergarri jartzen, eta dendariek ere adimen urritasunen bat duten pertsonak modu egokian jasotzen dendetara doazenean”, azaldu du Anfaseko arduradunak. Hala, autonomia eman nahi diete pertsona horiei, beren kabuz egin ditzaketen gauzak ez ditzaten beste pertsona batzuek egin. Gizartean egon dadin denentzako tokia.
Edurne Elizondo
Datorren otsailaren 9an hasiko da Nafarroako Bertsolari Txapelketa. Denera, 24 bertsolari ariko dira lehian, aurten. Azken seirak hautatzeko kanporaketa aurrekoak gaur eta bihar eginen dituzte, hain zuzen ere; Iruñean eta Irunberrin izanen dira saioak. Txapelketan lehendabizikoz aritzeko asmoz izena eman duten sei bertsolari beren bidean bertze koska bat igotzen saiatuko dira bi kanporaketa horietan.
Aitor Irastortza Arrizurieta (Azpirotz), Mintxo Astiz Goñi (Barañain), Idoia Granizo Uribarrena (Altsasu), Xabat Illarregi Marzol (Leitza), Endika Legarra Nuin (Iruñea) eta Ander Baiano Saralegi (Barañain) dira txapelketan lehengoz aritzeko aukera irabazten ahaleginduko diren sei bertsolariak. Haiekin lehian ariko dira, gaur eta bihar, duela bi urteko txapelketako azken sei sailkatuak.
Gaur, Iruñeko Txantrea auzoko Auzotegin eginen dute lehendabiziko kanporaketa aurrekoa. 19:30ean hasiko da saioa. Parte hartuko dute Joana Ziganda Olano (Oskotz), Diego Riaño Barroso (Leitza), Aitor Irastortza Arrizurieta, Sahats Aleman Sadaba (Iruñea), Mintxo Astiz Goñi eta Idoia Granizo Uribarrena bertsolariek.
Bigarren kanporaketa aurrekoa bihar eginen dute, Irunberriko gizarte etxean, 17:30ean hasita. Bigarren saio horretan ariko dira Xabat Illarregi Marzol, Endika Legarra Nuin, Oskar Sanz de Acedo Pollan (Iruñea), Ander Baiano Saralegi, Egoitz Gorosterrazu Elizagoien (Ituren) eta Saats Karasatorre Martinez (Etxarri Aranatz).
Arkaitz Goikoetxea, Joseba Beltza eta Saioa Mitxelena izanen dira epaimahaiko kide kanporaketa aurreko bi saioetan. Bertsolariek egin beharreko lana zehaztu dute: zortziko handian, binaka, hiruna bertso osatu arte; zortxiko txikian, binaka, hiruna bertso osatu arte; eta hamarreko txikian, binaka, hiruna bertso osatu arte. Kartzelako lana ondokoa izanen da: zortziko txikian, bi punturi erantzun; eta gaia emanda, bakarka, bi bertso.
Kanporaketa aurrekoetan sailkatuko diren sei bertsolariek osatuko dute aurtengo txapelketan lehian ariko den taldea. Denera 24 izanen dira. Lau final-laurden eginen dituzte. Otsailaren 9koa izanen da lehendabizikoa, eta hori Tuteran eginen dutela azaldu du Nafarroako Bertsozale Elkarteko kide Ander Perezek. “Zabaldu nahi dugu txapelketaren egoitza izanen diren herrien zerrenda”.
Gainerako final-laurdenak otsailaren 10an, 16an eta 17an eginen dituzte; hiru final aurreko izanen dira, martxoaren 3an, 9an eta 10ean, eta, finala, berriz, martxoaren 23an eginen dute, Iruñeko Anaitasuna kiroldegian. Zortzi bertsolari ariko dira lehian.
Bi urtean behin
Eneko Fernandez, Julio Soto, Xabi Maia, Eneko Lazkoz, Aimar Karrika, Ander Fuentes Itturri, Xabier Terreros Terre eta Julen Zelaieta aritu ziren duela bi urteko finalean, eta Sotok jantzi zuen txapela. 2012. urtetik, hain zuzen ere, txapelketa bi urtean behin baino ez dute egiten Nafarroan. Bi urtean behin antolatzen dute, halaber, txapelketa ez dagoenean, Bardoak izeneko taldekako lehiaketa.
Bardoen bidez, txapelketa bezain ofizial eta zurrun ez den lehiaketa bat eman nahi izan die Nafarroako Bertsozaleen Elkarteak herrialdeko bertsolariei. Bardoak antolatzen hasi ziren plazan aritzeko aukera eskaintzeko bertsolari hasi berriei, txapelketan hasi aurretik esperientzia izateko. “Horrek ez du esan nahi, halere, Bardoak direnik txapelketara jauzi egiteko ezinbesteko koska”, nabarmendu du Perezek.
Izan ere, lehiaketa bakoitzak badu bere giroa, bai eta bere publikoa ere. Besta eta umore giroa izaten da nagusi, anitzetan, Bardoen saioetan; bertzelakoa da, noski, txapelketak ematen eta eskatzen duena.
“Prestigiatu nahi dugu”, erran du Perezek. Elkarteko kideek argi dute bertsolari gazteek eta hasi berriek izan behar dutela beren tokia lehiaketa nagusian; baina argi utzi dute, halaber, garrantzitsua dela txapelketak bere mailari eustea. Asmo horrekin lotu du Perezek kanporaketa aurrekoak egiteko urratsa, hain justu. “Nolabaiteko hautaketa egin behar dugu”, erran du.
Gaur eta biharko kanporaketa aurreak egin eta gero, otsailaren 9an hasiko dira Nafarroako Bertsolari Txapelketako final-laurdenak, eta guztien inguruko xehetasun gehiago emanen ditu Nafarroako Bertsozaleen Elkarteak. Perezek gogoratu du bertsolaritzaren aldeko ekinaldia ez ezik, euskararen aldekoa ere badela txapelketa. Martxoaren 23ra bitarte, zaleek izanen dute bertsolari nafarren lanarekin gozatzeko aukera. Berriak ere koska bat igotzeko prest dira.
Edurne Elizondo
Hamaika arlotan eta proiektutan murgildu zen Josu Goia. Politikaria, musikaria, eskultorea eta idazlea izan zen, bertzeak bertze. Gizon polifazetikoa. Igandean, halere, Josu Goia militantea omenduko dute, Beran, haren sorterrian. Sortuk…
Ainhoa Larretxea
Goizeko bederatzi eta erdiak dira. Zizur Nagusiko institutuko liburutegian 30 aulki daude, U forma osatuz. Parean, aulki bat eta gitarra bat. Bigarren Hezkuntzako lehen mailako ikasleak zalaparta batean sartu dira gelara. Liburutegian egonagatik, ordea, gaur ez dute libururik ekarri. Belarriak prest ekarri dituzte euskal musikaren munduan murgiltzeko. Segituan entzun da atearen zarata, eta Jon Basaguren sartu da; Izaki Gardenak taldeko abeslaria eta Euskadi Irratiko Arratsean saioaren gidaria.
Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuak antolatutako Musikariak Ikastetxeetan programaren barruan izan zen Basaguren Zizur Nagusiko Bigarren Hezkuntzako Institutuan aitzineko ostiralean. Musikaren bitartez euskara eta euskal kultura sustatzea du helburu zikloak. Horretarako, urrian hasi eta abenduaren 23ra bitartean, 23 musikarik emanaldiak egingo dituzte Nafarroako 37 ikastetxetan. Programa urriaren 26an hasi bazen ere, Zizur Nagusikoa Basagurenek egindako lehen saioa izan zen. Iruñeko Jaso ikastolan bertze bi eginen ditu, datorren abenduaren 4an. Basagurenez gain, bertzeak bertze, Gorka Urbizu, Zuriñe Hidalgo eta Petti abeslariek ere hartuko dute parte aipatu programan.
Gelara sartu orduko ezagutu du Basaguren lehen ilaran eserita dagoen ikasleetako batek. Bertze anitzek ezagutzen ez zutenez, ordea, bere buruaren aurkezpen labur bat egin du saioa hasi aitzinetik. Adi-adi, begira ditu ikasle guztiak, eta hasierako une horiek aprobetxatu ditu saioaren nondik norakoak azaltzeko: “Ni orain musika egiten ari naiz, Euskal Herrian eta euskaraz. Beti ez da horrela izan, ordea. Saioa hasteko, euskarazko musika nondik datorren eta noiz hasi zen kontatuko dizuet”.
Saioak, kontzertu izateaz harago, euskal kulturaren inguruan jakintza zabaltzeko gune ere izango dira, eta, horregatik, euskal musikaren historiaren inguruko azalpen labur batzuk egingo dituzte sortzaileek, programaren eskutik.
Ordenagailua piztu, eta, ipuin bat balitz bezala, euskal musikaren historia kontatzen hasi da Basaguren. Ez Dok Amairu taldean hasi du ibilia. Taldea zer zen eta zer egin zuen kontatu ondotik, Mikel Laboaren Txoriak Txori kantaren zati bat abesten hasi da. Ikasle batzuk berarekin abestera ere animatu dira, eta denak batean kantatu dituzte Joxean Artzek sortutako hitzak. Euskal kantagintza klasikotik berbena taldeetara eta frankismo garaiko diktadurara egin du jauzi kontakizunak: “Hego Euskal Herriko probintziak diktadura baten menpe zeuden. eta horrek euskal musika zein kanpokoa baztertzen zituen. Jendea Ipar Euskal Herrira joaten zen diskoen bila, eta autoan ekartzen zituzten, gordeta”.
“Frankismoa hil zenean, musika ere aldatu zen, eta egun Euskal Rock Erradikala izena ematen zaien taldeak sortu ziren. Horiek musika gogorra eta hitz zuzenak egiten zituzten, baina, tamalez, ia denek gazteleraz egiten zituzten”, kontatu die abeslariak. Kortatu, Barricada eta La Polla Records taldeak aipatu ditu; gazteek buruarekin baiezkoa egin dute, ezagutzen dituzten seinale.
“Euskal Rock Erradikala 1990ean bukatu zen, eta bertze estilo bat etorri zen: heavy metala”, kontatu du Basagurenek. “Su Ta Gar” aipatu du lehen ilaran eserita dagoen mutil batek. “Bai, hori da. Su Ta Gar izan zen heavya euskaraz egin zuen lehen taldea” erantzun du Basagurenek. “1990eko urteetan bertze musika estilo batzuk egiten hasi ziren; tartean, Berri Txarrak. Ezagutzen duzue?”. “Bai”, erantzun dute ia denek, aho batez. Hamarkada horretan, hala ere, bertze musika estilo bat nabarmendu zela erran die Basagurenek: “Triki pop-a, trikitia bateria, gitarra, baxu eta panderoarekin nahastuta”
Euskal historiaren ipuina iritsi da amaierara, gaur egunera. “Era guztietako musika dago euskaraz: rapa, trapa, ska… Denetarik dago. Zuek zer entzuten duzue?”, galdetu die abeslariak. “Zartako, Su Ta Gar, Huntza, Gatibu”. Talde andana aipatu dituzte ikasleek. Gaur egungo musikara helduta, amaitutzat eman du saioaren lehen zatia. Ibilbide pertsonalaz solastatu aitzinetik, ordea, azken gauza erakutsi die musikariak: Badok.eus webgunea.
Izaki Gardenak
Euskarazko musika ibilbidearen maparen ondotik etorri da Izaki Gardenak taldearen ibilbideaz solastatzeko ordua. Gitarra hartu, eta idatzitako lehen kanta jo du, Sagarroia. Jo aitzinetik, kantaren azalpen txiki bat eman du, gitarra eskuetan duela: “Joseba Sarrionandiaren poema bat da oinarria. Kontatzen du nola batzuetan arantzak kanpora izan beharrean barrura izaten ditugun. Nola batzuetan gu garen geure buruaren etsairik handiena”. Denak isildu dira, eta Basagurenen gitarra eta ahotsa bakarrik aditu dira liburutegian. Ikasleak adi-adi dira.
Txalo zaparradarekin erantzun diote ikasleek, eta hasierako lotsak alde batera utzita etorri dira gazteen lehenengo galderak: “Nola sortu zenuen taldea?”, “Zergatik izen hori?”. Bat bertzearen gibeletik egin dituzte galderak, eta Basagurenek goxo erantzun die guzti-guztiei. Gazteak bereziki interesatu dira abestien sorkuntza prozesuaz. Hitzak idazteko orduan ideiak edozein lekutatik etortzen zaizkiola kontatu du: filmetatik, poema batetik, jendearekin solastatu ondotik. Horregatik beti “adi” ibiltzen dela kontatu die.
Lehen galdera sortaren ondotik, berriro ere gitarra hartu, eta Aurri gara diskoko Hibernazioa abestia jo die. Gogoz jo diote txalo gazteek. Abestia gitarraz jo ondotik, bideoklipa ere jarri du, abesti bera talde osoak jota nola entzuten den alderatzeko. Taldeak ia bi urtez egindako etenaz mintzatu zaie gero, eta baita Dena oskol izeneko azken diskoaren grabaketaz ere. Diskoari izena ematen dion abestia ere jo du, primizian.
Gitarrarekin kantatzeaz gain, bertze sorpresa bat ere eman die sortzaileak: Izaki Gardenak taldeak atera duen azken diskoaren itsasgarriak ekarri ditu. Gazte bakoitzari itsasgarri bat eman, eta ondoko lagunarenarekin elkartzeko eskatu die. Gazteak berehala konturatu dira itsasgarriak elkartuta alde guztietan bat egiten duela irudiak: “Ze polita”, esan du txundituta erdian eseritako ikasleetako batek. “Nola egin duzue hau?”, galdetu dio bertze batek. Saioa bukatu artean, itsasgarriekin jolasean aritu dira anitz, itsasgarri bat baino gehiago elkartuta denek nola bat egiten duten deskubritu nahian.
Galdera eta erantzun artean, uste baino azkarrago pasatu da denbora. Ikasleekin batera gelan den irakasleak bortz minutu gelditzen zaizkiola adierazi dio Basagureni, eta saioa bukatu aitzinetik azken aldiz hartu du gitarra. Oraingoan, ordea, aitzinekoetan ez bezala, gazteak ere gonbidatu ditu berarekin batera kantatzera: “Nik esaten dudana errepikatu buruarekin keinua egiten dudanean. Ados?”. Baiezkoa erantzun diote ikasle denek batera, eta kanta hasi orduko errepikapen guztietan lagundu dute Basagurenen ahotsa.
Hasieran lotsati eta isilak ziren ikasleek gitarraren doinuak kantatuz amaitu dute saioa. Azken kantarekin bat, txalo zaparrada luzea eskaini diote Basagureni. Argazki bat atera dute denek batera, eta oihu eta txantxa artean alde egin dute gazte ia denek. Bakar batzuk gelan gelditu dira banatutako itsasgarriak noiz sinatuko zain.
Saioa bukatuta, pozik da Basaguren: “Ongi funtzionatu du; uste dut interesgarria izan dela. Abestera ere animatu dira, eta, beraz, oso pozik nago”. Saioan egondako gazteak ere pozik dira entzundakoarekin: “Oso ongi pasatu dugu, Jonek oso ongi abesten du, eta interesgarria izan da”.
Hiru aste falta dira Musikariak Ikastetxean zikloa bukatzeko, baina egitasmoa jada ari da bere fruituak ematen. Zizur Nagusiko institutuko ikasleek euskal musikaren inguruan ezagutza sakonagoa dute hitzaldiaren ondotik. Batek baino gehiagok seguru luzaroan oroituko duela institutuan zela Jon Basagurenek bisita musikatua egin zuenean.
Edurne Elizondo
Erakusketa bat, Nafarroaren eta Japoniaren arteko harremana ospatzeko. Maiela Zurutuzak Komorebi izenburupean egindako lanak hartu ditu Iruñeko Yamagutxi plazako liburutegiak. Hilabetea amaitu arte ikusi ahal izanen dira. Zurutuzak Josu Jimenez Maiaren haikuak oinarri hartuta osatu ditu bere obrak. Bisitari bereziak izan ditu azken egunotan, gainera, Japoniako Yamagutxi hiritik etorritako ordezkaritzako kideak izan baitira Iruñean.
Nafarroako hiriburua eta Yamagutxi duela hamabost urte senidetu ziren, eta Japoniako hiriko ordezkaritzako kideak adiskidetze akordioa berritzera etorri dira orain.
“Polita eta berezia da Japoniatik etorritako bisitariek erakusketa ikusi izana”, erran du Maiela Zurutuza artistak. Gasteiztarra da, eta hiri horretan erakutsi zituen bere lanak lehendabizikoz, joan den otsailean, artista gazteentzako lehiaketa batera proiektua aurkeztu eta irabazi ondoren.
Komorebi hitza izan zuen Zurutuzaren proiektuak abiapuntu. “Interneten aurkitu nuen, eta bitxia iruditu zitzaidan”, gogoratu du. Japonierazko hitz horrek zuhaitzen hostoen artean pasatzen den eguzki izpia izendatzeko balio du, hain zuzen ere.
Eta Zurutuzak horixe egin du bere erakusketaren bitartez: led argiak eta arroz papera baliatuz, Yamagutxiko liburutegi barrura eraman ditu artelan bilakatutako bere eguzki izpiak. Lau osatu ditu, denera, bat urtaro bakoitzeko. Piezak prestatzeko, Josu Jimenez Maiak idatzitako haikuak erabili ditu artista gazteak.
Euskarazko haikuak erabili nahi zituela erabaki eta gero, Josu Jimenez Maiaren Gerezi garaiko haikuak izenburuko liburuarekin egin zuen topo Zurutuzak. “Interesgarria iruditu zitzaidan, liburuko haikuak urtaroen arabera banatuta zeudelako”, azaldu du artistak. Egindako pieza bakoitzean Jimenezen bost haiku jaso ditu.
Haiku tailerreko arduradun
Josu Jimenez Maiak “kontent” hartu zuen, hasieratik, Maiela Zurutuzak bere haikuak erabiltzeko proiektua. Nafar Ateneoko euskara eleduna da, eta erakunde horrek egiten duen haiku tailerreko arduraduna, hain zuzen ere. “Tailer irekia da; bost pertsona inguruk egiten dugu bat, eta gustura aritzen gara”.
Iaz, Zurutuzak egin zuen bisita haiku tailerrera. Han ezagutu zuten elkar artistak eta idazleak. Jimenez Maiak bi liburutan jaso ditu bere haikuak. Lehendabizikoa duela zazpi urte plazaratu zuen, Maiatz argitaletxearen bidez. Lan horretakoak dira Zurutzak erabilitakoak. “Egindako egiturak erakutsi zizkidanean, txundituta gelditu nintzen!”, erran du Jimenez Maiak.
Komorebi hitzaren eta Zurututzaren lanaren artean sortu den lotura nabarmendu du Jimenez Maiak. Idatziz jasotako haikuak artelan bateko parte bilakatu izana ere “pozgarritzat” jo du. Liburuaren bidea luzatzeko modu bat izan dela uste du idazleak. “Liburu asko argitaratzen dira, eta laster gelditzen dira bazter”. Erakusketaren bidez, ordea, bidea egiten jarraitzen du lanak. “Literatura beste esparru batean jartzeko sormen lan bat da”, erran du idazleak, Maiela Zurutuzaren obrei buruz.
Yamagutxitik etorritako ordezkariek gertutik ikusi ahal izan dituzte obra horiek. Zortzi pertsonak osatutako taldea etorri da, zehazki, Japoniatik. Tartean izan da Tsugumasa Muraoka, Yamagutxiko prefekturako gobernadorea. Yamagutxi parkea eta liburutegia bisitatu ez ezik, Nafarroako Gobernuko presidente Uxue Barkosekin ere bilera egin dute Japoniako ordezkariek. Nafarroako Parlamentuan ere izan dira, eta energia berriztagarrien inguruko hainbat proiektu ezagutu dituzte, gainera.
Maiela Zurutuzaren erakusketa hilabete bukaerara arte egonen da ikusgai Yamagutxiko liburutegian. Astelehenetik ostiralera izango da zabalik, 15:00etatik 21:00etara. Eguna hodei artean ernatzen bada ere, eguzki izpiak eraikin barruan izanen dira Konorebi erakusketako obren bidez. Ez edozein eguzki izpi, ordea: zuhaitzen hostoen artean pasatzen diren eguzki izpiak, zehazki. Komorebi.
Edurne Elizondo
Tiradera batean aurkitutako hainbat marrazki dira Cosimoren katiuskak izenburuko liburuaren abiapuntu; zehazki, Ana Ibañez ilustratzaile iruindarrak egin, eta Dani Martirena kazetari legasarrak tiradera batean aurkitutako marrazkiak. “Marrazkiei begira, pentsatu nuen bazela haien inguruan zerbait idazteko aukera”, gogoratu du Martirenak.
Pentsatu eta egin. Elkarrekin lanean hasi, eta Cosimoren katiuskak izenburuko liburua sortu zuten kazetariak eta ilustratzaileak. Adin guztietako haurrentzat da, eta Etxepare saria eskuratu zuen, iaz. Orain, Pamiela etxeak eman du argitara 32 orrialdeko lana.
Ingurumenaz hitz egiten du liburuak; gaurko gizarteaz, gaurko munduaren arazoez eta erronkez. Cosimo du protagonista, izenburuak argi utzi duenez. Zuhaitz batean etxola eraiki du haurrak, eta handik egiten dio so inguruari: “Hiriko parkerik txikienean nago eta Cosimo dut izena. Trebea izan nahi dut zuhaitzetan gora. Trebeena. Adarretik adarrera ibili nahi duzunean, beherantz ez begiratzea da hoberena”.
Adin guztietako haurrentzako lana da, Martirenak nabarmendu duenez. Hartzeko moduan, halere, bada aldea, adinaren arabera. “Helduek erran izan didate tristea dela; baina haurrek badute itxaropena”. Gazteenen irakurketaren alde egin du egileak. Argi utzi du haurrentzat idaztea ez dela nolanahiko erronka.
Martirenak ere baikor izan nahi du. Liburua eskuetan, “kontent” dela nabarmendu du, eta harekin bat egin du Ibañezek ere. Pozik da lanarekin. Ez da, hala ere, elkarrekin egindako lehendabizikoa. Ibañezen irudiek eta Martirenaren hitzek bertze bi liburutan egin dute bat: Hankaz gora du amak mundua (2015) eta Jonek Jone izan nahi du (2017). Haurrentzako literaturaren arlokoak dira bi horiek ere, eta bietan egileak izan dira autoekoizle.
Bost aldiz hartu dute parte bi egileek Etxepare sarian, eta bosgarrenean irabazi egin dute. Horrek ekarri du Pamielak beren lana argitaratzea. Martirenak eskertu du babes hori, baina onartu du, aurreko liburuekin alderatuta, prozesua ezberdina izan dela. “Ongi dago argitaletxe batek ardura hartzea, baina zure kabuz egiten duzunean, dena kontrolatzeko eta zaintzeko aukera gehiago duzu. Zuk nahi duzun bezala egiten duzu”. Emaitzarekin gustura gelditu dela zehaztu du, hala ere.
Leire Bilbao idazlea, Leire Salaberria ilustratzailea eta Asun Agiriano haur liburuzaina izan ziren iazko Etxepare sariko epaimahaiko kide. Hirurek nabarmendu zuten Martirenaren eta Ibañezen lana “gogoetarako kontakizuna” dela. Gainera, testuak poesia, umorea eta jolasa badituela erantsi zuten. Martirena ados da horrekin, eta erantsi du “kaosak” ere baduela bere tokia Cosimoren katiusken artean. Kaos horrek, azkenean, ordena ekartzen duela zehaztu du istorioaren egileak.
Bere burua idazletzat jotzea kosta egiten zaio Martirenari. Ogibidez kazetaria da. “Idazle hitzari errespetu handia diot; ez da nahikoa zerbait idaztea idazle zarela errateko”. Hamaika lehiaketatan parte hartu du, eta bere lanak hainbat liburutan argitaratu ditu. Pamielak emandako 39 idazle nafar (2017) izenburuko argitalpenean jasota daude, bertzeak bertze, Martirenaren testuak. Liburu horretan Martirenaren Listu balak ageri da, hain zuzen ere.
Ana Ibañez Arte Ederretako lizentziaduna da, eskulturaren alorrean. Hainbat sari eta beka jaso izan ditu. Martirenarekin batera lan egiteak “konfiantza” eman diola onartu du ilustratzaileak. Kanpoko bultzada bat jasotzea aurrera egiteko pizgarri izan duela azaldu du egileak, zehazki. Martirenak Ibañezen lanaren kalitatea nabarmendu du, hain zuzen ere. “Marrazki liburuak, gainera, haur eta helduek maite dituzte”, erran du. Haurrentzako istorioak ere badira helduen gogoeta pizteko gai, erantsi duenez. Adina, beraz, ez da Cosimoren unibertsoa ezagutzeko muga. Gustura dira Martirena eta Ibañez elkarrekin lanean, eta argi dute lan horrek emanen duela bertze fruiturik.
2019ko sariketa, prest
Nafarroako udaletako euskara zerbitzuek antolatutako sariketa da Etxepare izenekoa. Haurrentzako bilduma ilustratuen sariketa da, zehazki. 2004. urtean sortu zuten. 2006an, haurrentzako lanak sortzeko beka bilakatu zuten saria, baina 2009. urtetik sari izaera du, berriz ere. Pamiela argitaletxearen eta Nafarroako Gobernuaren laguntza badute euskara zerbitzuek Etxepare sariketa antolatzeko.
Iazko irabazleen lana argitaratu eta gero, prest da lehiaketaren hurrengo aldia, 2019. urtekoa alegia. Iaz, denera, hemeretzi lan aurkeztu zituzten sariketara. 2019. urtekoan parte hartzeko, maiatzaren 17ra bitarte izanen da lanak aurkezteko aukera. Bakarka parte hartu ahal izanen dute egileek, edo, bertzela, ilustratzaileentzako eta idazleentzako osatutako taldean.
Edurne Elizondo
Estrategikotzat” jo zuen Nafarroako Kultura zuzendari nagusi Dori Lopez Juriok, iaz, 948 Merkatua ekinaldia. “Lan handia egin genuen, baina emaitza oso ona izan zen”, berretsi du, aurten, arteen azokaren lehen aldiari buruz. Kulturaren arloko programa nagusitzat jo du gobernuak 948 Merkatua, eta bigarren aldiz antolatu du, ondorioz: hilabete barru eginen dute, Iruñean, azaroaren 21etik 23ra.
Kulturaren esparruko herrialdeko eragileek “ontzat” jo dute azokari segida emateko urratsa egin izana, baina nabarmendu egin dute, halere, ekinaldiari buruz gogoeta egiteko beharra. Gogoeta eskatu dute, zehazki, azokak bide propioa egin dezan. Bertze azoken pareko ala berezi izatea baita kontua, haien ustez.
948 Merkatuaren bigarren aldiaren bidez, euskarri horren aldeko bere apustua berretsi egin du Nafarroako Gobernuak. Kultura kontseilari Ana Herrerak argi eta garbi erran du ekinaldiaren aurkezpenean: “Asmoa da azoka erreferentziazko topaketa bilakatzea kulturaren arloko gure produktuentzat; ezagutza partekatzeko eta proposamen berritzaileak erakusteko espazio bihurtu nahi dugu”.
Hori lortzeko, 180 proposamen jasotzen dituen programa bat prestatu du Kultura Zuzendaritza Nagusiak, azarorako. Proposamen horien artean izanen dira hitzaldiak, tailerrak, erakustaldiak, bilerak, eztabaidak, aurkezpenak eta bertze. Gobernuaren asmoa da, denera, kulturaren eta artearen esparruko mila profesional inguru hartzea bere azokan. “Diziplina askotako hirurogei proposamen artistikori baino gehiagori eman nahi diegu espazio bat, kulturaren esparruko eragileen arteko sinergiak sor daitezen; elkarlana eta elkar ezagutza bultzatu nahi ditugu”, gaineratu dute gobernuko arduradunek.
Sektoreko kideek Baluarte auditoriuma izanen dute agertoki nagusi, baina bertze hainbatetan garatuko da, gainera, aurtengo programa; bertzeak bertze Nafarroako Antzerki Eskolan, Zentral eta Indara aretoetan, Ziudadelan, Civivox aretoetan, Nafarroako Filmotekan eta Joaquin Maia musika eskolan.
Hainbat gai nagusi edo ardatz zehaztu dituzte Kultura Departamentuko kideek azokan garatzeko: genero ikuspegia, jabetza intelektuala, internazionalizazioa, diseinua edo sektorearen profesionalizazioa… Aipatzekoa da, gainera, Nafarroa-Akitania Berria-Euskadi euroeskualdeko herrialdeak izanen direla aurtengo 948 Merkatua azokako gonbidatu nagusiak. Espainiako Errioxa eta Aragoi erkidegoek ere parte hartuko dutela erantsi dute antolatzaileek.
Programari, gonbidatuei, eta, oro har, aurtengo egitarauari so, azoka “asmo handiko egitasmo bat” dela nabarmendu du Kuna Nafarroako Kultur Kudeaketa elkarteko presidente Rebeca Esnaolak. “Lehen aldiz egin zutenean ere halakoxea izan zen, asmo handikoa”. Horrek ekarri du, Esnaolaren hitzetan, antolatzaileek sektore guztietara ailegatu nahi izatea. Eta asmo horrek jarri du zailtasuna mahai gainean, hain zuzen ere: “Zaila da 948 Merkatuaren gisako azoka bat martxan jartzea; arlo eta sektore guztiak ukitu nahi izateak are zailago bilakatzen du”, azaldu du Kuna elkarteko buruak.
Esnaolak zalantzarik ez du ona dela gobernuak kulturaren esparruko gisa horretako ekinaldi baten alde egin izana. “Aukera hagitz garrantzitsua ematen du elkar ezagutzeko, elkarrengandik ikasteko, elkarren arteko dinamikak sortzeko”. Kunako presidenteak uste du, gainera, 948 Merkatuak lortu duela Iruñea eta Nafarroa “kulturaren mapan” jartzea. Hori ona dela berretsi du, egiten diola mesede arloari.
Abiapuntua hori izanda, halere, kontuan hartu beharreko elementuak badirela argi du Esnaolak ere, eta elementu horien inguruko gogoetak eta lanak ekarriko dutela azokak hemendik aurrera izanen duen izaera zehaztea. Haren ustez, hori da erronka nagusia: “Ezberdin bilakatuko duen hori bilatu behar du Iruñeko azokak; espezializazioa bilatu behar du; bertzela, urtero egiten diren bertze azoken pareko izanen da, eta horrek ez du erreferente bilakatuko”.
Azoka erreferente bilakatuko da bere marka propioa sortzea lortzen duenean. Hori uste du Esnaolak. Argi du 948 Merkatua ekinaldiak bide hagitz motza egin duela eta goiz dela, oraindik ere, izan ditzakeen helburu guztiak bete ditzala eskatzeko. “Argi dago gisa horretako ekinaldiek behar dutela denbora, sendotzeko. Halere, hasi behar du bere ezaugarri bilaka daitekeen hori garatzen”, erantsi du Kunako presidenteak.
Formakuntza nagusi
Kuna Nafarroako Kultur Kudeaketa elkarteak hitzarmena du Nafarroako Gobernuarekin, eta akordio hori baliatu zuen erakundeak iazko azokan bazkideen, parte hartzaileen eta adituen arteko topaketa antolatzeko. Bigarren urteko egitarauari so, Esnaolak nabarmendu du aurten ere formakuntzari eman diola garrantzia gobernuak, batez ere. “Topaketarako eta formakuntzarako azoka izanen da, batez ere; ez hainbertze, ordea, proiektuak eta ekoizpenak erakustekoa”.
Nafarroako Ganbera Abesbatzako kudeatzaile Iñigo Osesek ere sumatu du proiektuak eta ekoizpenak erakusteko espazioen eta aukeren falta. Esnaola baino kritikoago agertu da 948 Merkatuaren lehen aldiaren emaitzekin, eta, datorren azaroan eginen duten azokan parte hartuko dutela argi utzi duen arren, ez du ukatu zalantzak badituela. “Iaz profesional gisa parte hartu nuen, eta abesbatzak ere izan zuen bere erakuslekua. Aurten, ordea, ez dugu jarriko, iazko emaitza ez baitzen ona izan”, erran du Osesek, argi eta garbi.
Azokaren neurriak eta arlo guztiak ukitu nahi izateak eragin zuen, abesbatzako kudeatzailearen hitzetan, nahi zutena lortu ez izana: “Arlo guztiak ukitu nahi izan zituzten: musika, dantza, literatura, antzerkia, arte plastikoak… Musikaren gure esparruan, behintzat, zailtasun handiak izan genituen programatzaileekin harremanak jorratzeko”, azaldu du Osesek.
Osesek nabarmendu du esparru bakoitzak izaten ohi dituela bere zirkuitu propioak, eta, ondorioz, zaila dela denak uztartu nahi dituen azoka bat “erreferente” bilakatzea. “Argitaletxeek Durangoko Azoka dute, adibidez. Abenduan da, eta horretan jartzen dute indarra etxeek. Musika modernoaren arloan ere Bilboko Bime azoka dago. Halako ekinaldien ondoan, desitxuratuta gelditzen da diziplina guztiak ukitu nahi dituen ekinaldi bat”.
Osesek gobernuaren apustua txalotu du, eta eskertu egin du kulturaren arloan urratsak egin nahi izatea. “Ona da ekinaldiak antolatzea; guk, noski, parte hartuko dugu”. Baina gehiago hausnartu behar da , haren ustez, azokari norabide egokia emateko.
Osesek kritikatu egin du, adibidez, gobernuak diruz laguntzen dituen proiektu edo ekoizpenak erakusteko espazio berezi bat ez antolatzea. “Gobernuak ez badu ordaintzen duen hori saltzen, nork salduko du?”, galdetu du. Espezializazioa eskatu dio administrazioari, azokak ardatz sendo bat izan dezan. Berezia izan dadin.
Edurne Elizondo
Mutilak eta neskak berdinak gara; eta denak izan behar du denontzat”. Horrela azaldu du Kaiet Albizuk berdintasuna zer den. Bederatzi urte ditu, eta Getariakoa da. Baloreak taldeko kide da, Netsanet Iriart, Luna Gonzalez, Iradi Gonzalez eta Asier Lusarretarekin batera. Deepsoda ekoiztetxea da Baloreak proiektuaren bultzatzaile. “Giza balioak sustatzeko egitasmoa da”, azaldu du Pello Reparaz kideak. Musikari nafarrak idatzi ditu Baloreak taldeko kideak grabatzen ari diren zortzi kantak. Durangoko azokarako kaleratuko dute lehendabiziko diskoa.
Zortzi kanta horietatik hiru Baloreak taldeko bost kideek landu dituzte, elkarrekin. Gainerako bostak, berriz, bakoitzak Euskal Herritik kanpoko bertze haur batekin prestatutakoak dira. “Balio jakin baten inguruan aritu da bikote bakoitza, eta hitz egindako hori abiapuntu hartuta osatu dut nik kanta”, azaldu du Pello Reparazek.
Kaiet Albizu berdintasunari buruz aritu zen Mexikoko bere kidearekin. Eta ondorio hori jarri zuten biek mahai gainean: mutilak eta neskak berdinak direla, alegia. “Oso pozik” dago Albizu Baloreak taldeko gainerako kideekin. “Musika eskolako andere-ñoak kontatu zigun casting bat egiten ari zirela, eta parte hartzea erabaki nuen”.
“Semearentzat bezala, guretzat ere esperientzia berri bat da hau”, azaldu du Albizuren ama Josune Aizpuruak. Nabarmendu du parte hartzeko ideia haurrarena izan zela. “Guk ez genion deus esan; castingaren berririk ere ez genuen. Azken egunean bidali zuen bere bideoa, eta hartu egin zuten; dena izan da ezuste bat guretzat”.
Deepsoda ekoiztetxeko kideen babesa nabarmendu du Aizpuruak. Hasieratik sentitu dute taldea osatu duten haur eta gazteenganako erabateko errespetua eta zaintza. “Gurasook ere babes hori sentitu dugu, eta horrek dena errazago bilakatu du”. Reparazek argi du gurasoak ere proiektuko parte direla, eta azaldu du Baloreak taldeko sustatzaileentzat “garrantzitsua” dela haien babesa izatea.
Deepsoda etxean Reparazek, Joseba Razkinek eta Paxkal Etxeparek egin dute bat. Vendetta taldeko kide da Reparaz, musikaria eta ekoizlea. Razkin, berriz, musika managerra da, eta Etxepare, soinu teknikaria. Etxeparek eta Reparazek, halere, badute musika baino zerbait gehiago komunean, eta partekatzen duten interes hori da, hain zuzen, Baloreak taldea sortu duena: “Irakasletza ikasi genuen biok. Musikaren aldeko apustuak urrundu gintuen arlo horretatik; bagenuen gogoa, ordea, zerbait egiteko, eta Baloreak taldea sortzea erabaki genuen, bi diziplinak uztartzeko”, azaldu du Reparazek.
Arbizukoa da musikaria, eta herri hori bilakatu dute, neurri handi batean, Baloreak taldeko kideen egoitza nagusi. Han grabatu dute taldearen izena hartu duen lehen kantaren bideoklipa, eta han ezagutu zuten elkar taldea bera osatu duten kideek.
“Askotarikoa eta aberatsa”
Deepsoda etxeko hiru kideek martxoan jarri zuten martxan Baloreak osatzeko castinga. “Bideoak bidaltzeko eskatu genien Euskal Herriko haur eta gaztetxoei. Asko jaso genituen, eta denak aztertu eta gero, taldea osatu duten bostak aukeratu genituen”, azaldu du Reparazek egindako prozesua.
Euskal Herriko hainbat txokotakoak dira taldekideak: Netsanet Iriart Baionakoa, Kaiet Albizu Getariakoa, Luna Gonzalez Bilbokoa, Iradi Gonzalez Berriozarkoa eta Asier Lusarreta, berriz, Iruñekoa. “Sentitu genuen talde honek zerbait ematen ahal diola gizarteari; talde askotarikoa eta aberatsa da”.
Haien ahotsen bidez, giza balioen esparruan egin nahi dute lan Deepsodako kideek. “Errespetuaren, elkartasunaren edo umiltasunaren gisako balioak, neurri handi batean, desitxuratuta daude egun. Erlijioaren ikuspuntutik lantzen dira askotan, adibidez. Guk hori bazter utzi nahi izan dugu, eta giza balio gisa landu”.
Taldea ari da diskoa grabatzen, eta Durangon aurkeztea da asmoa. Kontzerturik eskaintzeko intentziorik ez dute, ordea; oraingoz, ez, behintzat. “Ez dugu epe luzerako helbururik zehaztu nahi”, azaldu du Reparazek.
Argi utzi nahi izan du abeslarien lehentasuna orain ikasketak direla, eta beren prozesuak errespetatu nahi dituztela. Haiekin eta beren gurasoekin hartuko dituzte hartu beharreko erabakiak, musikariak erantsi duenez.
Orain diskoa egiteko prozesuaz ari dira denak gozatzen. “Esperientzia polita” izaten ari dela nabarmendu du Kaiet Albizuk, eta bat egin du Reparazek. Lanaz disfrutatzen ari dira.
Ane Eslava
Carmen Baroja Nessi idazlea Iruñeko Kale Berriko 30. zenbakian jaio zen, 1883an. Orain, eraikin horren aurrealdean plaka bat dago haren omenez. Iruñeko Udalak jarri zuen, iragan astean, Iruñean Emakumeak Izendatu taldearen eskariz. Urrats garrantzitsu bat izan da idazlea ahanzturatik ateratzeko eta aintzat hartzeko kulturan eta emakumeen eskubideen aldeko borrokan egin zuen lana.
“Emakume feminista, adimentsua, kosmopolita eta euskalduna zen, eta, gaurko hitzak erabilita: ahaldundua”. Hala definitu du Carmen Baroja haren biografoak, Amparo Hurtado filologo eta itzultzaileak. Hain zuzen, Baroja 98ko belaunaldiko idazlea eta etnologoa izan zen, eta artikuluak, liburuak eta katalogoak idatzi zituen. Izen handiko gizonez inguratuta bizi zen, baina lortu zuen horien artean bere tokia egitea: Pio Baroja idazlearen eta Ricardo Baroja margolariaren arreba zen, baita Julio Caro Baroja antropologoaren eta Pio Caro Baroja zinemagilearen ama ere. Hainbat hiri eta herritan bizi izan zen: Madril, Valentzia, Zestoa (Gipuzkoa) eta Donostia. 30 urterekin, Rafael Caro Raggiorekin ezkondu zen.
Emakume engaiatua izan zen. 1926an, Lyceum Club Femenino taldea sortu zuen, beste emakume batzuekin batera, Madrilen, kulturaren bitartez emakumeen independentzia bultzatzeko. Idazleak lan garrantzitsua egin zuen konferentziak eta erakusketak antolatzen. Hurtadok elkarte horren garrantzia azpimarratu du: “Europa osoan eta AEBetan zeuden halako klubak, eta garrantzi handia izan zuten emakumeentzat, baina gutxi hitz egiten da horien inguruan”. Barojak talde horretako emakumeengan aurkitu zuen sostenguari esker egin ahal izan zuen bere bidea, Hurtadoren arabera: “Beste emakume batzuekin aliatu zelako egin zuen bere tokia gizonen artean; Lyceum Cluben, emakumeak elkartu ziren elkarri laguntzeko eta babesteko”. 36ko gerra piztu zenean itxi zuten elkartea.
Barojak frantsesa, ingelesa eta pianoa ikasi zuen. Poemak eta haurrentzako ipuinak idatzi zituen, baina haren gairik kuttunenak etnografiari eta folkloreari lotutakoak ziren. 1933an, El encaje en España liburua idatzi zuen, eta, lanak hain oihartzun zabala izan zuen, ezen idazlea Prado museoko patronatuko batzorde exekutiboko kide izendatu baitzuten. Horrez gain, 1945ean, Catálogo de la colección de amuletos lana publikatu zuen, Trabajos y materiales del Museo del Pueblo Español serieari hasiera eman ziona. Kazetaritzaren arloan ere egin zuen ekarpenik: artikuluak idatzi zituen Buenos Airesko La Nación egunkarian, Vera de Alzate ezizenez. Halaber, haren anaia Pioren zenbait obra zinemara moldatu zituen. 1925ean, antzerki talde berritzaile bat sortu zuen hainbat intelektualekin batera, Madrilen: El Mirlo Blanco.
Carmen Baroja Nessiren historia ahaztuta egon zen urte askoan, Amparo Hurtadok haren berri izan zuen arte. Julio Caro Barojaren memoriak irakurtzen ari zenean ezagutu zuen. Hurtado: “Hark aipatzen zuen bere etxean guztiek idazten zutela: osabek, aitak, anaiak… eta amak. Orduan, nik pentsatu nuen: zein bitxia… Andre bat Baroja familiaren etxean”.
Oroitzapenak berreskuratu
Emakume horren historia ezagutzeko irrikaz, Hurtadok familiarengana jo zuen: gutun bat idatzi zien. Haiek azkar erantzun zuten, eta Beran zuten Itzea izeneko baserrira gonbidatu zuten. Han gordetzen zituzten emakumearen argitaragabeko idatziak. Karpeta batean aurkitu zituzten ipuinak, erreportajeak, oharrak, zinema gidoiak, komediak eta oroitzapenak. “Memoriak eskuz idatzitako ehun orri inguru ziren, inolako ordenarik gabeak”. Hurtadok horiek txukuntzeari ekin zion. Anabasa sekulakoa bazen ere, ziurtatu du idatziak kalitate handikoak zirela eta emakumearen adimena, sentiberatasuna eta umorea erakusten zutela.
Ondoren, idazlearen bizitza ikertzen aritu zen bost urtez, eta, azkenik, 1998an Recuerdos de una mujer de la generación del 98 liburua idatzi zuen, Barojaren eta haren belaunaldiko emakumeen inguruan. Idazleak berak, oroitzapenetan, esan zuen 98ko belaunaldiko parte sentitzen zela; haren anaiek, ordea, ez zuten inoiz azpimarratu hori. Hurtadoren arabera, hark bere tokia aldarrikatu nahi zuen: “Erakutsi nahi zuen, isilarazi nahi bazituzten ere, 98ko belaunaldian bazirela emakume idazleak ere”.
Orain dela 25 urte, Baroja ahanzturatik ateratzen hasi zen Hurtado, eta ordutik lortutakoarengatik kontent dagoela dio: “Barojatarren etxera joan nintzenean, esan zidaten inork ez zuela inoiz hari buruz galdetu; orain, berriz, plaka bat dauka Iruñean. Pozik nago: ahotsa eman diot”.
