Euskara

Ikasmahai bat euskararentzat
2016-06-102016-06-09Albisteak, Euskara, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa

Ikasmahai bat euskararentzat

Edurne Elizondo

Eneko Espartza Igantzikoa da. Nafarroako Unibertsitate Publikoan (NUP) aritu da oraingo ikasturtean. Soziologiako ikasketak ari da egiten. Lehendabiziko lauhilekoan zazpi ikasgaietatik bost egin ditu euskaraz. Bost horiek, hala ere, Soziologiak Irakasletzarekin elkartuta dauzkan ikasgaiak dira. Bigarren lauhilekoan bi bertzerik ez dira izan euskarazko ikasgaiak Espartzarentzat. "Eta hortik aurrera, dena gaztelaniaz".

Espartzak onartu du hizkuntza "sakrifikatu" egin duela Iruñean ikasteko. "Hurbiltasunagatik" erabaki du Nafarroako hiriburuan gelditzea, euskaraz ikastera Bilbora joan beharrean. D ereduan aritu da beti. "Ez hori bakarrik; euskaraz bizi naiz, eta euskaraz garatzen ditut nire harreman gehienak". Ondorioz, unibertsitatean euskaratik gaztelaniara jauzi egin behar izatea "gogorra" egin zaio, zenbaitetan.

NUPen, Irakasletza da euskaraz egin daitekeen gradu bakarra. Bertze hainbat ikasketatan badira euskarazko ikasgaiak, batez ere lehen mailan, baina ez, ordea, gradua osorik euskaraz ikasteko aukera. "Eskaintza urria da goi mailako ikasketetan", salatu du Espartzak.

Ikasle Abertzaleak taldeko kide da Igantzikoa. Erakunde horretako arduradunekin egon dira Espartzaren kezka bera agertu duten D ereduko hainbat guraso. Taldea osatu dute, hain zuzen ere, kezka horri bidea emateko. Ikasmahai bat eskatzeko euskararentzat, NUPen. Taldeko kideetako bat da Josune Bizkai. Batxilergoko bigarren maila bukatu berri du haren alabak. Asteazkenetik NUPen selektibitatea egiten ari diren ia 3.000 ikasleetako bat da. Asteazkenean hasi zituzten azterketak, eta gaur amaituko dituzte. "Alabak zuzenbidea ikasi nahi du. Euskaraz aritu da orain arte, baina Iruñean ez du Zuzenbidea euskaraz ikasteko aukera. Donostiara joan beharko luke. Oraindik ez du erabakia hartu; horretan ari gara, zer egin pentsatzen. Ekonomiaren ikuspuntutik erabaki horrek ekartzen duena ere hartu beharko dugu kontuan", azaldu du Bizkaik.

Egoera berean dira bertze hainbat guraso Iruñean. Horregatik egin dute bat. Eta lanean hasi dira, institututik unibertsitaterako bide horretan euskara bazter gera ez dadin. Hasteko, datuak jaso eta mahai gainean jarri nahi izan dituzte. Datu horiek aurretik uste zutena berretsi egin dutela nabarmendu du Bizkaik. Zehazki, inkesta bat egin dute Iruñeko D ereduko zazpi ikastetxetan. Sare publikokoak eta pribatukoak aukeratu dituzte. Zentro horietako gurasoei lau galdera egin dizkiete. Denera, 408 erantzun jaso dituzte. Lehen galderaren harira, 408 horietatik 397k argi utzi dute seme-alabek euskaraz ikasten jarraitzea nahiko luketela. Batek bakarrik erran du ez lukeela hori nahi, eta bertze hamarrek, berriz, ez dakitela erantzun dute.

Inkesta erantzun duten gurasoen ia %58k erran dute nahiago luketela seme-alabak kanpora bidali, euskaraz ikasteko aukera izan dezaten. Ia %39k, berriz, Iruñean gelditzeko aukera lehenetsiko lukete, hizkuntza sakrifikatuta.

Iruñean gelditu edo kanpora joan aukerari buruzko arrazoiak galdetu dizkiete gurasoei. Iruñean gelditzea lehenetsi dutenen artean, gehienek arrazoi ekonomikoak jarri dituzte mahai gainean (%75,3). Iruñetik kanpora joateko aukera babestu duten guztiek, berriz, "hezkuntzari lotutako arrazoiak" aipatu dituzte.

"Hezkuntzarekin lotutako arrazoien artean dago hizkuntzarena, noski", azaldu du David Dominguezek. Inkesta martxan jarri duen guraso taldeko kide bada Dominguez ere, eta Iturrama institutuko irakaslea, gainera. "Ziklo guztietan euskaraz ikasteko eskubidea izan beharko genuke".

"Eskaintza urria"

Lehen Hezkuntzan bi alaba ditu Dominguezek. Unibertsitatera joateko aukera urrun du, oraindik, baina argi utzi du kezkatzen dutela goi mailako ikasketetan alabek euskaraz ikasten segitzeko izan ditzaketen zailtasunek. Oraina ez du ongi ikusten. NUPen eskaintza urria dela uste du. Inkesta erantzun duten gurasoek ere uste dute eskaintza hori ez dela nahikoa. Horixe azaldu dute parte hartu duten gurasoen %84,55ek, hain zuzen ere.

Egia da euskarazko ikasgaien kopuruak gora egin duela NUP sortu zenetik. Iazko datuen arabera, 216 ziren, denera. Gauza bat da ikasgai bat euskaraz egiteko aukera paperean jasota egotea, eta bertze bat aukera hori errealitatean gauzatzeko modua, hala ere. Horixe nabarmendu du IAko Eneko Espartzak. "Nire kasuan, adibidez, gertatu zait eskolak euskaraz jasotzea, baina ikasgai horretako material guztiak, berriz, gaztelaniaz izatea".

Euskaraz irakasten duten hainbat irakasle DBHn ere aritzen direla erantsi du Espartzak, eta horrek eragina duela euskaraz ikasi nahi dutenen ordutegietan. "DBHn ari direnak arratsaldez etortzen dira unibertsitatera; lehen lauhilekoan eskola guztiak nituen arratsaldez; bigarrenean, berriz, goiz eta arratsaldez; hagitz ordutegi txarra zen".

Geletatik kanpo ere euskarak toki gehiago izan beharko lukeela uste du IAko kideak. "Kafetegian inork ez daki; liburutegian zenbaitek egiten dute euskaraz, baina joaten zarenean langile horiek ez badaude, zerbitzua euskaraz jasotzeko aukera galtzen duzu".

NUPek eskaintzen dituen graduondokoei buruz ere hainbat kontu mahai gainean jarri nahi izan dituzte hainbat ikaslek. DBHko irakasletzarako graduondokoan, adibidez, hamabi kide ari dira aurten; sei dira gaztelaniazkoak, eta bertze sei euskarazkoak. Azken horiek ez dute aukera izanen ikasketen amaierako proiektua euskaraz aurkezteko, "epaimahaia ez delako euskalduna". Bertze hainbat urtetan aukera hori izan dute parte hartzaileek. "Tutoreen borondatearen araberakoa izaten ohi da aukera hori".

Euskara, anitzetan, borondate kontua dela nabarmendu du David Dominguezek. "Gertatu da euskarazko irakasle batek gaixo-agiria hartu behar izatea NUPen, eta ordezkoak euskaraz ez jakitea; ez dago jarrera serio bat hizkuntzarekiko unibertsitatean", salatu du guraso taldeko kideak. "Ia 30 urte joan dira NUP martxan jarri zenetik; bada garaia gauzak beste modu batera egiteko".

Administrazioak ere zer egin baduela uste dute inkesta bultzatu duten gurasoek. Iritzi horrekin bat egin du Espartzak ere. "Unibertsitatean ez dut egungo errealitatea aldatzeko borondaterik ikusten; ea aldaketa famatuaren gobernuak presioa egiten duen", erran du.

IAko kideak argi du gizarte osoak egin behar duela presioa, NUPen euskarak toki gehiago izan dezan. Ontzat jo du D ereduko gurasoek egin duten lana, eta elkarlanaren aldeko apustua egin du, hain zuzen ere, urratsak egiten jarraitzeko.

Gurasoek, orain, unibertsitateko arduradunekin bilera egiteko asmoa azaldu dute, inkestaren bidez lortutako datuak haiekin lantzeko, eta beren aldarrikapenen berri emateko. NUPek onartu berri duen Plan Estrategikoan ere parte hartu dute. Aurten, lehen aldiz, herritarrek ekarpenak egin ahal izan dizkiote unibertsitateak aurkeztutako zirriborroari, eta D ereduko guraso taldeko kideek aurkeztu dituzte NUPek kontuan hartu dituen hainbat auzi. Ekarpen horien harira, euskal kulturari buruzko erreferentzia orokor bat jaso du testuak, bai eta euskararen plan gidaria egiteko asmoa ere, bertzeak bertze.

Euskaraz bizi

Unibertsitateari egin diote so D ereduko guraso horiek, baina NUPen euskaraz ikasi ahal izateko aldarrikapena bertze eskaera orokorrago batekin lotu dute. "Euskaraz bizitzeko dugun eskubideaz ari gara, finean", azaldu du Dominguezek.

Horri lotuta, Iruñean haur eskolak euskaraz izateko eskubidea defendatzen ari diren gurasoen egoera ekarri du gogora Dominguezek. "Haur eskoletan eta goi mailako ikasketetan dagoen hutsunea nabarmena da", azaldu du, eta horrek euskaraz bizitzeko apustua zaildu egiten duela erantsi du. "Nik argi dut nahiko nukeela nire alabek euskaraz ikastea, baita unibertsitatean ere; haien esku ere badago erabakia, baina, behintzat, egon daitezela aukera guztiak mahai gainean".

Oraingoz, ez daude. Edozein gradu euskaraz ikasteko aukera nahi du Espartzak. Urrun ikusten du, oraindik ere. "Hori lortzeko jarraitu beharko dugu lanean", erran du Bizkaik. D ereduko gurasoek egin dute lehen urratsa. Administrazioari eta unibertsitateari eskatu diete bigarrena.

Nafarroa: lurraldea, estatua eta hizkuntza
2016-06-102016-06-09Albisteak, Euskara, Nafarroa

Nafarroa: lurraldea, estatua eta hizkuntza

Asier Garcia Uribarri

Ebrotik Garonara. Horiek ziren baskoien mugak Ptolomeo, Estrabon eta Julio Cesar historialari klasikoen arabera. Geroztik, euskaldunen mugak aldatuz joan dira, 1814an egungo Nafarroako mapa ezarri zuten arte. Eneko del Castillo historialariari ezinegona sortzen diote Nafarroako historia gaur egungo maparekin ilustratzen duten liburuek. Horregatik, garaian garaiari egokitutako mapak publikatzen hasi zen Nabarlur blogean. Hainbat historialarik mapak eskatu zizkioten euren liburuetarako. Hori ikusita, erabaki zuen azken bi mila urteetako Nafarroako lurraldetasunak izan dituen aldaketak biltzea Atlas Histórico de Navarra (Nafarroako atlas historikoa) lanean.

"Historian adituak ez direnei begira egina da liburua, baina baita historia ikasten edota beste historia liburu sakonagoak irakurtzen ari direnei begira ere. Irakurtzeko oso erraza da, testuak ez baitira oso zabalak eta ez baitut gehiegi sakondu. Horretarako badaude beste liburu batzuk", azaldu du Del Castillok.

Pello Eltzaburu Pamiela argitaletxeko editoreak hori bera nabarmendu du: "Autorea oso modu hurbilean eta didaktikoan gerturatu da Nafarroa deitu den eta deitzen den horretara. Irakurle askok ezustekoak hartuko dituzte".

Liburua hiru ataletan banatua dago. Lehena Baskonia zaharraren ingurukoa da. Geografo klasikoen lehen lekukotasunetatik Iruñeko erreinua sortu arte. Del Castillok lehen geografoek deskribatutako mugen mapa eraman du liburuaren azalera. Garai hori hiru zatitan banatu du egileak: Baskonia erromatarren inperioaren garaia, barbaroen inbasioak eta Baskonia Akitaniako dukerria. "Gaur egun ezagutu duguna baino askoz lurralde zabalagoa zen. Ebrotik Garonara hartzen zuen. Gero Frankoak iritsi ziren, Orreagako gudua, eta Iruñeko erresuma sortu zuten", azaldu du Del Castillok.

Iruñeko erresumaren sorrerarekin hasi eta gaur egun bukatzen da bigarren atala. Bertan Nafarroak izandako estatuaren eta horren lurraldeen garapena aztertu du Del Castillok. Kapitulu horretan ere irakurleak ezusteko ugari hartuko dituela uste du autoreak. "Nafarroako erresuma ez zen egungo Foru Komunitatea. Izen horrekin ezagutzen zen lurraldeak Araba, Bizkaia, Gipuzkoa, Errioxa eta mugaz besteko lurraldeak hartzen zituen". Hala ere, gaztelar eta frantsesen konkistak Nafarroako lurra mugatuz joan ziren.

"Publikazio askotan, garai oso zaharrak aurkezten dira gaur egungo maparekin. Hori erabat ilogikoa da", kexatu da Del Castillo. Haren arabera, egun, Antso Azkarraren garaiko mapa da ezagutzen den bakarrenetarikoa. Haren aburuz, ez dira historiari lotutako mapak zabaldu "historiografia ofizialaren aurka" egiten dutelako. Arrazoi beragatik uste du Del Castillok asmatu zutela mendebaldeko lurraldeen euskalduntze berantiarraren teoria. "Gaur egun, teoria hori ezeztatu egin da. Frogatua baitago VI. mendearen aurretik bazirela euskaldunak han".

Atlasaren hirugarren atala euskararen lurraldeari eskaini dio. "Euskara da herri honen hizkuntza. Erromatarrak heldu zirenean latina ekarri zuten, eta euskaldunek erromantzeak izan zituzten baita ere: aragoiera eta gaskoia". Euskararen atzerakada eta berreskurapena jaso ditu Del Castillok.

Hala ere, erromantzeei ere tarte bat eskaini die. "Iruditzen zait euskara mantendu izanaren arrazoietako bat foruak direla. Lege propioak izan ez dituzten lurraldeetan ia galdu dituzte berezko hizkuntzak, adibidez, aragoiera eta gaskoia".

Lan zaharrei begira

Atlasa osatzeko, XX. mende bukaerako hainbat lan aztertu ditu Del Castillok. "Nafarroako mapa historikoen lehen lanak 1970, 1980 eta 1990eko hamarkadetan egin zituzten, besteak beste Gregorio Berak, Artetak eta Jose Maria Lakarrak. Mapa horiek eta haien eguneratzeak oinarri hartuta garatu dut nire oraingo lana. Kontuan izan ditut, gainera, historialari garaikideek egindako lanak".

Liburua bukatzeko kronologia txiki bat eta Nafarroako eta inguruko erreinuaren genealogiak aurkeztu ditu autoreak. "Irakurleak laguntzeko jarri ditut. Dibulgazio lana baita atlasa. Uste dut elementu horiek lagungarriak izan daitezkeela". Horiekin batera bibliografia espezializatua ere proposatu du. "Gaian gehiago sakondu nahi duenarentzat".

Nafarroako lurraldetasunaren inguruan egin den lanik zabalena da Del Castillok osatutakoa. Historia artxibo zaharretatik berreskuratu eta interesa dutenek mapa errealagoak eskura izan ditzatela izan du helburu.

Sakanako eskolak birsortzen
2016-05-202016-05-19Albisteak, Euskara, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa

Sakanako eskolak birsortzen

Asier Garcia Uribarri
Egungo eskolek ez dute zer ikusirik frankismo garaikoekin, baina Sakanako herrietan horren arrasto batzuk geratu dira. Horrek eragin du herri eskolen aurkako gutxiespen edo mesfidantza puntu bat mantentzea", azaldu du Amaia Zubiri...

Eskarmentua eta freskura
2016-03-182016-03-18Aisialdia, Albisteak, Euskara, Nafarroa

Eskarmentua eta freskura

Maialen Belarra

Talde lana, lagunarteko giroa, antzerkia, auzolana, umorea, parte hartzea, jolasa... Denetarik izan du berriz ere Bardoak Nafarroako taldekako bertso egitasmoak, eta bihar Etxarri Aranazen egingo den finalean ere horixe islatuko da. Hamar mende geroago, oraindik entzun daiteke Itzaltzuko bardoaren kantuen oihartzuna, molde berriekin osaturik. Gartxoten ondorengoek harrobi sendoa osatzen dute Nafarroan. Guztira 121 parte hartzaile izan ditu aurtengo egitasmoak: hamasei talde eta 71 bertsolari. Hiru taldek itxiko dute aurtengo aldia biharko finalean: Obario Maldikoak, Larungo Antenak eta Atekaberts taldeek.

"Taldekakoak bertsolaritza beste era batean ulertzeko aukera ematen du. Gozamenerako tarte handiagoa uzten du, esperimentaziorako… Txapelketa zurrunagoa da, eta Bardoek oholtza libreago bat marrazten dute denentzat", halaxe ziurtatu du Saioa Alkaiza Obario Maldikoak taldeko bertsolariak. Iritzi berekoa da Julen Zelaieta Larungo Antenak taldeko kidea ere: "Kezkak badaude bi kasuetan, baina bertzelakoak dira. Ez zaigu hainbertze axola zenbat puntu eskuratzen ditugun. Guztia ongi antolatzea eta etxe giroko saio bat egitea da funtsezkoena".

Izan ere, taldekakoak, izenak ongi dioen moduan, elkarlana du zutarri garrantzitsuena. Taldeko kide guztiek zeregin andana dute saio bakoitza baino lehen: kartelak jarri, gaiak egin, bertze saiotara epaitzera joan, etxeko saiorako tokia bilatu, grabatzeko baliabideak bermatu, eta abar. "Nik uste dut horrelakoetan ohartzen garela Txapelketa Nagusian nolako lana egiten duten gutxi batzuek bertsolariok kantatu ahal izateko", dio Zelaietak.

Finean, Bardoetan balioa ematen zaie bertsolaritzaren esparru guztiei; saio baten atzean dagoen lan guztia azaleratzen da: "Garrantzitsua da bertsotan aritzea, baina gainontzeko lan guztia ere maila berean dago, denon lana da, eta hori baloratu behar dugu", azaldu du Alkaizak.

Gainera, bertsolari hasiberrientzat plaza erakargarria eskaintzen du taldekakoak: formatu txikiko saioak, tokian tokikoak, lagunarteko giroa, taldekideen babesa, zurruntasun handiegirik ez... Aurten hogei bertsolarik lehen aldiz kantatu dute jendaurrean. "Lehen pausoa ona izan da, esperientzia positiboa izan dute gehienek. Hori garrantzitsua da", baieztatu du Lorea Arburua Nafarroako Bertsozale Elkarteko kideak. Oro har, aurtengo aldiaren balorazio oso ona egiten du elkarteak.

Aniztasuna nagusi

Zelaietak jakinarazi du bertso eskola batzuek urtebete eskas izanagatik ere beren taldetxoa osatu dutela, eta horrek "ilusio berezia" egiten duela. Dena den, beterano gehiagok parte hartzea ere beharrezkoa dela uste du. "Polita da 14 urteko batek 40 urteko batekin kantatzea. Horrelako aukerak ematen ditu egitasmo honek, eta finalean ere denetarik egongo da", ziurtatu du Joanes Illarregi Atekaberts taldeko kideak.

16 urte izan arren, bi aldiz iritsi da Illarregi taldekako finalera. Aurtengoak, baina, badu berezitasunen bat, bere anaia Xabatekin kantatuko baitu oholtzan. "Txikitatik elkarrekin egon gara bertso eskolan, eta askotan tokatu zaigu batera abestea. Polita da hori". Eskolarteko Bertsolari Txapelketan maiz hartu dute parte bi anaiek. "Bardoak oso ezberdinak dira. Agurretik bertatik beste giro mota bat nabari da".

Saioak egiteko molde horrek lotsa kentzeko bidea irekitzen duela uste du Illarregik: "Jendaurrean kantatzeko konfiantza hartzeko balio du, lagun giroan gaudelako. Horrek segurtasuna irabazten laguntzen du. Ongi pasatuz ikasten dugu". Bertso eskolakoen artean ere giro hobea eta harreman estuagoa sortzen dela baieztatu du.

Horrez gain, azken bi hilabeteotan bertsoa hain euskaldunak ez diren zenbait eskualdetara ere iritsi da. "Mezkirizko saioan sekulako giroa sortu zen, adibidez. Nabari zen eurentzat zerbait berezia zela saioa han egitea", jakinarazi du Zelaietak. Illarregik uste du hainbertze umore eta jolas egonik hain bertsozalea ez den hori ere joan dela saioren batera: "Lehen aldiz bertso saio bat ikustera joan direnek esan digute ongi pasatu dutela, barre egin dutela eta gustura egon direla".

Horren harira, Arburuak ziurtatu du txapelketa kutsua alde batera utzi dela, eta biharko finalak batez ere balioko duela Nafarroan "bertso munduan zein ekosistema polita" dagoen ikusarazteko. "Lehia gutxienekoa da, eta hori bertsoak botatzeko eran ere nabari da. Dena den, Txapelketa Nagusia ere beharrezkoa dela uste dut, bertsoaz gozatzeko beste formatu bat eskaintzen baitu", gehitu du Alkaizak.

Bertsolari, nahi duen oro

Obario Maldikoak taldeko kideak baieztatu du bertsolaria bertso bat bota nahi duen edozein dela. "Oso inportantea da profesionala ez den jendea ere aditzea bertsotan. Denetariko ereduak behar direla uste dut, eta Bardoek hori eskaintzen dute". Alkaizaren ustez, bertsolaritza indartsu dago Nafarroan: "Euskara ukatu izan diguten guneetan ere geroz eta indartsuago dago, baina hori ezin da taldekakora mugatu; jendea urte osoan animatu behar dugu".

Baina bertso munduan dagoen oro ez da bertsolaria. Badaude gai egileak, aurkezleak, epaileak, bertsozaleak... Aldi honekin heziketa lan bat ere egin dela uste du Arburuak, bertsoaren ekosistema osatzen ari baita pixkanaka. Biharko egun osoko festa antolatu dute auzolanean. Etxarri Aranazko frontoian izango da finala, 17:00etatik aurrera. Ondoren, triki-poteoa egingo da, eta, eguna ongi amaitzeko, afaria egingo dute frontoian. Festa handi batekin bukatuko da aurtengo ekitaldia, eta finalean ere aniztasuna izango da nagusi: gazteen freskotasunak eta beteranoen eskarmentuak borobilduko dute saioa.

Manugaitz: «Rap musika da euskarari hatsa emateko dudan tresna»
2016-01-082016-01-08Albisteak, Asteko Gaiak, Euskara, Nafarroa

Manugaitz: «Rap musika da euskarari hatsa emateko dudan tresna»

"Eta badator, hitza berriro bueltan", abesten du Manugaitzek (Iruñea, 1975) Eman flow honi harrera izeneko kantuan. Eta horixe da iruindarraren lan berria: euskarazko raparen ahots ezagunenetako baten itzulera.

Hamarkada oso bat joan da Selektah Kolektiboa desagertu zenetik, baina orain arte ez duzu diskorik argitaratu. Zertan ibili zara urte hauetan guztietan?

Selektah deuseztatu zenean, bakarrik gelditu nintzela sentitu nuen. Bestalde, hainbat arrazoirengatik, hip hoparen mundutik apur bat aldendu eta beste gauza batzuetan zentratu nintzen: nire alor profesionala garatu nuen, oposizioetara aurkeztu nintzen... Musikarekin zerikusirik ez duten gauzetan murgildu nintzen. Horregatik, berriz hastea kosta izan zaidala uste dut. Desagertuta egon nintzen, baina raparen harra neukan barruan, eta ezin izan nion eutsi. Bigarren sorrera bat izan da hau niretzat.

Garai berriak, izen artistiko berria...

Bai, berez, Wanka izengoitia baztertu eta Manugaitz erabiltzen hasteko arrazoi bat baino gehiago egon da, baina nagusienetako bat horixe da: zerotik hasten banaiz, izena ere aldatuko dut.

Izengoiti batek, askotan, pertsonaia darama atxikita. Manugaitzek ba al du Wankatik zerbait?

Zorionez edo tamalez, ni neu ere aldatu egin naiz urte hauetan. 18 urterekin, lizuntasuna eta sexualitatea lau haizetara zabaltzeko grina nuen —hortik zetorren Wanker edo Wanka—, baina rol hori desfasatua gelditu da. Beharrezkoa zen aldatzea.

Manugaitz. Manatzeko gaitza al zara oraindik?

Tira, gaur egungo sisteman, oso zaila da benetan manugaitza izatea. Ados ez gauden guztiari aurre egitea, hori da manugaitza izatea. Eta tamalez, jendeak egunero irensten du errealitatea. Egunero irensten dugu. Nik ere bai. Barru-barruan, hala ere, badut manugaiztasun pitin bat.

Selektah Kolektiboaren bukaera bat-batekoa izan zen, hirugarren diskoa grabatzeko prozesu betean baitzineten. Garai hartan erabili ez zenuten materiala baliatu duzu disko berri honetan?

Ez. Egia erran, banituen base batzuk gordeta, eta Selektah Kolektiboaren garaiko hitzak eta musika erabiltzeko aukera izan nuen, baina diskoan entzun daitekeena nirea da, goitik behera berria: ideiak, musika, samplerrak...

Hitzak berriak dira, baina garai bateko eztena gordetzen dute zure errimek...

Neurri batean bai, baina, oro har, diskoa pertsonalagoa dela iruditzen zait. Zale batzuek faltan sumatuko dute Selektah Kolektiboaren gordintasuna, baina oraindik badago piper puntu hori. Dena den, gure lehenengo diskoak aztertzen hasita, gauza batzuk aldatuko nituzkeela uste dut. Gordintasunaren izenean errazkeriara jotzeko joera, adibidez. Oraingoan, zerbait sakonagoa egiteko gogoa neukan, baina ez pentsa luzaroan planifikatutako kontua izan denik. Horrela atera zait.

Bakarka ondu duzu diskoa. Eroso sentitu zara?

Lasaiago ibili naiz, ez dudalako diskoetxe baten presiorik sumatu. AME estudioko Axular Arizmendi teknikaria, gainera, oso jatorra izan da, eta ideiak eman dizkit. Zenbait unetan, beharrezkoa baita norbait alboan edukitzea.

Kantu berrietan, kulturaz hitz egiten duzu, egoera politikoaz... Horiek dira diskoaren ardatz tematikoak?

Diskoa grabatzeko prozesuaren hasieran banituen asmo batzuk, baina epeak luzatu ahala, asmo horiek aldatzen joan dira: kantu berriak sortzen nituen, zahar batzuk kendu, moldaketak egin... Hala ere, nonbait marraztu behar duzu marra, eta noizbait esan behar duzu "bukatu da, ez dut material gehiago grabatuko". Hortaz, prozesua bukatzeko garaia heldu zenean, askotariko kantu sorta nuela ikusi nuen, eta zaila da haien arteko ardatz sendo bat identifikatzea. Euskal nortasuna, sustraiak, euskara... Nik esanen nuke horiek direla ardatz nagusiak. Beste gai batzuk ere jorratu nahi nituen, baina denborarik gabe geratu nintzen.

Euskararen aldeko militante sutsua zarela argi utzi duzu...

Zalantza izpirik gabe. Nire egungo kezka nagusietako bat da euskararena, eta diskoa ere horren isla da. Argi nuen diskoa euskara hutsean izanen zela ala ez zela izanen. Ez dakit raparen munduari ekarpen handirik egin diezaiokedan, baina euskarazko raparen munduari akaso bai. Euskalgintzari hatsa eman nahi nion, bultzadatxoa, eta, bide horretan, rap musika baliabide bat izan da. Kazetaria edo idazlea izan banintz, hedabideak edo liburuak erabiliko nituzkeen, baina daukadan tresna rapa da.

Gaur egun, rap kantari euskaldun askok gaztelaniaz abesten dute...

Bai, eta badakit errespetatu beharreko erabaki pertsonal bat dela, baina lotsagarria iruditzen zait, benetan. Selektah Kolektiboa desegin zenetik hamar urte pasa dira, eta, tarte horretan, euskarazko rap talde eta artista gehiago sortu dira. Bidea urratua dago jada. Baina oraindik orain, euskaldunen belaunaldi berriak Espainiari begira bizi dira, eta gaztelaniaz egiten den rapa hartu dute eredutzat. Gure gazte denboran, rap ingelesari, amerikarrari edo frantziarrari so egiten genion, faltan genituelako erreferenteak. Eta, hala ere, euskaraz abesteko hautua egin genuen. Beste askok ez dute bide hori aukeratzen, eta min handia ematen dit horrek.

Hala ere, rap talde, musikari eta abeslari euskaldun ugari azaleratu dira azken urteetan. Horien aitaponteko sentitzen zara?

Bada, hein batean, bai... Kar, kar! Eta uste dut normala eta sanoa dela harro sentitzea. Euskarazko musikaren esparruari zure aletxoa gehitu diozula ikustea pozgarria da beti.

Gaztetxe baten lehen urratsak
2015-12-182015-12-17Aisialdia, Albisteak, Euskara, Gizartea, Nafarroa

Gaztetxe baten lehen urratsak

Bihar beteko dira bi aste ehunka gaztek, Berpizten mugimenduaren ekinbidez, Iruñeko Compañia kaleko eraikin bat okupatu zutenetik. Ordutik, bertan da Iruñeko gaztetxea. Okupazioak joko politikoaren lehen lerroan jarri du gazteen lokal autogestionatuei buruzko eztabaida, eta, hori dela eta, era guztietako jarrerak azaleratu dituzte alderdi politikoek.

Nasuvinsa Nafarroako Gobernuaren menpeko enpresa publikoa da eraikinaren jabe. Hortaz, Uxue Barkosen gobernuari dagokio, azken finean, okupazioari nola erantzun erabakitzea. Joan den astean, auzia negoziazioaren bidez konpontzeko eta indarrik ez erabiltzeko eskatu zuen Ahal Dugu-k Nafarroako Parlamentuan. Ganberak, ordea, atzera bota zuen asmoa: kontra bozkatu zuten UPN eta PPk, alde EH Bildu, Ahal Dugu eta Ezkerrak, eta abstenitu egin ziren Geroa Bai eta PSN. Erabakiak, beraz, gaztetxearen etorkizuna zaildu dezake.

Edonola ere, alderdien eztabaida politikotik harago, lanean jarraitzen dute gaztetxean dozenaka gaztek. Egoeraz kontziente dira, baina ez dute horregatik proiektua alboratzeko asmorik. "Hasieratik izan dugu hustearen aukera presente", dio Ibai Navarro gaztetxeko kideak, "eta segurtasun neurriak hartu ditugu, egoera hori gertatuko balitz prest egoteko". Edonola, Saioa Lekunberrik dioenez, "printzipioz ez dugu oraindik husterik espero".

Okupazioaren egunetik bertatik ari dira gazteak Nafarroako Gobernuarekin negoziatzen, eta, hain zuzen ere, negoziazio horiei eutsi nahi diete, auziari konponbide bat emateko. "Elkarlanean puntu komun batera ailegatzea da gure helburua, gure proiektua garatu ahal izateko puntu batera iristea", dio Navarrok. Alde horretatik, prest daude bestelako proposamenak aztertzeko, eta ez diote aterik ixten beste lokal batzuetara mugitu ahal izateko aukerari. "Nahiz eta lekua ez izan garrantzitsuena, argi dugu gure proiektua garatzeko espazio bat behar dugula. Hori posible litzatekeen espazio bat eskainiko baligute, eta gure batzarrak onartuko balu, ez legoke arazo handirik", dio Navarrok.

Bitartean, ordea, Compañia kaleko lokalari itxura ematen jarraitzen dute. "Gure proiektua aurrera eraman ahal izateko lekua egokitzen ari gara", dio Navarrok. Egunero izaten dira auzolanak eraikinean: hezetasunak eragindako kalteak konpontzen hasiak dira; zementuz estali dituzte paretetako zuloak; eta pintatu dituzte hainbat gelatako hormak ere. Gainera, espazioa nola banatu ere aztertzen hasiak dira, lokalak izango lituzkeen erabilerak kontuan hartuz.

Eraikinaren inguruko bizilagunekin lehen harremanak egiteko ere baliatu dituzte gaztetxeko kideek lehen bi aste hauek, Lekunberrik dioenez: "Dinamika ezberdinak prestatzen ari gara, eta astero bilerak egingo ditugu bizilagunekin. Compañia kalea nahiko lasaia da, baina azken egunetan jende asko pasatu da, eta kalea okupatu dugu. Beraz, eraikin barnera sartzea da gure asmoa, eta bizilagunekin harremanak ongi lantzea". Dioenez, "denetariko" iritziak jaso dituzte orain arte: "Kexa batzuk, eta baita gauza positiboak ere". Eta, Navarrok dioenez, "kexei ahal bezain pronto eman zaie buelta, oso konkretuak baitziren". Argi du inguruko auzokideekin harreman ona izateak duen garrantzia: "Komunitate batean bizi gara; haiekiko errespetua izan behar dugu, eta haiekin batera hainbat arau adostu. Horretan gaude".

Zazpi hilabeteko bidea

Aurtengo ekainean abiatu ziren gaztetxea lortzeko lehenengo batzarrak, Navarrok gogoratu duenez: "Orain dela zazpi hilabete hasi ziren biltzen Alde Zaharreko hainbat pertsona, gaztetxe bat lortzeko. Proiektua handituz joan zen, eta azkenean kolektibo eta leku askotako jendea bildu da haren inguruan". Lekunberriren iritziz, denborarekin egitasmoa "izaera zabalagoa hartuz joan da, eta honezkero ez da Alde Zaharreko proiektu jakin bat. Askotarikoagoa da gaur egun".

Ekainetik orain arteko bidean, asteroko batzarrak egin ditu mugimenduak. Tarte horretan proiektua "zehaztea" izan da eginkizun garrantzitsuenetako bat. Alegia, gaztetxearen izaera eta helburuak definitzea. Eta, Lekunberrik dioenez ,"malgua da" proiektu hori, "egokituz doalako, ekarpen berriak gehituz". Orain, espazioa eskuratuta, "prozesua beste aro batean" sartua dela uste du gaztetxeko kideak. Eta pozik mintzo da, "askoz jende gehiago ari delako biltzen, jende berria". Horregatik, "batzar forma berri bat hartzen ari" dela uste du.

Paper gainean idatzitako egitasmo hori praktikara eramatea izango da hurrengo aste eta hilabeteetako erronka. Gaztetxea "jendarte eraldaketa sakon eta zabal baterako" tresna bilakatzea, alegia. Eta bide horretan deia egin diete gaztetxeko kideek gizarte mugimenduetako kide eta kolektiboei, "proiektuan modu aktiboan parte hartu dezaten". Izan ere, Navarrok dioenez, okupazioak "ilusio handia" piztu du herri mugimenduko jendearengan. "'Bazen garaia' da nik gehien entzun dudan esaldia".

Ikusteko dago zeintzuk izango diren gaztetxearen hurrengo urratsak. Eta ikusteke dago zein izango den instituzioen erantzuna ere. Oraingoz, Compañia kaleko eraikinean geratzeko asmoari eutsi diote, eta irmo defendatzen dute okupazioaren alde egindako hautua. Izan ere, Lekunberrik dioenez, "proiektua instituzioetatik at garatzeak autonomia ematen dio proiektuari berari". Eta Navarrok zera gehitu du: "Bada tempo kontu bat ere: ikusi izan dugu nola luzatzen diren denboran instituzioek utzitako lokalen esperientziak".

Edonola ere, eta oraingoz okupatutako lokalean geratzeko asmoa agertuta ere, argi utzi dute: espazio fisikoa ez da garrantzitsuena. Lekunberrik azaldu du kontu hori: "Oinarritzat hartu ditugun balioak gizartera hedatzea da gure helburua. Toki honetan balitz, primeran, baina batez ere proiektua garatzea da interesatzen zaiguna". Eta bide horrek, zehaztu dutenez, toki batean zein bestean, aurrera jarraituko du.

2015-12-182015-12-18Aisialdia, Albisteak, Euskara, Gizartea, Kirola, Nafarroa

Proiektu batentzako tokia

Gaztetxe bat lau pareta baino ez lirateke, barruan egiten denagatik ez balitz. Ideia hori oinarri, edukiari eman nahi dio garrantzia Berpizten mugimenduak. Egitasmo bat prestatu du, gaztetxean martxan jartzeko. Txosten batean bildu ditu proiektu horren lerro nagusiak. Hauexek dira:

EREDU ALTERNATIBOAK

"Diruan oinarritu beharrean pertsonengan oinarritutako planteamendu sozioekonomikoak" jarri nahi ditu martxan gaztetxeak, "perspektiba ekofeministatik" abiatuz, betiere.

KULTURA ETA AISIALDIA

Kultur arloan ere eragin nahi du guneak, "herri klaseetatik abiatuko den eredu sortzailea" eta "merkatuaren logikatik haragoko kultur proiektuak" bultzatuz.

HARREMAN SOZIALAK

Harremanak sustatzeko gune ere bilakatu nahi dute gaztetxea, "komunitatean, elkartasunean eta elkarren ikasketan" oinarrituz. "Bazterketarik gabeko" eredu bat jarri dute mahai gainean.

PRAKTIKA FEMINISTA

"Jendarte heteropatriarkalari aurre" egin eta "harremanak, ardurak eta funtzioak sexuagatik, generoagatik edo aukera sexualagatik baztertu gabe" sortzea da beste xedeetako bat. Emakumeak "ahalduntzeko" espazioa ere bilakatu nahi dute gaztetxea.

EUSKARA

Gaztetxeak "euskalduna izan behar" duela uste dute gazteek, eta, "espazioan euskararen erabilera sustatzeaz" gain, haren "balio soziala mahai gainean jarri eta ezagutzen ez dutenen ikasketa prozesua erraztu" nahiko lukete.

LURRAREN DEFENTSA

"Ekoizpen, kontsumo eta bizi ereduen inguruko" hausnarketa bultzatu nahi du gaztetxeak. Era berean, egitasmo "antiespezistak" sustatuko ditu.

TOPALEKUA

Alde Zaharreko auzokideen artean "nagusi den inkomunikazioari" aurre egin nahi dio gaztetxeak, eta "elkarren babeserako praktikak" sustatu. Ideia edo esperientzien "trukerako plaza" bilakatu nahi dute gaztetxea.

HORIZONTALTASUNA

Antolaketari dagokionez, "batzorde bidezko sistemaren eta horizontaltasunaren" alde jo dute kideek. Autoantolakuntzaren eta autogestioaren beharra nabarmendu dute.

ANTIMILITARISMOA

"Estatu polizialari" eta "errepresio judizialari" aurre egingo dion eremutzat jo dute gaztetxea, "inposizioa eta indarraren logika" baztertuko dituen lekutzat.

KULTUR ANIZTASUNA

Iruñea "jatorriz eta kulturalki askotarikoa" dela jakinda, gaztetxea errealitate horren isla izatea nahiko lukete. "Aniztasun kulturala aberastasun gisara" ulertzen dute, "edozein eraso arrazista, xenofobo edo baztertzailearen aurrean antidotoa izan dadin".

BELAUNALDI ARTEKOA

"Adin guztietarako" espazioa osatu nahi dute. Garrantzia jarri dute ume eta nerabeen parte hartzean; zehaztu dute haien rola ezin dela "dekoraziora" mugatu. "Haiei eragiten dieten erabaki guztietan protagonista izan beharko lukete".

Lokatz arteko urratsak
2015-11-272015-11-26Albisteak, Euskara, Gizartea, Nafarroa

Lokatz arteko urratsak

Oasi txiki bat ikusten hasi da Nafarroako euskalgintza azkenaldiko basamortu beltzean. Helduak alfabetatzeko eta euskalduntzeko entitate juridikoak izango dira onuradunak kasu honetan, Euskarabideak 131.867 euroko diru saila jarriko baitu 2015eko urritik abendura egingo diren ikastaroetarako. Pozik hartu dute berria Kontseiluak, AEK-k eta IKAk, baina datorren urteko aurrekontuen zirriborroak hareaz bete du berriz ere oasia. "Euskararen egoera benetan hobetuko duen diru sailik ez dugu ikusten. Gainera, Euskararen Legea aldatu ezean, emango diren pauso gehienak lokatz arteko urratsak izango dira". Halaxe baieztatu du Xabi Gartzia Nafarroako AEK-ko arduradunak.

2012ko urritik hutsaren hurrena izan da euskaltegiek eta gau eskolek jasotako diru laguntza, aurrekontuetan 245.000 euroko diru saila onartu arren. Hori dela eta, ikasleek matrikuletan bere gain hartu behar izan dute gobernuak egin ez duen ahalegina. Ikasleek 2 euro ordaintzen badute orduko, gobernuak ematen zuenarekin pertsona eta orduko 0,5 euro lortzen zen; ikasleek ordaintzen dutenaren laurdena. "Horrek ez dauka izenik". Irakasleen soldata eta lan baldintzak ere kaskartzen joan dira.

Gobernu berriarekin amets berriak sortu ziren berehala. Akordio programatikoan bertan estrategikotzat hartzen da helduak euskalduntzen eta alfabetatzen dituen sektorea, eta jasota dago presazko kontua dela diru sail bat zehaztea. Azkenean, iritsi da lehenengo berria. Ia 132.000 euro izango dituzte urteko azken hiruhilekorako. "Berri ona da; behingoagatik norbait gutaz gogoratu da, baina ezin gara hemen gelditu. Urtarriletik aurrera Euskarabidearekin bildu eta plangintza bat osatzea da gure lehentasuna", ohartarazi du Gartziak.

Iritzi berekoa da Sagrario Aleman, IKAko arduraduna. "Euskararekiko zorra hor dago, baina ez da zor ekonomikoa bakarrik. Uste dugu administrazioari ahalegin berezia egitea tokatzen zaiola, ez baitu ezertarako balio sektore estrategikoa garela esateak, gero ez bada ezer egiten. Hitzarmen iraunkorrak lortu nahiko genituzke". Foru gobernuak hasi berri duen bideari argi-ilunak ikusten dizkio Nafarroako euskalgintzak, ordea. Hiru zutabe aipatu ditu Iñaki Lasa Kontseiluko kideak: corpus juridikoa, baliabideak eta plangintza.

Euskararen Legea dago lehendabiziko zakuan: "Jakin badakigu lege hori berez badela baztertzailea, eta hori aldatu gabe dekretu bidezko erreformak beti izango dira hanka motzak, Euskararen Legeak oinarria eskaintzen baitio gainerako arkitektura juridikoari". Hortik aurrekontuetara jauzi egin du Lasak. "Lehendabiziko zutabea etsigarria bada, bigarrena are etsigarriagoa da. Aldaketaren gobernu honek beste hizkuntza politika bat egin nahi duela dio, baina aurrekontuen egitura eta diru sailak errepikatzen dira. Zenbakiak ere ez dira beste munduko ezer. UPNk sina zitzakeen aurrekontu hauek".

Are gehiago, krisi garai bete-betean, UPNk 394.000 euro jarri zituen arlo horretarako. "2016an aldaketaren gobernuak 300.000 euro esleitzen ditu, duela bost urte baino 100.000 gutxiago. Hori onartezina eta iraingarria da", salatu du Lasak. Halaber, ohartarazi du lehen aurrekontu osoaren %0,07 izaten zela euskalgintzarako, eta gobernu berriak %0,1 egingo duela. Hizkuntzaren normalizaziorako zifra egokia %2an kokatzen du Kontseiluak. "Euskalgintzak pairatu behar duen prekaritatea ezin izango da gainditu aurrekontu hauekin".

Alemanek eta Gartziak ere beldurrez begiratzen diote aurrekontuaren zirriborroari. IKAko arduradunak uste du hasteko diru sail hori onar daitekeela, baina hurrengo urteetan igotzen joatea ezinbestekoa dela. "Nafar guztiek euskara dohainik ikasteko eskubidea dute, baina hori erdiestetik urrunegi gaude. Gainera, ezin dira nafar batzuk baztertu bizi diren tokiagatik, eta hori lortzen du oraingo Euskararen Legeak". Gartziak segitu du: "Aldaketa dakartela diote, baina aurrekontuak ikusi ditugunean ohartu gara aurreko gobernuaren antzekoak direla. Aldaketa aurrekontuetan ere nabaritu behar da, eta oraindik ez dugu hori ikusi".

Diru gabe, plangintzarik ez

Kontseiluko kideak hirugarren zutabearekin lotu ditu diru sailak. Lasak gogorarazi duenez, Nafarroan ez da sekula politika planifikaturik egin administrazioa —Osasunbidea, Foruzaingoa eta abar— euskalduntzeko, eta 2016ko aurrekontuetan ere ez da "zentimorik ere aurreikusten" sail horietarako. "Akordio programatikoan dago zirkuituak eraikiko dituztela, baina ez dago diru sailik aurreikusita zirkuitu horientzat. Argi esan behar dugu hau ez dela aldaketa euskararentzat. Diru horiekin ezin da plangintzarik abiatu; ikusiko dugu zer gertatzen den euskaltegiekin".

Lasaren aburuz, berriz, "txalogarria" da gobernuak lehenbailehen zerbait emateko egin duen ahalegina, baina abendutik aurrerakoa ilun ikusten du. "Ez dakit ez ote dugun geure burua berriz kalean ikusten. UPNk Euskararen Legea ez aldatzeagatik eta aurrekontu eskasak aurkezteagatik protestatzera ateratzen ginen. Oraingo administrazioak bide beretik jarraituz gero, ez gara etxean ezer egin gabe geratuko".

Gartziak jakinarazi du Euskarabidearekin harremana lortzeak itxaropena sortu diela, azken urteetan modu erabat paraleloan lan egin baitute. Alemanek ere argiren bat ikusten du tunelean, baina uste du zuhurtziaz jokatu behar dela. "Badirudi beraiek ere badakitela diru hori gutxi dela, baina espero dugu norabide egokian aurrera egitea, epe luzerako plangintza bat eginez. Gobernu aldaketagatik bakarrik ez da gure herria euskaldunduko, eta guk ere lanean jarraitu behar dugu, euskara irakasten, erabiltzen eta ikasten. Gure egitekoak berdin segitzen du".

“Ezohikoa” ohiko eginez
2015-10-302015-10-29Albisteak, Euskara, Nafarroa

“Ezohikoa” ohiko eginez

Hura hil eta hamahiru urtera, ez genuen inondik inora espero halakorik". Roldan Jimenoren hitzak dira, joan den astean BERRIAri esanak, Nafarroako Gobernuak aurtengo Urrezko Domina Jose Maria Jimeno Jurio aita zenari emango diola jakitean. Nafarroako historia, etnografia, hizkuntza eta memoria berreskuratzeko egindako lan eskerga aitortuko zaio, azkenean, Jimeno Juriori. Abenduaren 3an emango diote domina sendiari, Nafarroako Egunarekin batera.

1927an jaio zen Jimeno Jurio, Artaxoako familia karlista batean, Primo de Riveraren diktadurak "sentimendu katolikoa, familiaren morala eta administrazioaren zintzotasuna" bultzatzen zuen garaian, Roldan Jimeno semeak Manuel Lekuona sariaren bildumarako idatzi zuenez —1998an eman zioten saria aitari—. Tradizio horretatik edan zuen, non eta Artaxoako 40ak izenez ezagutu ziren erreketeen herrian, 1936ko kolpe faxistan Donostia hartu zuten horiek zoritxarrerako ospetsu egin zuten herrian. Maisu ikasketak egin zituen lehenbizi, eta apaizarenak gero. 1956an ordenatu zen. Eta bai irakasle eta bai apaiz modura ere, Nafarroako geografia alderik alde zeharkatu zuen. Handik hona egindako bidaietan gerturatu zen herritarrengana, testigantzak jasoz, eta interesa piztuz. Handik eratorriko zen, gerora, bere lan etnografiko aparta eta zabala.

Izan ere, ikerketari emana bizi izan zen; toponimia, historia, euskara, artea, etnografia... Pamiela argitaletxeak hartu du lan guztiak argitaratzeko erronka, Udalbide eta Euskara Kultur Elkargoarekin batera. Orotara, 62 liburutan argitaratuko dituzte testu eta ikerketak —gehienak kalean dira—. David Mariezkurrena etnografoa da bildumaren koordinatzailea. "Pozik" hartu du albistea, uste duelako merezi duela: "Nafarroan pertsona gutxik barnebiltzen dutelako hainbeste materia".

Jimeno Jurioren errekonozimenduak badu justiziatik ere asko. Hil zenean, hainbat kultur talde eta eragilek aurkeztu zuten hautagaitza, Vianako Printzea saria eman ziezaioten. Trikimailua erabili zuen orduan Nafarroako Gobernuak: saria jasotzeko baldintzak aldatu zituen; hila zegoen pertsona bati ematerik ez zegoela erantsi zuen. Horrek kanpo utzi zuen, zuzenean, Jimeno Jurio.

Harekiko jarrera, hain zuzen ere, Nafarroako Gobernuak hamarkadetan euskara eta euskal kulturarekiko izandakoarenaren erakusgarri da. Horri aurre egin zion ikerlariak: erakundeek sistematikoki Nafarroako historia eta identitatea ezkutatzen zutela ikusi zuen, eta ikerketaz erantzun zion ukazioari.

Trantsizio pertsonala

Hain justu, trantsizio pertsonal eta politiko baten istorioa da Jimeno Juriorena. 1960ko hamarkadan hasi zen bere kontzientziazioa, bizi zen eferbeszentzia politiko eta soziala zela medio. Euskarara ere hurbildu zen, eta jaioterrian bertan aurkitu zituen lehen arrastoak, 1968an Artaxoako toponimiari buruzko lana argitaratu zuenean. 1970ean azkartu zuen bilakaera: apaizgoa utzi zuen, eta bi urtera ezkondu zen.

Jose Mari Esparza editoreak ongi gogoratzen du Jimeno Jurioren trantsizioa: "Nafarroako historiaren ikerketak aldatu zuen haren ideologia. Eskuindarra zen, apaiza, karlista...Nafarroako historia deskubritu zuen arte". Memoria historikoaren ikerketak lotu zituen, batik bat, Esparza eta Jimeno Jurioren bideak. Aitzindaria izan zen, "ausarta", Esparzarentzat, lehena izan baitzen Nafarroan 1936ko kolpe militarrak eragindako errepresioa ikertzen.

Orduan Mirentxu Purroyk zuzentzen zuen Punto y Hora de Euskal Herria aldizkarian argitaratu zituen ondorioetako asko, baita Errepublika garaiarekin eta euskal estatutuarekin lotutako ikerketak ere. Ausardiak, ordea, bazuen prezio bat: Triple A talde paramilitar faxistak aldizkariaren Iruñeko egoitza zartarazi zuen, eta gutun anonimo bat utzi zuten Jimeno Jurioren postontzian, ikerketak utzi ezean hilko zutela mehatxatuz. "Presio ikaragarri" horiek, Esparzak dioenez, gelditu egin zuten Jimeno Jurioren lana. Baina ordura arte egindakoak ekarpen handia egin zion gerora Nafarroan memoria historikoaren alorreko lan kolosalenetako bati. Jimeno Jurioren ikerketak abiapuntu izan ziren Navarra 1936, de la Esperanza al terror liburua osatzeko. Altafayllako kide gisa, Esparza izan zen lanaren bultzatzaileetako bat: "Oso kontent geratu zen, oso ongi bateratu genituelako bi lanak. Haren lanik gabe gu agian ez ginateke animatuko, baina Altafayllaren lanik gabe ez zen argitara aterako haren ikerketa". Hitz onak baino ez ditu Esparzak hura gogoan: "Ikaragarria zen, mundiala, Nafarroan egon den intelektualik handiena, eta oso umila lanean".

Euskararen historian, toponimian eta etnografian ere sakondu zuen. Azken horretan Joxemiel Barandiaranen eragin zuzena izan zuen. Eta alor horretan du, Mariezkurrenaren ustez, "aberastasun ikaragarriena". Argitaratu gabea da etnografian egindako lan gehiena, orain Pamielak jasoko duena. "1973ko elkarrizketak dira, gaur egun ehun urtetik gora izango lukeen jendearenak, haien herriko ospakizunak deskribatzen. Egun bildu ezingo genituzkeen testigantzak dira".

Nafarroako Gobernuaren dominak, ziur aski, mahai gainean jarriko du lan hori guztia. Sinatutako dekretuan, "intelektual errepikaezin eta ezohikoa" aipatu zuen. Eta bat dator Mariezkurrena "ezohikoa" izenondoarekin. "Gaur egun pertsonen superespezializaziora ohitu gara: 'Historialaria naiz, eta izugarri dakit 1936ko Nafarroaz, baina beste ezer ez'. Jimeno Juriok historiaurretik hasi eta gaur egungo historiarainoko jakintza barnebiltzen zuen. Eruditua zen, dena jakin nahi zuena".

Hortik, beraz, "ezohikoa". Eta ezohikoa izan zen haren praktika ere, ia beste inork egiten ez zuenean. Historia ofizialean lekurik ez zuten gertakari eta izenak berreskuratu zituen. Ohiko bihurtu nahi baitzuen, finean, ordura arte "ezohiko" izandakoa.

Anjel Mariezkurrena: «Hau ez da isilik ikusteko kantaldia»
2015-10-092015-10-09Aisialdia, Albisteak, Euskara, Nafarroa

Anjel Mariezkurrena: «Hau ez da isilik ikusteko kantaldia»

Kantu zaharrak berreskuratzeko saialdi xume baten gisara sortu zen, baina aurreikuspen guztiak gaindituak ditu. Folklorearen mugez harago, askotariko estiloak uztartuko dituzte larunbat honetan, Iruñea Kantuan ikuskizunaren hirugarren aldian. Kantaldiaren sortzaile Anjel Mariezkurrena (Eratsun, 1968) "harriturik" dago, euskal tradizioan oinarritutako emanaldiaren arrakasta itzela ikusita.

Zer da, zehazki, Iruñea Kantuan ikuskizuna?

Bada, hirugarrenez eginen dugun ekitaldia da, beti bezala, Euskal Herriko kantu zaharrak ardatz hartuta. 2013. urtean hasi ginen, eta espero ez genuen arrakasta lortu genuen. Horri segida eman genion iaz, eta beste pauso bat eman nahi dugu orain.

Zu zara egitasmoaren sortzailea. Zerk eraman zintuen halako kontzertu handiak antolatzera?

Berez, hamabost urte daramatzat ohiko kantagintzaren berreskuratze lanetan, 2000. urte inguruan hasi bainintzen Kantu Zaharren Eguna antolatzen, Dantxarinean. Gure herriko ohiturak eta historia bizirik mantentzeko modu bat zen hori. Amarengandik eta aitarengandik jaso nuen nik zaletasuna, eta etxean ikusitakoa berreskuratzeko modua zen. Eratsunen, adibidez, bazen tradizio handia, mahai inguruan kantatzekoa. Bederatzi hilabetez mendian edo basoan lanean ibilitakoak herrira itzultzen zirenean, hiru astez egoten ziren han, kantuan, goizez eta arratsaldez. Ohitura horiek galduko ziren beldur, kantu zaharren eguna antolatzen hasi nintzen. Hori guztia Euskal Herriko historia ere badelako.

Bai Kantu Zaharren Eguna baita Iruñea Kantuan ere egitasmo arrakastatsuak dira. Zein da sekretua?

Zaila da gauza bakar bat esatea. Ni saiatzen naiz estilo eta diziplina ezberdinak eskaintzen. Ez da soilik kantua, dantzariak ere badira, joaldunak, musikariak... Eta, horrez gainera, urtero-urtero sorpresak ere gehitzen dizkiot egitarauari.

Ez da gauza bera kantu zaharrak lagun artean abestea edo pieza horiek Baluarteren gisako auditorium batean entzutea...

Ez, ez... Horregatik, Iruñea Kantuan egitasmoa antolatzen hasi nintzenean, nire helburua ez zen Baluarte betetzea. 600-800 pertsona elkartu izan bagenitu, gu pozik. Baina dena bete zen, eta jende asko kanpoan gelditu zen! Oso polita izan zen. Eta, hala eta guztiz ere, nik faltan sumatu nuen gauza bat: jendearen parte hartzea. Zuk diozun bezala, ez da gauza bera kantu zaharrez gozatzea bazkalostean, mahai baten inguruan; edo horiek antzoki batean entzutea. Agertokiko abeslariak kantuan hasten diren unean, ikusleak isil-isilik gelditzen dira. Iruñea Kantuan kantaldia estreinakoz egin genuenean, emakume batek zera esan zidan: "Aizu, ederra izan da. Bai polita! Arazo bakarra nire senarra izan da... ez da behin ere isildu". Eta horixe da, hain zuzen, behar duguna! Ez dadila inor isilik egon. Hau ez da isilik ikusteko moduko kantaldia.

Kantatzera animatuko dituzue ikusleak, beraz?

Bai. Helburu horrekin egin dugu kantuen aukeraketa. Boga boga, Lau teilatu, Nafarroako jota, habanera bat, Haika mutil, Aita-semeak...

Taula gainean, ordea, ez dira soilik tradizio zaharreko kantariak izanen: Maite Itoitz, John Kelly, Zuriñe Hidalgo...

Horixe da ideia! Hemengo ohitura zaharrak berreskuratzea, eta horietara ahalik eta jende gehien erakartzea. John Kellyk eta Maite Itoitzek, adibidez, kutsu propioa emanen diete abestiei, baina, horiekin batera, a cappella abesten duen artzain talde bat ere izanen dugu agertokian: Menditarrak.

Egitaraua ikusita, argi dago berebiziko pisua izanen dutela hemengo abeslariek.

Bai, ahalegin berezia egiten dugu Nafarroako kantariak egitarauan sartzeko: Paz de Zigandako helduen abesbatza, Mendigoiti eta Sarrigurengo eskoletako ikasle taldeak, Doneztebeko dantzariak... Iruñeko Orfeoia ekartzeko saioa ere egin genuen, eta Igor Ijurra zuzendariarekin hitz egin nuen horretarako, baina azkenean, agenda arazoengatik, ezin izan zuten.

Artisten agenda arazoez gainera, halako kontzertu erraldoi bat antolatzeak buruhauste handiak eraginen zizkizuen. Nolakoak izan dira prestaketa lanak?

Lan itzela da, bai, baina oztopo gehienak gainditu ditzakegu urte hauetako esperientziari esker. Zortzi edo bederatzi hilabete behar izaten ditugu Iruñea Kantuz-en gisako ikuskizun bat prestatzeko: abestiak aukeratu behar dira; Txema Gartzes eta Iñaki Diegezek moldaketak egin behar dituzte; abeslarien, dantzarien eta bestelakoen agendak bateratu behar dira; haurren parte hartzea antolatu behar da; argiztapena, agertokia, auditoriumaren erreserba... Kontuak atera, zenbateko lana den hori guztia.

Hirugarren aldia duzue Iruñean, baina Bilbon eta Donostian ere antolatu dituzu halako kantaldiak. Etorkizunean egitasmoa beste hiriburu batzuetara eramateko asmorik ba al duzu?

Bada, egia esan, bai. Aukera bat da hori. Kantuan formatua Iruñean sortu zen. Oso bertokoa da, oso gurea. Baina Bilbon eta Donostian ere arrakasta handia lortu du ikuskizun mota honek. Hurrengo urrats naturala Gasteiz eta Baionara zabaltzea izanen litzateke. Ikusiko dugu.