Sustrai Erakuntza fundazioak eta Urbizik proposamen zehatzak helarazi dizkiote Nafarroako Gobernuari:Emari ekologikoa. Egin dezala ur emari ekologikoen inguruko ikerketa, Natura 2000 Sareko helburuak betetzeko.Ureztatzeko lurrak. Ureztatzeko lurren za…
Edurne Elizondo
Medikua zuen aita, eta horregatik jaio zen Irunberrin. Herri horretara mugitu zen Domingo Larregla Garesko sendagilea, lanera, familiarekin, eta han sortu zen Joaquin Larregla, 1865. urtean. Aitak, gainera, Emilio Arrieta musikaria zuen lagun, eta harreman horrek bultzatu zuen Larregla musikaren bidera, neurri handi batean. Piano jole aparta eta konpositorea izan zen. Irunberritik Iruñera joan zen ikastera, eta handik, Madrilera. Hiri horretan zendu zen, 1945. urteko ekainaren 24an.
Larregla oroitu nahi izan du Nafarroako Artxibo Nagusiak, musikagilearen heriotzaren 75. urteurrena betetzen den honetan. Horretarako, musikariari buruzko erakusketa bat osatu du. Hilaren amaierara bitarte bisitatu ahal izanen da. Artxiboak Larreglarekin lotutako partiturak, objektuak eta agiriak jarri ditu ikusgai.
Haurtzaroan piztu zitzaion Larreglari musikarekiko zaletasuna, eta etxekoek sustatu egin zuten. Iruñean, batxilergoarekin batera egin zituen ikasketak, hiriko udal musika eskolan, eta handik joan zen Madrilera. Larreglaren aitak Nafarroako Diputazioko agintariengana jo zuen laguntza bila, semeak Madrilgo Musika Kontserbatorioan aritzeko aukera izan zezan. “Benetako pasioa du, eta jenio bat da”, idatzi zien laguntza eskaeran. Aitaren hitzek izan zuten profesionalen iritzien babesa ere, eta garai hartako Santa Cecilia orkestrako Joaquin Maia musikariak, adibidez, Larregla gaztearen talentua nabarmendu zuen diputaziora bidalitako gutunean.
Eskatu, eta jaso: Nafarroako Diputazioak 2.000 erreal eman zizkion Joaquin Larreglari ikasketak Madrilen egiten segitzeko. Maiarekin Nafarroan hasitako harremana ez zuen moztu, halere, eta, gerora ere, piano jole eta konpositore gisa nabarmentzen hasi zenean, hamaika lan egin zituen Santa Ceciliarekin. Iruñeko Orfeoiarekin ere harreman estua izan zuen musikariak, eta erakunde horri eskaini zion Siempre P’alante izenburuko konposizioa. 1899an burutu zuen. Lan horrekin batera, lau urte lehenago sortutako ¡Viva Navarra! jota da haren obrarik ezagunenetako bat.
Larregla eta Zubeldia
Konpositore ez ezik, piano jotzaile aparta ere izan zen Joaquin Larregla. Talentu horrek batu zituen, bertzeak bertze, Irunberriko musikariaren eta Emiliana Zubeldia konpositore eta piano jotzailearen bideak. Jaitzen sortu zen Zubeldia, 1888an, baina, Larregla bezala, laster mugitu zen familiarekin Iruñera. Han hasi zituen mundu osora eraman zuten ikasketak.
Jose Gonzalo Zulaika Arregi Aita Donostiarekin ere izan zuen harreman estua Joaquin Larreglak. Aita Donostiaren lanik ezagun eta arrakastatsuenak Preludios vascos sailekoak dira: herri kantuen pianorako harmonizazioak dira, 21 guztira, eta 1912tik 1916ra bitartean eginak gehienak. Joaquin Larreglak estreinatu zituen lan horiek Madrilen, eta, izan zuten harrera beroaren ondorioz, orkestrarako harmonizazioak eskatu zizkioten Aita Donostiari.
Larreglak ez ezik, Emiliana Zubeldiak ere jo zituen aita Donostiaren Preludios vascos obrako piezak bere kontzertuetan, 1916tik aurrera. Aita Donostia bisitatzera joan ziren biak Lekarozera, behin baino gehiagotan, eta bisita horiek aprobetxatu zituzten musikariek beren lanak aita Donostiari erakusteko.
1945. urtean zendu zen Joaquin Larregla, Madrilen, musikaren esparruan ibilbide luze eta aberats bat egin eta gero. Arrasto sakona utzi du bide horrek kulturaren arloan. Irunberriko Udalak nabarmendu eta oroitu nahi izan zuen bide hori, 2015ean, konpositorearen jaiotzaren 150. urteurrena bete zenean, hain zuzen ere. Omenaldian parte hartu zuen Fermin Bernetxea piano jotzaileak, bertzeak bertze: Joaquin Larreglaren, Emiliana Zubeldiaren eta aita Donostiaren piezak jo zituen.
Larreglaren pieza horietako batzuen partiturak ikus daitezke Nafarroako Artxibo Nagusiak osatu duen erakusketan. Musikariaren inguruko objektu eta agirien lagin txiki bat da Alde Zaharreko espazioan ikusgai jarri dutena. Oroitzea du helburu.
Edurne Elizondo
Kultura ere bada konfinamendutik ateratzeko gogoz; koronabirusaren pandemiak ekarri duen osasun krisiak arlo guztietan izan du eragina, eta karrikak beren jarduera garatzeko erabiltzen dituzten artistek anitz sumatu dute espazio horien falta. “Etxean gelditu behar genuela errepikatzen ziguten, baina gure lana kalean da”, azaldu du Jabi Landa kale artistak.
Horregatik, Civican zentroaren inguruko espazioa bere egin du Landak, asteon, Open/Ireki proiektuaren bidez; gogoz, gainera. Xabier Latasa, Leire Urbeltz, DJ Reimi eta Yummygyals taldeko dantzariak ere batu dira ekinaldira. Lanean ariko dira, hilaren 30ean proiektua burutzeko besta egin arte.
Osasun krisiak ekarri duen oraingo egunerokora egokitzeko beharra dago Open/Ireki proiektuaren atzean. Zehatzago erranda, moldatzeko behar horren inguruko gogoetak ekarri du astelehenetik abian den ekinaldia. Aldebikoa izan da hausnartzeko lan hori, gainera: batetik, parte hartzen duten artistek egin dute; eta, bertzetik, Civican zentroko kideek, beren espazioa moldatzeko eta segurtasunez zabatzeko ardurak bultzatuta.
Ondorioz, zentroaren ondoko Civican plaza egokitu egin dute erakunde horretako arduradunek: publikoa egoten ohi zen espazioa artistek hartuko dute aurrerantzean, eta ikus-entzuleak, berriz, agertokia zen eremuan kokatuko dira.
Espazioa aldatu da berriz ireki ahal izateko, eta ideia hori da proiektuan parte hartzen duten artistek garatu dutena, hain zuzen ere. Latasak eta Landak bat egin dute, neurri batean: “Ideia beraren inguruan aritu gara: hiria berriz zabaltzeaz, espazioak irekitzeaz, baita hiria osatzen duten dendari txikiek zabalik jarraitzeko duten beharraz ere. Horren guztiaren inguruko hausnarketa egin dugu, baina estilo eta teknika ezberdinak erabili ditugu”, kontatu du Latasak.
Bera izan da lanean hasten lehendabizikoa. Astelehenean hasi zen Civican plazan kokatutako hiru prismetako bat margotzen. Koronabirusarekin estu lotu den hitz baten inguruko gogoeta islatzea hartu du helburu, egun duen zentzu negatiboari buelta emateko: “Agerraldi hitz madarikatu bilakatu da egunotan; birusaren agerraldien beldur gara; berriz agertzea, baina, gauza hagitz polita izan daiteke, eta hori nabarmendu nahi dut nik; kultura bera ari dela berriz agertzen gure artean”, erran du.
Jabi Landak ideia beraren inguruko hausnarketa hartu du abiapuntu. Bertze hitz bat jarri nahi izan du artistak, halere, bere lanaren erdigunean: “Loratzeko beharraz aritu nahi dut”. Latasaren ondotik, Leire Urbeltzek ekinen dio lanari, eta Landa izanen da bere prisma margotzen azkena.
Musika saioak eta besta
Ekainaren 26an amaituko dituzte Latasak, Urbeltzek eta Landak beren obrak. Proiektuak, halere, baditu adar gehiago, eta horien bidez ere, Civican plazako espazioa okupatzeko bertzelako moduak saiatuko dituzte.
Gaur, 18:00etan, Aitor Burgi, DJ Set, ariko da Civican plazan. Eta hurrengo ostiralean, berriz, ordu eta toki berean, Iñaki Kreatorrek eginen du bere saioa.
Azken ekinaldia hilaren 30ekoa izanen da. Egun horretan, Urbeltzek, Latasak eta Landak egindako obrak izanen dira erdigunean, berriz ere. Kaleko artearekin lotutako bertze hainbat diziplinak ere eginen dute bat proiektuaren azken txanpa horretan, eta margoen, musikaren eta dantzaren arteko solasaldia proposatuko dute parte hartzaileek.
“Elkar ezagutzen dugu, eta aritu izan gara bertze hainbat alditan elkarrekin; ongi funtzionatzen dugu”, azaldu du Jabi Landak, hilaren 30eko azken besta horretan ariko diren artistei buruz. Batetik, Xabier Apestegi DJ Reimik hartuko du bere gain musikaren ardura. Ez da ohiko DJ bat, bizikleta bat baliatzen baitu bere musika zabaltzeko. “Bozgorailuak jarri dizkiot; beraz, espazioan alde batetik bertzera mugitzeko aukera izanen dut nik”.
DJ Reimik jarriko die musika Yummygyals taldeko kideek Mimeticos izenburupean prestatutako proiektuan ariko diren hiru dantzariei: Dhelia Aranaz, Aitziber Ganuza eta Marina Otamendi izanen dira 30ean, Civican plazan, zehazki. “Taldean zazpi gara, baina oraingoan hiruk parte hartuko dugu. Gogoz gara, kaleko artearen inguruko jarduera ezberdinek eginen dutelako bat proiektuan. Landarekin egin izan dugu lan, eta ongi moldatzen gara”, azaldu du Aranazek.
Landak ere parte hartuko du azken bestako performancean, eta dantzariekin batera ariko da, aurretik margotutako lanen inguruan. “Dantzarien arropa margotuko dut, eta, modu horretan, Latasak, Urbeltzek eta nik egindako muraletan barnetatuko dira”.
Egun horretarako propio sortutako koreografia bat ere eskainiko dute dantzariek. “Hamar minutuko pieza bat osatu dugu; erronka bat izan da guretzat, gure ohiko esparrutik atera garelako”, aurreratu du Aranazek.
Xehetasun guztiak bestaren egunean argituko dira. Bitartean, artisten margoen garapena ikusteko aukera izanen dute Civican plazara hurbiltzen diren herritarrek, jendaurrean ariko baitira lanean, hilaren 26ra bitarte. Karriketara itzuli nahi zuten, eta Open/Ireki proiektuk eman die lehendabiziko aukera. Espazioak eta moduak moldatzen segitu beharko dute, loratzeari ez uzteko; kultura agertzen jarraitzeko.
Naiara Elola
Astelehenean hasiko da normalatasun berria deiturikoa. Abisu berriren bat eman bitartean, ohiko izaten jarraituko du kalean, lanean zein dendetan musukoa jantzita ibiltzeak. Denbora batez, ezin izango diegu familiakoei eta lagunei muxurik…
Edurne Elizondo
Dendan sartu nintzen lehen aldian jakin nuen hemen egin nahi nuela lan”. Ana Jimenezenak dira hitzak. Kide jostailu dendako arduraduna da, Nekane ahizparekin batera. 1970eko hamarkadatik dago zabalik, baina ekainekoa du azken hilabetea:…
Uxue Rey Gorraiz
Behingoz aditu ditzaten atera dira berriz kalera protesta egitera. 0-3 zikloko hezitzaileek jasaten duten diskriminazioari kontra egiteko borrokan jarraitzen dute Nafarroako 0-3 Plataformako kideek. Urteak dira lan baldintza hobeak eskatzen ari direla, eta orain pandemiak nabarmen kaskartu du hezitzaileen egoera. Itxialdiak normaltasunez lan egitea galarazi dien honetan, kontratua eten diete askori, eta apenas duten etorriko denari buruzko informaziorik. Etorkizunari so, ziurgabetasuna da nagusi, epe motzean zein luzean. Plataformako kideek eskatu dute langileak berehalakoan itzul daitezela lanera. “Kinka larrian” daudela salatu dute.
“0-3 zikloa oso zaurgarria izan da beti, eta, zaurgarritasun hori areagotu egin da orain, pandemia garaian”, azaldu du Steilas sindikatuko Diana Bruñok. Krisialdia iritsi aurretik ere asko ziren, plataformako kideen esanetan, zikloan hobetu beharrekoak. Batik bat, soldatak igotzea eta lan baldintzak hobetzea aldarrikatzen dute aspaldi hezitzaileek, baita ratioak jaistea ere. Salatu dute, gainera, haur eskolak kudeatzeko eredu desberdinak izateak kalte nabarmena egin diela, beste behin, profesional batzuei.
Hiru urte arteko haurrentzako zikloa ez dago Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuaren barrenean, eta, hortaz, udalen esku dago haur eskola bakoitzaren kudeaketa. Udal batzuek modu zuzenean egiten dute lan hori, baina askok enpresa pribatuen bitartez kontratatzen dituzte hezitzaileak. Udal haur-eskola gehienek funtzionatzen dute horrela (zehazki, %92k), plataformako kideen arabera. Hain justu, plataformak salatu du kudeaketan enpresa batek parte hartzen duen kasu horietako askotan kontratuak eten egin zaizkiela hezitzaileei, eta kexu dira hori ikusita.
Plataformak eskatu du martxoaren 25eko Errege Dekretuak jasotzen duena betetzeko. Izan ere, dekretu horren arabera, ezin da aldi baterako enplegu erregulaziorik egin Administrazio Publikoarentzat lan egiten duten enpresetan, baina hezitzaileek salatu dute baldintza hori ez dela bete, hori baita askok egun bizi duten egoera.
Azaldu dute “premiazkoa” dela langileak “berehalakoan” lanera itzultzea. “Ikasturtea ixteko eta datorrena antolatzeko garaia da orain”, esan du, kezkatuta, LAB sindikatuko Amaia Urzelaik. Haren esanetan, “ezinegona” da nagusi hezitzaileen artean.
Itzuli beharra argudiatzeko asmoz, plataformako kideek zerrenda bat osatu dute, erakuste aldera egiteko asko dituztela haurrak eskoletara itzuliko ez badira ere. “Memoria idaztea, familiak agurtzea, materialak itzultzea, telefono bidezko arreta ematea, matrikulazioa antolatzea… Lan handia dago orain”, zehaztu du Bruñok. Gainera, orain ekin behar liokete, haien esanetan, abuztuan hastekoa den ikasturtearen antolaketari; esaterako, koronabirusaren eraginez aintzat hartu beharko diren protokoloak prestatzeari.
“Baztertuta gaude”
“Krisialdi honek agerian utzi du inoiz baino beharrezkoagoa dela udal haur-eskolak kudeaketa eredu bakarraren menpe egotea, eta argitu du kudeaketa horrek zuzenekoa izan behar duela”, adierazi du Bruñok. Hezitzaileek maiz kritikatu dute handiak direla 0-3 eta 3-6 zikloen artean dauden desberdintasunak, “biak borondatezkoak izan arren”. Horregatik, plataformaren eskakizun nagusia da Hezkuntza Departamentuak osorik har dezala 0-6 zikloaren gaineko kudeaketa, finean bi adin-tarteetan baldintza beretan aritu daitezen. Hala balitz, egungo egoera oso bestelakoa litzateke, Bruñoren iritziz. “Hezkuntza Departamentuak esan izan balu ziklo hau premiazko zerbitzua dela, 3-6 zikloarekin esan duen bezala, udalek beste modu batean jokatu izanen lukete, eta hezitzaileak etxetik lanean arituko ziren behintzat”.
Errealitatea oso bestelakoa da, ordea, LABeko Urzelaik erantsi duenez: “Dena airean dago, eta, kasu batzuetan, langileek ez dakite abuztuan lanera itzuliko diren ere”. Zalantzaz beteak daude, eta erantzun premian dira, ezinbestean.
Hain zuzen ere, erantzun eta irtenbide bila, 0-3 Plataformak hainbat erakunderi helarazi dizkie bere aldarrikapenak, Hezkuntza Departamentuari berari, kasurako, udal haur-eskolak hark kudeatu beharko lituzkeela sinetsita daudenez gero. Bestalde, eta udalez gain, alderdi politikoekin ere saiatu dira harremanetan jartzen.
Oraingoz, Nafarroako Udal eta Kontzejuen Federazioa da plataformari modu zuzenean erantzun dion bakarra. Helarazitako gutunean, federazioak nabarmendu du Nafarroako Gobernuak erabaki duela udal haur-eskolak aurtengo ikasturtean berriz ez irekitzea, eta gaineratu du toki-entitateek, hau da, udalek, “ahalmen txikia” dutela horren gainean bestelakorik egiteko. Era berean, azaldu dute hezitzaileen lanari dagokionez ere Nafarroako Gobernuak zehaztutakoa errespetatu behar dutela, eta, haur eskoletarako matrikula eta aurrematrikula abian den honetan, prozedurak egoki funtzionatzeko behar adina langile ari direla lanean dagoeneko.
Dena dela, Udal eta Kontzejuen Federazioa prest agertu da 0-3 Plataformako kideekin bilera bat egiteko, plataformakoen aldarrikapenak “xehetasun handiagoz” zein diren jakiteko.
Plataformari ongi iruditu zaio federazioa hitz egiteko prest agertu izana, baina kideek argitu dute ez dutela askorik espero. “Oso errealistak gara. 0-3 zikloa azkeneko postuan dago Hezkuntza Departamentuaren lehentasunen zerrendan”, esan du Bruñok. Bestalde, gaineratu du udalak “lanez gainezka” daudela orain, eta ez dela erraza gaiari heldu ahal izatea. Kideek adierazi dute, ordea, aldarrikapenei eutsiko dietela, “langileen eta haurren eskubideengatik”.
Edurne Elizondo
Merkataritza gune handi bateko salgaiak balira bezala. Horrelaxe daude zoologikoetan eta akuarioetan esplotatzen dituzten gizakiz bertzeko animaliak, Nor kolektibo antiespezistak egindako ikerketak agerian utzi duenez. “Saltzen dituzte animaliak zaintzeko zentroak balira bezala, baina enpresak dira. Erdian ez dago animalien zaintza, etekin ekonomikoa baizik”, salatu du taldeko bozeramaile Maialen Saguesek.
Nor-eko kideek iazko udan egin zuten ikerketa. Euskal Herriko sei zoologiko eta akuario bisitatu zituzten: Donostiako Aquariuma, Miarritzeko Itsas Museoa, Getxoko akuarioa —urte hasieran itxi zuten—, Karpin, Basondo eta Sendaviva; baita Kantabriako (Espainia) bertze bi ere.
Arguedasen dagoen zoologikoa da Sendaviva, eta 2004tik dago zabalik. Zortziehun norbanako dituzte han itxita, bisitariak erakartzeko jolasen artean. Atrakzio batetik bertzerako bidean daude animaliak, eta musika ozena entzun behar dute egun osoan.
“Itxitako gizakiz bertzeko animalia horietako asko gaixo daude”, erran du Saguesek. Nor-eko kideek egindako ikerketaren arabera, hain zuzen ere, zookosiak jota daude Sendavivako norbanako anitz. Itxialdiak gizakiz bertzeko animaliei eragiten dien eritasun bat da zookosia: konfinamenduak eragindako psikosia, alegia. Ondorioz, animaliok estereotipiak garatzen dituzte, bertzeak bertze: hau da, helbururik gabeko mugimendu zehatzak errepikatzen dituzte behin eta berriz.
Sendavivako tigreek eta hartzek estereotipiak garatu dituztela salatu dute Nor kolektiboko kideek, adibidez. Bideoz jaso dituzte animalion mugimendu errepikakor horiek, gainera. Nabarmentzekoa da hartzen kasua: hartz arre siriarrak dituzte Sendavivan, eta gutxienez haietako bat etengabe aritzen da beren putzu txikiaren inguruan bueltaka. Baso eremu zabalak behar dituzte animaliok, hartzen ondoko kartel zaharrak jaso duenez. “Arguedasen ez dutena behar dute”.
“Adierazpenik ez”
“Ez dugu kaiola handiagoak eskatu nahi; gizakiz besteko animaliak esplotatzeko zentroak ixteko exijitzen dugu”. Nor kolektibo antiespezistako bozeramaileak argi du zer helburu duten. Oraingoz, koronabirusaren pandemiak eragindako osasun krisiak lortu du Sendavivako ateak ixtea. Martxoaren 19an hastekoa zen aurtengo sasoia Arguedasko zoologikoan, baina alarma egoera ezarri eta gero, apirilaren 4ra atzeratu zuten. Hori ere ezin izan zuten bete, eta, asteon, zoologikoko arduradunek azaldu dute ez dakitela noiz irekiko duten.
Inauguratu zutenetik, zentroak ez du inoiz hartu bideragarri izateko zehaztutako bisitari kopurua, eta Nafarroako Gobernuak diruz lagundu behar izan du: denera, 70 milioi euro inguru eman dizkio. Kontuen Ganberak gogor kritikatu izan ditu inbertsio publiko horiek, hain zuzen.
Nor kolektiboak egindako ikerketari buruz, bertzalde, Sendavivako kideek ez dute deus erran nahi izan: “Ez dugu adierazpenik eginen”. Ikerketak zoologikoen “gezurrak” utzi nahi izan ditu agerian, eta, Sendavivan, arrautzaren zikloa azaltzeko erabiltzen dituzten txiten ingurukoa da gezur horietako bat: “Animaliok errespetatzen dituztela saltzen dute, baina beste animaliei jaten emateko erabiltzen dituzte”. Animalien errealitatea erakusleihoaren atzean gelditzen da.
Lur Albizu Etxetxipia
Noizbehinka ahaztu egiten zait duela hilabete eskas zertan genbiltzan eta zer bizitza geneukan. Memoria azkar desagertzen zaigu gure egunerokotik. Konturatu gabe, bat-batean, beste bizitza bat da etxean itxita utzi gintuena. Beste…
Edurne Elizondo
Munduari egin nahi diote so Tuterako paretek. Aurten, inoiz baino gehiago. Zazpigarrenez antolatu du hiriko udalak Avant Garde muralismo jaialdia, baina, aurreko aldietan ez bezala, nazioartean oihartzun zabalagoa lortzeko asmoz eta gogoz dira aurtengo erakustaldiko arduradunak. Ekainaren 8tik 14ra eginen dute, eta Vanessa Alice Miss Van, Mina Hamada eta Jeff McCreight Ro8icon artistek parte hartuko dute.
2010ean lehen aldiz egin zutenetik, nazioarteko eta sona handiko artistak aritu dira Tuterako espazio publikoa itxuraldatzen, eta horrek erreferente bilakatu du jaialdia, hasieratik. Hamar urtez egindako lan hori mundura begira jarri nahi izan dute orain antolatzaileek, aurtengo jaialdi berrituaren eskutik.
Berriak, baina, orain arte egindakoa du oinarri; egindako bideak emandako irakaspena; eta, batez ere, Jorge Rodriguez-Gerada artistaren esperientzia. Jaialdiko komisarioa da lehen urtetik, baina ez hori bakarrik: “Jorge da Avant Garde”, nabarmendu du Tuterako Udaleko kultura zinegotzi Merche Añonek, esker onez.
New Yorketik kontatu du Rodriguez-Geradak aurtengo Avant Garde hasteko “irrikan” dela. AEBetako hiri horretan aritu da lanean azken asteotan. Mural handi bat egin du Queensen, Corona Parkeko aparkalekuko lurrean, COVID-19ak jo dituenen omenez eta, bereziki, Ydelfonso Decoo pediatra gogoratzeko.
Birusaren eraginez hiri horretan hildako lehen osasun langileetako bat izan da Decoo. Artistak bere aurpegia margotu du, pandemiaren biktima ikusezin guztiak erdigunean jartzeko: “Jende anitz hil da AEBetan birusaren ondorioz, eta gehienak dira Latinoamerikakoak eta afro-amerikarrak. Autobus eta tren gidariak, garbitzaileak, erizainak… Arriskuko lanetan ari direnak omendu nahi izan ditut, batez ere arrazakeriak gora egin duen honetan”.
“Toki magikoa”
Kuban jaioa (1966) eta AEBetan hazia da Rodriguez-Gerada. New Yorketik Tuterarako bidean, Frankfurteko aireportuan gelditu da hainbat orduz, eta han gogoratu du Avant Garde jaialdiak herri horretako Munster hiriko Documenta arte garaikideko jaialdian duela jatorria. “Jaialdi horrek erakutsi zidan halako jarduerak ez direla zertan hiri handietan egin, eta Tutera toki aproposa izan zitekeela bururatu zitzaidan”.
Erriberako hiria ongi ezagutzen du Rodriguez-Geradak, Tuteran bizi izan baita. Muralismoaren esparruan esperientzia eta izen handiko artista da, eta hiriko karrikak jarduera horrekin uztartu nahi izan ditu. “Tutera toki magikoa da; jaialdian parte hartu duten artista guztiek nabarmendu dute berezia izan dela Tuteran lanean aritzea”. Hiriak ere Avant Garde jaialdia bere egin duela argi du Rodriguez-Geradak: “Herritarrek estimatzen dute; udal talde ezberdinak izan dira urteotan, baina denek eman diote babesa jaialdiari”.
“Kaleko artea espazio publikoa eraldatzeko erreminta indartsu bat da”, erran du Merche Añon egungo udal gobernuko zinegotziak. Are gehiago, gizartea eraldatzeko tresna bat da. Artea, finean. 2010ean egin zuten Avant Garde lehenengoz, eta 2016tik biurteko bilakatu da jaialdia. Urteotan guztietan egindako lanek Tuteran beren tokia hartu dutela argi du Añonek, eta aurtengo jaialdia baliatu nahi dute muralismoak hirian duen espazioari balioa emateko. “Obra batzuk desagertu dira, baina hogeita bat daude hiriko karriketan bisitariek ikusteko zain”.
Hiru artista, hiru estilo
Muralismoak Mexikon du jatorria, 1920ko hamarkadan. Iraultzaren ondorioz, margolari talde bat horma zuriak erabiltzen hasi zen, margoen bidez, irakurtzen ez zekien gizartearen gehiengoari mezu politiko eta sozialak helarazteko. Egun, harago doa, eta arte mota desberdin bat da. Kaleko hormek hartu dute oihal zurien tokia, eta eraikinak arterako espazio eta artearen bozgorailu bilakatu dira.
Muralismoa garatuz joan da, baina astintzeko eta eraldatzeko asmo hori galdu gabe. Rodriguez-Geradaren lanak dira horren adibide, eta Avant Gardera urteotan guztietan ekarri dituen artisten eskutik ere helburu bera izan du. Gainera, egiteko modu ezberdinak zabaltzeko asmoz aritu da, eta aurtengo jaialdiak ere ezaugarri hori izanen du: “Askotarikoa izanen da”.
Parte hartuko duten hiru artisten bidea eta lana nabarmendu ditu komisarioak, hain zuzen. Mina Hamada kolorearekin lotu du, batez ere. “Nire ustez, egun gris samarra den espazio bati emanen dio kolorea Mina Hamadak”. 2009tik, Bartzelonan bizi da artista, eta mundu osoko hainbat hiritan egin ditu forma askez eta kolorez betetako muralak.
Miss Vanek, berriz, mural gutxi egiten du, eta Tuteran artista hori horma irudi bat egiten izatea “gauza handia” izanen dela nabarmendu du, ondorioz, Rodriguez-Geradak. “Zorionekoak gu! Miss Vanek, gainera, estilo berezko eta propioa du, eta merezi du bere lan prozesuari so egitea”, erantsi du komisarioak.
Miss Van 1993. urtean hasi zen margotzen; hogei urte zituen orduan. Bide bat egin du ordutik, eta lanak hiri batetik bertzera eraman du. Emakumeen irudiak bilakatu dira bere obren ezaugarri nagusi, eta argi eta garbi erran du: “Nire margoekin batera garatzen eta hazten naiz. Ezin da bertzela izan, emozioak eta sentimenduak erabiltzen dituzunean margotzeko. Nire buruarekin zintzo jokatzen saiatzen naiz beti”.
Hirugarren eta azken artista Ru8icon da. Tuteran eginen duen lanak “hirira sartzera” deituko ditu bisitariak, Jorge Rodriguez-Geradak erran duenez: “Ru8iconen lanak dibertitzera erakarriko du jendea Tuterara”. AEBetan jaioa da Ru8icon, baina Bartzelona du etxe 2014tik.
Datorren astean, Tuterak emanen die aterpe hiru artistoi, eta herritarrek aukera izanen dute haien lan egiteko prozesua zuzenean ikusteko. Avant Garde jaialdiarekin, gainera, kulturaren konfinamendua amaituko da Tuteran, horixe izanen baita osasun krisia hasi zenetik eginen duten lehendabiziko jarduera. Egungo egoerak, halere, ez dio gehiegi eraginen jaialdiari, komisarioak azaldu duenez. “Aste osoan ariko dira artistak lanean; gurea ez da jendetza batzen duen jarduera bat”.
Lanak, baina, karrikan geldituko dira, amaiera datarik gabeko erakusketa bat osatuz, aurretik egindako muralekin batera. Behin-behinekotasuna berezkoa du muralismoak, zenbaiten ustez, baina Rodriguez-Geradak ez du hori uste: “Pareta ongi prestatuz gero, betiko izan ditzakegu”. Horretan saiatuko dira Tuteran: muralismoa zaintzen eta zabaltzen.
Uxue Rey Gorraiz
Koronabirusaren pandemiak etenda utzi ditu gauza asko, baina horrek ez du esan nahi, herritarrei etxean gelditzeko eskatu zaien honetan, bizipenak ohi baino gutxiago izan direnik. Hain zuzen ere, osasun krisiak ekarri duen konfinamendu…
