Lo egiteko leku finkorik gabe bizi dira. Edozein kutxa automatiko edo kalea izaten da askotan haien etxea, kartoipean biziz. Hiriz hiri eta aterpez aterpe ematen dituzte egunak. Poltsikoan ezer ez, eta ahora eramateko ezer gutxi. Etxebizitza eskubidea eskuraezina izaten da askorentzat, eta horientzat izan ohi dira etxerik ez duten eta kalean lo egiten duten pertsonentzako aterpeak. Aldi baterako ohea, janaria eta laguntza eskaintzen dizkiete behar larriak dituztenei. Nafarroan lau daude: Iruñean, Tuteran, Arguedasen eta Altsasun. Eskaera, hala ere, eskaintza baino handiagoa da. Zenbat jende bizi den kalean, datu zehatzik ez dago, baina Espainiako Estatistika Institutuaren jakinarazi berri dituen datuen arabera, Nafarroan 100.000 biztanleko 129,5k ez dute etxerik.

Hala bizi dira Mikel eta Maño —izen asmatuak dira biak, pribatutasun gorde nahi dutelako—. Joan den asteartean utzi behar izan zuten etxerik gabeko pertsonentzako Iruñeko aterpetxea, eta seguruenik beste hiri bateko aterpetxean egonen dira orain. "Inoiz ez dakizu zer eginen duzun hurrengo egunean", dio Mañok. Huescakoa (Espainia) da, eta han bizi dira haren seme-alabak. Haiekin harreman ona duela aitortu du, baina ez du haien laguntzarik jasotzen.

Bere egoera onartzen du Mañok, eta hiriz hiri egotea ez zaiola inporta aitortu du. "Orain hemen, bihar han; egun bat edan gabe, beste egun bat edanda". Urteak dira kalean bizi dela. Emaztearekin harremana eten, lana galdu, eta bat-batean ezer gabe gelditu zen, bakarrik. Ohartzerako "zeharo" aldatu zitzaion bizitza. Aterpetxeetan eskainitako arreta eskertzen du, baina badaki ez dela irtenbidea. "Hiriz hiri eta aterpez aterpe bizi naiz; nola edo hala beti aurrera atera naiz, ez naiz kexatzen", dio Mañok.

Zorrotzago aritu da Mikel. Iruñekoa da, eta 25 urte baino gutxiago ditu. Bi urtez egon zen kartzelan, eta ateratzean lur jota geratu zen:"Familiarekin ez dut harremanik, emaztea beste gizon batekin bizi da, eta bakarrik nago". Zazpi hilabete daramatza norabide finkorik gabe. "Erroldarekin arazoak izan ditut, eta, horregatik, ezin naiz geratu Iruñeko aterpean", aitortu du. Kaleko bizimodua ongi ezagutzen du Mikelek, eta behin baino gehiagotan pentsatu du presondegiko bizimodua "eramangarriagoa" dela. "Gogorra da; baina, han behintzat, ohea dut, janaria, patioa... Ezer ez badut, hobe da kalean bizitzea? Zalantzak ditut". Egoera latza izan arren, biek aitortu dute, oztopoz oztopo, kalean laguntasuna aurkitu dutela. "Nork lagunduko digu, bestela?".

Dagoeneko negua igaro da; urtaro beltzena izaten da etxegabeentzat. Haien baldintzek okerrera egiten dute. Iruñeko aterpetxean, negu oro, hotzari aurre egiteko protokoloa martxan jartzen dute, eta ohea eskaintzen diete behar duten guztiei. Negu honetan, 145 pertsona artatu dituzte.

Iruñeko etxerik gabeko pertsonentzako aterpetxeko zuzendaria da Ruben Unanua. Jangela, aterpea eta beste hainbat zerbitzu eskaintzen dizkiete behar gorrian direnenei. Bi programa dituzte: Nafarroan erroldatuak daudenentzat eta erroldatu gabe daudenentzat. Erroldatu gabe daudenek gehienez ere hiru egun igaro ditzakete, eta ondoren beste hiri batera aldatu behar izaten dute. "Hemen egindako lanagatik egunero bi euro ematen dizkiegu, eta diru horrekin gehienek autobus txartela erosten dute. Badakigu ez dela irtenbidea, baina ezer gutxi egin dezakegu ditugun baliabideekin, berehalako laguntza da". 25 leku dituzte aterpean ibiltarientzat. Nafarroako beste aterpeek —Arguedaskoa, Tuterakoa eta Altsasukoa— ibiltarientzat eskaintzen dute zerbitzua. Iruñekoak, gainera, Nafarroan erroldatuentzat 25 leku ditu.

Batez beste, Iruñean erroldatutakoek sei hilabete igaro ditzakete aterpean. "Lan sakonagoa egiten dugu haiekin hasieratik, bakoitzaren beharretara egokituta". Inoiz ez dute erabiltzaile bat kaleratzen aukeraren bat ez baldin badu. Alternatibak desberdinak izan daitezke: logela bat lortzea edo baliabide ekonomikoak izatea. Aterpea uzten dutenean, gainera, lanean jarraitzeko aukera ematen diete. "Gehienek buruko osasun arazoak eta drogekiko mendekotasuna dute. Hasierako egoerara ez itzultzea nahi dugu".

"Korapilatsua" da jakitea nola iritsi diren dauden egoerara. Unanuak arrazoi askoren batuketa izaten dela uste du: "Bata bestearen atzetik gertatzen dira: drogekiko mendekotasuna, gertuko pertsona baten heriotza, lana galtzea, familia zatitzea...". Laguntza eske ailegatzen dira aterpera. Gehienek harremana galdu dute familia eta lagunekin. Baliabide ekonomikoak lortzea izaten da haien lehentasuna, logela bat alokatzeko eta haien bizitza berreskuratzeko. "Gehienak bakarrik daude, eta haiekin hitz egitea eta entzutea oso garrantzitsua da, askotan barruan dutena askatu behar dutelako; bakardadea da haien arazo nagusia".

Psikologoak, hezitzaileak eta gizarte langileak aritzen dira haiekin lanean. Urtetan kalean bizi izan dira, araurik gabe, eta batzuei ez zaie erraza egiten aterpeko bizimodua. Egunero dinamikak izaten dituzte, nora jo eta nondik hasi erabakitzen laguntzeko. Horretaz gain, lanbide tailerrak egiten dituzte. "Orain dela gutxi baratz txiki bat egin zuten, eta boluntarioen laguntzekin zineforumak antolatzen ditugu". Erabiltzaileek, gainera, bajouncieloabierto.wordpress.com bloga dute eta beren esperientziak idazten dituzte. "Haien txokoa da".

Modu solidarioan erretzeari uzteko kanpainaren arrakasta ikusita, maiatzaren 31ra arte luzatuko du Paris 365 jantokiak. Ez erretzeagatik aurreztutako dirua jantoki solidariorako erabili dute askok. Tabakismoari aurre egiteko Hego Euskal Herriko elkart...

Gogorra izan da aurtengo negua, bereziki kale gorrian bizi direnentzat. Aurten, baina, berotasun apur bat jaso dute. Iruñeko Paris 365 elkarteak salda beroa banatu du, negu osoan, Iruñeko etxegabeen artean. Egitasmoa "arrakastatsua" izan dela dio Eliana Alemanek (Kolonbia,1973), eta, denera, 60 etxegabek hartu dute salda. Aleman arduratu da kanpaina koordinatzeaz, eta jakinarazi du parte hartu duten boluntario guztiek, salda banatzeaz gain, solasaldi "atseginak" izan dituztela etxegabeekin.

Neguan aritu zarete Iruñean etxegabeei salda banatzen. Zer-nolako balorazioa egiten duzue?

Abenduaren 21etik martxoaren 31ra arte aritu ginen Iruñeko kaleetan salda beroa banatzen. Astero hiru aldiz, —astelehen, asteazken eta ostiralez— 19:00etatik 22:00etara aritu ginen hiriko txokoetan. Oso esperientzia ona izan da, arrakastatsua. Azken finean, salda banatzea haiekin egoteko eta hitz egiteko aitzakia baino ez da izan.

Eta haiek eskertzen dute solasaldi bat izatea?

Askok bai. Izan ere, denek ez zuten salda hartzen. Batzuek, bakarrik hitz egin nahi zuten, tarte batez haiekin hizketan aritzea. Nik uste dut hori izan dela egitasmoaren alderik garrantzitsuena: alde gizatiarra. Elkar ezagutzea, hitz egitea eta laguntzea. Biziki eskertzen zuten, adibidez, bakoitzari bere izenez deitzea.

Nafarroako Unibertsitate Publikoko ikasle eta irakasle talde bat aritu da zuekin ikerketa bat egiten.

Kanpaina hau aurrera atera dugu, Nafarroako Unibertsitate Publikoarekin eta Iruñeko Hezitzaile Eskolarekin batera. Unibertsitateko Soziologia departamentuko langile eta ikasle talde batek ikerketa abiatu du etxegabeekin. Gurekin aritu dira egun batzuetan, eta beste batzuetan haien kabuz egon dira etxegabeekin. Zerbitzu bidezko ikasketa metodologia erabili dute ikerketan, eta haien emaitzen esperoan gaude. Maiatzerako egonen direla esan digute. Besteak beste, Iruñean zenbat etxegabe dauden eta zein den haien egoera jakinen dugu. Ikertzaile taldearen helburua da etxegabeen arazoa gehiago ezagutzea eta etorkizunari begira nola aurre egin jakitea.

Zenbat pertsonari eman zenieten salda beroa eta hitz egiteko aukera?

Denera, 60 pertsonari banatu genien salda. Gehienak alde zaharrean bizi dira, eta han egiten dute bizitza. Kutxa automatikoetan eta aurkitzen dituzten beste txokoetan lo egiten dute. Guztira, 49 boluntariok hartu dute parte kanpainan. Saldaz gain, kalea jasangarriago izateko kit bat eman genien denei: lo-zakua, bizkar zorroa eta termoa.

Haiekin lanean jarraituko duzue?

Iruñean etxerik gabe dauden pertsona guztiak gure laguntza izatea nahi genuen. Batzuk lehenagotik ezagutzen genituen, eta beste batzuk ezagutu berri ditugu. Haiekin egoten ginenean gure zerbitzuen berri ematen genien: jantokia eta txokoa, adibidez. Informazioa eman eta haien egoerari aurre egiteko ditugun baliabideak eskura jarri genizkien. Orain, behintzat, aukerak dituzte. Esperientzia berria izan da guretzat salda banatzearen kanpaina, baina argi dugu datorren neguan eutsi egingo diogula. Guretzat, egitasmoa oso aberasgarria izan da, eta nik uste dut haientzat ere hala izan dela. Gau hotzetan berotasun apur bat eman diegu.

E rakunde publiko eta pribatuen diru laguntza zeharo gutxitu zaie aurten, baina Tuterako Gizakia Helburu fundazioak aurrera jarraitu nahi du. Horregatik, diru baliabide berrien bila hasi dira. "Berrasmatzeko" garaia heldu da. Erriberan drogekiko mendekotasuna duten pertsonak artatzeko egitasmoa da Tuterako Gizakia Helburu.

Joan den hilabetean batzar ireki bat egin zuen fundazioak, eta bertan eman zuten haien egoera zailaren berri. 110.000 euroko aurrekontua zuen fundazioak joan den urtera arte, eta Tuterako Gizakia Helburu sortu zenetik, 2005etik, diru sarreretan hiru bide nagusi izan dituzte: Erriberako udalen, finantza erakundeen eta erabiltzaile zein anonimoen ekarpenak. Krisiak, hala ere, diru iturri hauek guztiak murriztea eragin du, eta ataka estuan dago fundazioa —20.000 euroko defizita du—. Dena den, baikor agertu dira langileak, baita Alfonso Arana Nafarroako Gizakia Helburu fundazioko zuzendaria ere: "Etenaldia baino ez izatea espero dugu".

Alberto Cornago, Ubalda Alvarez-Caborno eta Carmen Abian dira bertako langileak. Psikologoak dira hirurak, eta otsailaren 20an lana erregulatzeko espedientea aurkeztu zuen fundazioak. Sei hilabete iraunen du lan erregulazioak, abuztuaren 19ra arte, eta denbora tarte horretan aurrera atera nahi dute fundazioa. "Gure esku dagoen guztia egin nahi dugu hau ez ixteko", azaldu dute hiru langileek. %30 murriztu dute lanaldia, eta astelehenetik ostiralera eguneko 5 ordu eta 20 minutu lan egiten dute.

Egoera larria izan arren, zerbitzu guztiak mantendu dituzte, eta erabiltzaileek aldaketa ahalik eta gutxien nabaritzea nahi dute. "Haiei, haien familiei eta guri eragiten digu zuzenean", esan du Cornagok. Orain, finantzabide berriak bilatzen ari dira, eta fundazioa sostengatuko duen "masa soziala" eratu nahi dute. Horretarako, kanpaina batzuk martxan jarriko dituzte: dirua biltzeko jaialdiak egin, sinadurak bildu eta "beharrezkoa" den guztia. "Sormenari ateak ireki dizkiogu", gaineratu du Alvarez-Cornagok. Argi dute hirurek behin fundazioa itxita askoz zailagoa izanen dela berriro irekitzea.

Gizakia Helburuko zuzendariak aitortu duenez, orain arte fundazioak ez du oihartzun handirik izan hedabideetan, baina horren beharra dute orain: "Gure proiektua ezagutaraztea nahi dugu, jendearengana iristea. Sei hilabeteko epean finantzaketa lortu ezean, erabaki serioa hartu beharko dugu".

Arriskua, beraz, badago, eta horri aurre egin beharko diote. Badakite haien egoera ez dela bakarra, hamaika elkarte eta fundazio egoera berean daudela, baina badakite fundazioa desagertzen bada Erriberako pertsona asko zerbitzurik gabe geratuko direla. Iaz, 274 pertsona artatu zituzten, adibidez. "Horretaz gain, erabiltzaileen familiekin egiten dugun lana oso garrantzitsua da", esan du Aranak. Beraz, zentroa itxiz gero, ondorio garbia ekarriko luke: "Hutsunea". Erriberako klima sozialak "okerrera" eginen luke, ez dagoelako droga mendekotasuna lantzen duen beste elkarterik, eta bezeroek Iruñeko zentrora joan beharko lukete, edo Tuterako ospitaleko buruko osasuneko sailera. "Askorentzat ezinezkoa da egunero Iruñera joan-etorria egitea, eta Tuterako erietxeko buruko osasuneko sailak lan karga handia du", azaldu du Abianek. Horretaz gain, ikastetxeetan egiten dituzten sentsibilizazio kanpainak bertan behera geldituko lirateke.

Gizakia Helburuko erabiltzaileak egoeraren jakitun dira, eta kezka azaldu dute. "Askorentzat fundazioa ezinbestekoa da; aurrera atera dira Gizakia Helbururi esker, eta orain kezkati daude", esan du Abianek. Horregatik, nola edo hala, laguntzen dute. "Sinadurak ekartzen dizkigute, informazioa zabaltzen dute... Erabiltzaileen eta haien familien babes osoa jaso dugu".

Iruñean du Gizakia Helburuk beste egoitza, baina Tuterakoa baino egoera ekonomiko hobean dago. Nafarroako Gobernuaren diru laguntza —aurrekontuaren %60— jasotzen du Iruñeko Gizakia Helburuk; ez ordea, Tuterako zentroak. "Tuterakoak bakarrik 2.000 euro jasotzen ditu gazte programa aurrera atera ahal izateko. Egoera guztiz desberdina litzateke gobernuaren diru laguntza jasoko bagenu", azaldu du Aranak.

1984. urtean eman zituzten lehenengo pausoak droga mendekotasunari aurre egiteko Tuteran. Egoeraz larrituta, guraso talde batek elkarte bat sortu zuen. Drogekin arazoak zituzten pertsonei laguntzen zieten, baina ez zieten tratamendurik eskaintzen. 1991. urtean sortu zen Iruñeko Gizakia Helburu, eta Tuterako elkartearekin harreman zuzena izan zuen. 2005. urtean erabaki zuten Tuteran Gizakia Helburu fundazio propioa sortzea.

Hasitako bidea oraindik ez da amaitu, eta gogotik lan eginez gero jendeak behar bezala erantzunen lukeela uste dute. "Hemendik irtengo gara, eta, seguruenik, indartuta", esan du Abianek.

Hemen da Korrika, heldu da Nafarroara. Euskararen alde korrika ari dira hamaika euskalakari, eta eskuz esku dabil lekukoa, Nafarroa gau eta egun zeharkatzeko gogo biziz. Goizean goiz iritsi da Korrika Altsasura, eta gaur bertan lekukoari helduko diote Sakanako, Basaburuko, Iruñerriko, Etxauribarko eta Estellerriko herritarrek.

Euskalduntzen eta alfabetatzen ari diren milaka ikasle omendu ditu aurten AEK-k, haien ahaleginarekin euskaraz bizi ahal izatea ahalbidetzen dutelako. Euskaltegietako ikasleak, gainera, barru-barrutik ari dira ezagutzen Korrika. Asteak daramatzate lasterketaren nondik norakoen berri izaten eta egitasmoan haien harri koxkorra jartzen.

Pausoz pauso ari dira ikasleak euskaltegietan, eta pausoz pauso ari da Nafarroan Korrika, etenik gabe. Lizarran, Olga Lerma, Cristina Lara, Alicia Rivero eta Toño Etxarri izanen ditu zain. Lizarrako Beñat Etxepare euskaltegiko ikasleak dira, eta Korrikaren petoa jantzita euskara elkarri emateko asmoz irtengo dira kalera. Gaur, 22:40an, iritsiko da lasterketa Lizarrara.

Guztiek arrazoi berarengatik eman zuten izena euskaltegian: bere garaian ezin izan zuten euskaraz ikasi, eta, egun, euskararen beharra dute. "Seme-alabekin hitz egiteko beharrezkoa dut", azaldu du Lermak. Asteartean izan zuten Lizarrako gaztetxoek Korrika Txikia. "Baina gaur ere izanen dira Korrikan", gaineratu du. Azken asteetan Oihane Jordana irakaslearekin landu dute Korrika. Jokoak, kartelak eta afixak egiten aritu dira ikasleak. "Eromena izan da dena, baina gogoz ekin diogu", azaldu du Jordanak. Dena prest dute Lizarran, eta zeruari begira egotea besterik ez zaie falta. "Dena den, han egonen gara, elurpean edo euripean", adierazi du.

Nafarroan hamasei euskaltegi ditu AEK-k. Bertan, 1.050 ikasle ari dira euskara ikasten, eta 61 lagun aritzen dira irakasle moduan lanean. Lan bikoitza izaten dute asteotan euskaltegietako irakasleek. Asier Biurrun da Nafarroako Korrikako koordinatzailea, eta, jakinarazi duenez, duela bi urteko Korrika bukatu bezain laster hasi ziren prestaketekin. "Baina joan den urteko irailean murgildu ginen bete-betean lanean. Nafarroan eskualdeka antolatzen gara; guztira hamabi eskualde daude, eta Korrika prestatzeko 50 bat batzorde eratu ditugu". Eskualdetako batzordeek eta herri batzordeek egindako lan handia eskertu du Biurrunek. Azken ukituak ematen igaro dute astea. "Korrika iristeko zain eta giroa ikusteko irrikan gaude".

Gaur arratsaldean iritsiko da Iruñera lasterketa, eta AEK-k jai handia antolatu du ongietorria emateko. Auzoetako karrikak zeharkatu ondoren, 18:00etan Korrika jaia hasiko da Vistabellan. Gaur Ez eta Trikiteens taldeek joko dute, besteak beste. Bihar utziko ditu Nafarroako lurrak Korrikak, Luzaiden. Hala ere, igandean itzuliko da, Berara. "Horregatik, igande goizeko kilometroak saldu dira gehien, eta horietako asko kilometro erdi bihurtu behar izan ditugu, batik bat Esteribarren", adierazi du Biurrunek. Oraindik ez dute egin kilometroen salmenten kontaketa, baina azkeneko Korrikaren parekoa izanen dela uste dute.

Korrika, beti presente

Nola edo hala, Korrika beti presente dago eskoletan. "Ikasleak Korrikaren inguruan antolatzen diren ekitaldietara gonbidatzen ditugu, parte har dezaten", azaldu du Aintzane Marinek, AEK-ko Iruñeko Iruñezar euskaltegiko irakasleak. Joan den astean, adibidez, ikasleek eta irakasleek lipdub bat grabatu zuten Korrikaklip lehiaketan parte hartzeko. Asteartean, Marin Korrikaren inguruko txapelketa antolatzen ari zen ikasleekin. "Korrikarekin zerikusirik duten galderak prestatu behar dituzte, eta taldeen artean lehiatuko dira. Ondoren, lasterketarako banderatxoak eginen ditugu", azaldu du.

Egunero ez bada ere, Marin saiatzen da eskolako ariketak lasterketarekin lotzen. Gainera, AEK-ko materialgintzako arduradunek material berezia prestatzen dute beti lasterketarako. Korrikaren tribial jokoa, adibidez. "Horretaz gain, Andoain eta Baionako herrien informazioa bildu dugu, hasiera eta helmuga direlako". Ikasleak beti laguntzeko prest daudela jakinarazi du Marinek.

Iruñeko euskaltegiak Castejon eta Cintruenigo herrien arteko kilometro bat erosi du. Astelehen arratsaldean igaroko da hortik lasterketa. "Astelehenean euskaltegiko kide guztiak goaz hara korrika egitera". Euskaltegiko askorentzat, hala ere, astelehenekoa ez da izanen Korrika ikusiko duten egun bakarra. Hainbat ikasle eta irakasle egon ziren atzo Andoainen lasterketaren aurkezpen ekitaldian. Eta Amaia eta Xabier Arina ikasleak, adibidez, beste bi alditan ariko dira euskararen alde. "Asteburu bete-betea dugu: ostiralean Burlatan, igandean Elizondon eta astelehenean Castejonen".

Denera, bost egunez ibiliko da lasterketa Nafarroan, eta 900 kilometro inguru ditu egiteko. Milaka euskalakari izanen ditu AEK-ko euskaltegiek antolaturiko ekinaldiak. Iparraldetik hegoaldera eta mendebaldetik ekialdera, lekukoak bidea eginen du Nafarroan.

Nekazaritzarekin lotura duten webguneak.

• www.etxalde-eu.org. Etxalde nekazaritza iraunkorraren mugimenduaren webgunea.

• www.ehne.org. Euskal Herriko Nekazarien Elkartasuna sindikatuko ataria. Bertan, informazio anitz aurki daiteke.

Apenas izan duten aitortzarik. Apenas goraipatu den egin duten lana. Gizonaren itzalpean aritu dira sarritan, hark agindutakoa betetzen. Gainera, askotan zaintza lanak ere egokitu izan zaizkie. Hori izan da mendez mende baserrian bizi ziren emakumeen ...

Abereekin eta etxean aritzen da Mariana Cunchillos (Iruñea, 1959). Barruan eta kanpoan. Irurozkin du etxea eta lana. Piriniar arrazako 12 behi eta Nafarroa Jaka arrazako 13 zaldi ditu, eta zuzeneko salmenta egiten du ganaduaren haragiarekin. Laboraria ere bada, eta olo eta garagar soroak ereiten ditu. Guztia ekologikoan egiten du, Franco Malucelli bikotekidearekin batera.

Bere lana gustatzen zaio, eta disfrutatzen du ganadua zaintzen. Txikitatik du afizioa, eta 2005. urtetik du ofizio. EHNEko zuzendaritzan dago Cunchillos. "Orain bi emakume gaude zuzendaritzan", agertu da pozik. Gainera, sindikatuan Ebel izeneko emakume taldea dute. "50 bat emakume inguru biltzen gara bileretan, guztiak abeltzainak eta nekazariak". Cunchillosek gogora ekarri du duela gutxi egindako argazki erakusketa. 24 emakume baserritarren irudiak biltzen zituen, eta herriz herri ibili zen erakusketa. "Erakusketaren xedea emakumeen lana ikusaraztea zen, oraindik ere pentsatzen dugulako gure lana ezkutatuta dagoela".

Cunchillosen familia Irurozkikoa da, baina inoiz ez zen bizi Urraulgoitiko herrian. Asteburuetan eta uda garaian joaten ziren. "Oroitzapen oso politak ditut, eta hemen bizi nahi izan dut beti". 1992. urtean bete zuen bere ametsa. Orduan izan zuten Cunchillosek eta Malucellik baserri munduarekin lehenengo hartu-emana, baina 2005. urtean erabaki zuten ganadua jartzea eta soroak laborez ereitea. Denera, laborantzako 105 hektarea dituzte. Bien artean eta Cunchillosen semearekin banatzen dute baserriko lana. Irurozki herriko bazkalekuetan egoten dira animaliak, eta egunero joaten dira ikustera. Horretaz gain, zuzeneko salmentaz arduratzen da gehienbat Cunchillos.

Argi du Cunchillosek emakumeek nekazaritza eta abeltzaintzan egiten duten lana oso garrantzitsua dela. "Bai orain, eta baita historian ere". Baina kexatu ere eginda da, baserriko laneko materiala eta tresnak gizonentzat eginak daudelako. "Ganaduarentzako hesiak, ateak eta ganbelak gizonentzat daude pentsatuta, indar handia duten pertsonentzat". Ezintasuna sentitzen du Cunchillosek ganbela bat ireki nahi duenean eta indarrik ez duela konturatzen denean. "Teknologia oso aurreratua dago, baina oraindik ez dute aurrerapenik egin emakumeentzat hori eskuragarriagoa izateko; bada garaia".

Tresnak ez dituzte emakumeentzat modernizatu, baina gaur egun emakumeen gaia "guztien ahotan" dagoela dio baserritarrak; ez, ordea, onerako. "Berdintasunaren gaia aldioro entzuten dugu, eta diskriminazio positiboa politikarien ahotan dago. Baina hipokrita hutsak dira. Diskurtsoa apaintzeko baino ez dute erabiltzen, egiatan ezer gutxi egiten dute gugatik".

Orain, gainera, emakumeentzako diru laguntzarik ez dagoela azaldu du. "Kendu egin dituzte; abeltzain eta nekazarientzako beste diru laguntza asko bezala". Berak ganadua jarri zuenean, hala ere, ezin izan zuen jaso Nafarroako Gobernuaren diru laguntza, 40 urte baino gehiago zituelako. Dena den, Cunchillosentzat, onena nekazariek eta abeltzainek diru laguntzen beharrik ez izatea litzateke. Lanetik bakarrik bizitzea gustatuko litzaioke Cunchillosi. "Inoren menpe" egon gabe. Krisiak, ordea, zaildu egiten du egoera, eta baserritar asko "arrisku larrian" daudela azaldu du. "Inbertsio handiak egin dituzte, eta, bat-batean, ezin dituzte mantendu". Horregatik, Cunchillosek uste du haiek abiatutako bidea irtenbidea dela. Zuzenean saltzen diote gertuko jendeari, eta laboreak inguruko abeltzainei saltzen dizkiete. "Gure artean gelditzen da dena". Proiektu "lokala, hurbila eta solidarioa" da haiek dutena eta bultzatzen dutena. Zuzeneko salmenta eskutik eskurako bide bideragarriena eta fidagarriena dela uste du Cunchillosek. "Nondik etortzen dira kontsumitzen ditugun elikagaiak? Nola ekoizten dituzte?Askotan ez dakigu".

2012ko urtarrilaren 5ean jarri zuten indarrean Ustiategien Jabetza Partekatuaren legea. Ordutik urtebete pasatu da, eta Nafarroan bi bikotek besterik ez dute jabetza eredu hori aukeratu.