Edurne Elizondo

Astronavarra Sareak 180 bazkide inguru ditu. Haietako bat da Javier Prat (Tutera, 1959). Aspaldi hasi zen zeruari behatzen. Hainbat elkartetako kide izan da, eta Astronavarra Sareko presidente da orain.

Noiz eta nola jarri zenuten martxan sarea?

Elkartean bat egin dugu beti astronomiaren esparruan aritu garen jende askok. Izan gara bertze hainbat elkartetako kide, baina, azken urteotan, nahiago izan dugu gure kabuz aritu. Ez genuen gure gain hartu nahi elkarte bateko kide izateak ekartzen dituen lanen ardura, eta denbora aprobetxatu nahi genuen maite dugun hori egiteko, zeruari behatzeko, alegia. Kontua da duela lau urte aukera sortu zela Espainiako Astronomia Kongresua hartzeko, eta, hori egin ahal izateko, elkartea sortzeko urratsa egin behar genuen.

Kongresua hartu zenuten, azkenean, duela bi urte.

Bai. Kongresu hori astronomo amateurrena da, baina profesionalek ere parte hartzen dute, gure esparruan amateurren eta profesionalen arteko marra ez baita zurruna. Astronomo amateur batek profesionalentzat baliagarria den lana egin dezake bere teleskopioarekin. Elkarlana bada.

Iruñeko planetarioarekin ere aritzen zarete elkarlanean?

Bai. Aretoren bat behar dugunean, badugu lehentasuna; aldi berean, planetarioak zeruari so egiteko ekitaldiak antolatzen dituenean, gure laguntza izaten dute. Planetarioan ezin da zerua zuzenean begiratu; guk gure baliabideak jartzen ditugu haien esku, zeruari behatzeko ekintzak prestatzen dituztenean. Girgillaoko behatokiarekin ere aritzen gara elkarlanean.

Zaletasun handia dago?

Bai, bada. Iruñean pare bat elkarte gara. Gureak 180 bazkide inguru ditu. Nik uste dut jakin-mina badugula gizakiok. Gainera, eklipse baten gisako fenomenoak gertatzen direnean, jakin-min horrek gora egiten du. Jendea kezkatzen hasten da inguratzen duen horrekin. Guk antolatzen ditugun ekinaldietara jende anitz etortzen da.

Abuztuan Pertseidak ikus daitezke; hilabete ona da zeruari so egiteko?

Abuztuan gertatzen dena da jendea oporretan dagoela, eta eguraldiak ere laguntzen duela. Horrek ekartzen du jendea errazago ateratzea etxetik zeruari so egiteko. Baina neguan, adibidez, lehenago iluntzen du, eta, aukera dago, beraz, lehenago hasteko zeruari behatzen.

Pertseiden fenomenoa da gehien ezagutzen ditugunetako bat?

Bai, zalantzarik gabe. Kontua da Lurrak, bere orbitan, gasez eta hautsez betetako eremu bat zeharkatzen duela, eta partikula horien arrastoak dira izar iheskor gisa ikusten ditugunak. Berez, ez dira ikusgarrienak. Abenduan ditugu Geminidak, eta zoragarriak dira. Atmosfera, gainera, egonkorragoa da abenduan, eta hobeki ikus daitezke. Kontua da negua dela. Abuztuan errazagoa da ateratzea. Hilabete honetan, gainera, bada bertzerik ikusteko.

Zer gehiago dago ikusteko?

Planetak mugituz doaz. Izarrak ez. Ondorioz, abuztuan, Venus ikus dezakegu ilunabarrean; Jupiter ere bai, bai eta haren sateliteak ere. Laster Marte eta Saturno ere ikusiko ditugu. Planetak eskura izanen ditugu hilabete honetan.

Zeruari so egiteko, bada bereziki egokia den tokirik Nafarroan?

Pertseidak ikusteko, adibidez, kontua da ilun dagoen toki batera joatea. Erronkari, adibidez, toki ezin hobea da Pertseidak ikusteko. Iruñean, noski, zailagoa da ikustea, hiriko argien ondorioz. Horregatik erraten dugu beti hiritik kanpora joan behar dugula izarrei so egiteko, argiek eta eraikinek traba ez egiteko.

Zein da egunik onena Pertseidak ikusteko?

Uztailaren bukaeratik jada ikus daitezke, abuztu bukaerara arte. Lurra material gehien dagoen tokitik igarotzen denean errazagoa izanen da ikustea; hau da, abuztuaren 12tik 13ra. Guk 11n antolatuko dugu irteera bat zeruari so egiteko. Oraindik ez dakigu zehazki non eginen dugun. Arbaiunen egin izan dugu, baina jende anitz etortzen da, eta, ondorioz, ez da tokirik egokiena.

Teleskopioa beharrezkoa da?

Pertseidak ikusteko, ez. Guk erabiltzen ditugu, aprobetxatzen dugulako aukera zeruari so egiteko.

Zer behar da urratsak egiten hasteko ?

Gure aholkua beti da hasieran prismatikoak baliatzea, gehienez ere. Batzuek sekulako teleskopioak erosten dituzte, hasi bezain pronto, eta, azkenean, armairu batean gordeta uzten dituzte. Ez da horrelakorik behar. Hasteko, aproposena da egun eskura ditugun sakelako telefonoko aplikazioak erabiltzea, zerua ezagutzen hasteko. Eskuratzen ahal dugu zeruaren mapa bat, konstelazioak ezagutzeko. Prismatikoekin has gaitezke ilargiari behatzen. Eta gurearen gisako elkarte batekin bat eginez gero, noski, gure baliabideak baliatzen ahal dituzte. Zaletasuna galtzen ez badute, teleskopioa eros dezatela.

Nafarroan, hainbat udal ere ari dira urratsak egiten astroturismoa bultzatzeko. Bide bat zabaltzen ari dira?

Bai. Iaz Lerinen egin zituzten jardunaldiak. Guk parte hartu genuen, eta jende anitzek egin zuen bat. Argi kutsaduraren aurkako urratsak egiten ari dira Lerinen eta bertze hainbat herritan. Kontua ez da kale argiak kentzea, adibidez, baizik eta kale argi eraginkorrak erabiltzea. Anitzek gora zabaltzen dute argia, eta horrek sortzen du kutsadura, eta gauez ikusi nahi duenari ez dio laguntzen. Bide interesgarri bat ari dira zabaltzen Lerinen eta Erronkarin, bertzeak bertze.

Hemendik at, Martetik etorri diren azken berriek diote ur likidoa aurkitu dutela. Halako berriek laguntzen dute zaletasuna zabaltzen?

Bai, zalantzarik gabe. Jakin-mina dugu, eta horregatik saiatzen gara Marteri buruz gehiago jakiten. Halere, hagitz zaila izanen da izaki adimendunak aurkitzea; distantzia da arazoetako bat, eta, bertzea, zalantzarik gabe, komunikatzeko zailtasuna.

Zeruari so egiten dionean, halere, izaki adimendunen arrastoak aurkitzeko aukera du gizakiak buruan?

Ideia hori hor dago, jakin-mina badugulako. Baina hain da zaila... Distantziak hain dira handiak... Gure galaxian, bakarrik, 200.000 milio izar dago. Neurriak sekulakoak dira. Nik uste dut bertze izaki batzuk egon badaudela, baina komunikatu ahal izatea hagitz zaila izanen da.

Abuztua zeruari so emanen duzue zuek. Non izanen zarete, zehazki?

Hilaren 9an eta 10ean, adibidez, Uxuen izanen gara. Hitzaldia eskaini eta izarrei behatuko diegu. Hilaren 17an, berriz, Irunberrin izanen gara. Interesa duenak www.astronavarra.org helbidean aurkituko du gure jarduerei buruzko informazioa.

Edurne Elizondo
Mugakoa, mugan, eta mugari buruz. Asier Gogortzak (Bera, 1976) ezin izan dio ihes egin mugaren eraginari. Ez dio kontra egin nahi izan, gainera, eta muga bilakatu du artistak bere lanen oinarri; modu nabarmen batean, kasu anitzetan; eta...

Kattalin Barber

Javier Errok (Iruñea, 1957) 18 urte zituenetik du lotura garapenerako gobernuz kanpoko erakundeekin (GGKE). Ikertzailea da, eta NUPeko irakaslea. Bere tesian eredu berri bat proposatu du, egungo molde mediatiko eta merkantilistak bazter uzteko.

Tesian diozu gobernuz kanpoko erakundeek komunikazio arazoa dutela, eta, hori gainditzeko, eredu berri baten diseinua proposatu duzu. Zein da komunikazio arazo hori?

Garapenerako gobernuz kanpoko erakundeak sortu zirenean, eredu mediatikoa hartu zuten beren gain. Hau da, haien komunikazio ereduak, oinarri sozialarekin baino, iritzi publikoarekin du lotura handiagoa. Baliabide ekonomiko asko mobiliza dezakete, baina ezegonkortasuna da nagusi haien artean, eta oinarri soziala falta zaie. Eredu horretatik ateratzeko proposamena da nirea, komunikabideen logikatik at. Eredu hori komunikazioa eta garapenerako heziketa oinarritzat hartuta eraikiko da; gizarte erakundeak estrategikoki eta osoki diseinatuta egonen dira elkartasunean hezteko.

Adierazi duzu pertsuasioa ezin daitekeela izan baliabideak lortzeko bide bakarra. Zeintzuk dira beste bideak?

Kultura eraginkortasunaren kontzeptuari buruz hitz egiten dut. GGKE batek baliabideak eskatzeko mezu bat zabaltzen duenean, lehendabizi pentsatu behar du ea eskatzeko modu horrek elkartasunaren ideia zuzen bat zabaltzen duen. Kultura eraginkortasunaren ikusmoldetik, helburua da elkartasunaren kultura zuzen batean heztea, eta, aldi berean, beharrezko baliabideak lortzea. Helburua ez da elkartasunaren kontsumoa, elkartasuna ez delako salgai bat, batzuetan horrela saldu arren. GGKEen ikuspegi merkantilista bazter uztea da xedea. Askotan, erakunde horiek nahi dute dirua lortu, nola edo hala, eta hori ez da elkartasuna, hori beste gauza bat da. Gainera, argi ikusi behar dugu pobrezia desagerrarazteko ez direla aski lankidetza proiektuak, eta ezinbestekoa da arazo politiko baten aurrean gaudela erakustea, hots, pobrezia desagerrarazteko borondate politikoko arazo baten aurrean gaudela erakustea.

Zein da zure proposamena?

Komunikazioa eta elkartasunerako heziketa izan behar dituzte oinarri gobernuz kanpoko erakundeek. Horretarako, eredu merkantilista utzi behar dugu; hori lortzen dugunean, GGKEak lagungarriak izan daitezke elkartasunaren kontrakultura bat eraikitzeko, eta horren bidez aurre eginen genieke Espainiako agertokian nagusi diren eredu hegemonikoei; alegia, oinarrian hedabideak eta merkataritza dituzten elkartasuneko eta filantropiako eredu hegemonikoei. Erabaki behar dugu elkartasunaren balioak nolakoa izan behar duen: eraldaketa sozialaren ardatz, edo merkantzia huts.

Zer iritzi daukazu hirietako kaleetan egon ohi diren GGKEetako bazkideak lortzeko langileek erabiltzen dituzten komunikazio estrategien inguruan?

Errespetua diet langileei, baina uste dut lan egiteko modua ez dela egokiena. Intimitatearen inbasio bat izateaz gain, uste dut ez dela bazkideak lortzeko ekintza errentagarria. Alde batetik, jendea ez da kontzientziatzen, eta, bestetik, kalean egiten diren bazkideek denboraldi bat pasa ondoren dirua emateari utzi ohi diote. Iruzur modukoa da egiten dutena. Gainera, kide ereduaren inguruan arazoa dute GGKEek. Kideak ez dira kideak: kideek diru kopuru bat ematen dute, baina ez dute inolako erabakirik hartzen erakundean. Gehienez, diruarekin zer egiten duten azaltzen zaie. Minik gabeko elkartasuna lortzen da horrela. Erakunde bateko kide izan zaitezke, eta elkartasuna sustatu, baina, aldi berean, ez duzu inolako elkartasunik agertzen zure bikotekidearekin, lankidearekin edo auzokidearekin. Elkartasuna kontsumo gisa ulertzen delako.

Zein izan behar du komunikazioaren tokiak GGKEetan?

Komunikazioa izan behar da GGKEen ardatz estrategikoa; hori oso garrantzitsua da. Ulertu behar ditugu erakunde hauek harremanen eta elkartasun eta lankidetza moduen inguruko laborategi bat balira bezala. Krisi garaian, GGKE askok enplegua erregulatzeko espedienteak egin zituzten. Enpresa gisa jardun zuten jendea kaleratzen. Elkartasuna egin daiteke horrelako egitura merkantilistetan? Elkartasun kulturak sortu behar ditugu, eta horretarako bidea barnetik hasten da, bertatik hasita eraldatuz.

Aylan Kurdi haurraren gorpuaren argazkiak gizartea hunkitu zuen. Nola komunikatu behar da errefuxiatuen krisian?

Batzuetan, elkartasun konpultsiboa sustatzen ari gara. Hondamendi edo arazo larri bat dagoenean, horrelako mezuak eta irudiak zabaltzen dira. Errealitatearen irudi tragiko bat ematen da, eta gizartea hunkitzen da. Modu horretan, laguntzen duena umeen salbatzaile bihurtzen da, bai, garagardo batek eta pintxo batek balio dutenaren truke. Horrelako kasuetan, elkartasunak gutxi iraun ohi du, eta ez da sortzen elkartasun egiturarik. Aurrera egin nahi badugu, beste eredu bat hartu, eta eredu mediatikoa atzean utzi behar dugu. Beharrezkoa da hedabideekin harremana izatea, baina bestelakoa behar du izan.

Era berean, uste dut immigrazioaren arazoak asko aldatuko duela elkartasunaren mundua. Mugarri bat da, eta erronka handi bat, praktikaren eta teoriaren esparruetan, elkartasunaren alorra lantzeko.

Kattalin Barber

Euskaraz, estreinakoz, Lucio Urtubia anarkistaren abenturen zerrenda amaigabea jaso du Gerezi garaia komiki liburuak (Txalaparta, 2018). Mikel Santos Belatz ilustratzaile eta komikigileak (Iruñea, 1974) egin du. Haren ustez, Lucioren bizitza etenik gabeko borroka bat izan da, eta aski ezaguna da pertsonaia gisa, ez hainbeste, ordea, pertsona gisa. Pertsona jarri du Santosek erdigunean. Euskaraz ez ezik, gaztelaniaz, katalanez eta galegoz ere argitaratu dute eleberri grafikoa.

Nola sortu da eleberri grafikoa egiteko ideia?

Enkargua izan da, eta Luciok berak abiatu zuen ekimena. Haren bizitzaren inguruko hiru liburu publikatu ditu Txalaparta argitaletxearekin, eta, oraingoan, bere bizitza marrazkien bidez kontatzea nahi zuen. 'En dibujicos', esan zuen. Martintxo Alzuetari eskaini zioten lana, baina gainezka zebilen, eta nire izena eman zuen. Ez nuen batere pentsatu, eta baiezkoa eman nuen segituan.

Ezagutzen zenuen Urtubiaren bizitza?

Oinarrizkoa nekien, guztiok dakiguna. Cascanteko anarkista zela, First National City Bank bankuari egindako amarrua.... Baiezkoa eman nuenean hasi nintzen ekintzailearen bizitza jasotzen duten liburu, dokumental eta elkarrizketa guztiak irensten. Orduan hasi nintzen ni Lucio Urtubia bihurtzen, haren bizitzaren barne-barneraino sartzen.

Bi urtez aritu zarete. Parisen bizi da Urtubia, baina etengabeko harremana izan duzue. Nola antolatu zarete?

Parisen egon naiz hainbat alditan, baita Cascanten eta Iruñean ere. Hamaika bazkari eta afari egin ditugu, paseoak.... Urtebete eman dut dokumentatzen, eta beste urtebetean egin ditut marrazkiak. Lotura berezia izan dut Luciorekin. Zaila da oraindik bizirik dagoen norbaiten biografia idaztea, baina familiakoa banintz bezala sentiarazi naute berak eta haren ingurukoek. Galdera asko egin dizkiot, inoiz egin ez dizkioten galderak. Batik bat, eguneroko bizimoduari buruzkoak: zer gosaltzen zuen, pijamarik erabiltzen zuen edo ez, entzuten ote zuen irratia... Arraroa egiten zitzaion hasieran, baina nik hori beharrezkoa nuen margotzeko.

'Amaia' gaztearen bidez kontatzen duzu Urtubiaren bizitza.

Luciok Amaia-rekin Paristik Cascantera egiten duen bidaiak ahalbidetzen du iraultzaileak egindako bidea azaltzea. Fikziozko pertsonaia da Amaia, baina Cascanteko familia bat du oinarri. Egia esan, ni neu naiz Amaia, baina ez zitzaidan zilegi iruditzen neure burua marraztea. Amaia-k beti libreta darama, eta galderak egiten dizkio Luciori. Haren bidez jasotzen dugu Lucioren bizitzaren berri. Horrez gain, gaztea izatea nahi nuen, Luciok gazteen alde apustu egin duelako beti. Belaunaldiarteko harremanak biltzeko balio izan dit.

Erakutsi al diozu Urtubiari nobela grafikoa? Zer dio?

Parisen ordenagailuan erakutsi nion, eta orriz orri ikusi genuen. Lucio hunkituta gelditu zen, eta momentu berezia izan genuen. Horrek konfiantza eman zidan, beldurra bainuen. Niretzat, lehenengo irakurlea bera da, haren bizitza baita. Bizirik dagoen norbaiten bizitza kontatu dut, eta hori erronka handia izan da.

Haren ekintzak baino gehiago, haren bizitza eta barne gogoetak bildu nahi izan dituzu?

Bai, eta, bide horretan, eguneroko bizitzaren detaile txiki berri asko daude. Horrez gain, haurtzaroak eragin handia izan du Lucioren bizitzan, eta horrek testuinguruan kokatzen du haren ibilbidea. Ezagutzen genituen abenturak eta ezagutzen ez genituen beste hainbat pasadizo ere kontatu ditut marrazkien bidez.

Haren bizitzaren inguruan zerk harritu zaitu gehien?

Momentu asko bizi izan ditugu elkarrekin, baina esan behar dut pertsona ezagutzea izan dela gehien harritu nauena. Pertsonaia ezagutzen dugu, baina ez, ordea, pertsona, Lucio Urtubia bera. Ia dena dakigu Lucio pertsonaiari buruz, baina gutxi dakigu zer-nolako pertsona den. Bihotz handiko pertsona da, oso lagunkoia eta umila. Banku bat lapurtzen imajinatzen duzunean, ordea, pertsona gogorra etortzen zaizu burura.

Gaztelerazko izenburuan Urtubiaren altxorrari egiten zaio erreferentzia. Zein da altxor hori?

Bitxia izan daiteke, eta, hein batean, kontraesanezkoa, anarkista baten bizitzaren inguruko liburuan altxorra hitza izenburuan egotea. Frantziako Poliziak Lucioren etxean aurkitutako txeke zuri bati jarritako izena da. Poliziak zioen Luciok txekea gordetzen zuela noizbait zifra bat jartzeko eta ihes egiteko. Baina Luciok benetako altxorra bere legatua izan du, bere bizitza. Ezinezkoa bizi izan baitu. Euskaraz, aldiz, Lucioren altxorra haurrentzako izenburua iruditzen zitzaigun, eta horregatik hobetsi genuen Gerezi garaia izenburua jartzea, Urtubia berari omen egiteko. Abesti gustukoena du Le temps des cerises, Parisko Komunaren inguruan sortua.

Norentzat egin duzu eleberria?

Gazteentzat zein helduentzat izan daiteke eleberria. Finean, anarkismoaren eta, zehazki, lucismoaren inguruan jakin nahi dutenentzat. Iruñeko aurkezpenean Chula Potrak esan zuen gazteentzako gidaliburu libertarioa zela liburua. Uste dut pentsarazten duen liburua dela, eta Lucioren ideiak aldarrikatzen dituena. Hortaz, mundua aldatu nahi duenarentzat. Enkargua izan arren, oso nire sentitu dut liburua, eta oso berezia izan da. Nabaria da, gainera, Nafarroan jendeak ere Lucio asko maite duela.

Edurne Elizondo

Txilen jaioa da, baina Iruñera Bizkaitik ailegatu zen Begoña Zabala abokatu eta ekintzailea (Santiago, 1950). 1970eko hamarkadaren bukaerako borrokak jorratu ditu bere liburuan.

Feminismoa, trantsizioa eta 78ko sanferminak. Azken auzi horri buruz, uste duzu 40. urteurrenaren harira antolatutako ekinaldiek balio izan dutela gaia mahai gainean jartzeko?

Bai. Gaia anitz mugitu da. Kanpaina egin da gaia ikusgarri bilakatzeko eta eztabaida bultzatzeko. Aukera izan dugu Argentinako kereilaren auzia jorratzeko, horren barruan baitago 1978ko sanferminetan gertatu zena. 40. urteurrenak balio izan du orain arte egindako lan guztia erakusteko eta mahai gainean jartzeko.

Erakundeen babesa jaso duzue, gainera, ezta?

Bai, hori hagitz garrantzitsua izan da. Guretzat bultzada bat izan da. Beti bada deus lortuko ez dugula uste duen jendea, amore emateko tentazioa izan dezakeena. Erakundeek eman digute aurrera egiteko bultzada. Iruñeko Udalak anitz du errateko auziari buruz, eta hagitz kontent gaude egin duten lan guztiarekin. Nafarroako Unibertsitate Publikoak ere eman digu babesa.

Aurtengo kanpainak balio izan du belaunaldi gazteak lotzeko?

Inork ezin du ukatu, jada, Poliziak hil zuela German Rodriguez. Oraingoa garai interesgarria dela iruditzen zait horregatik, hain zuzen; erraten ari gara hemen sufrimendu latza izan dela, oinaze handia izan dela; ez dago hori ez onartzeko aitzakiarik, eta uste dut mezuarekin bat egiten ari dela jende gaztea. Garai batean egin ezin izan zena orain egin dezakegula uste dut, badugula helduleku bat hor.

Feminismoa jorratu duzu liburuan. Begirada atzera bota baino lehen, nola ikusten duzu egungo mugimendua?

Orain gertatzen ari diren mobilizazioak hagitz interesgarriak iruditzen zaizkit. Nik sinisten dizut leloa, adibidez, hagitz elementu garrantzitsua iruditzen zait, funtsezkoa. Interesgarriak iruditzen zaizkit, halaber, egun sare sozialen bidez bat egiteko eta protestetara deitzeko dauden aukerak. Ematen dute bidea amorrua borrokarako tresna bilakatzeko. Noski, beti ez dago argi nork egiten dituen deialdiak, edo gerta daiteke kontsigna guztiekin ados ez egotea. Baina interesgarriak dira sortzen diren aukerak.

1978an, karrika eta besta zuentzat aldarrikatu zenituzten feministok; orain, bada emakumeak sanferminetara ez etortzera deitzen dituenik, erasoak salatzeko. Zer iruditzen zaizu?

Nik ez dut horrekin bat egiten. Uztailaren 10a feministon eguna izanen da. Besta eginen dugu. Ospatuko dugu. Karrika aldarrikatu nahi dugu. 1978an ere, besta egitea ekintza iraultzailea zen emakumeontzat.

Erasoak ez dira bakarrik sanferminetan gertatzen; ezta bestetan bakarrik ere. Indarkeria matxista, zoritxarrez, eguneroko kontua da, oraindik ere.

Hala da, eta horixe nabarmendu nahi izan dugu beti. Hagitz larria izan zen 2016ko sanferminetan gertatu zena, baina, zoritxarrez, badira bertzelako indarkeriak ere, isilean gelditzen direnak. Gertatzen da bestak erakartzen dituela begirada guztiak. Bozgorailu bat izan daiteke indarkeriaren aurka.

1970eko hamarkadaren bukaeran etorri zinen Iruñera. Nolako hiria aurkitu zenuen?

1977an etorri nintzen. Oroitzen naiz peña bateko kide izan nahi nuela, baina ezin izan nuen; debekatuta zegoen! 1975eko batzarretan sortutako mugimendu feministatik heldu nintzen ni, Bizkaitik; mugimendu autonomo eta erradikala zen. Emakume Askapenaren Mugimenduarekin bat egin nuen hemen. Gero ikusi nuen bazela karrikara ateratzen ari zen mugimendu feminista bat. Batetik, diktaduraren aurkako borrokan murgilduta zeuden talde anitz. Feministok erregimenaren aurka egiten genuen. Feminismo politizatua eta militantea zen ordukoa. Bertzetik, bestak aldarrikatzen genituen subertsiorako espazio gisa.

Zer ikasten ahal da egun orduko lan moldeez?

Anitz. Beharrezkoa da ezagutzea aurretik egin dena. Denok dugu historia kolektibo bat. Mugimenduak gauza anitz egin ditu, deus ez da hutsetik sortzen. Gauden tokian gaude gure aurrekoek ere lan egin dutelako. Hori ezagutzea inportantea da. Lehen ere egin delako lana, indarkeria ikusgarri bilakatzeko, horren kontrako mezua zabaltzeko.

Iragan hori ahaztu da?

Finean, borroka tresna anitz izan dira, eta denak ez ditugu egun mahai gainean. Halere, nik uste dut feminismoak izan duen gauzarik okerrena izan dela instituzionalizatu izana; pentsatzea lana egina zegoela hizlarien bidez espazioak okupatuz, edo parlamentuko taldeekin bat eginez, indarkeriaren aurka agertu direnean, adibidez. Uste dut mugimenduak ezin duela galdu mobilizazioaren bidea. Nola bat eginen dugu migratzaileen zaurgarritasuna aipatu baina haientzat zentro itxiak eskatzen dituztenekin? Gogoeta egin behar dugu.

Edurne Elizondo

Iruñe osoa ikus daiteke Euskal Herriko Arkitektoen Elkargoak Nafarroan duen egoitzatik. Bere bulegoan eta Ziudadelari so, hiriko arkitektura garaikidea nabarmendu du elkarteko Nafarroako presidente Patxi Txokarrok (Iruñea, 1954). Malgutasuna eskatu dio gobernuari etxeak berritzeko.

Zer helbururekin hartu duzu kargua?

Gure elkargoko zuzendaritza ez dugu aldi berean aldatzen osorik, pixkanaka egiten dugu zuzendaritza berritzeko prozesua, eta horrek nolabaiteko jarraitutasuna ematen dio lanari. Gure oraingo asmoa da, beraz, jada hasitako hainbat bidetan urrats sendoak egitea. Batetik, formakuntzari eman nahi diogu lehentasuna. Arkitektook, finean, egungo gizartera egokitu behar dugu. Bertzetik, nabarmendu nahi dugu arkitektoaren figurak duen garrantzia, kulturaren eta gizartearen ikuspuntutik. Balioa eman nahi diogu gure lanari.

Formakuntza aipatu duzu, eta gizartera egokitzeko beharra; klimaren aldaketaren egungo garaira egokitzekoa ere bai?

Adibidez. Anitz dugu errateko arlo horretan. Eraikin zaharrak berritzeko beharra dugu, bertzeak bertze. Jada eginda dauden etxebizitzen eraginkortasuna hobetu behar dugu, ahal den neurrian, energiaren kontsumoaren ikuspuntutik. Etxe berriek ere errealitate horretara egokitu behar dute.

Etxebizitzek izan behar dute eraginkor, baina baita hirigintzak ere, ezta?

Bai. Hirigintzak ere izan behar du eraginkorra. Herri aberats askotako plangintzak ekarri du hirigintza espantsiboa izatea. Hemen ez gara hain aberats izan, baina, halere, egin ditugu hagitz egokiak ez diren urbanizazioak ere, hirigunetik urrun. Ez dira egokiak, bertzeak bertze, toki horietara ailegatzeko behar diren azpiegiturengatik eta garraioengatik.

Gero eta gehiago hitz egiten da hirigintzari generoaren ikuspuntua txertatzeko beharraz. Egin dira urratsak arlo horretan?

Argi dago generoaren ikuspuntua hagitz garrantzitsua dela, batetik, hiriaren plangintzan, eta, bertzetik, urbanizazio lanetan. Espazio seguruak eraiki behar ditugu, ez bakarrik emakumeentzat, bai eta haurrentzat eta zaharrentzat ere, adibidez. Sortu behar ditugu espazio biziak. Etxebizitza hutsez osatutako espazioak hutsik egonen dira; dendak ere badaude, lortuko dugu jendea mugitzea, jendea karrikan egotea. Nik uste dut hori funtsezkoa dela. Sortu behar ditugu jendez beteko diren espazioak.

Zaharrentzako hirien inguruan, Nafarroako Gerontologia Elkarteko kideekin aritu zarete, bertzeak bertze. Populazioa zahartzen ari denez, zaharrentzat atseginak diren hiriak sortzea ere lehentasun bilakatuko da?

Nik uste dut arkitektook jabetu behar dugula behar zehatzak dituzten sektoreen errealitateaz; zaharrak izan daitezke, edo ezintasunen bat dutenak, adibidez. Errealitate horretaz jabetu, eta gure lanetan islatu behar dugu. Hiriko seinaleen tamaina, argiak eta gisakoak zaindu behar direla gero eta argiago dut, eta arlo horretan arkitektoek zer erran handia badute. Ari gara auzi horri buruzko gogoeta egiten jada.

Hirigintzaren esparruan administrazioarekin egin behar duzue lan. Nolakoa da zuen arteko harremana?

Plangintza administrazioak egiten du; gu gara, finean, administrazioak plangintza hori gauzatzeko duen tresna. Udal handietan zailtasun gehiago ditu arkitektoak, botere anitz daudelako hiriaren inguruan; herri txikietan lana errazagoa da, eta erabakietan eragiteko gaitasun handiagoa izaten du arkitektoak. Maria Urmeneta emaztea eta biok elkarrekin aritzen gara lanean, eta udal txiki anitz ditugu bezeroen artean. Lan atsegina da. Administrazioarekin, halere, baditugu gorabeherak arkitektook.

Zer arazo duzue?

Etxebizitza zerbitzuko arduradunekin badugu, bizilekuen egokitasunari buruzko dekretuarengatik. Baldintza zorrotz eta zurrunak ezartzen dituzte etxebizitzak berritzeko, adibidez. Horrek ekartzen du etxe horiek ezin konpontzea, eta, ondorioz, gure herrietako ondare arkitektonikoa galtzea, kasu anitzetan. Malgutasun handiagoarekin jokatu beharko lukete, halako egoerak gerta ez daitezen. Iruñeko Alde Zaharrean ere arazo bera dugu. Dekretua moldatu beharko lukete, etxeak berritzeko lanak errazteko.

Nasuvinsa elkarte publikoarekin ere eztabaida izan duzue berriki; arkitektoei buruz "irudi txarra" eman duela salatu duzue. Zer gertatu da?

Deialdi bati buruzko oharra plazaratu dute, erranez arkitekto gehienek ez zutela bete bizilekuen egokitasunari buruzko dekretuak erraten duena. Informazio okerra da, eta min egin digu. Nafarroan, gainera, nabarmena da arkitektoen maila. Anitz gara, eta hemengo eskola erabat errotua eta sendotua dago. Sumatzen da.

Hirian ere badu isla kalitate horrek?

Bai, eta gure lana da hirian eta Iruñerrian dugunaz ohartaraztea herritarrak. Lortu behar dugu jendeak bertze modu batera egitea so hiriari. Iruñea nekazaritza hiri bat izan da duela ez anitzera arte. XIX. mende bukaerako eta XX. mende hasierako arkitektura burges gutxi dugu, baina arkitektura garaikide hagitz garrantzitsua badugu, balio handikoa. Iruñetik gertu, adibidez, zoragarria da Oteiza museoaren eraikina. Eraikinak eta hartzen duen obrak bat egiten dute, erabat.

Edurne Elizondo

Borroka eguna dela nabarmendu du Iruñeko Udaleko Berdintasun eta LGTBI zinegotzi Laura Berrok (Iruñea, 1986), kolektibo horren nazioarteko egunari buruz. LGTBI mugimenduak egindako bultzada "funtsezkotzat" jo du Aranzadiko kideak, udal politikak martxan jartzeko.

LGTBI Kolektiboaren Nazioarteko Eguna da ostegunekoa. Hobera egin du egoerak?

2015. urtean udalera ailegatu ginenean, ez zegoen LGTBI politika publikorik. Ez zegoen deus. Hainbat adierazpen instituzional onartu ziren, LGTBI kolektiboa osatzen duten pertsonen eskubideak aldarrikatuz, batez ere, herri mugimenduari eta oposizioko taldeei esker. Baina bertzerik ez. Udalak, erakunde publiko gisa, ez zuen deus egin. Beraz, urteotan egon den aldaketa erabatekoa izan da.

Lan horrek ekarri du, bertzeak bertze, Harrotu izeneko bulegoa martxan jartzea, LGTBI kolektiboa artatzeko.

Hilaren amaieran, urtebete eginen du zerbitzuak. Bertze hamaika ekinaldi jarri ditugu martxan, batetik, sentsibilizatzeko, eta, bertzetik, oraindik ere gertatzen diren eraso LGTBIfobikoak salatzeko, indarkeria mota hori hutsean uzteko asmoz. Udal barruan ere ari gara lanean.

Zer-nolako lana ari zarete egiten?

Kanpora begira jorratu nahi dugun sentsibilizazio lan hori egin nahi dugu etxe barruan ere. Bertzeak bertze, hori egin nahi dugu udaleko teknikariak trebatuz. Argi dugu pertsonak jarri behar ditugula politiken erdigunean. Berdintasunari buruz ari garenean, beti erraten dugu lan horrek transbertsala izan behar duela. Uste dugu LGBTI kolektiboaren arloarekin gauza bera egin behar dugula, politika publiko guztiek txerta dezaten ikuspegi hori. Bertzela, arriskua dugu politika publiko neutroak sortzeko, eta, haien bidez, ezberdintasunei eusteko; emaitza are okerragoa izan daiteke, eta politika horiek ekartzea egoerak okerrera egitea. Horregatik, garrantzitsua da denok trebatzea. Politikariok ere bai.

Diagnostikoa egiteko asmoa ere agertu duzue. Zer helbururekin?

Hiriko egoera zehatza ezagutu nahi dugu. Horregatik egin nahi dugu diagnostikoa. Martxan da prozesua, eta udazkenerako prest izatea espero dugu. LGTBI kolektiboaren berri jaso nahi dugu, eta, horrekin batera, populazioak, oro har, LGTBI kolektiboari buruz duen pertzepzioa aztertu. Horrek aukera emanen digu gure politikak gehiago zehazteko, eta eraginkorrago izateko. Asmoa da, diagnostikoa oinarri hartuta, LGTBI politikei buruzko plan estrategiko bat osatzea. Gainera, eraso LGTBIfobikoen behatokia egin nahi dugu. Udalak argi utzi nahi du LGTBI kolektiboa hiriko aniztasunaren parte dela, eta aberastu egiten duela.

Azken hilabeteotan hainbat eraso homofobo salatu dituzte, bertzeak bertze, Sanduzelaiko bestetan. Zer egin dezake udalak horren aurrean?

Kontuan izan behar dugu zer-nolako testuinguruan bizi garen. Gizarte matxista eta heteropatriarkal batean bizi gara. Arazoa erroan dago, beraz. Horri erantsi behar diogu errealitate hori aldatzeko erakundeen konpromisorik ez dagoela, oro har, ez dela aniztasuna balio erantsi gisa hartzeko borondaterik. Urratsak egin dira LGTBI kolektiboa osatzen duten pertsonen eskubideak onartzeko eta aitortzeko; hori egia da. Ni anitz kezkatzen nau, halere, politikoki zuzena den baina edukiz hutsik dagoen diskurtsoak. Politikarien eta herritarren artean anitzek salatzen dituzte, hitzez, eraso LGBTIfobikoak, baina egoerak gertutik ukitzen dituenean, atzera egiten dute, neurri batean. Hori landu egin behar dugu. Arrakala bat ireki dugula uste dut, baina egin behar dela, oraindik ere, lan anitz.

Erasoen inguruko daturik baduzue?

2017koak oraindik ez ditugu. 2016an, berriz, hamar salaketa aurkeztu ziren sexu eta genero aniztasunaren aurkako erasoengatik. Salaketen kopuruak gora egin du. Uste dut hori gertatzen dela, batetik, sentsibilitate handiagoa dagoelako; eta, bertzetik, kolektiboaren ahalduntzeak gora egin duenez, ikusgarriago bilakatu delako, eta horrek ekarri duelako subjektu atzerakoienen erreakzioa. Garrantzitsua da, halere, ikusgarritasun hori, espazioak irabazteko. Ez dugu ahaztu behar, gainera, lehen baino lege esparru zabalagoa dugula orain, eta lehen delitutzat jotzen ez ziren hainbat jarrera orain badirela. Paradigma da, beraz, aldatu dena. Ahalduntze eta ikusgarritasun gehiago dago; espazioak irabazi dira; eta horrek ekartzen du heteropatriarkatuaren erantzuna.

Herri mugimenduaren bultzada aipatu duzu. Zein neurritan da mugimendu horrena udalaren egungo politiken meritua?

Neurri handi batean. Bultzada hori funtsezkoa izan da. Errealitatea aldatzen da herritarrek, antolatuta, ezberdintasunen aurka borroka egiten dutelako. Erakundeak aurrerakoiago edo atzerakoiago izan daitezke, baina, batez ere, herritarren lana lagundu egiten dute. Erroa herritarren artean dago. Gu udalera ailegatu ginenean, LGTBI kolektiboak hagitz argi izan zuen presio eta bultza egin behar zuela, eta hori funtsezkoa izan da, bertzeak bertze, Harrotu martxan jartzeko. Garrantzitsua iruditzen zait izaera kritiko hori ez galtzea.

Urteotan lortutakoa galtzeko arriskua badela uste duzu, hiriko gobernua aldatzen bada?

Hiru urteotan egindako lanak balio izan du LGTBI kolektiboaren eskubideen aldeko diskurtsoa sendotzeko. Urrats anitz dugu egiteko, baina bertze anitz egin ditugu, jada, eta egoera ez da lehengoa. Mugimendua anitz ahaldundu da. Gazteen artean sumatzen dut boteretze hori, batez ere. Indar hori suntsitzea ez da erraza. Gainera, legez ere babestu ditugu aldaketak, eta horrek lagunduko du atzera ez egiten.

Uztailaren 6an hasiko dira sanferminak. Kanpaina martxan duzue, eraso sexistei aurre egiteko. Zer espero duzu?

Orain arte egin dugun lana kontuan hartuta, konfiantza handiagoarekin egiten diet aurre aurtengo bestei. Ezin gara lasai egon, baina uste dut lortu dugula erasoen aurkako gure diskurtsoak eta estrategiak hiriko mugak gainditzea, bai eta estatukoak ere. Argi utzi behar dugu eraso sexistak eta, oro har, emakumeon aurkako indarkeria ez direla bakarrik sanferminetako kontu. Ez dira gertatzen bestak direlako, edo Iruñean bakarrik. Eguneroko kontua dira, zoritxarrez, heteropatriarkatuaren indarra handia delako, eta kapitalismoaren babesa baduelako. Egunerokoa da sistema horren kontrako lana.

Hedabideen ardura nabarmendu duzue, eta dekalogoa osatu. Bada hedabideekin lan handia egiteko, oraindik ere?

Hedabideek ardura handia dute, eta oraindik bada zer hobetu. Kazetaritza eskoletan ez da txertatu genero ikuspegia, oraindik ere.

Edurne Elizondo

Zezenketen aurkako kolektiboa da Iruñea Antitaurinoa. Lan esparru hori zehaztu dute, zezenketen aurkako "gehiengo soziala" badela uste dutelako. Horixe nabarmendu du taldeko kide Txaro Buñuelek (Corella, 1962). Datozen asteotarako asmoen berri eman du.

Zezenketen garaia bukatzen hasi dela uste duzu?

Hori lortzeko bidean garela uste dut; hasi dugula zezenketak bertan behera uzteko bidea. Taldea osatu genuenean, gure asmoa helburu zehatzak lortzea zen. Argi genuen tauromakiak nabarmen egin duela behera nazioartean eta estatuan. Azken zazpi urteotan, adibidez, zezenak erabiltzen dituzten ikuskizunek %53 egin dute behera; ikusleen kopuruak, berriz, %59 egin du behera, eta gazteen %84k ez dute animalien aurkako tratu txarrekin lotutako herri batekin identifikatu nahi. Datuek hori diote. Iruñeko egoera aztertzen hasi ginen taldea osatu genuenean, eta argi ikusi genuen, batetik, entzierroa hagitz errotuta dagoela, eta, bertzetik, plazara joaten den jendearen zati batek onartzen duela bestak erakarrita joaten dela, ez zezenketengatik.

Lelotzat hartu duzuen esaldiak hori dio, Iruñeak besta maite duela, ez, ordea, zezenketak. Hala da?

Hori nabarmendu nahi dugu, hori delako bidea, gure ustez, zezenketen aurkako urratsak egiteko. Uste dugu herritar anitzek eutsi nahi diotela zezenketen inguruko eztabaidari, bertan behera uzteko asmoz. Ez da hori gertatzen, ordea, entzierroaren kasuan. Talde zabala osatu nahi genuen, helburu zehatzak ezarri, eta lanean hasi. Horregatik erabaki genuen zezenketen aurka aritzea. Egia da entzierroan tratu txarrak gertatzen direla; hori agerian uzten dute albaitarien txostenek. Errotuta dago, ordea. Orain arte, gainera, kanpokoak etorri izan dira protesta egitera, eta hemengoek ia bestaren zatitzat hartu dituzte.

Tauromakiaren kontrako protestak egin dituzte bertakoek ere: Rosa Negrak, Zezen Gorrik, LiberAberek, Denok Animaliak taldeak...

Ez dugu ukatzen aurretik egindako lana, baina jendeak pentsatu du batez ere kanpotik etorri direla protesta egitera. Orain, indarberrituta atera gara zezenketen kontra egitera; helburu zehatza markatu izanak ekarri du jende gehiagorengana heltzea.

Zergatik utzi dituzue entzierroak zuen diskurtsotik eta lan esparrutik kanpo?

Hautu estrategiko bat izan da, argi eta garbi. Onartu behar dugu, halere, taldean badela entzierroen alde dagoen jendea ere. Baina hautu estrategikoa da, batez ere. Zezenketen aurkako lanari eman diogu lehentasuna uste dugulako badela gehiengo sozial bat zezenketak bertan behera uztearen alde. Ez da gauza bera gertatzen, ordea, entzierroarekin. Lor dezakegun horretan lan egin nahi dugu, horretan jarri indarrak.

Iaz jarri zineten martxan. Kontent, orain arte egindako bidearekin?

Bai. Hutsetik hasi ginen. Gure asmoa hasieratik izan da talde zabala osatzea, zezenketen kontra egiteko helburu zehatzarekin. Iazko sanferminen aurretik egin genuen lehen batzar irekia, eta jende anitz etorri zen. Orduan ikusi genuen bazela lan egiteko aukera. Gure ildoak zehaztuz joan gara geroztik.

Zer asmo duzue aurtengo sanferminei buruz?

Aurten, nabarmendu nahi dugu bestak denonak direla, ez bakarrik zezenketen zaleenak. Zezenketekin deus ikustekorik ez dugun milaka eta milaka herritar gara, eta bestak erruz ospatzen ditugu. Horregatik, aurten, sanferminetako eskailera ospatzea erabaki dugu, argi uzteko hiriko bestetako ikonoak gureak ere badirela.

Zer prestatu duzue eskaileraren azken egunerako?

Iaz bezala, kalejira eginen dugu Alde Zaharrean. Hori izanen da gure ekinaldi nagusia. Uztailaren 7an izanen da, 19:00etan.

Hil honetan, berriz, manifestazioa izanen da zezenketen aurka, ezta?

Bai. Nafarroako Animalien Askapena taldeak antolatu du, iaz bezala, eta aurten ere bat egitea erabaki dugu. Inportantea iruditzen zaigu parte hartzea eta karrikara ateratzea. Gure asmoa ere bada eztabaida mahai gainean jartzea.

Nola?

Azken hilabeteotan, adibidez, bilera egin dugu Iruñeko Peñen Federazioarekin. Zezenketen inguruko gogoeta bat eskatu diegu, eta argi utzi diegu, batetik, plazan gertatzen diren tratu txarrak ezin ditugula onartu; bertzetik, joera dela zezenketek gero eta zale gutxiago izatea. Eztabaida ez egiteak ekartzen ahal du Iruñea Tordesillas bilakatzea, tauromakiaren azken gotorleku bihurtzea. Jendeak erraten badu berez besta maite duela, erakuts dezatela. Hirugarrenik, uste dugu eztabaida gertatzen ez bada Irungo edo Hondarribiko alardeen gisako egoera bat izan dezakegula hemen. Arazoa kroniko bilakatuko da. Horren guztiaren aurrean, iruditzen zaigu herritarrek eztabaida egin behar dutela. Hiri gisa egin behar dugu gogoeta, eta erabaki.

Zer erantzun dizuete peñek?

Harrera ona egin digute. Txostena helarazi diegu, eta federazioak peña guztiei pasatu die; peña bakoitzak, berriz, kide guztiei. Haiek erabakiko dute zer egin. Guk gutxieneko gogoeta eskatzen diegu. Gertatzen denaz ohar daitezela eta jarrera har dezatela.

Joseba Asiron alkateak zezenketak babestu ditu, urtero plazan egon baita. Zer deritzozu?

Ñabardurak badirela uste dugu. Iaz, adibidez, udalak sanferminei buruz egindako bideo ofizialean ez zegoen zezenketen irudirik. Ez da kasualitatea. Guk talde gisa ez diogu udalari deus eskatu, konponbidea ez baitago haren esku, hiritarren esku baizik. Behetik egin behar da presioa. Nahiko genuke alkatea plazara ez joatea, baina ez dugu halakorik eskatu. Azken egunotako sabotajearekin, jendea ohartuko zen, agian, udaleko hainbat taldek ere eskatu dutela gu eskatzen ari garena, herritarren arteko eztabaida, alegia.

Animalien Askapenerako Fronteak egin du sabotajea Gaseko eskortetan. Salatu duzue?

Ez. Hainbat hedabidetan hori zabaldu da, baina ez da egia. Guk argi utzi nahi izan dugu ez dugula ekintzarekin deus ikustekorik. Ez da gure lan ildoa. Guk eztabaidaren alde egiten dugu; hori bertzerik ez dugu erran.

Juan Jose Padilla toreatzailea izanen da sanferminetan. Kritikatu egin duzue, eta peñei jarrera hartzeko eskatu diezue, Espainiako bandera frankistarekin agertu izan baita.

Iruñeko plazan ezkerrarekin lotutako leloak entzuten dira, bai eta feministak ere, baina, aldi berean, plazan egon daiteke Padillaren gisako pertsona bat. Hori agerian utzi nahi dugu. Nahiko genuke peñak plazan ez sartzea Padilla datorrenean. Bandera frankistarekin eroso dela erran du. Peñetakoei ikusarazi nahi diegu hori ere, kontraesan hori agerian utzi.

Edurne Elizondo

Alternatiben Herriaren hirugarren ekinaldia egin zuten larunbatean, Iruñean. Urtebeteko lan prozesua dago atzean. LABeko kide Maider Caminos (Gernika-Lumo, 1977) izan da antolatzaileetako bat. Bizkaian jaiotako iruindarrak lan horrek jarritako oinarriak nabarmendu ditu, ziur baita elkarlanean aritzeko aukera gehiago izanen dituztela.

Helburua beteta?

Urtebeteko prozesua amaitu eta gero, larunbatean lortu genuen nahi genuena. Jende asko etorri zen Iruñera, eta antolatutako ekitaldi guztiak egin genituen, eguraldia lagun. Ontzat jotzen dugu lortutakoa, eta, aurrera begira ere, uste dugu oinarri sendo bat jarri dugula azken urtean eragileon artean egindako harremanak eta sareak indartzen eta sendotzen jarraitzeko.

Eragile anitz zarete. Zaila da egin beharreko urratsak denen artean norabide berean egitea?

Eragile asko eta hainbat esparrutakoak gara, eta, jakina, bidea ez da erraza. Nork bere ikuspuntuak eta gauzak egiteko moduak ditu, eta horrek eskatzen du, ondorioz, prozesuan enpatia handia sortzea, eta saiatzea lehenesten komunean ditugunak. Urtebetez aritu gara lanean. Lehen sei edo zazpi hilabeteak batez ere barne lana egiten izan gara. Auzoka antolatu gara, eta koordinazio talde bat ere osatu dugu. Horrek eskatu du gure arteko konfiantza eremu bat sortzea. Azkenean, prozesu erraza izan ez den arren, nagusitu dira aurrera egiteko genituen borondatea eta gogoa, eta denon artean lortu dugu urratsak egitea. Garrantzitsuena da oinarriak jarri ditugula elkarlanean jarraitu ahal izateko.

Iruñeko Udalaren babesa ere izan duzue. Zer ekarri dizue gisa horretako erakunde batek ekinaldiarekin bat egiteak?

Hitzarmena sinatu genuen Iruñeko Udalarekin. Udalarekin izan dugun harremana etengabea izan da, behar genuelako azpiegiturak eta baimenak lotzeko, adibidez. Burokrazia handia izaten da halakoetan, baina esan behar dugu erraztasunak izan ditugula prozesuan. Aldeko jarrera aurkitu dugu, eta positiboa izan da.

Larunbateko ekinaldiaren bidez, erakutsi nahi izan duzue badaudela alternatibak egungo sistema bazter uzteko. Lortu duzue?

Baietz uste dugu. Gure helburu nagusia zen agertzea bizitza burujabe bat izateko gure eskubideek mahai gainean egon behar dutela, eta inportantea dela egungo jendarte kapitalistari aurre egiteko proiektu txiki eta handi guztiak erakustea. Eta lortu dugu. Nafarroan dauden proiektuak ezagutu ditugu. Asko ari dira garatzen jada jendartea iraultzeko ikuspegiarekin.

Alternatibak martxan dira?

Bai. Lortu dugu erakustea badirela aukerak burujabetzaren bidean urratsak egiteko, modu kolektiboan antolatuz, herritarrei lehentasuna emanez eta proiektuak adostasunetik garatuz. Hori egon da Iruñean. Gainera, Alternatiben Herriak argi utzi du kontua ez dela bakarrik agertzea, erakusleiho batean balira bezala, baizik eta erakustea egingarriak direla proiektu horiek guztiak.

Maila txikiko proiektu horiek zabaltzea eta orokortzea da koska?

Bai. Hilabeteotan behin baino gehiagotan esan dugu alternatibaz osatutako su txiki asko daudela Euskal Herrian, eta kontua dela su txiki horiek guztiak saretzea, ikusgarri bilakatzea, balioa ematea, su handi bilakatzeko.

Hamahiru konpromisok osatutako taula bat aurkeztu zenuten larunbatean, sare hori osatzeko.

Guk argi genuen larunbateko ekinaldiari nahi geniola nolabaiteko jarraipena eman. Gure arteko aliantzak indartzen jarraitu nahi dugu, eta, aldi berean, sortu nahi izan dugu tresna bat irudikatzeko badirela alternatibak kapitalismoaren aurrean, eta gure esku dagoela horiek garatzea. Tresna hori da sortu dugun konpromiso bilduma. Kapitalismoari eman nahi dizkiogun hamahiru kolpe dira. Baliatu nahi izan dugu larunbateko ekinaldia atxikimenduak jasotzen hasteko. Konpromiso zehatzak eskatu ditugu, adibidez, euskaraz bizitzeko, aniztasuna onartzeko edo energia berriztagarriak erabiltzeko. Konpromiso horiek hartu ahal izan zituzten larunbatean Iruñean izan zirenek; orain, asmoa da modu kolektibo batean ere bat egin ahal izatea konpromiso horiekin, elkarteen edo erakundeen bidez. Konpromiso horien bidez, burujabetza gauzatzeko modua badugula erakutsi nahi izan dugu. Finean, helburua da sistema iraultzea, burujabetasunetik.

Baionak antolatu zuen lehena, eta Bilbok bigarrena. Iruñekoa izan da hirugarren Alternatiben Herria. Sendotu da ekinaldia?

Nik esanen nuke baietz, ari garela bidean urratsak egiten, eta jendeak ahalduntzeko gero eta indar handiagoa duela. Subjektu pasibo izateari utzi nahi diogu, subjektu aktibo izateko. Alternatiben Herria mugarri izan da horretarako. Gero eta eragile gehiagok egin dute bat. Eta ez da hori bakarrik. Errotuz eta sendotuz doa. Eta aurrera begira ere ziur naiz urratsak egiten jarraituko duela.

Jendeak sinetsi du alternatibak garatzea bertze alternatibarik ez dagoela?

Bai, baina kontua da aldaketak errokoa behar duela. Proiektu asko daude, eta inportanteak dira, baina oso inportantea da, halaber, ulertzea saretu behar dugula burujabetzaren alde, proiektu oso bat garatu ahal izateko. Bestela, isolatuta egonen gara sistemak ezartzen dizkigun mugen eta oztopoen aurka.

Sistema horren indarra ez da nolanahikoa, ezta?

Hori da. Sistemak guk baino pisu handiagoa du, eta, aurre egiteko, behar dugu bat egin.

Alternatiben Herriak urratsak egiten jarraituko duela erran duzu. Orain zer?

Nik uste dut norbaitek hartuko duela guk utzitako lekukoa. Alternatiben Herriak aukerak zabaltzen ditu herri honek burujabetzaren ikuspegitik duen aberastasuna ikusarazteko.

Kattalin Barber

Aurtengo uztailaren 8an 40 urte beteko dira Espainiako Poliziak German Rodriguez hil zuela, Iruñeko sanferminetan; data hori gogoratu nahi du 78ko Sanferminak Gogoan plataformak, eta hainbat ekinaldi prestatu ditu orduko gertaeren memoria jorratzeko, hain zuzen ere. Ekinaldi horien barruan, 1978ko sanferminen inguruko eleberria eman du argitara Juan Retana idazleak (Lizarra, 1961), Pamiela argitaletxearekin: 22 de septiembre, San Fermín (Irailak 22, San Fermin) izena du lanak.

German Rodriguezen heriotzaren 40. urteurrena beteko da aurten. Data hori gogoan izan duzu eleberria argitaratzeko unea aukeratu duzunean?

Orain dela zazpi urte hasi nintzen eleberria idazten, eta, hainbat kontu direla medio, uste baino gehiago luzatu naiz prozesuan. Orain dela bi urte ia amaitua nuen, eta 78ko Sanferminak Gogoan plataformako kideekin batera erabaki genuen urteurrenaren harira argitaratzea. Liburu hau ez da jasotako enkargu bat, nire proiektu pertsonala baizik, baina hasieratik bat egin dut herri ekimenarekin, eta hasieratik izan dute liburuaren berri. Haiek eman dizkidate kontaktuak ikertzeko, adibidez. 1978ko sanferminak intentsitate handiz bizi izan nituen, eta horregatik eskaini nahi izan diet nire eleberria; era berean, izugarri pozik nago 78ko sanferminen inguruko ekinaldiak ni babestu nauelako.

Zer dela-eta erabaki zenuen 78ko sanferminei buruzko eleberri bat egitea?

Bitxia izan da. Ni 1979an hasi nintzen idazten, eta urtebete geroago Bilbon argitaratu nuen liburu bat. Oihartzun handia izan zuen, beste liburu batzuekin batera Bilboko alkateak su ematea agindu zuelako. Sanferminetako gertaerak eta urtebete geroago hasi nintzen idazten, baina asko kostatu zait konturatzea egun horietako lehen eskuko kalitatezko material narratibo handia nuela. Orain dela zazpi urte, trantsizioaren garaiari buruzko eleberri bat egin nahi nuen. Interes handiko etapa izan zela uste dut, Nafarroa oso leiala izan zelako 1936ko gerran frankismoarekin, eta, gero, berriz, probintzia gorri bat bihurtu zelako. Eskuin muturrarentzat oso deserosoa zen, eta egoera erabat konplexua zen. Hasieran, Montejurrak izan behar zuen abiapuntua, baina lagun batek sanferminei buruz egitea gomendatu zidan, eta orduan konturatu nintzen zer-nolako materiala nuen.

Fikzioa eta fikzioa ez dena bildu dituzu eleberrian. Zer da gehiago, sormena edo errealitatea idatzitakoa?

Fikziozko eleberria da, eta pertsonaia gehienak nik sortuak dira, baina gertatu zena kontatzen du liburuak, aldi berean. Ni fidela izaten saiatu naiz, eta ezin izan dut suspensea erabili. Haatik, jazotakoa ezagutzen ez duenak nobela suspensearekin irakurriko du, eta dena fikzioa dela uste izanen du. Sabadellen bizi naiz, eta hori gertatu da nire hango lagunekin, adibidez. Liburuko fikzioaren eta errealitatearen arteko harreman horri ohaidetza deitu diot nik, hain zuzen ere. Dakidan guztia kontatu dut, zehaztasunarekin, baina ez nekienean, asmatu egin dut.

Modu paraleloan garatzen diren bi istorio kontatzen dituzu: 1978ko istiluak eta jaiak.

Sanferminak bere horretan zer diren kontatu nahi nuen. Ernest Hemingwayk jaietako ikuspegi bat eman zuen, baina ni ez naiz ikuspegi horrekin identifikatzen, ezta gaur egun hedabideek sanferminei buruz ematen duten irudiarekin ere. Nire ikuspegitik sanferminak zer diren azaldu nahi izan dut; azken 40 urteotan aldaketarik gabe jarraitzen duen festaren esentziari buruz hitz egin nahi izan dut, hain zuzen ere. Kasu horretan, fikzioa da nagusi.

Horretarako, pertsonaiak erabili dituzu. Oso obra korala da?

Bai, ia 50 pertsonaia daude. Badaude benetakoak, German Rodriguez eta Avila komandantea, adibidez, baina pertsonaia gehienak nik asmatutakoak dira. Zailena Germanen pertsonaian sartzea izan da niretzat, baina uste dut lortu dudala tonu egokia. Baldintzazko perpausak erabili ditut horretarako, adibidez. Horrez gain, bere ezizena Garin erabili dut, pertsonaiaz aldentzeko. Horren bidez lortu dut kapitulu gogorrenak kontatzea.

Mario Gaviria berriki zendu den soziologoa ere agertzen da eleberrian. Zertarako erabili duzu pertsonaia?

Bere abizena ez da agertzen, baina argi dago bera dela. Mario Henri Lefebvre Frantziako soziologo ospetsuarekin dator sanferminetara. Jaien inguruko ikerketa soziologikoa egin nahi du, baina konturatzen da jaiak bizitzea eta jaiak ikertzea aldi berean oso zaila dela. Marioren bidez, soziologoa denez, orduko egoeraren berri ematen dut, eta sanferminetako kontu zehatzak azaltzen ditut. Testuingurua ematen laguntzen du Mariok.

Nola bizi izan zenituen zuk 1978ko sanferminak?

Liburuan agertzen naiz, eta nik bizitakoa kontatzen dut. Garai horretan Paulino Caballero kalean zegoen Roma kafetegian lanean ari nintzen, gobernu zibiletik 100 metro eskasera. 1978ko uztailaren 8an, gurea zero eremu bihurtu zen. Bataila bertan izan zen, eta manifestariak zein poliziak ingurutik zeuden. Ospitale moduko bat prestatu genuen ahal izan genuen bezala, eta jende asko etorri zen guregana. Ezki-lore infusiorik gabe gelditu ginen, eta momentu oso larriak bizi izan genituen. Zerbitzari batek une horiek guztiak nola bizi izan zituen kontatu dut liburuaren bidez.

Izenburuak, ordea, irailaren 22ari egiten dio erreferentzia. Zergatik?

Deigarria iruditu zitzaidan. 1978. urtean, jaiak eten ziren uztailaren 8an German Rodriguez hil zutelako. Sanfermin txikietan, berriz, benetako sanferminak izan genituen hiru egunez. Jendeak gogoa zuen, eta, horregatik, festari keinua egin nahi izan diot izenburuan.

Sabadellen bizi zara, Bartzelonako probintzian. Nafarroatik kanpo ezagutzen dira 1978ko gertaerak?

Ez, jendeak ez daki zer gertatu zen, are gutxiago ni baino gazteagoak direnek. Lagunei eman diet liburua irakur dezaten, eta erabat harrituta gelditu dira. Egia eta fikzioa ez dituzte bereizi, eta dena asmatutakoa zela uste zuten.

Balio dezake zure eleberriak ere memoria berreskuratzeko?

Bai. Gainera, nik dakidanez, ez dago gaiari buruzko eleberririk. Hutsunea betetzera dator, neurri batean, eta Euskal Herritik kanpo ere horretarako balio dezake, memoria lantzeko. Belaunaldi berrien artean ere 1978ko sanferminak ezagutzera emateko balio duela uste dut. Pozik nago izan duen harrerarekin, eta 78ko sanferminei buruzko herri ekinaldiko kideei esan nahi diet nahi duten moduan erabil dezaketela lana.