Ingurune menditsua, elurte eta eurite ugarirekin. Horrelakoa da Nafarroako Pirinioetako ingurua. Bertan, Aezkoa, Erroibar, Zaraitzu eta Erronkariko ibarretan, geroz eta biztanle gutxiago daude, eta geroz eta zaharragoa da, gainera. Horregatik guztiagatik, behar-beharrezkoak dituzte zerbitzu medikoak, baina Nafarroako Gobernuaren erraztasun faltak ez die laguntzen. 2012an, Osasun Departamentuak murrizketak ezartzen zituen oinarrizko arretari eta larrialdiko etengabeko arretari buruzko erreforma aurkeztu zuen, baina medikuek arbuiatu egin zuten, eta 2013an parlamentuak bertan behera utzi zuen. Orain, planaren hirugarren erreforma aintzat hartu du gobernuak, eta maiatzaren 5ean jarriko du indarrean. Tokiko mediku eta erizainak, ordea, ez daude konforme: lan eskubideei kalte egingo diela diote, eta konpondu gabeko arazo bat erantzunik gabe uzten du: ez du jasotzen neurri zehatzik Pirinioetako biztanleen osasun eskubideak bermatzeko.

"Betiko polemika da hau. Iruñetik ordubetera edo gehiagora bizi gara, sakabanaketa geografikoak elkarren artean urrunduta gauzka eta erreferentziazko zentro medikoak oso urruti daude". Jose Ignacio Ubau Aezkoa ibarreko medikuarenak dira hitzok. Marta Vera Osasun kontseilariak aurkeztutako egitasmoak errealitateari muzin egiten diola deritzo, eta lekuaren berezitasunak aintzat ez dituela hartzen. "Osasun langileen artean hautsak harrotuko ditu neurriak", dio, tinko, eta horren lekuko da sindikatuen kritika. Erreformaren kontra azaldu dira osasun sindikatuen lan mahaiko ELA, LAB eta SMN. Hiruren artean, mahaiaren %55 ordezkatzen dute. Dena den, %45eko babesarekin egin du aurrera testuak; UGT, CCOO eta SATSE sindikatuek onartu dute neurria.

Batez ere, langileen kaltean

Erreformak ez ditu herritarren zerbitzuak asko aldatzen, batez ere profesionalen lan orduak eta ardurak moldatzen ditu. Nafarroako landa eremuan, oinarrizko arretako taldeak eta landa eremuetako larrialdi zerbitzuetako langileak daude. Egun, ordutegi eta betebehar jakin batzuk dauzkate: oinarrizko arretaz arduratzen diren medikuak 08:00etatik 15:00etara daude, eta ordu horretatik aurrera, larrialdietakoak. Erreforma martxan jarri ostean, oinarrizko arretan aritzen diren medikuek 15:20etik 20:00etara arteko txandak ere bete beharko dituzte, zenbait kasutan. Era berean, orain arteko atseden egunak gutxituko dizkiete. Larrialdiko taldeen kideen baldintzak ere moldatu dituzte: 20:00etan sartuko dira, 15:00etan sartu beharrean. Orotara, presentzia fisikoa eskatzen duten guardiek 34 orduko murrizketa izango dute. Sindikatuek diotenez, lau ordu eta 40 minutu luzatuko da, zenbait egoeratan, hainbat medikuren lan jarduna. "Arlo ekonomikoari begira pentsatutako plana da, aurrezteko asmoz egindakoa", esan du Ubauk.

Haserre daude, beraz, osasun arloko langileak. Eta herritarrak ez daude kontent; baina erreforma hau behintzat ez da aurreko urteetako proposamenak bezain kaltegarria. Beste planek ez bezala, aurtengoak ez du zerbitzuen nolakotasuna eraldatuko. Batetik, ona da, ez baitu murrizketarik ezarri; bestetik, negatiboa ere bada, hobekuntzak ekar zitzakeen egitasmoak ez duelako fruiturik eman.

Nekane Muño Erroibarko hautetsia da, eta osasun eskubideak aldarrikatzen aritu da azken urteetan. "Ez-nahikotzat" jo du erreforma. "Aurreko urtean, urtebeteren ostean alternatiba bat eskainiko zuela esan zuen gobernuak, eta ez du eskaini. Oraingo planak ez ditu zerbitzuak hobetzen". Itxi gabeko gatazka dagoela iruditzen zaio: "Gaiak mahai gainean egon beharko luke oraindik".

Udalak batuta, legea egiteko

2013ko martxoan, parlamentuko oposizioko alderdiek 2012ko erreforma lurperatu ostean, urtebeteko epea eman zioten gobernuari aurtengo urtarrilaren 24an ezagutarazi duen dokumentua idazteko. Txostena erredaktatzeko, Pirinioetako ingurunearen azterketa egin behar zuten agintariek. Herritarrek, baina, mesfidati hartu zuten ikerketa, eta aurreikusi zuten erreformak jaramonik ez ziela egingo beharrei.

Hori dela eta, paraleloki hasi ziren ingurunearen gabeziak aztertzen eta zerrendatzen, gobernuaren irakurketa hobetzeko asmoz. Muño izan zen horretan aritu zenetako bat. Hala, beste hainbat hautetsirekin eta osasun munduko langileekin elkarlanean, idazki bat egin zuen. Bertan, osasunari zegozkion ziurtatu beharreko puntuak paratu zituzten. Besteak beste, honako hobekuntza hauek nahi zituzten: larrialdiak hogei minutuan artatzeko baliabideak; artatutakoak Iruñean dagoen Nafarroako Ospitale Gunera ordubetean baino gutxiagoan eramatea; ospitaleetatik urruti dauden guneei lehentasuna ematea; mendialdeko orografiara egokitutako garraioak bermatzea; ekipo zehatzak eta medikatze dosi egokiak izatea; espezialitateak, adibidez, ginekologia, psikiatria... euren eremura hurbiltzea; eta medikuarenera joateko garraio publikoa eskaintzea. Beste hainbat eskakizunen artean, horiek ziren nabarmenenak.

Lehentasunezko eta larrialdiko planean eskatutakoa akaso ez zutela sartuko jakinda, beste lege bide batzuk bilatzeari ekin zioten, erreforman kontuan edukitzen ez bazituzten ere, parlamentuak nolabait aldarrikapenak aditzeko. Horrela, Nafarroan sekula erabili gabeko lege formula bat baliatzea otu zitzaien: herri ekinaldi legegilea. Horren bitartez, merindade batek lege proposamen bat aurkez dezake parlamentuan, betiere merindadea osatzen duten udalen herenek babesten badute, eta heren horrek biztanleriaren %50 ordezkatzen badu. Lortu egin zuten babesa. Zangozako merindadeko parte dira Pirinioetako herriak; merindadean dauden 64 udaletatik 56k babestu zuten. Alegia, udalen %87,7k; udal horiek herritarren %87,34 ordezkatzen zituzten.

Ondorioz, lege egitasmoa parlamenturaino heldu zen iazko abenduan. Bertan, NaBaik, Bilduk eta Ezkerrak tramitera onartzeko bozkatu zuten; UPN eta PPN, aldiz, aurka azaldu ziren; eta PSN abstenitu egin zen. Asmoa, beraz, hutsean geratu zen. Muñok salatu du parlamentuak ez zuela "aditu ere egin". Haren irudiko, "entzungor" egin zioten "herritarren hitzari". Iritzi berekoa da Ubau: "Ez zioten behar adina kasu egin; parlamentari batzuek ganberatik alde egin zuten proposamena aurkezten ari ginen bitartean, eta beste batzuek ez zuten arretarik jartzen... momentu batean urtebeteko lana zapuztu zuten".

Parlamentuaren ezetza

Kopeta beltz eta buru makur bueltatu ziren etxera. Izan ere, lege egitasmoak ez zuen aurrera egin, eta orain, gainera, ikusi dute Nafarroako Gobernuak aurkeztutako erreformak ere ez duela Pirinioetarako hobekuntzarik jasotzen. Muñok hala laburbildu du auzia: "Hemen ez dute ezer aldatu erreformarekin; langileen eskubideak eta baldintzak okertu dituzte, baina, herritarrei dagokienez, denak berdin-berdin jarraitzen du".

Esperantza ez dute galdu, ordea. Horren adibide da Muño: "Berriro landuko dugu gaia. Espero dugu talde politiko batzuek parlamentuan gogoraraztea". Ildo berberari eutsi dio Ubauk. Trabak traba, eta agintarien jarrerarekiko kritikoa bada ere, kontent dago medikuen lanarekin: "Arreta ona eskaintzen zaie herritarrei, medikuen esfortzu eta arretari esker". Dena den, argi dauka asko dagoela aldatzeko: "Zerbitzua hobetzeko forma bilatu behar da". Herritarrek markatutako osasun gabeziak gobernuak konpondu behar dituela deritzo.

Mendialdeko eremuetan oinarrizko osasun eskubideak berma ditzatela exijitzeko, lege egitasmo bat eraman zuten Nafarroako Parlamentura Pirinioetako hainbat udalerrik. Parlamentuak ez zuen gaia eztabaidarako ere onartu. Dena den, hautetsiek eta herritarrek jarraitzen dute eskatzen gutxieneko baldintzak berma ditzatela. Orain, gainontzeko lege bideak baliatuko dituztela diote. Juana Zelai (Jaurrieta, 1965) herri ekinaldi legegileari forma ematen jardun zuen lantaldeko partaidea da, baita mendialdeetako larrialdietako medikua ere, Auritzen.

Zeintzuk dira lege egitasmoan jasotzen zenituzten oinarrizko osasun baldintzak?

Larrialdiei dagokienez, ezbehar larriak ordubetean artatzeko baliabideak eta baldintzak eskatzen genituen. Oinarrizko arretaren kasuan, profesionalak formatzea eta ordezkaritza egokiagoak antolatzea. Bestalde, espezializatutako medikuntzaren aferan, mendialdeko herritarrentzat propio pentsatutako artatzea nahi genuen, koordinatuagoa. Iruñera jaitsiz gero, egun bakarrean osasun proba bat baino gehiago egin ahal izatea. Horrez gain, kliniketara joateko garraio publikoa jartzeko ere galdegiten genuen.

Hilabeteak eman zenituzten lege egitasmoa prestatzen. Nola izan zen prozesua?

2012ko martxoan, Nafarroako Gobernuak oinarrizko arretari eta larrialdiko etengabeko arretari buruzko erreforma aurkeztu zuen, eta proposamenak kritikak jaso zituen: batetik, zerbitzua bera okertzen zuelako; bestetik, langileen lan baldintzak okertzen zituelako. Hala, 2013ko martxoan, parlamentuak bertan behera utzi zuen erreforma, eta urtebeteko epea eman zion gobernuari beste egitasmo bat aurkezteko, eremuaren errealitatea aztertu eta gero. Hori jakinda, gu ere hasi ginen inguruaren azterketa egiten, gobernuak erreforma berria aurkeztu aurretik guretzat oinarrizkoena zena finkatuta egoteko.

Zuen iritzia parlamentuan aditzeko herri ekinaldi legegilea erabili zenuten. Zertan datza?

Herri ekinaldi legegileak ahalbidetzen du merindade bateko udalen hiru herenek neurri bat babestuz gero neurri hori parlamentura eramateko eskubidea. Gu Zangozako merindadekoak gara; bertan, 74 udal daude, eta, beraz, 25 udalen babesarekin aski genuen. Baina lege bide horrek beste eskakizun bat dauka: merindadeko biztanleen %50 ordezkatu behar dute egitasmoarekin bat egin duten udalek. Beraz, 25en atxikimenduarekin ez genuen aski. Izan ere, Pirinioetan jende gutxiago bizi da, eta merindadeko udal handiagoen hauspoa behar genuen, Burlatako eta Eguesibarko udalena, kasurako. Azkenean, hori ere lortu genuen. Hala, parlamentarien artera eraman genuen gure lege egitasmoa.

Nola bururatu zitzaizuen sekula erabili gabeko lege zirrikitu hori erabiltzea?

Bildurekin, NaBairekin eta Ezkerrarekin bildu ginen, eta haiek proposatu ziguten.

Nola hartu zuen parlamentuak lege egitasmoa?

Parlamentuak ez zuen tramitera onartu. UPNk eta PPNk kontra bozkatu zuten, eta PSNk abstentzioa eman zuen. Oposizioko gainontzeko alderdiek alde egin bazuten ere, ezin izan genuen aurrera atera. Egoerak pena ematen du, batez ere atzean lan handia zegoelako, baina parlamentura irits dadin beste bide batzuk bilatuko ditugu. 2012an aurkeztutakoak kalte egiten zien zerbitzuari eta lan baldintzei. Oraingoak ez du hainbeste aldatzen zerbitzuaren funtzionamendua. Hor dago gakoa. Erreforma honek ere kritikak izan ditu, baina sindikatu eta profesionalen aldetik.

Lege egitasmoaren inguruan sortutako mugimenduak eragin du oraingo erreforman?

Lege egitasmoa tramitera onartu ez zuten arren, hedabideetan azaldu zen, jendea mugitu zen... Osasun Departamentuari ez zaio gustatu. Eragin egin ziela uste dut. Orain, ez dira ausartu herritarrei zuzenean eragiten dieten zerbitzuetan aldaketak egiten, eta gehiago jo dute langileen lan baldintzen esparrua murriztera.

Beraz, osasun zerbitzuak ez dituzte aldatu kasik, baina oraindik ere zuen aldarrikapenak bete gabe daude. Zer egingo duzue?

Herri ekinaldi legegilean aipatzen genituen horiek parlamentuak aditu ditzan saiatuko gara. Nola egin dezakegun pentsatzen ari gara. Lege proposamena idatzita dagoenez, orain hautetsi eta zinegotziak ari dira, batez ere, nondik joan gaitezkeen aztertzen.

Haur eskolako hezitzaile bokazioz dela azaldu du Kristina Goñi Baztango haur eskolako zuzendariak (Iruñea, 1968). Egun, hamar langilek lan egiten dute haur eskola horretan. Asteartean bildu ziren Garbiñe Elizegi Baztango alkatearekin. Udalak eman dien babesa eskertu du, aurrera jarraitzen laguntzen dielako. Horrez gain, Nafarroako Gobernuak iragarri duen %30eko murrizketak haur eskolen etorkizuna "kolokan" jartzen duela ohartarazi du.

Azken urteetan krisi ekonomikoaren eragina nabari dela jakinarazi dute. Zuen kasuan, antzeman duzue?

Matrikulazio jaitsiera gogorra izan da. 78 haur ditugu haur eskolan, baina matrikulazioa duela bi urtetik aitzinera dezente jaitsi da. Haur eskola honetan, beti hainbertze jende gelditzen zen zerrendan esperoan. Beti izan ditugu zortzi unitate, baina iragan urtean zortzirekin gelditu ginen.

Sarritan nahasten dira haurtzaindegia eta haur eskola. Nola definitzen duzue Baztanen eskaintzen duzuen zerbitzua?

Guk tinko erraten dugu haur eskolak ez direla haurtzaindegiak. Egin dugun ibilbidea aitortzen digute. Egia da duela 25 urte hasieran haurtzaindegia zela gurea. Baina berehala bihurtu genuen haur eskola. Heziketa proiektua egiten hasi ginen, eta talde guztiak ikastaroetan parte hartu zuen. Azken finean, guk badugu gure heziketa proiektu propioa. Erran behar da batzuetan gogorra dela familiei hori azaltzea, ez dela haurtzaindegia azaltzea, alegia. Haurrak zaintzeaz gain, hezi ere egiten ditugu. Arras garrantzitsua da guk dugun proiektu pedagogikoa.

Behin baino gehiagotan egotzi zaio Nafarroako Gobernuari haur eskoletan duen sinesmen falta. Zein da zure iritzia?

Beraiek erraten dute ematen dietela garrantzia haur eskolei, baina gero, bertze aldetik, zalantzan jarriko nuke. Egia da Nafarroan hainbertze haur eskola egin dituztela. Baina nik zalantzan jarriko nuke beraiek zenbateraino sinesten duten gurea bezalako proiektuetan. Izan ere, benetan sinetsiko balute ez lukete egin nahi duten murrizketa egingo. Sarritan iduritzen zaigu gobernuarentzat bigarren plateraren modukoak garela. Baina argi utzi behar da 0-3 zikloan lan egiten dugun langile guztiek sekulako bokazioa daukagula.

Asteartean, Baztango Udaleko ordezkariekin bildu zineten. Nola joan zen bilera hori?

Alkatearekin eta bi zinegotzirekin bildu ginen haur eskolako talde pedagogikoa osatzen dugun kide guztiak. Horrez gain, guraso elkarteko bi ordezkarik ere parte hartu zuten bileran. Udalak azaldu zigun Nafarroako Gobernuak iragarri duen %30eko murrizketak haur eskolaren egoera izugarri zailtzen zuela. Afera arras zail ikusten du, arras larri. Egoera hau ia ikasturtea bukatzear delarik etorri da. Udalak aurrekontuak eginak ditu, eta diru sail guztiak banatu ditu. Beraz, ez dago inolako aukerarik haur eskolara dirua bidaltzeko. Hala ere, babes osoa adierazi digute, eta elkarlanean jarraitzeko asmo sendoa daukagu.

Egoera zail honen aurrean, zer neurri hartuko dituzue?

Oraindik ez ditugu zehaztu, baina argi utzi behar da borrokatuko garela. Egin nahi dituzten murrizketek ez dute inolako zentzurik. Krisi garaietan gizarte zerbitzu guztiak indartu behar dira.

Dagoeneko amaitu da 0 eta 3 urte dituzten haurrak matrikulatzeko kanpaina. Orotara, Iruñeko haur eskoletan 827 haur matrikulatu dituzte, iaz baino %12 gutxiago. Fermin Alonso Iruñeko Udaleko Hezkuntza zinegotziak jakinarazi duenez, egun Iruñean hamabi udal haur eskola daude, eta 1.087 haurrentzako tokia dute. Horietatik 573 soilik gelditu ziren bete gabe, haur eskoletan ikasturtea egina zuten haurren matrikula berritu ostean. Beraz, eskariaren %80 bete ahal izan dutela azaldu du Alonsok. Seme-alabentzako plazarik lortu ez duten gurasoek haurtzaindegi pribatuetara jo beharko dute, sare publikoan ez baitago, oraingoz, eskariari erantzuteko adina tokirik.

Nafarroako Hezkuntza Departamentuak emandako datuen arabera, egun, Nafarroan 95 haur eskola publiko daude. Horietako gehienak udalen jabetzakoak dira, nahiz eta gobernuarenak berarenak direnak ere badiren.

Begitan hartu ditu Nafarroako Gobernuak haur eskolak. Krisi ekonomikoa arrazoi gisa hartuta, finantzabidean murrizketak iragarri ditu Hezkuntza Departamentuak. Iragarpena modu zelebre batean egin zuen. Izan ere, posta elektroniko bidez jakin zuten Nafarroako udaletako alkateek haur eskolak finantzatzeko jasotzen duten diru saila %30 murriztuko duela administrazioak. Horrek kolokan jar dezake hainbat eta hainbat haur eskolaren etorkizuna, zenbait udalek ez dutelako zerbitzuari eusteko diru sarrera nahikorik.

Egun, Nafarroan 95 haur eskola daude. Ehunka haur hezten dituzte zentro horietan. Azken finean, haurren heziketaren lehen murgilketa eskaintzen dute, nahiz eta ez duen hezkuntza arautu gisa aitortzen Hezkuntza Departamentuak. Errealitate horrek hainbat arazo ekar ditzakeela ohartarazi du Gari Torregrosa Sortzen elkarteko Nafarroako koordinatzaileak. Ofizioz haur hezitzailea da. "Argi dago Nafarroako Gobernuak ez duela haur eskoletan sinesten, eta horregatik hartu du diru saila murrizteko erabakia".

Azken urteetan, hainbat alderdi politikok haur hezkuntza arautzeko saio bat baino gehiago egin dute. Baina beti bertan behera gelditu dira saioa horiek, Nafarroako Gobernuak ez duelako arautzeko borondaterik izan. "Gaur egun, edozeinek ireki dezake haurtzaindegi ziztrin bat edozein tokitan", salatu du Torregrosak. Gainera, nabarmendu du haurtzaindegiak ez direla haurrak gurasoak lanean dauden bitartean egoten diren toki soilak.

Izan ere, haur eskolek hezkuntza eredu propioa izaten dute, proiektuetan oinarritutakoa. Haurrei bizitzako lehen hilabeteetan ingurunea ezagutzeko parada ematen diete. Aurkikuntzaren bitartez ikasten dute normalean haurrek, gauzak ukituz, ikusiz eta dastatuz. Gainera, mahaian eserita egoten eta euren kabuz —zikinduta ere berdin du— jaten ere ikasten dute. Beraz, hezkuntza arautua izan ez arren kalitatezko hezkuntza eskaintzen dutela ziurtatu du Torregrosak. Alde horretatik, ohartarazi du Batxillergoa ere ez dela derrigorrezko hezkuntza gisa ulertzen, eta inork ez duela "zalantzan" jartzen etapa horretara eta besteetara ere Hezkuntza Departamentuak diru laguntzak bidali behar dituenik.

Nafarroan dauden 95 haur eskolen kudeaketaz, batez ere, enpresa pribatuak arduratzen dira, jabetza publikoa izan arren, gehienetan udalena. Ana Maeztu Berako haur eskolako hezitzailea da. "Kezkatuta" agertu da gobernuak iragarri dituen murrizketak direla eta. Dioenez, krisi ekonomikoaren eragina izugarri nabaritu dute. "Guraso askorentzat oso garestia da euren seme-alabak haur eskolara ekartzea", azaldu du. Murrizketa gauzatzen bada, ziur agertu da haur eskolen prezioa garestitu egingo dela.

Maeztuk haur eskoletan sinesten du, bai profesional moduan baita guraso modura ere. Bi haurren ama da, eta biak izan dira hiru urtez haur eskolan, bat Beran eta bestea Arantzan. Seme-alabek jaso duten heziketarekin "oso pozik" dagoela aitortu du. Hala ere, laguntzetan %30eko murrizketa gauzatzen bada bere moduko hezitzaileen lanpostuak kolokan egon daitezkeela ohartarazi du.

Oraingoz, badirudi Nafarroako Hezkuntza Departamentuak haur eskolen finantzaketaren %70 soilik ziurtatu duela. Astelehenean, Nafarroako Udalerri eta Kontzejuen Federazioko ordezkariekin—gehienak UPN eta PSNkoak— bildu zen Jose Iribas Hezkuntza kontseilaria. Helburua azken egunetan sortu den krisi egoera bideratzea izan da. Bilera horretan, itun bat adostu zuten Udalerri eta Kontzejuen Federazioko ordezkariek Iribasekin. Horren arabera, Nafarroako Gobernuak udalei aurrekontuaren %70 ordainduko die, 0 eta 3 urte arteko zentroak finantzatzeko. Hori hala izan dadin, itun bat sinatu behar dute udalek eta Hezkuntza Departamentuak.

Behin akordioa gauzatuta, egun gutxiren buruan kobratuko dute aurreikusitako diru sailaren %70. Hala ere, horrek ez du esan nahi falta den gainontzeko %30ari uko egiten diotenik, hala ziurtatu du behintzat Iribasek. Baina ez du jakinarazi falta dena kobratuko duten ala ez. Maeztuk aitortu du, dena den, kezkatuta daudela, lagun askoren lanpostuak egon daitezkeelako kolokan.

Torregrosak, berriz, aitortu du ez dakiela irtenbidea non egon daitekeen. Hala ere, urte bat baino gehiagoko finantzaketa plana aldarrikatu du. Izan ere, haur eskolek izango duten diru laguntza urtetik urtera zehazteak sektoreari ezegonkortasuna ematen diola irizten dio. Orain, lantalde bat eratzekotan dira, haur hezkuntzaren alorreko gaiak aztertzeko. Iribasek jakinarazi duenez, asmoa lantalde hori hamabostean behin biltzea da.

Unai Lako Agoizko alkateak, bestalde, jakinarazi du agindutako finantzaketaren %70 ziurtatuta dagoen arren berandu datorrela. Izan ere, ikasturtea joan den abuztuan hasi zen, eta ordutik zentimorik ere ez diete ordaindu. Agoizko haur eskolaren kasuan, jabetza udalarena da, baina enpresa pribatu bat arduratzen da kudeaketaz. Lakoren iduriko, diru laguntzaren %30 murriztea "jaitsiera handia" da. Hain justu, jaitsiera hori salatzeko, joan den ostiralean ekitaldi sinboliko bat egin zuten Nafarroako Gobernuaren egoitzan. Nafarroako EH Bilduko alkateek, haur eskoletako giltzak hartu, eta gobernuari entregatu zizkioten, egoera salatzeko ikur moduan. "Murrizketa kolpe gogorra da, eta kasu askotan hiltzeko kolpea ere izango da", ohartarazi du Lakok.

Krisi ekonomikoa dela eta, udalen irabaziak gero eta txikiagoak dira. Lakok berak aitortu duenez, eraikuntzaren sektorea geldirik dagoenez gero eta gutxiago irabazten dute eraikinak egin edo berritzeagatik kobratzen dituzten zergengatik. "Gobernuak orain arte eman ez duen laguntza gu ari gara aurreratzen", salatu du.

Oraingoz, finantzaketa jaitsiera berraztertzeko asmo tinkorik ez du aurkeztu Hezkuntza Departamentuak. Ikus beharko da udalen eskaerak kontuan hartu eta %100 ematen duen azkenean.

Etxarri Aranatzen hartu duten bidea Kataluniako hainbat herrik landu dute azken urteetan. Arenys de Munt herria (Bartzelona) izan zen independentziari buruzko galdeketa egiten lehena. 2009ko irailaren 13an egin zuten galdeketa. Parte hartzea %41 izan ...

Oztopoz betetako bidearen ondotik, azkenean, igandean egingo dute Etxarri Aranatzen herri galdeketa. Euskal Herri independente bateko herritarrak izan nahi duten ala ez erabaki ahal izango dute 16 urte baino gehiago dituzten Etxarri Aranazko herritarrek. Lehen aldia da Euskal Herrian halako galdeketa bat egiten dena. Debeku, zalantza, muga eta arazoez gaindi, duela bi urte herritar talde batek hasitako bidea helmugara iritsiko da igandean. Gainera, antolatzaileen iduriko, beste herrietan ere antzeko ekinbideak abiarazteko eredu izan daiteke Etxarri Aranazko galdeketa.

Atzerako kontua hasia dute Etxarri 2012 plataformako kideek. Buru-belarri dabiltza igandean dena behar bezala atera dadin. Galdeketa egiteko prozesua oso konplexua izan da, Joseba Beltza galdeketako antolatzaileetako batek aitortu duenez. Galdeketaren inguruko prozesua oso ariketa "interesgarria" dela dio. "Herritarrei galdetu nahi diegu nongoak izan nahi duten, eta hori ariketa guztiz demokratikoa da", ohartarazi du. Azken egunetan lanez gainezka ibili dira plataformako kideak; hala ere, guztia ondo aterako dela ziurtatu du Beltzak.

Herrian giro berezia sumatzen da. Kaleargietan Har dezagun hitza eta Parte hartuz eraiki etorkizuna irakur daitekeen banderatxoak dituzte jarriak, datorrenaren iragarle. Hala ere, askori kosta egiten zaie gaiaz hitz egitea. "Igandeko galdeketa...?, nik ez dakit ezer", ohartarazi du kafea hartzera doan 50 urte inguruko gizonezko batek. "Lanik ez dagoela da nik dakidan bakarra", salatu du. Azken hilabeteetan, hedabideetan bolo-bolo ibili den gaietako bat izan da Etxarri Aranazko galdeketa, baina iduri du oraindik kosta egiten dela kalean halako gaien inguruan hitz egitea. "Gai politikoez publikoki hitz egitea ez zait batere gustatzen", aitortu du botikatik atera berria den emakume batek.

Errealitate hori ukaezina dela aitortu du Beltzak: "Hainbat arrazoi tarteko, askori kosta egiten zaie adiera politikoa duten ekinbideetan parte hartzea". Egoera hori horrela dela jakin arren igandekoa oso ariketa garrantzitsua izango dela irizten dio Iñaki Mundiñano Etxarri Aranazko irakasleak. Ekinbidea gertutik jarraitu du, eta hainbat ekitalditara joan da. Baina zerbait nabarmentzekotan, galdeketa gauzatzeko prozesua "garbia" izan dela nabarmendu du. Gainera, antolatzaileek informazioa hedatzeko egin duten ahalegina nabarmendu du.

Jon Etxeberria Sakantzen sareko etxarri aranaztarrak ere galdeketaren aldeko ekinbidea gertutik jarraitu duela adierazi du. "Herrian oso giro baikorra dagoela esango nuke, azken finean zer izan nahi dugun erabaki nahi dugulako", azaldu du, pozik. Zenbait ekitalditara joateko parada izan duen arren, gehiago parte hartu ahal izatea gustatuko litzaiokeela adierazi du. "Etxarri aranaztar moduan galdeketari ezin izan diot nahi adina denbora eskaini". Denbora arazoez gaindi, etziko galdeketan botoa eman ondoren, herrian izango den jaian parte hartuko duela ziurtatu du. Gainera, jaia eta eskubide aldarrikapena uztartzea ideia "paregabea" dela adierazi du.

Etxarri Aranatzen galdeketa gauzatzeko bigarren saioa izango da igandekoa. Iragan urtean, herritar talde batek hala eskatuta, udalak galdeketa bat egiteko prozesua jarri zuen abian. Hala ere, ekinbide hori bertan behera utzi zuen Nafarroako administrazio auzitegiak, Yolanda Barcinaren gobernuak salaketa jarri ostean.

Lehen saioa ezerezean gelditu ondotik, Beltza eta beste dozena erdi bat lagun biltzen hasi ziren. 2013ko azaroa zen lehen bilerak egiten hasi zirenean. Azaldu duenez, ekinbidea ideologikoki plurala den jendearen artean gauzatu dute. Aniztasun hori jomuga izan dute. Izan ere, galdeketaren sustatzaileek ez dute baiezko edo ezezko botorik eskatu. Aldarria bat eta bakarra dute, "erabakitzeko eskubidea".

Aldarri hori ekinbidearen muina bilakatuta, apurka-apurka pausoak ematen hasi ziren. Besteak beste, galdeketarekin lotutako ekitaldiak antolatu dituzte. Esaterako, Herrialde Katalanetan egin ziren hainbat herri galdeketatako esperientzien inguruko hitzaldiak izan dira herrian.

Katalunian, 2009ko irailean egin zuten independentziaren inguruko lehenengo galdeketa. Eredu hori baliatu dutela adierazi du Beltzak, eta gainera "oso lagungarria" izan dela nabarmendu du; oztopoak gainditzeko, esaterako. Galdeketa egin ahal izateko, ez dute udal azpiegiturarik. Hala, galdeketa norbanako batek utzitako lokalean egingo dute.

Horrez gain, ez dute errolda erabiltzeko aukerarik. "Erroldarik erabili ezin dugunez, galdeketan parte hartuko dutenen herritartasuna frogatzeko modua mugatua da", ohartarazi du Beltzak. Hala ere, ofizialki Espainiako herritartasuna duten hautesleen kasuan, Espainiako nortasun agiria, pasaportea, gidabaimena edo EHNA erakutsi beharko dute botoa eman ahal izateko.

Jai giroan egitearen garrantzia

Fran Balda musikariak azken egunetan lanez gainezka dagoela jakinarazi du. Igandean izango diren kontzertuen antolakuntzan dabil. Pozik dago igandeko galdeketaren harira. "Etxarri Aranatz herri gatazkatsu gisa ezagun egin da, eta orain halako gauza batengatik hedabideetan agertzea garrantzitsua dela iruditzen zait".

Iritzi berekoa da Lur Larraza herrikidea ere. "Nik uste jendea igandea iristeko gogotsu dagoela; egun hauetan nabari da halako giro ezberdina herrian". Batez ere lagun artean gaiaren inguruan dezente hitz egin dutela adierazi du. Baina, bereziki, galdeketa jai giroan egitea nabarmendu du, Baldak egin bezala. Izan ere, galdeketa antolatu dutenek egun osoko jai programa oparoa prestatu dute.

Behin galdeketa eginda zer gertatuko den ez dakiela erantzun du Beltzak. Euren zeregina galdeketa egitea izan dela. Ez daki igandetik aurrera zer gertatuko den. Hala ere, ziur da beste herri batzuek Etxarri Aranazko esperientzia baliatuko dutela antzeko prozesuak abiarazteko. Eta, nabarmendu duenez, ahalegina handia izan arren Etxarri Aranatz mugarri izango da erabakitzeko eskubidearen eremuan.

Igandean Etxarri Aranazko herritarrek galdera bakarrari erantzun ahal izango diote. Euskal Herri independente bateko kide izan nahi duten ala ez erabaki beharko dute. Bost galdera posibleren artean babes gehien jaso duena da galdera hori.

Euskal Herriak bere etorkizuna erabakitzeko duen eskubidea defendatzen du Joxi Bakaikoa Etxarri Aranazko alkateak. Etzi herrian egingo duten galdeketa gauzatzeko prozesuan ez du zuzenean parte hartu, iragan urtean udalak abiatutako galdeketa proiektua...