Naiara Elola
Muturreko egoera batean, arriskuaren pertzepzioa larria denean sentitzen da beldurra”. Hori dio hiztegiak. Gizakiak sentitu ditzakeen hamaika sentimenduren artean bat da beldurra. Maiz sastako bat bezala sentitzen dugu, hormatuta utziko bagintu bezala. Arriskuak ez du zertan ikaragarrizkoa izan. Badira armiarma ñimiño bat ikusi eta aulki gainera igotzen direnak. Arriskua ez da ikaragarria, baina beldurra dutenek hala hautematen dute. Batzuentzat esajerazioa irudi luke. Baina beldurra duenak arriskua benetakoa bailitzan bizi du.
Hori da, hain justu, koronabirusak eragiten duena. Batzuek arrisku erreal modura bizi dute. Beldurtuta daude. Egia da zenbait komunikabidek hedatu dituzten hainbat albistek alarma gorria pizten lagundu dutela. Alor horretan ezinbesteko ekarpena egin dute sare sozialek. Aurrekoan, bideoak ikusteko Interneteko kanal horietako bateko lotura iritsi zitzaidan sakelakora. Supermerkatu batean erosketa bat egiten ari zen familia bat ageri zen. Plastikozko poltsak buruan jarrita zituztela erosketak egiten ari ziren, dozena bat egunez etxetik atera gabe egoteko prestatzen edo. Larriturik, baina okerreko babes neurriak jarrita.
Hala ere, Txinatik iritsi den birus horrek inguruan eragin duen sentimendu eztandak garapena izan duela iruditzen zait. Duela bi aste, lehengo batean, parkean ginela, txirristan behera jaisten ari zen mutiko baten aitak ez zegoela koronabirusarekin batere kezkatua aitortu zidan: “Ni ez nago birus horrekin beldurtuta, gaixoak Iruñean daude, ez Baztanen!”. Hori entzundakoan zur eta lur gelditu nintzen. Entzundakoa ezin nuen sinetsi. Txina eta Euskal Herria banatzen dituen milaka kilometroak zeharkatzeko aste gutxi batzuk besterik ez zituen behar izan birusak. Bi aste baino gehiago ziren gurean zela. Baina aita horren irudiko, Belateko tunelaz bestalde zegoen horretatik salbu zegoen. Tunelak ziren ziurrenik, bere ustez, beldurtuta ez egoteko nahikoa arrazoi.
Orain egoera oso bestelakoa da. Dagoeneko astea bete da bakartuta bizi garela, eta gutxienez beste astebete eman beharko dugu horrela bizitzen. Behar- beharrezkoa egitera soilik irten behar dugu kalera. Heldu, gazte zein haur izan, berdin du. Denengatik hartu dira neurriak eta denengatik bete behar ditugu. Etxetik ezertarako ateratzen ez garenok leihoaz bestaldean dugu soa. Orain arte bizitzak zuen gehiegizko presak behartuta, balio gehiegi ematen ez genien gauza horiek berriz egitea desio dugu. Gure txikiek leihoaz bestalde dute tentazioa. Herrian dagoen parke bakarra dago han. Hain gertu eta hain urrun. Etxetik irteterakoan parkeko jolas berriak marrazten pasatzen ditu goizak zaharrenak. Txikiak, aldiz, ez du parkea faltan botatzen. Etxeko egongela ginkanak egiteko parke bilakatu baitu.
Garai zailetan, ahuldadean, ahal bezain ongien bizitzea da gakoa, gertatzen denaz ikastea. Baina beldur naiz normaltasunera ezertxo ere ikasi gabe itzuliko ote garen. Gizakia baita harri berean behin eta berriz estropezu egiten duen animalia bakarra. Nahita ez gaitezen erori, behinik behin!
Edurne Elizondo
Gerra aurreko Siria nolakoa zen azaltzen hasi da, baina Yumana alabaren hitzek moztu egin dituzte Sultana Shiroren oroitzapenak: “Siria zen… bonbak: bonbak eta bonbak”, erran du 9 urteko neskatoak.
Familia Alepotik atera zenean 3 urte zituen. Amaren altzoan egin zuen Turkiatik Greziarako bidea, plastikozko txalupa baten gainean. “Nola ez nuen, ba, beldurra sentituko? Beso batekin Yumanari heltzen nion, eta bertzearekin, Farahri. 60 pertsona ginen txalupa barruan. Ezin nintzen mugitu, eta ez dakit igeri egiten. Hiru ordu eta erdi eman genituen itsasoan”, kontatu du Shirok.
Duela urtebete luze ailegatu zen Uhartera, Yumana eta Farah alabekin eta Ahmad Hammo senarrarekin. “Ongi gaude hemen, lasai”. Baina Shiroren begiradan, oraindik ere, sumatzen da argi ilun bat: Sirian gelditu direnak ditu gogoan; Sirian hil zirenak ere bai. Azken asteotan, gainera, hedabideen bitartez Greziatik ailegatu diren irudiak ikusi ditu, eta tristurak eta amorruak harrapatu dute emakume kurdua. “Kolpeka hartu dituzte errefuxiatuak Grezian; Turkiak, gainera, gure herria bonbardatu du; kurdu anitz hil dituzte”, erran du.
Hutsetik hasteko eskubidea aldarrikatu du Shirok. “Alepon guk jada ez dugu etxerik; bonbek suntsitu zuten. Ez dugu deus”. Hutsetik hasi, bertze biderik ez dute.
Bihar, manifestazioa
Europa errudun; genozidioa gelditu lelopean, elkarretaratze bat egin zuten joan den ostiralean, Iruñeko Udaletxe plazan. Shirok eta Hammok pozgarritzat jo dute herritarrak mobilizatu izana Europak migratzaileen aurka hartu duen jarrera salatzeko. Iruñea Harrera Hiria, SOS Arrazakeria, Paperak Denontzat, Mugak Zabalduz Karabana eta Zaporeak kolektiboek antolatu zuten duela astebeteko protesta, eta bihar ere karrikara deitu dituzte herritarrak: manifestazioa eginen dute Hego Euskal Herriko lau hiriburuetan. Iruñekoa 18:00etan hasiko da, autobus geltokian.
Kolektibo horiek mahai gainean jarri dute Europak duela Grezian eta Turkian migratzaileekin gertatzen ari denaren ardura; eta mahai gainean jarri dute, halaber, Mendebaldeko herrietako gobernuen jarduerak lotura zuzena duela Sirian eta inguruko herrietan piztutako gatazkekin. “Giza eskubideak errespeta ditzatela exijitzen dugu: Europak zabal ditzala bere mugak eta berma ditzala bide seguruak Europara etorri nahi dutenentzat”.
Europako agintariek, ordea, kontrako bidea hartu dute orain arte. Duela lau urte, Europako Batasunak akordio bat sinatu zuen Turkiarekin: 6.000 milioi euroren truke, migratzaileentzat harresi bilakatzeko konpromisoa hartu zuen herri horrek. Zehazki, Recep Tayyip Erdogan Turkiako presidenteak zin egin zuen EBrako migrazio fluxua etengo zuela, eta 3,7 milioi errefuxiatu Turkiako lurretan geratuko zirela.
Turkiak eta Europak hitzarmena berritzeko negoziazioak hasi dituzte orain, eta Turkiako presidenteak argi utzi du, batez ere, diru gehiago nahi duela. Europako agintariak presionatzeko, hain zuzen, Turkiak Greziarekin duen muga irekitzeko agindu zuen otsail amaieran. Eta, Grezian, Poliziak kolpeka eta tiroka hartu ditu muga zeharkatzen saiatu diren errefuxiatuak; gutxienez bi migratzaile hil dituzte. Lesbos eta Kios uharteetan, gainera, faxista talde antolatuak migratzaileak erasotzen aritu dira, polizien begiradapean. Greziari “eskerrak” eman dizkio Ursula Von der Leyen Europako Kontseiluko presidenteak, “Europako ezkutua” izateagatik.
Greziatik ailegatu diren irudiek tristura eragin diete Shirori eta Hammori. Ezinbertzean gogoratu dituzte han pasatu zituztenak. 2011. urtean lehertu zen gerra Sirian, eta 2014an erabaki zuen familiak handik ateratzea. Lehen urratsa izan zen Alepotik ateratzea. “Senarraren gurasoak Afrin herrian bizi dira; haien etxera joatea nahi zuten, baina Ahmadek ez zuen Alepotik atera nahi”, gogoratu du Shirok.
Azkenean, mugitzea erabaki zuten. Hammok taxi bat gidatzen zuen gerra piztu baino lehen, baina gatazkaren eraginez lanik gabe gelditu zen. “Lanik eta dirurik gabe; egoera gero eta latzagoa zen, gainera. Polizia zegoen batetik, eta mafiak bertzetik. Edozein tokitara joatea arriskutsua zen. Lagun anitz galdu ditut. Nire ondoan hil dituzte haietako batzuk”, kontatu du Hammok.
Afrinen eman zituzten hainbat hilabete, Hammoren gurasoen etxean. “Afrinera ailegatu eta handik aste gutxira, bonba batek gure etxeko hainbat gela hondatu zituen; bertze batek erabat txikitu zuen gero. Deus gabe gelditu ginen”, azaldu du Shirok.
Gogoan du, batez ere, egun haietan sentitu zuen beldurra. Beldur horrek eraman zuen familia sorterritik ateratzeko erabakia hartzera, hain zuzen ere. Turkia izan zuten lehendabiziko helmuga. “Senarra joan zen lehendabizi; karrikan egon zen bizitzen, lan bat lortu zuen arte. Dirua lortzea zen kontua, familia guztia Turkiara mugitzeko”.
Kolpeak eta negarra
Deus gabe atera ziren senar-emazteak eta bi alabak Siriatik. Muga zeharkatzen lagundu behar zien gizonak eskatutakoa ordaintzeko erabili zuten bildutako azken dirua. “Mugara ailegatu, eta Turkiako Poliziak hartu gintuen. Senarra jotzen hasi ziren”. Kolpeak ahaztu zaizkio Hammori, baina ez, ordea, emaztearen eta alaben negarra. “Beldurrak hartu gintuen”. Azkenean, aske utzi zituzten. Eta hiru urteko etapa hasi zuen familiak, Turkian.
Hiru urte horiek “hagitz gogorrak” izan zirela nabarmendu dute Hammok eta Shirok. “Hamaika orduz lan egin behar nuen, soldata txiki baten truke”. Etxebizitzetako hezetasuna du gogoan Shirok, eta giro horrek Farah alabari kalte egiten ziola kontatu du. “Asma du, baina botikak hagitz garestiak ziren, eta ezin genituen erosi. Paperik gabe, gainera, ospitalean ez gintuzten artatzen”.
Senarra gaixotu zenekoa ekarri du Shirok gogora. “Larrialdietara joan, eta bota egin gintuzten, paperik ez genuela ohartu bezain pronto”. Azkenean, lagun baten agiriak erabili zituzten bertze ospitale batean Hammok behar zuen zaintza jaso zezan. “Zorionez, artatu egin zuten, paperak bereak ez zirela jakin arren”.
Turkiara ailegatu zirenetik, Greziara joatea zuten helburu Shirok eta Hammok. “Europan gure egoerak hobera eginen zuela uste genuen; lortuko genuela bizitza hobe bat, eta hutsetik berriz hastea”, erran du Sultana Shirok.
Baina bidea ez zen batere erraza izan. Plastikozko txalupa gaineko hiru ordu eta erdiko bidaiak eraman zuen familia Greziara. Lurra ukitu bezain pronto gobernuz kanpoko erakundeek eta boluntarioek egindako harrera biziki eskertu zutela erran du Shirok. “Arropa eman ziguten, eta jatekoa”. Errefuxiatuentzako gune batera eraman zuten familia, Atenas hiriburutik hiruzpalau ordura. “Hotel zahar bat zen; dena zegoen hondatua, eta baldintzak kaskarrak ziren”.
Hala eta guztiz ere, ez zuten itxaropena galdu. “Hobera eginen genuela uste genuen; lortuko genuela gure bizitza proiektu berria martxan jartzea”, erran dute senar-emazteek. Sultana Shiroren ahizpa bat Alemanian bizi da, eta Ahmad Hammok ere senideak ditu han. Horregatik, Alemaniara joan nahi izan zuen familiak, Greziara ailegatu zenetik.
“Baina ez ziguten utzi; Greziako agintariek Madrilera joateko aukera baino ez ziguten eman. Familia anitzi gertatu zitzaion hori: herri batean senideak izan arren, bertze batera bidaltzen zituzten, inolako loturarik ez zuten bertze herri batera. Eta guk ezin genuen deus erabaki”, azaldu du Shirok.
Madrilerako bidea hartu zuen familiak, halabeharrez. Baina handik Alemaniara joan zen. “Alferrik. Berriz ere Madrilera bidali gintuzten”. Eta Madrildik, Euskal Herrira ailegatu ziren, duela urtebete luze. Iruñeko Mendillorri izan zuten lehendabiziko aterpe, eta, iaztik, Uharten bizi dira.
CEAR erakundearen babesa
Gaztelania ikasteko eskolak senar-emazteentzat eta ikastetxeko errutina alabentzat. Jarduera horiek bete dute familiaren egunerokoa hilabeteotan. Madrilera ailegatu zirenetik, CEAR Iheslariak Laguntzeko Espainiako Batzordearen babesa izan dute Shirok eta Hammok. “2023. urtera arte dugu eman diguten nazioarteko babesa; gero bertze bost urtez berrituko digute, eta hurrengo urratsa izanen da hiritartasuna lortzea”, azaldu du Sultana Shirok.
Ez du buruan Alepora itzultzeko aukera. Baina ezin du barrutik atera han gelditu direnenganako kezka. Ama eta aitarekin mintzatzen da hilabetean behin, baina familia urrun izatea “mingarria” dela onartu du. Hammorentzat ere zaila da egoera. “Turkia Afringo kurduak bonbardatzen hasi zenean, gurasoek etxetik ihes egin, eta mendira joan behar izan zuten, babes bila”, kontatu du, kezkaz.
Sultana Shirok 31. urtebetetzea ospatu du asteon. Sorterritik kanpo, berriz ere, baina ospatu egin du. Ospatu nahi izan du, eta egin du barre, familiarekin eta Uharten egindako lagunekin. Bideo batean jaso du besta, familiari bidaltzeko. Alepon prestatzen zituen goxoak ere egin ditu, Uharteko bere sukaldean. “Baina ez zaizkit ongi atera. Ez dute han zuten zapore bera. Ez dira berdinak”.
Edurne Elizondo
Muskildako baseliza, herritarrena: horixe aldarrikatu zuen Otsagabiko Udalak, 2012. urtean, auzitara jotzea erabaki zuenean, eta horixe bera aldarrikatu du orain berriz ere, auzia epaitegi batera itzuli denean.
Iruñeko Artzapezpikutzak bere izenean erregistratu zituen Muskildako baseliza, ondoko etxea eta inguruko lurrak 1999. urtean. Erabaki horren kontra egin zuen udalak 2012an, eta, epaiketa egin eta gero, arrazoia eman zion Agoizko epaitegiak, 2017. urtean.
Elizak, baina, ebazpenaren aurkako helegitea aurkeztea erabaki zuen azkenean, eta, ondorioz, egunotan Nafarroako Probintzia Auzitegian ari dira auzia aztertzen, berriz ere. Bi aldeetako abokatuek azken ondorioak aurkeztu eta gero, hain zuzen ere, sententziaren zain geldituko da epaiketa, datorren astean.
XII. mendekoa da Muskildako baseliza. Otsagabiko herritarrentzat toki hagitz preziatua da, zalantzarik gabe. Haiena da eraikina, baina Itzaltzutik eta Ezkarozetik ere joaten dira haraino erromerian. Irailaren 8an ospatzen dute Muskildaren eguna. Baselizaren barruan, hain zuzen, semea besoetan duen Ama Birjinaren tailla gotiko bat dago.
Iruñeko Artzapezpikutzak Espainiako Gobernuak Hipoteka Legean egindako aldaketa bat baliatu zuen ondarea bere izenean jartzeko, 1999an. Zehazki, 1946. urteko legea moldatu zuen PPko Jose Maria Aznarren gobernuak, 1998an. 1946. urteko lege horri esker, hamaika toki immatrikulatu zituen Elizak, eta 1998an moldatu eta gero, gurtzarako lekuak ere bere izenean jartzen hasi zen.
Otsagabian, 2007. urtean jakin zuten Elizak beretzat hartu zuela Muskildako baseliza, prentsan agertu zelako horren berri. Zehazki, Ondarearen Defentsarako Plataformak egindako lanari esker hasi ziren herritarrak errealitateaz jabetzen. Artzapezpikutzako arduradunekin hainbat bilera egin zuten herriko agintariek, konponbide bat negoziatzeko asmoz, baina ez zuten lortu. Ondorioz, auzitara jotzea erabaki zuten, baseliza, ondoko etxea eta inguruko lurrak berreskuratzeko.
Otsagabiko Udalak zehazki 2012. urtean jo zuen auzitara, baina 2014. urteko irailera arte ez zuten epaiketa egin, Agoizko auzitegian. Otsagabiko herritarren abokatu Ana Clara Villanuevak Roldan Jimeno historialariak egindako txostena baliatu zuen epaiketa hartan, bertzeak bertze. Egunotan Nafarroako Probintzia Auzitegian egiten ari diren epaiketan ere parte hartu du Jimenok, eta aurretik errandakoa berretsi du historialariak epailearen aurrean: Muskilda herriarena dela, alegia.
Jimenok baselizari buruz egindako txostenak eraikinaren inguruko agiriak ditu oinarri: “Botere laikotik eta Elizatik baselizara egindako bisiten inguruko agirietan, Muskilda herriarena dela zehazten da; XIX. mendean, halaber, Muskilda mendia eta hango baseliza Otsagabiarenak direla jaso zuten”, nabarmendu du Jimenoren lanak, bertzeak bertze.
Muskilda XII. mendekoa da, baina XVII. mendekoak dira baselizan egindako moldaketa nagusiak. Orduan ere, baseliza bereganatu nahi izan zuen Elizak, baina ez zuen lortu: herritarrek erretaulan, ateetan eta abarretan zehaztu zuten lanak Otsagabiak egin zituela. Herriak, alegia.
“Behar dena”
Gerta daiteke oraingo epaiketako sententzia Muskildako baselizari buruzko azkena ez izatea, helegitea aurkezteko aukera izanen baita, Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusian. Otsagabiko alkate Carmen Rekaldek argi utzi du, hain zuzen ere, herritarrak “behar dena egiteko prest” direla Muskilda beraiena dela argi gera dadin.
Kontrakoa da Iruñeko Artzapezpikutzaren tesia. Elizaren abokatuak epaiketan defendatu du baseliza eraiki eta hornitu izanak berez dakarrela “jabetzaren transferentzia”: hau da, jabetza Elizaren esku utzi gabe ez dagoela tokia sagaratzerik.
Bi aldeetako abokatuek beren azken ondorioak aurkeztuko dituzte datorren astean, eta, ondorioz, sententziaren zain geldituko da epaiketa.
Nafarroako Ondarearen Defentsarako Plataformak arreta handiz erreparatu dio Muskildari buruzko prozesu guztiari. Elkarteko kideek argi dute, halere, Elizak bere izenean erregistratutako eraikinen aferak “konponbide orokor bat” behar duela.
Ez dira gutxi Elizak bere izenean jarritako etxeak, hain zuzen ere: 5.000 immatrikulazio baino gehiago egin ditu herrialdean, Nafarroako Ondarearen Defentsarako Plataformak abenduan emandako datuen arabera. Espainiako Estatuan 100.000 izan daitezkeela nabarmendu du elkarte horrek.
Otsailean, oraingo Nafarroako Gobernuko agintariekin lehen bilera egin zuten plataformako ordezkariek, eta Maria Txibite presidenteari eskatu zioten “arazoari eusteko”. Txibitek erantzun zuen gobernuak “interesa” baduela Elizak egindako immatrikulazioen auzia jorratzeko. Plataformak, bertzeak bertze, immatrikulazioen inguruko datuak lortzen jarraitzeko laguntza eskatu dio gobernuari.
Lur Albizu Etxetxipia
Ez dute inolako intentziorik atzera egiteko. Guztiaren gainetik pasatu nahi dute eta horretara doaz. Hasi da ofentsiba berria, etenik izan ez duena, baina indarrez ari dira. Fobia eta autogorrotoa hedatu nahi dute eta horretan ari…
Edurne Elizondo
Dramatismorik gabe kontatu du: onartuz sentitu duen beldurra eta ospatuz bere gorputzak indarra baduela egunerokoari eusteko. “Jende anitzek ez du sinesten gaixo nagoela”. Maite Biurrarenak (Bera, 1972) duela hamar urte jaso zuen diagnostikoa, ordea: gibel-giltzurrunetako polikistosia. Geroztik, gaixotasunak okerrera egin du: dialisia egin behar du egunero, eta, urtarrilaren 8tik, giltzurrun berri bat jasotzeko zain da. Sakelako telefonoa gainean eta martxan du hogeita lau orduz.
Giltzurrunaren Nazioarteko Eguna izanen da hilaren 12a; urte oro egiten dute, 2006tik, martxoko bigarren ostegunean. Nafarroan, 1969. urtekoa da giltzurruneko lehendabiziko transplantea; geroztik, 1.200 baino gehiago egin dituzte herrialdean. 33 egin zituzten iaz, eta 56, berriz, 2016an. Urte horretako datua da inoizko altuena, hain zuzen ere.
Koliko batek eman zion Biurrarenari bere eritasunari buruzko lehendabiziko pista, duela hamar urte. Herriko familia medikuarengana joan, eta osasun etxetik Bidasoko Ospitalera bidali zuen, Irunera. “Han erran zidaten harriak nituela giltzurrunean, bai eta kiste batzuk ere”. Kiste horei, baina, ez zieten garrantzirik eman. “Herriko medikuak eskatu zidan Irunen egindako txostena eramateko, ez baitzen lasai gelditu, eta, txostena ikusi eta gero, Iruñera bideratzea erabaki zuen”. Nafarroako Ospitale Gunean eman zioten, azkenean, behin betiko diagnostikoa: gibel-giltzurrunetako polikistosia.
“Herentziazko gaixotasun bat da”, azaldu du Biurrarenak. Diagnostikoa jaso zuenean jakin zuen, hain zuzen ere, aitak gaitz bera duela. “Kontua da aitari ez zaiola garatu, baina niri bai”. 15 urteko seme bat du beratarrak. “Urtean behin egiten dizkiote azterketak, eta duela hiru urtekoan aurkitu zioten lehendabiziko kistea, giltzurrun batean; bertze bat du bertzean, baina txikia da. Kontrolpean da gaitza”.
Semearen osasuna da Biurrarena gehien kezkatzen duena. Semearen ardura duelako, gainera, hasieratik eskatu die artatu duten medikuei “argi eta garbi” hitz egiteko. “Nik jakin behar dut zein den egoera, une oro; jakin behar dut zer gerta daitekeen”. Hasieran artatu zuen nefrologoaz oroitu da Biurrarena hori erran duenean: “Argi eta garbi mintzatu zitzaidan, bai! Erran zidan giltzurrunak ez baziren odola garbitzeko gai, odola kakaz betetzen zela, eta, kaka burura ailegatuz gero, akabo!”.
Biurrarenaren giltzurrunek ez dute ongi funtzionatzen. Kisteak sortzen dituzte, eta kiste horiek ez diete uzten beren lana egiten, hain zuzen ere. “Kiste anitz ditut; gibelean ere atera zaizkit. Konponbidea ez da kiste horiek kentzea, giltzurrunak baitira sortzen dituztenak”.
Hasieran, urtean behin egiten zioten azterketa Biurrarenari. Giltzurrunek kisteak sortzen jarraitzen zutela ikusita, gero eta maizago hasi ziren artatzen: “Sei hilabetean behin hasieran, eta hiru hilabetean behin gero”. Duela hamar hilabete, azkenean, dialisia egin beharko ziotela erran zioten Biurrarenari.
“Kolpea hartu nuen”, onartu du. Ezagutzen ez denak eragiten duen beldurra sentitu zuela, alegia. Ordura arte, dietaren bidez eman zien Biurrarenak giltzurrunei behar zuten laguntza. “Gatza kendu nuen. Funtsean, ahalik eta garbien jaten saiatzen naiz, koiperik gabe, eta, ahal dela, elikagai ekologikoak”. Horri esker, ohiko errutinari eutsi zion. “Ongi sentitzen nintzen”. Analisi batek errealitatea parean jarri zion arte: iazko otsailean, %3 funtzionatzen zioten giltzurrunek.
Dialisia zen hurrengo urratsa. Bi egun eman zituen Biurrarenak ospitalean, sabelean kateterra jarri behar izan ziotelako, botikak jaso ahal izateko. Hasiera “gogorra” izan zela gogoratu du. “Dena zen berria; urduri nintzen, eta beldurrez. Hori gertatzen ahal zela jakin arren, gainera, nik ez nuen uste niri tokatuko zitzaidanik; ez nuen nire burua imajinatzen dialisia hartzen”.
Biurrarenaren hasierako arazo nagusia izan zen ezin zuela lorik egin: “Dialisia egiteko hodia azpian hartzen badut gorputzarekin, ez du bere lana egiten. Hasieran, hori gertatzeko beldurrez, gau osoa erne ematen nuen. Berez, alarma batek jotzen du hori gertatzen denean. Orain, alarma entzun ere ez dut egiten, anitzetan!”.
Prozesua ezagutzeak eta kontrolatzeak eman dio Biurrarenari behar zuen lasaitasuna. Gainera, behar izanez gero, nefrologoekin hitz egiteko aukera du, egun oro, hogeita lau orduz. “Telefono zenbaki bat dut, nahi dudanean deitu ahal izateko; Iruñera joan behar badut ere, berehala artatzen naute; ez dut itxaron beharrik ere”. Dialisia etxean egiteko aukera eskertzen du Biurrarenak, bere egunerokoarekin jarraitu ahal duelako. “Bertze aukera bat zen astean hiru aldiz Iruñera joatea, baina ez nuen hori nahi. Lana ere utzi beharko nuke”.
Zortzi orduko zikloa
Maite Biurrarenak ederki ikasi du bere gorputzak erraten diona interpretatzen. Bere buruaren mediku eta erizain bilakatu da, nolabait erranda. Egunean bitan neurtzen du tentsioa, eta ikasi du makina prestatzen, garbitzen, behar dituen datuak jasotzen eta bertze. Gauez hartzen du dialisia, logelan, zortzi ordu irauten duen prozesu baten bidez. “Nirea ez da hemodialisia; nik glukosa sartzen dut gorputzean lehendabizi, eta, gero, drainatu egiten dut. Gauean bost aldiz errepikatzen du makinak ziklo hori”.
Dialisia egiten hasi zenean ohartu zen Biurrarena ordura arteko nekeaz. “Ni ongi sentitzen nintzen dialisia egin aurretik; kontua da indarrak pixkanaka egin zidala behera, eta nire gorputza ohitu egin zen, nolabait. Baina dialisia egiten hasi nintzenean ohartu nintzen hobera egin nuela, nabarmen”.
Urtarriletik transplantearen zain da Biurrarena, eta, geroztik, ondorioz, Nafarroako Unibertsitatea klinikan artatzen dute. Nafarroako transplante guztiak egoitza horretan egiten dituzte ospitale horretako eta Nafarroako Ospitale Guneko profesionalek, elkarlanean. Giltzurrun berri baten zain denetik, hamaika proba egin dizkiote Biurrarenari. Nagusietako bat izan da ikustea tokirik ote duen organo berria jartzeko. “Eskuinean egiten ohi dute transplantea, alde horretan larruazaletik gertuago daudelako organoak, baina nik eskuinean ez dut tokirik; kistez betea dut”.
Ezkerrean, zorionez, tokia badu. “Bertzela, eskuineko giltzurruna eta kisteak kendu beharko lituzkete, tokia egiteko, eta, osatu eta gero, zerrendan sartu berriz ere”. Ez du horren beharrik izan. Transplantearen zain dago oraindik. Ebakuntza horri ere beldurra diola onartu du Biurrarenak. Horregatik galdetu die medikuei, behin eta berriz, hemendik aurrerako urratsak zeintzuk izanen diren. Jakin nahi du. Ezagutu. Lasai egon ahal izateko, giltzurrun baten zain jarraitzen duen bitartean.
Nafarroako Hitza-rekin mintzatu eta lau egunera, dei bat jaso du Maite Biurrarenak. Giltzurrun bat bada. Azken odol probek, baina, huts egin dute. Lehenean, huts; bigarrenaren zain da.
Edurne Elizondo
Historia maite dutelako egin dute bat Cesar Oroz marrazkilariak eta Mikel Zuza idazleak. Historia maite dutelako, eta iraganeko pasadizoak egungoekin lotzeko trebezia erakutsi dutelako, gainera, beren lanen bitartez. Umorearen bidez uztartu dituzte aspaldikoak eta oraingoak, zehazki: Orozek irudiak baliatu ditu, eta, Zuzak, berriz, hitzak. Elkarrekin aritu dira Civicaneko liburutegian egindako saioan: Nafarroako historiaz eta haiek sortutako istorioez.
“Azkenean eginen dugu zerbait elkarrekin”, erran du Mikel Zuzak. Bakoitzak bere aldetik heldu dio, orain arte, historiari, baina hainbat aldiz agertu dira elkarrekin jendaurrean, eta Zuzak argi du gero eta gertuago dela bere hitzak Orozen marrazkiekin lotzeko eguna.
Iruñeko saioan, azken bi urteotan Interneten egindako lanari segida eman dio Zuzak. Cronicas irreales del Reyno de Navarra (Ttarttalo, 2008) izenburuko liburuan jaso zituen benetako datu eta gertaerak abiapuntu hartuta idatzitako bere lehendabiziko istorio asmatuak, baina orri horietakoak baino gehiago jarri ditu sarean, jada, izen bereko blogean.
Jarduera horren bidez, nagusiki Nafarroako historiaren inguruko jakin-mina piztu nahi die Zuzak irakurleei. “Herritar gehienek ezer gutxi dakite Nafarroako historiari buruz, ez dietelako horren berri eman, batez ere”. Historiari buruzko liburu zorrotz eta zehatzen egile da Zuza, eta, historialari gisa, hain zuzen, herritarren ezagutzarik ezak “penatzen” duela nabarmendu du. Idazle gisa, berriz, eskertu du historia horren berri bere istorioen bidez emateko duen aukera.
Orozekin egindako saioan Karlos II.aren ibilbidea nabarmendu nahi izan du Zuzak, bertzeak bertze. Kontuen Ganbera sortu zuen, adibidez. Erakunde horretarako egindako lan batean, Orozek ere bere zinten protagonista bilakatu zuen Karlos II.a, hain zuzen ere. “Karlos II.ari Gaiztoa erraten zioten; frantziarrentzat izan zen, baina Nafarroan, oraindik ere, horrela deitzen jarraitzeak ez du inolako zentzurik!”, erran du Zuzak. Frantziako tronua berreskuratzeko egindako gerretarako erabili zuen nafarren dirua. “Lortu zuen, halere, Nafarroa Europako historian agertzea”, erantsi du idazleak.
Katalina eta bertze
Bere ipuinaren bidez, Karlos II.aren borrokarako joera kirolerako zaletasun bilakatu du Zuzak, hain zuzen ere. “Etxean 1974ko Montrealgo Jokoetako poltsa bat genuen; poltsa harekin oroitu, eta bururatu zitzaidan Karlos II.ak antolatu ahal izan zituela lehendabiziko Olinpiar Jokoak, Elon [gaztelaniaz, Monreal]. Intelektual handia izan zen Karlos II.a, gainera, eta hark egin zuen Nafarroako lehendabiziko unibertsitatea sortzeko urratsa, Uxuen”.
Benedikto XIII.a Papa Luna ezizenaz ezagututakoa ere eraman du Mikel Zuzak bere ipuinetako orrietara, bai eta Nafarroako Katalina erregina ere. Iruñeko saioan aurkeztutako azken ipuinak, gainera, animalien erabileraren auzia jorratu du, eta istorio horretan Unanuko Alodia bilakatu du idazleak liburuak egiteko baliatzen zituzten txahalen defendatzaile.
Historia zorroztasunez kontatu nahi duten liburuak idazteko egiten duen dokumentazio lana baliatzen du Zuzak bere istorioak osatzeko ere. Artxiboetan aurkitzen duen edozein pasadizo, agiri batean agertzen den edozein bitxikeria edo hainbat mende duen artelan baten atzean dagoen istorioa bihurtzen ditu ipuin baten abiapuntu. “XIII-XV. mendeen inguruko dokumentazio anitz dago; IX eta X. mendeen inguruan, berriz, ezer gutxi dakigu. Dakigun apur hori oinarri hartuta, ez dakidan hori imajinatu egiten dut nire ipuinen bidez”, azaldu du idazleak.
Cesar Oroz marrazkilariak ere irudimena du lantresna nagusi; historiari egin nahi izan dio so bere hainbat libururen bidez, eta irudia baliatu du iragana eta oraina lotzeko. Orozek, zehazki, mundu zabalean ezagunak diren lau obra hartu ditu bere marrazkiak osatzeko abiapuntu: Codex Calixtinus (Kalistoren kodexa), Shakespeareren Love’s Labour’s Lost, Daniel Defoeren The life and strange surprising adventures of Robinson Crusoe, eta Dante Alighieriren Divina Commedia. Lau horiek arrazoi batengatik hautatu ditu Orozek: laurek dutelako Nafarroarekin loturaren bat.
Erromesen lehen gidatzat jotzen dute Codex Calixtinus, eta Nafarroako bideari buruz egiten duen deskribapena bere marrazkiekin eman du irudigileak. “Nafarrei buruz lapurrak, gaiztoak, mozkorrak eta bertze zirela erran zuen egileak”. Shakespeareren obran kontrakoa da nafarren inguruko ikuspuntua, ordea: “Obra horretan agertzen den esaldi bat jorratu dut nik, batez ere, lan horretan aipatzen baita Nafarroak mundua txundituko zuela”.
Dante Alighieriren obran, bertzalde, infernua, zerua eta linboa ageri dira: “Infernuan, hain justu, nafar bat dago. Ustelkeriagatik bidali dute infernura”, Orozek nabarmendu duenez. “Hainbertze mende pasatu eta gero, orduko kontuekin bueltaka jarraitzen dugu!”. Dafoek Crusoeri buruz idatzitako testuan, azkenik, Nafarroako ohiko elementu bat agertzen da: “Nafarroatik gurutzatu zituen Pirinioak, eta gure eguraldi txarrari egin behar izan zion aurre”. Oroz eroso sentitzen da historia irudi bilakatzen; eguneroko prentsaren mugak gainditzeko aukera ematen dio lan horrek. Akaso, hurrengoan, Zuzarekin elkarlanean eginen du.
Edurne Elizondo
Beran egin zuten, duela astebete, eta Uharten eginen dute, bertze astebete barru: N-121-A errepideko trafikoa etengo dute, Nafarroako Gobernuari eskatzeko neurriak har ditzala; neurriak, zehazki, segurtasuna bermatzeko. Urtea hasi zenetik, lau pertsona hil dira Iruñea eta Irun lotzen dituen bide horretan; 2010etik 2019ra, 31 dira zendutakoak: epe berean Nafarroako errepideetan hildako guztien %9, alegia.
N-121-A errepideak ukitzen dituen herrietako agintariek argi dute arazo nagusia zein den: kamioiak, ibilgailu astunen kopuruak etengabe egin baitu gora 1997. urtean Belateko eta Almandozko tunelak zabaldu zituztenetik. Horregatik nahi dute hautetsiek kamioiek A-15 autobia erabil dezaten. Gaur egun, 11.000 ibilgailu inguru igarotzen dira egunean N-121-A errepidetik; horien laurdenak dira kamioiak. Nafarroako Gobernuak mahai gainean jarri ditu hainbat proposamen, baina, oraingoz, herritarrak ez dira kontent.
Joan den ostiralean Beran egindako protestak ederki islatu zuen zenbaterainokoa den N-121-A errepidearen erabiltzaileen haserrea eta amorrua: 1.500 pertsonak baino gehiagok egin zuten bat, 19:30ean, alkateek deitutako bide mozketan. Ordubetez hartu zuten errepidea, eta manifestazioa egin zuten Segurtasuna, gure lehentasuna lelopean. Baztan-Bidasoko eta inguruko bertze hainbat herritako jendea bildu zen. Denera, 29 udalerrik babestu zuten joan den asteko protesta, eta, gainera, Uhartekoan parte hartzera deitu dute.
Beran, denek zuten buruan bidea itxi zuten toki berean duela egun gutxi gertatutako istripua: 53 urteko Lesakako gizon bat zendu zen han, otsailaren 25ean, kamioi baten kontra jota. Urtarrilaren 11n gertatutako istripuak ere Bortziriak kolpatu zituen: Igantziko 19 urteko gazte bat eta Arantzan etxea zuen 21 urteko Donostiako bertze bat zendu ziren Olaguen, errepide berean. Eta Arantzakoa zen, halaber, otsailaren 6an N-121-A errepidean Irunen jazotako istripuaren ondorioz zendutako gizonezkoa.
2+1eko errepidea
“Segurtasunak kezkatzen nau; egunero egiten dut joan-etorria, eta ez da samurra; kamioi anitz dago, eta beldurra ematen du”. Teresa Rojo lesakarrarenak dira hitzak. Iruñean egiten du lan, eta, ondorioz, egunean bitan egiten du errepidean gora eta behera. “Zenbatu izan ditut nirekin gurutzatu diren kamioiak, eta 150 baino gehiago ere izan dira”. Kamioi horietako anitzek nazioarteko zama garraiatzen dute, eta horiek dira, nagusiki, udalek errepidetik atera nahi dituztenak.
Nafarroako Gobernuak, baina, ez du aukera hori ontzat eman oraingoz, eta N-121-A errepidea 2+1 bideko errepide bilakatzea lehenetsi du. Zehazki, bost zatiko proiektu bat egin du, eta lehendabizikoa uda baino lehen esleitu nahi du, Nafarroako Gobernuko Herri Lanen eta Azpiegituren zuzendari nagusi Pedro Andres Lopezek iragarri duenez. Lopezen hitzetan, gobernuaren proiektuak zehaztu du bidean zortzi biribilgune egitea, eta horrek ekarriko du kamioilariek, berez, A-15aren aldeko hautua egitea.
Nafarroako Parlamentuak otsailaren 27an onartu zituen 2020rako aurrekontu nagusiak: milioi bat eurokoa da N-121-A errepidea 2+1eko bide bilakatzeko zehaztutako diru saila. Espainiako Sustapen Ministerioak, gainera, hamar milioi euroko diru laguntza onartu zuen obra hori egiteko, abenduan. Denera, 80 milioi euro da aurrekontua.
2+1eko konponbidearen alde egin du Nafarroako Gobernuak, baina Bortzirietako, Baztango, Malerrekako, Ultzamako, Uharteko eta protestekin bat egin duten gainerako herrietako alkateek ez dute uste neurri hori nahikoa denik. Berretsi dute “segurtasunaren alde ezinbertzekoa” dela salgaien nazioarteko garraioa N-121-A errepidetik ateratzea. “Badakigu neurri magikorik ez dela existitzen eta ziur aski bat baino gehiago jarri beharko direla martxan dugun gaitza hutsean uzteko, baina behin eta berriz erranen dugu premiazkoa dela nazioarteko zama garraioa desbideratzea”, nabarmendu dute.
Berako bidea oztopatzean lelotzat hartutako esaldia hartu dute helburu nagusi: segurtasuna jo dute lehentasun, alegia. Horregatik, argi utzi dute ez dutela onartuko “interes ekonomikoak” jartzea inguruko bizilagunen segurtasunaren gainetik. Nafarroako Gobernuko presidente Maria Txibitek auzi horri buruz zer iritzi duen ere jakin nahi dute, eta bilera bat eskatu diote asteon, N-121-A errepideari buruz hitz egin ahal izateko.
ANET da Nafarroako garraio enpresen erakundea, eta elkarteko idazkari nagusi Ignacio Orradrek ez du ontzat jo kamioiak N-121-A errepidetik atera behar izatea. “Hori da kamioientzako bide naturala, eta horren alde egin nahi dugu”. Gero eta gehiago dira N-121-A errepidea erabiltzen dutenak, eta horrek, trafikoa zaildu ez ezik, izan du bertze ondoriorik: hamaika gasolindegi ireki dituzte errepide horren bazterretan. Herritarrek eta alkateek argi dute: segurtasuna nahi dute. Hori dute lehentasun.
Amets Aranguren Arrieta
Sentitzen dut, baina D ereduak ez du funtzionatzen. Edo bai?Ea ba. Seme-alabek euskara ulertu, hobeki ala okerrago hitz egin eta irakurtzean ulertzeko gai izatea nahi baduzu, bai, D ereduak funtzionatzen du. Alta, seme-alabek …
Edurne Elizondo
Hutsaren hurrengoa. Horixe da euskarak duen tokia, Enaitz Ibabek NUPen aukeratutako graduan. Lehen mailan, hamar ikasgaitik bederatzi ikasi ahal izan zituen euskaraz, baina egoera erabat aldatu zen bigarren mailatik aurrera: hamar ikasgaitik bi bakarrik ziren euskaraz. Hirugarren maila egiten ari da orain Ibabe, eta ikasgai bakar bat ere ez du euskaraz. “EHUn ez dago Nekazaritza Ingeniaritza, horregatik etorri nintzen Iruñera ikastera; ez nuen pentsatu ere egin NUPen gradu osoa euskaraz egiteko aukera izango ez nuenik”. Ibabe Oñatikoa da (Gipuzkoa), eta ezustekoa hartu zuen Iruñera ailegatu bezain pronto. “Euskara, NUPen, hirugarren mailako hizkuntza bat da. Unibertsitateak indar handiagoa egiten du ingelesa bultzatzeko euskara bultzatzeko baino”.
Ibaberekin bat egin du Libe Renteriak ere. Zornotzakoa da (Bizkaia), eta Bioteknologia graduko lehen maila egiten ari da, Iruñeko Arrosadiko campusean. NUPek oraingo ikasturtean lehendabiziko aldiz eskainitako gradu berrietako bat da hori, eta hasieran ikasgai bakar bat ere ez dago euskaraz. “Gradu berria denez, NUPek esan du lau urte pasatuta ikusiko duela arrakasta ote duen, ikasgairen bat euskaraz jartzeko aukera aztertzeko”. Egoera berean dira Psikologiako eta Medikuntzako graduetako ikasleak ere, bertzeak bertze.
Erizaintzako ikasketak ez dira berriak NUPen, baina euskarak lehen bezain toki txikia izaten jarraitzen du Osasun Fakultatean ere. Lehendabiziko mailan ari da Irati Juaristi mutrikuarra. “Lehen seihilekoan ditugun hirurak dira gradu osoko euskarazko ikasgai bakarrak”, salatu du.
NUPeko Euskara Taldeko kide dira Ibabe eta Renteria; Juaristi, berriz, NUPeko Osasun Fakultateko Euskara Taldekoa. Elkarlanean aritzen dira denak, baina nor bere esparru fisikoan, Osasun Fakultatea Nafarroako Ospitale Gunean baita; hau da, Arrosadiko campusetik at.
Nafarroako Unibertsitate Publikoan euskararen alde ari diren ikasleok mahai gainean jarri nahi izan dute hizkuntzaren auzia egunotan, eta horretarako, batetik, manifestaziora deitu dute apirilaren 2rako; bertzetik, Osasun Fakultatean euskaraz ikasteko eskubidea aldarrikatzeko sinadura biltze bat egin dute. Finean, NUPeko agintariei argi utzi diete beren hizkuntza eskubideen alde lanean segitzeko prest direla. Are gehiago orain, unibertsitatea eta Nafarroako Gobernua datozen lau urteotarako aurrekontua negoziatzen ari direnean. Euskara bultzatzeko baliabideak ere aurrekontu horren menpe izanen dira.
Orain artekoari segida
Egungo errektore Ramon Gonzalok 2019ko ekainean hartu zuen kargua. Alfonso Karlosena errektore zenean, Ikerketako errektoreorde izan zen Gonzalo, eta hauteskundeak irabazi aurretik ere argi utzi zuen azken urteotako lanari “segida” ematea zela bere asmoa. Abenduan, BERRIA-n egindako elkarrizketa batean, asmo horiek pixka bat zehaztu zituen errektoreak: “Orain, gure eskaintza akademikoaren %21 inguru egiten da euskaraz. Urrun gaude oraindik Euskal Herriko Unibertsitatearen kopuruetatik, jakina, baina gure helburua da ehuneko hori handitzea urtetik urtera; pixkana, euskarak unibertsitatean duen pisua handitzea”.
“Euskarak duen pisua handitzea”. Zehaztasun maila hori ez dute ontzat jo NUPeko Euskara Taldeko kideek. Nabarmendu dute Karlosenaren agintaldian NUPek ez zuela borondaterik izan euskarari bultzada emateko, eta Gonzalok ere, oraingoz, ez duela ezer egin. “Hauteskunde garaiko marketina besterik ez digu eskaini”, erran du Ibabek.
Hitzekin nekatu dira ikasle euskaldunak, eta ekintzak nahi dituzte, euskararen alde. “Karlosenaren agintaldian, unibertsitatea ez zen gai izan Euskara Planean jasotako oinarrizko helburu guztiak betetzeko ere”, gogoratu dute ikasleek. Plan horren arabera, NUPek, denera, 1.299 ikasgai eskaintzen ditu euskaraz. Irakasletzako graduan baino ez dago, ordea, ikasketa guztiak hizkuntza horretan egiteko aukera. NUPen, ikasleen ia %31k badakite edo ulertzen dute euskara.
Gradu bakarra euskaraz, eta meritua, gainera, ez da NUPeko agintariena. 2017ko elkarrizketa batean, Hizkuntza Eskubideen Behatokiko orduko zuzendari Garbiñe Petriatik orriotan gogoratu zuen NUP bera sortu aurretik ezarri zituztela Irakasletza ikasketak euskaraz. Unibertsitate publikoak 33 urte egin ditu, eta, denbora horretan, beraz, gradu bakar bat ere ez du ezarri euskaraz: “Eskaintza hasierako bera da; euskarazko ikasgaiak jarri dituzte han eta hemen, baina gradu batean euskaraz, adibidez, bost ikasgai egin ahal izatea ez da deus”, nabarmendu du Libe Renteriak.
Arazoa da, NUPeko Euskara Taldeko kideen ustez, euskara ez dela lehentasuna unibertsitate publikoko arduradunentzat, eta ez dutela borondaterik hizkuntzari benetako bultzada emateko. Hainbat adibide jarri dituzte mahai gainean: Ibabek aipatu du, batetik, Historiako gradu berrian bazirela hainbat irakasle euskaraz aritzeko prest; euskaraz ikasi nahi zuten ikasleak ere baziren; baina NUPek ez du urratsik egin Historian euskarazko ikasgairik jartzeko.
Bertzetik, Irati Juaristik salatu du NUPek orain arte ez duela erakutsi inolako asmorik euskaraz ikasi nahi duten ikasleen inguruko datu zehatzak jasotzeko. “Unibertsitateak ez du benetako eskaria ezagutzeko urratsik egiten; guk egin behar izan dugu, ondorioz”.
Joan den astean Osasun Fakultatean egindako sinadura biltzeaz ari da Juaristi. Euskara Taldeko kideek mahai bat jarri zuten eraikinaren sarreran. 150 sinadura jaso dituzte, denera. Juaristik argi du euskaraz ikasi nahi duten euskaldun guztiek ez dutela sinatu; halere, nabarmendu du Erizaintzan, denera, 400 ikasle inguru direla, eta “ontzat” jo du 150 sinadura jaso izana. “Horietatik 130ek esan dute euskaraz ikasi nahiko luketela, ez bakarrik euskararen aldeko jarrera dutela”.
Erizaintzan aspaldikoa da euskarazko ikasketen aldeko aldarria, ikasleen erdiak baitira euskaldunak. Eta ikasleen eskubidea ez da jokoan dagoen bakarra, Juaristik erran duenez. “Osasun zerbitzuak euskaraz jasotzeko herritarren eskubidea ere badago jokoan”, nabarmendu du.
Juaristik onartu du hasieran gogorra egin zaiola, adibidez, gelan aurkezpenak gaztelaniaz egin behar izatea. “Euskaraz pentsatu, eta itzuli egin behar nuen esan nahi nuena”. Euskara du bere hizkuntza, eta osasun zerbitzuetako erabiltzaile euskaldunak ere euskaraz artatzea du helburu.
Xede hori lortzeko egin dituzte egunotako ekinaldiak. Ibabek eta Renteriak ere argi dute lanean jarraitzeko beharra badutela. Euskararen inguruko plan estrategiko berria dago mahai gainean, bertzeak bertze. “Esan digute errektoreak nahi omen duela Euskara Taldeak prozesuan parte hartzea”, azaldu dute. Oraindik ez dute NUPeko agintarien deia jaso, halere. Zain diren bitartean, euskaraz ikasi nahi dutela aldarrikatzen jarraituko dute. Apirilaren 2ko manifestazioan izanen dute hori egiteko aukera. Protestarekin bat egitera deitu ditu ikasle guztiak Juaristik. NUP euskaldunena ere izan dadin.
E. Elizondo
Euskaraz ikasteko eskubidea aldarrikatzeko aukera izanen da NUPeko apirilaren 2ko manifestazioa baino lehen: bihar, 17:00etan, Golem zinema aretoetatik hasita, manifestazioa eginen dute Iruñean, hiriburuko haur eskoletako eta Mendigorriko gurasoek antolatuta. NUPeko Euskara Taldeak babesa eman dio protestari.
Azken asteotan gertatu denak eragin du gurasoon haserrea. Batetik, Iruñeko Udalak iragarri du murriztu egingo duela hiriburuko haur eskoletako eskaintza. Orain lau zentro dira euskaraz aritzen direnak, Joseba Asiron alkate zenean ordura arteko eskaintza bikoiztu eta gero. 2022-2023 ikasturterako, Enrique Maia alkateak haur eskola bakarra utzi nahi du euskara hutsean, Txantreako Izartegi, alegia; Arrotxapeko Goiz Eder eskolan, berriz, eskaintzaren erdia izanen da euskarazkoa, baina bertze erdia gaztelaniazkoa, ingelesezko jarduerekin.
Mendigorrian, hiru urteko haurren matrikula egiteko kanpainan jazotakoak piztu du eztabaida; izan ere, guraso talde batek herrian D eredua ezartzea eskatu du, baina Hezkuntza Departamentuak ez du aintzat hartu eskaera hori. “Ez omen da nahikoa, aukera argiak izan arren”, gurasoek salatu dutenez. Zehazki, sei haurrek eman zuten izena euskaraz ikasteko, baina Nafarroako Gobernuak erran du gutxieneko kopurua zortzikoa dela, lerroa zabaltzea ukatzeko.
“Erakundeen lana”
Iruñeko eta Mendigorriko gurasoak jendaurrean agertu dira beren egoera salatu eta herritarrak biharko protestara deitzeko. “Barkaezina da erakunde publikoek nafar guztiei euskarazko irakaskuntza ez bermatzea; haien lana da egoera gutxituan dagoen hizkuntzaren aldeko neurriak hartzea, herritarrei gehiago jakiteko aukera eskaintzea”, nabarmendu dute.
Gurasoon izenean aritu dira Iruñeko Itziar Zabalza eta Mendigorriko Josu Goñi. Biek argi utzi nahi izan dute gurasoak ez direla prest beren eskubideetan “atzera” egiteko. Iruñeko haur eskoletako gurasoen ordezkariak gogoratu du arazoak Antsoaingo haur eta familiei ere eragiten diela. Izan ere, herri horretan ez da euskarazko eskaintzarik, eta hautu horren aldeko gurasoek Iruñera jo behar izaten dute beti: “Hemendik aurrera zailagoa izanen dute hori egitea”, erran du Zabalzak, Navarra Sumak bere asmoak gauzatzen baditu toki gutxiago izanen delako euskaraz hiriburuko haur eskoletan. Hori salatzeko eginen dute biharko protesta.
