Hainbat aldiz jo du telefonoak Afan elkartearen egoitzan. Aurora Lozano presidenteak (Zamora, Espainia, 1944) erantzun ditu jasotako deiak. "Etorri nahi duzunean, eta gure gizarte langileak hartuko zaitu; informazioa eman, eta erabakiak hartzen lagunduko dizu", erran dio laguntza eske deitu duenari. Senarraren zaintzaile izan zen lau urtez, alzheimerrak jo zuenean. Bertze zaintzaileak laguntzea du orain helburu.

25 urte bete ditu elkarteak; nola sortu zen?

Vicente Madoz medikuak hitzaldi bat eman zuen, eta han bat egin zuten senideei proposatu zien elkartea sortzea. Gaixo alzheimerduna zuten zortzi familiak erronkari eutsi zioten, eta martxan jarri zuten elkartea. Batez ere, babesgabe zirelako. Administrazioaren babesik gabe. Bat egitea erabaki zuten, elkarri laguntzeko.

Zu ere bazara alzheimerra duen pertsona baten senidea?

Nire senarra jo zuen gaixotasun horrek. Lau urtez izan nintzen haren zaintzaile, hil zen arte. Diagnostikoa jaso eta gero, elkarteko kide egin nintzen. Senarra hil zenean, depresioak jota gelditu nintzen. Orduan jakin nuen Afanek boluntarioak prestatzeko ikastaroa egin behar zuela, eta izena ematea erabaki nuen. Hamar urtez izan naiz boluntario.

Bertze zaintzaileak laguntzeko?

Bai. Ni bakarrik nengoen senarra zaintzen. Badakit zer den hori. Gaixotasunak erabat harrapatzen zaitu. Egoera berean ziren hainbat familiarekin aritu naiz boluntario lanetan. Administrazioak ez ditu dauden beharrak asetzen; laguntza handia behar da, eta ez du ematen.

Zer behar da?

Gaur egun, alzheimerra duen pertsona baten familiak bere kabuz aurre egin behar dio gaixotasunari. Eguneko zentro bat bada, baina tokia mugatua da, eta ez ditu dauden behar guztiak asetzen. Iruñean eta Tuteran egoera zaila bada, are zailagoa landa eremuko herrietan. Guk herrialdeko zazpi herritan ditugu taldeak, Iruñetik kanpo ere laguntza eskaintzea badelako gure helburua. Familiak diagnostikoa jasotzen duenean, informazioa behar du. Une hori hagitz gogorra da, eta funtsezkoa da laguntza jasotzea. Kasu gehienetan horrek huts egiten du. Sendabiderik ez duen gaixotasun bat dela erraten dizute, eta aurrera egin behar duzu, zeure kabuz. Nik uste dut horrek baduela zerikusirik inbertsio eskasarekin.

Sendabiderik gabeko gaitza izateak?

Bai. Uste dut ez dela egiten egin beharko litzatekeen inbertsioa arrazoi horregatik. Nik esperientzia hori izan nuen. Badira botiken bidezko terapiak, bai eta bertze motatako terapiak ere. Nik ordaindu behar izan nituen senarrak jaso zituenak; bertzela ez genuen deus.

Egoerak okerrera eginen omen du.

Adituek diote gero eta jende gehiagok izanen duela gaitza. Ikusten ari gara, gainera, gero eta jende gazteagoak sufritzen duela eritasun hori. Zerbait egin beharko da. Gaixotasun hagitz gogorra da hau; familia txikitu egiten du.

Familiaren egiturari eragiten dio?

Familiaren egituran eragina izatea ez da txarra, horrek erran nahi duelako kide guztiek hartu dutela haien gain gaixoaren zaintza. Arazoa da egiturak bere horretan jarraitu, eta zaintzaren ardura pertsona bakarrak hartzea bere gain. Egoera hori hagitz zaila eta gogorra da.

Zaintzailea gaixo bilaka daiteke?

Hala gertatzen da. Zaintzaileak arazo fisikoak izaten ditu, laguntzeko gai ez den pertsona bat mugitu behar izaten duelako; bai eta psikologikoak ere; finean, maite duzun horren agoniaren lekuko zara. Eta hiltzen denean, hutsik sentitzen zara. Kolpe latza da.

Arazo horien zama arintzea da zuen helburua?

Bai. Gure helburua da zaintzailea zaintzea; behar duen laguntza ematea. Psikologo bat eta gizarte langile bat ditugu lantaldean. Mota askotako arazoak sortzen dira, eta zaintzaileak laguntza eta aholkua behar izaten ditu. Ez bakarrik arazo fisiko edo psikologiko horiei aurre egiteko; arazo juridikoak eta ekonomikoak ere sortzen dira. Juridikoak, adibidez, gaixoa bere kabuz erabakitzeko gai ez delako jada; eta ekonomikoak, berriz, gaixotasun hau izugarri garestia delako.

Arazo ikusezinak dira horiek, neurri batean?

Bai. Nik uste dut familia osoa hartu behar dela kontuan; administrazioak familia osoari eman beharko liokeela babesa. Orain arte, anitz edo gutxi, gaixotasunari aurre egiteko terapien arloan egin da ikerketa; baina bada jorratu beharreko bertze esparru bat, nire ustez, eta hori da ikerketa sozialarena. Gaixotasunak lotuta dauzkan alderdi guztiak eta izan ditzakeen ondorio guztiak ikertu beharko lituzkete.

Zenbat pertsonari eragiten die eritasunak Nafarroan?

10.000 ingururi. Datu zehatzik ez dago, hala ere. Eta horixe eskatu nahi diogu gobernuari, egin dezala alzheimerra dutenen errolda.

Ez da zuen eskaera bakarra.

Ez. Hamaika ditugu, bertzeak bertze, neurologoak diagnostikoa egiten duenean psikologoak edo erizain espezializatuak laguntzea familia; dementzien unitatea sortzea; eta onartzea osasunaren aldetik arriskuko lana dela zaintzailearena.

"Segurtasunik ez da". Horixe nabarmendu du Galipentzuko alkate Karmele Irigibelek (Galipentzu, 1951). Esako paretatik behera da herri hori, urtegiko magaletako lur mugimenduen mehatxupean. Sorterrian lasai bizitzeko eskubidea aldarrikatu du.

Duela bi aste, Esako urtegia handitzeko lanen batzordeak bilera egin zuen, baina ez zizuten parte hartzen utzi. Zergatik?

Urtegia handitzeko obren aurka agertu delako gure herria. Batzorde hori ez dakigu nondik atera den, baina argi gelditu da bilera egin zuela Ebroko Ur Konfederazioaren mezua zabaltzeko: obrak aurrera jarraitzen duela, eta urtegia segurua dela errateko, alegia. Proiektuaren aldekoen babesa berresteko ekitaldia izan zen konfederazioarentzat.

Segurtasunaren mezu hori sinisten duzu zuk?

Ez. Hainbat adituk erran dutelako ez dela segurua, eta herritarrok ere zuzenean ikusi ahal izan ditugulako Esako magaletan agertu diren pitzadurak eta arrakalak. Zer gertatu zen Esan? Urbanizazioa hustu behar izan zuten lur mugimendu baten ondorioz. Segurua zela erraten jarraitu zuten, baina azkenean etxe horiek desjabetu egin dituzte. Arazoak begi bistakoak dira.

Sortu berri duten batzorde hori Ebroko Ur Konfederazioaren oraingo presidente Raimundo Lafuenteren ekimenez egin dutela uste duzu?

Ezin dugu ahaztu Lafuente zela Esa handitzeko lanen zuzendari. Aurreko presidentearekin ez zen inoiz halako bilerarik egin. Uste dut batzordea osatu dutela proiektu horrekin kontent direnen babesari eusteko. Engainatu dituzte, nire ustez; ureztatzaileek uste dute, adibidez, Esa handituta behar duten ura izanen dutela. Baina ez dituzte hainbat adituk mahai gainean jarri dituzten alternatibak aztertu ere egin nahi. Merkeagoak dira, eraginkorragoak, eta kalte gutxiago eraginen liokete ingurumenari. Baina ez dute horretaz ohartu nahi.

Segurtasun arazoez ere ez?

Ez diete alternatibei so egin nahi. Eta gu gaude erdian. Presatik behera bizi garen herriok bizi gara urtegia handitzeko lanek eragiten duten arriskuarekin. Presatik gora, berriz, sekulakoa da proiektuak ingurumenean eragin duen kaltea. Artiedan izan nintzen lehengoan, eta etsita itzuli nintzen handik. Artadiak txikitu dituzte.

Itoizko urtegia egiten ari zirenean sortu zuten proiektu haren aldeko Uraren Plataforma. Haren antza du Esako batzordeak?

Ekartzen dit gogora, bai, Itoitzen gertatu zena. Plataforma hori, bai eta sortu zuten Itoizko Urtegia-Nafarroako Ubidea Fundazioa ere. Udalei sariak ematen zizkien fundazioak, haien babesaren truke. Orain sortu duten batzorde hau antzekoa dela iruditzen zait. Batere argia ez den modu batez betikoei egin nahi die mesede.

Haiei mesede; kontra zaretenoi?

Atzera egin dezagun lortu nahi dute. Etxean nahi gaituzte herritarrak. Ez dute udalon eta herritarron oposiziorik nahi. Kontuan hartu beharko lukete Nafarroako Gobernua babesten duten taldeak ere urtegiaren aurka agertu zirela, hauteskundeen aurretik. Eta batzordearen bileran ere, entzun behar izan zituen Ebroko Ur Konfederazioak kontrako ahotsak. Ez zuten dena alde izan. Zaragozako Udaleko zinegotzi Teresa Artigas, adibidez, kontra agertu zen. Zalantzak agerikoak dira.

Nola bizi duzue, paretatik behera, egoera hori?

Ez gaude lasai. Eta zaharrak, batez ere, beldur dira. Gerta daitekeenaren beldur. Inor ez dago lasai. Denok bizi gara kezka horrekin. Larrialdi plana badugu, baina hori ez da konponbidea. Herria hustu beharko genuke, zerbait gertatuz gero, eta herritarrak Galipentzuko goiko aldera eraman.

Herria bitan zatituta dago, ezta?

Galipentzuk bi herrigune ditu, bai, bata bertzetik sei kilometro ingurura. Herri zaharra goian dago; eta berria, nolabait erranda, ibarbidean, ibaitik hurbil. Alde horri eraginen lioke Esan gerta daitekeenak.

Larrialdi plana udalak prestatu du?

Bai, udalon ardura da. Kontua litzateke herritarrak goiko aldera eramatea. Talde bat osatu dugu, zeregin horretarako. Herrian 115 pertsona inguru daude erroldatuta. Zenbaitek Iruñean egiten dute lan. Egoera, beraz, ezberdina litzateke egun batean edo bertzean, baina uste dugu 60 pertsona inguru mugitu beharko genituzkeela.

Eta zer epe izanen zenukete hori egiteko?

Ordubete inguru, konfederazioak berak, eta Esa + Ez Lanak Gelditu taldearekin ari diren geologoek egindako txostenen arabera. Tristea da. Ni solidarioa naiz. Baina ez zait ongi iruditzen ustezko elkartasun hori eskatzea, betikoei mesede egiteko. Are gutxiago gure segurtasuna badago jokoan. Eta kasu honetan hori gertatzen ari da.

Zein neurritan baldintzatzen dute Esa handitzeko lanek zuen egunerokoa?

Guri lanek ez digute eragiten. Guri eragiten digu segurtasun ezak. Galipentzuk bi arazo nagusi ditu; bat da Esa, eta bertzea Itoitz. Itoitzen zerbait gertatuko balitz, guri eraginen liguke.

Itoizko segurtasun arazoez gutxi hitz egiten da jada, ordea.

Bai, baina mehatxuak hor jarraitzen du. Ezin dute ziurtatu deus gertatuko ez denik. Baina hori da zabaltzen duten mezua. Eta gertatzen bada? Badira hainbat kasu: Biescas; Tousko presa, Vajontekoa, Italian...

Joan al da jendea herritik, beldurrez?

Gertatzen da aurrera egin bertze erremediorik ez dugula. Borrokan jarraituko dugula argi dugu, eta gure herrian bizi nahi dugula ere bai. Orain, bikote gazte batek landa hotela zabalduko du herrian. Arrisku bat da? bai. Baina aurrera egiten ez badugu, desagertuko gara.

Nafarroako Gobernuak proiektua gelditzeko zerbait egin dezakeela uste duzu?

Presioa egin beharko luke, handitzea bertan behera uzteko. Segurtasunik ez dagoelako.

Herritarren segurtasuna gai erabilgarria izan ohi da alderdi politikoentzat, Lohitzune Zuloaga (Errenteria, Gipuzkoa, 1981) NUPeko irakasleak dioenez. Zigorrak gogortuz erantzun ohi zaio gaiari, baina dioenez, "polizia eta kartzela neurri gehiago jartzea" ez da delinkuentzia ezabatzeko bidea. El espejismo de la seguridad ciudadana liburuan jaso ditu gogoetak. Asteazkenean aurkeztu zuen lana, Iruñeko Katakraken.

Europako Zigor Koderik gogorrenetakoa du Espainiako Estatuak. Zein da horren arrazoia?

Liburu osoa behar izan dut hori azaltzeko, baina, laburbilduz, juristen analisietatik atera dut ondorio hori. Ni soziologoa naiz, eta, beraz, egoera horretara nola iritsi garen nahi izan dut aztertu; ez hainbeste araua bera, baizik eta hura lagundu duen testuinguru soziopolitikoa. Alderdi politikoek interesa izan dute herritarren segurtasuna agenda politiko eta mediatikoan arazo gisa sartzeko. Badirudi kriminaltasunarekin lotutako arazoak konpontzeko modu bakarra Zigor Kodea gogortzea dela. Kriminaltasunaren fenomenoaren bertsio sinplista horren ondorioz, segurtasunaren gaia mahai gainean jarri den bakoitzean gogortu da Zigor Kodea, kontuan hartu gabe 30 erreforma baino gehiago egin direla 1995ean onartu zenetik.

Salatu duzu erreforma gehienek ez dutela justifikaziorik izan.

Bai, aurreko erreformen premisa berdinetan oinarritzen direlako, askotan denborarik ere eman gabe emaitzak ikusteko. Nahiz eta badakigun zeintzuk liratekeen emaitzak: zigorrak gogortzea ez da delinkuentziarekin lotutako arazoak konpontzeko bidea.

Ez dira modu berean zigortzen delitu guztiak. Neurtzeko bi modu erabiltzen al dira?

Bai, baita askoz gehiago ere. Zigor kodeak ez ditu intentsitate berarekin zigortzen delitu mota guztiak. Bereziki delitu multzo bat zigortzera mugatu da, nik hiru motatan laburbilduko nukeena: Zigor Kodea erreformatzeko terrorismoa, delitu txikiak eta sexu delituekin lotutako zigorrak gogortzeko beharra justifikatu da. Hiru arlo horietan Zigor Kodea erreformatzeko izandako interesa ez dugu ikusi, adibidez, ustelkeria delituetan. Kasu horiek penalki jarraitzea saihestu ohi dute.

Zergatik?

Zigor Kodea ez delako gauza jainkotiar edo gauza natural bat. Eraikuntza soziala da, akordio bat, gure gizartean eragin handiena duten talde hainbaten artean egindako akordio bat.

Esan ohi da legea egiten duenak egiten duela tranpa ere.

Bai, gutxi gorabehera hala da. Eraikuntza soziala da, eta interes jakin batzuk daude ordezkatuta. Norberak ez du bere buruaren kontrako legerik egiten.

Zigorrak gogortzeko egiten den ahalegina egiten al da delituak prebenitzeko?

Ez. Oro har, ulertzen da delinkuentziari aurre egiteak polizia gehiago eta kartzela neurri gehiago izatea dakarrela. Europako hainbat estatutan kartzelatze tasa txikiagoak dituzte, kriminaltasun tasak altuagoak izanda ere. Nola azaltzen da hori? Bada, kartzela ez diren neurri alternatiboak dituztelako. Asmoa ez da delitugileak zentro batean itxita betetzea zigorra, baizik eta beste modu bateko estrategiak eta programak garatzea. Asko hitz egiten da prebentzioaz, baina gero ez da deus egiten. Esan dezagun zernahitarako aipatzen dela prebentzioa. Diskurtsoetan oso ongi geratzen da, baina ez dago estrategiarik delinkuentzia prebenitzeko.

Zer egiteko dute komunikabideek gai honetan?

Ikerketa abiatzerakoan, aztertu nahi izan nuen zer faktorek izan duten eragina mota honetako etengabeko erreformak bultzatzeko. Beti bota izan diegu errua hedabideei, beldurra zabaltzearen erantzule direlakoan. Baina, egia esan, legeak ez dira hainbeste egiten hedabideetako tituluen arabera, baizik eta alderdien interesen arabera, tituluak sortzeko. Horrek ez du esan nahi hedabideek ez dutenik garrantzirik. Badute, eta handia, agenda eratzen dutelako, eta testuinguru egokia sortzen dutelako alderdien mezuak sinesgarriak izan daitezen iritzi publikoaren begietara.

Botereari interesatzen al zaio segurtasun falta sumatzea?

Ez dut uste hain makiavelikoak direnik. Ez dut uste segurtasun-falta giroa sortzea denik helburua, baina egia da interesatzen zaienean ateratzen dutela gaia; adibidez, beste gai batzuk saihestu nahi dituztenean. Iritzi publikoan ongi hartzen den gaia izaten da herritarren segurtasunarena. Noiznahi erabiltzen dute gai hori, eta etekin handia ematen ohi die.

Parisko atentatuek berriz ere jarri dute mahai gainean segurtasunaren gaia. Zenbateraino baliatzen dira halako gertakariak zigorrak gogortzeko?

Zigor Kodearen erreformak nahaste-borrastea dira orotariko delituetarako. Beste kontu bat da paketea nola saltzen den. Eta, askotan, terrorismoarena izaten da amua zigorren gogortzea aurkezteko. Terrorismo delituen zigorrak gogortuko direla esaten dute, baina gero paketeak denetarik dakar. Beraz, ez dakit zer pasatuko den, baina ez nintzateke harrituko Espainiako legealdi berrian ere beste erreforma bat aurkeztuko balute eta, nazioarteko terrorismoaren gaia nola dagoen ikusita, hura baliatuko balute aldaketa justifikatzeko.

Zigorrik gabe, ezabatu daiteke delinkuentzia?

Erabat ezabatzea ezinezkoa da; beti izango da gutxieneko delinkuentzia, bizitza sozialarekin lotuta doalako. Beste gauza bat da neurri eraginkorragoak jar daitezkeela, prebentziozkoak, eta modu transbertsalean. Ez polizia ikuspegitik, baizik eta hezkuntzan, gizarte zerbitzuetan, ongizatean, biktimen eskubidean eta delitugilearen benetako gizarteratzean inbertituz.

Gailurrak, bailarak eta lagunak izaten ditu zain Koldo Aldazek, beti, Nepalen (Iruñea, 1956). Dozenaka aldiz joan da, mendiaz gozatzera, eta mendian lan egitera, gidaria baita. Nepalgo pobrezia ikusi du aurrez aurre, eta, hango herria laguntzeko, Lukla-Lodge fundazioa sortu zuen, duela hainbat urte. Udaberrirako ari da hurrengo bidaia prestatzen. Bidaia solidarioa izanen da.

Nolakoa izan zen Nepalera joan zinen lehen aldi hura?

Indiatik joan nintzen Nepalera lehenengo aldiz, 1983 edo 1984an. Indiara espedizio batera joan ginen, eta, itzuli baino lehen, Nepal ezagutzea erabaki genuen. Katmandu, orduan, toki mitikoa zen. Turismoa urte gutxi lehenago hasi zen hara joaten.

Zer sentitu zenuen?

Orduan dena nahiko bukolikoa zen, oraindik ere. Antzinako giroa zegoen, adibidez, Katmandun. Musikariak aritzen ziren hainbat auzotako izkinetan, musika tradizionala jotzen. Erdi Aroko hiria ematen zuen. Ederra zen. Ez zuen zer ikustekorik oraingo giroarekin.

Anitz aldatu da?

Bai. Mendiz inguratutako herria da Nepal. Ia ez dago errepiderik. Jendea mendiko herrixketan bizi da, eta oinez mugitzen da toki batetik bertzera. Turista gehienak mendiren bat igotzera edo trekking egitera joaten dira harat. Turismo mota horrek ekarri du hotelak eta aterpeak egitea, eta, noski, horrek izan du eragina herriko egunerokoan.

Mendizaleen artean ere gertatu dira aldaketak?

Bai. Lehen, jende hagitz gaztea joaten zen, abenturazalea. Orain, ezberdina da giroa. Orain, Nepal mundu guztiarentzako toki bilakatu da.

Aldatu da mendia ulertzeko modua?

Trekking jarduerak ez dira anitz aldatu, baina mendi garaiak menpean hartzeko espedizioak, berriz, bai. Erabat. Orain zinemetan ikus daitekeen Everest filmak balio digu gertatzen dena ulertzeko. Munduko mendirik garaiena da Everest, eta espedizio komertzial batean batere esperientziarik ez duen jendea joan daiteke. 2000. urtean Everestera joan nintzen, eta han bazen kranpoiak nola jarri ez zekien jendea. Nik ikusi nuen hori. Beheko kanpalekuan ari ziren kranpoak nola jarri ikasten. Hori ikaragarria da. Gu Himalaiara joaten hasi ginen garaian pentsaezina zen hori gertatzea. Orduan Himalaiara onenak bakarrik joaten ziren, esperientzia handiko mendizaleak.

Orain dirua duen edozeinek du 8.000 metroko mendi bat igotzeko aukera?

Dirua ez da inportanteena, ilusioz eta gogoz gauza handiak lor daitezkeelako. Baina egia da dirua duenak, gaur egun, baduela aukera Everest igotzeko. Ordaindu, eta gailurreraino ere eramaten dituzte. Xerpek eramaten diete dena. Bai eta oxigenoa ere. Botila aldatu ere egiten diete.

Zer deritzozu zuk horri?

Bertze hainbat arlotan gertatzen dena gertatzen da mendian ere; jarduera erabat komertziala bilakatzen denean, bere funtsa galtzen du. Argi dago hori ez dela jada kirol jarduera bat. Horrek, kirol erronkaren ikuspuntutik, ez du inolako zentzurik. Egia da lehen ere erabiltzen zela oxigenoa, baina baliatzen zen bertzelako baliabideak eskasak zirelako. Gaur egun, adibidez, bada xerpa talde bat izotz handiko zatira joan, eta mendizaleentzat prest uzten duena. Eskalak eta sokak jartzen dituzte mendizaleen lana errazteko. Himalaiako doktore erraten diete xerpa horiei. Lehen horrelakorik ez zen.

Zer harremana dago mendizaleen eta xerpen artean?

Xerpak dira Nepalgo heroiak. Guk egin nahi ez dugun lana egiten dute haiek. Han jaio dira, eta erraztasun handiagoa dute, noski, egokitzeko. Bertze lan aukerarik ere ez dute. Zamaketari edo gidari izatea. Ingelesez ez dakienak, adibidez, zaila du gidari bilakatzea, eta zamaketari lana du irtenbide bakarra. Ez dut egoki ikusten, hala ere, 12 edo 13 urteko haurrak erabiltzea zamaketari gisa. Eta gertatzen da hori. Nahiko ohikoa da. Ez baitute bertze lanik. Protestak ere izan dira; Everesten, adibidez, egon zen elur-jausi handi haren ondotik, xerpek salatu zuten agentziek egiten zizkieten aseguruen baldintzak ez zirela onak. Eta gailur garaienetan aritzen diren xerpak dira, hain zuzen, hobekien kobratzen dutenak. Are okerragoa da zamaketarien egoera. Bada egoera hori hobetzeko interesa. Gobernua ere ari da urratsak egiten.

Menditik kanpo, nolakoa da Nepal?

Trekking egiteko ibilbide batetik gertu diren mendiko herrixketan turismoa da jarduera nagusia. Bakoitzak ahal duena egiten du turismo horri etekina ateratzeko. Turismoa, finean, diru sarrera nagusia da Nepalen, nazioarteko laguntzaren ondotik. Herri izugarri pobrea da. Bakartuta bizi diren herrixketan, turismoarekin hartu-emanik ez dutenetan, nekazaritzari eta abeltzaintzari esker bizi dira. Horiek dira mendiko herrixketako populazioaren %80 edo. Bizimodu latza da, baina duina.

Eta hirietan?

Bertzelakoa da giroa hango hiri apurretan. Miseria nabarmena da, eta pobrezia, begi bistakoa.

Horrek bultzatu zintuen Lukla-Lodge izeneko fundazioa sortzera?

Lukla izeneko herri horretako xerpa familia bat ezagutu eta gero sortu zen asmo hori. Pasang izeneko haurrak amarekin joan nahi zuen, baina ez nion utzi. 12 urte zituen. Espedizioa amaituta, Pasang Iruñera ekarri nuen. Hamar urtez egon da gure etxera etortzen. Orain gidaria da bera. Kontua da Pasang ezagutu eta gero haren familia laguntzeko aterpea eraiki genuela haien lurretan. Haientzat, eta inguruko bertze herritarrentzat ere bai. Ingelesa irakasteko tailerrak eta gisakoak egitea zen asmoa. Baina bertan behera gelditu da, oraingoz, egoeraren larritasunak bultzatuta.

Nepalen gertatutako lurrikaren ondorioz?

Hala da. Zorionez, aterpea zutik da, baina inguruko bertze etxe anitz behera erori dira. Eta herrixkak berreraikitzen laguntzen ari gara. Gure fundazioaren bidez jasotzen dugun euro bakoitza zuzenean doa Nepalera. Guk bertzelako gasturik ez dugu. Datorren udaberrirako, gainera, trekking solidario bat antolatzen ari naiz. Asmoa da nire gidari lana doan eskaintzea. Norberak ordainduko du bere bidaia eta aterpeko gastua. Turismoa da haien jarduera nagusia, eta sustatu egin behar dugu.

Baztan Ikastolak 45 urte bete ditu aurten, eta ospakizunetan murgiltzeko opari ederra jaso du, Nafarroa Oinez Elizondon eginen baita igande honetan. Ez da lehen aldia, ordea. Izan ere, 1982an, jaialdia jaio berria zenean, Baztan Ikastolari egokitu zitzaion festa antolatzea. Ordurako sei urte zeramatzan Mari Paz Goñik (Lekaroz, 1956) Haur Hezkuntzako irakasle gisa, eta oraindik hor jarraitzen du, bizitza osoko proiektu bat aitzinera eramaten.

Nola gogoratzen duzu hasiera hura?

Kontent nintzen, urduri, emozio handiarekin. Halere, gogoan daukat egunak arras luzeak egiten zitzaizkigula. Orain berehala pasatzen dira, baliabide anitz ditugulako haurrekin egoteko, baina garai hartan dena berria zenez, gehiago kostatzen zen. Hasmenta guztiak bezala, gogorra izan zen.

1981ean izan zen lehen Nafarroa Oinez; Baztan Ikastolak antolatu zuen bigarrena. Zer zulo zituen?

Jaialdiarekin batera, ikastola ere sortu berria zen ia. Bertze toki gehienetan bezala, hemen ere egoitza kaskarrak genituen, zaharrak ziren, eta horiek berritzeko dirua behar genuen. Lekua ere eskas genuen, txiki gelditzen ari zen. Horiek izan ziren helburu nagusiak. Denborarekin egoitzak tokiz ere aldatu ditugu.

Nolakoa izan zen 1982ko Oinez-en antolakuntza prozesua?

Oraingoa baino anitzez ere xumeagoa izan zen ordukoa. Uztail erdialdean izan zen, eta apiril aldera hasi ginen prestatzen. Lauzpabost hilabetean lotu behar izan genuen guztia, eta orain urtebete baino gehiago behar da jaialdi osoa antolatzeko. Hor aldaketa izugarria dago.

Helmuga ere ez zenuten hain urrun jarriko, akaso.

Ez. Ez genuen espero lortu genuen dirutza lortzea. Orain ez litzateke deus ere izanen, baina horri esker, Haur Hezkuntzako egoitza berritu genuen, eta hori izugarrizko lorpena izan zen.

Nolakoak ziren garai hartako eskolak?

Ez genituen baldintza onak. Gehiena ahoz irakasten genuen, kantuen bidez eta. Haurrek ia ez zuten materialik: papera, margoak, joko batzuk eta gutxi gehiago. Orduan txotxongilo ugari egiten zen, antzerki anitz egiten genituen. Hori zen eguna pasatzeko modua. Merkatuan ere ez zegoen ia materialik, eta guk sortu behar genituen, handik eta hemendik bildu, kopiak egin, eta horrela.

Ikastolaren azpiegituretan hobekuntzak egiteak jendea erakarri zuen?

Indarra behintzat eman zigun. Garai hartan kezka handia zegoen. Kartillak ere ez ziren ikastolan bertan sinatzen, bertze eskoletan egin behar genituen. Maiz entzuten genituen zalantzak: "Zer eginen duzue hor? Hori ez da legala izanen, ikasketek ez dute balioko...". Baina pixkanaka indarra hartzen hasi ginen, eta jendeak ikusi zuen ez zela hain arriskutsua ikastolan ikastea.

Testuinguru horretan, bi oin aukeratu zenituzten Oinez-en logotiporako.

Garai hartan euskara arras gutxi erabiltzen zen hemen. Horri buelta eman nahi genion, bi oin horiek adierazten zuten moduan: pauso horiek markatzen zuten nolabait poliki-poliki, pausoz pauso, urratsez urrats aurrera eginen genuela. Lan handia egin bada ere, oraindik euskararen berreskurapenean eta mantentzean zeregin handia dago.

Hori dela eta, aurtengo logotipoa ere oin bat da.

Bai, Zangotxo. 1982ko Nafarroa Oinez harekin lotura egin nahi izan dugu, garai hartan genuen filosofiarekin jarraitzen dugula adierazteko. Euskararen eta euskal kulturaren bidean jarraitzen dugu, eta hala jarraituko dugu pausoak emanez.

Hama... bortz, ama... bat. Zergatik?

Ongi begiratzen baduzu, ikusiko duzu oinean hamabortz orban daudela. Zergatik hamabortz? 2015ean gaude, Nafarroan hamabortz ikastola daude, eta Baztanen hamabortz herri daude. Guztiak irudikatu nahi izan ditugu logoan. Ama, aldiz, bakarra; denon ama euskara da, gure hizkuntza, denon hizkuntza. Amei omenaldi bat ere egin nahi izan diegu, beraiek indar handia izan dutelako hizkuntzaren transmisioan.

Zer aldatu da ikastolan?

Ikastola hobetuz joan da; bai hezkuntzan, bai harremanetan, bai elkarbizitzan. Baliabide gehiago daude orain, prestakuntza gehiago ditugu irakasleok... Hori dela medio, urtero-urtero zerbait berritzen da, baina beti bidea aurkitzen saiatzen gara. Gure kultura, gure ohiturak, gure hizkuntza... beti presente eta beti aitzinean dauzkagu. Horren alde eginen dugu beti; gure proiektuaren muina dira.

Baina oraindik badago zer konpondu ikastolan.

Bai. Horretara bideratu nahi dugu Oinez-etik ateratako dirua. Egoitzak nahiko handiak izan arren, zaharkituta geratu dira. Haur Hezkuntzan sabaia goratu nahi da, zorua aldatu eta isolamendua hobetu. Gela batzuk txikiak gelditu dira, gainera. Horrez gain, parkeko lurra moldatu nahi dugu, euria egitean lohiz betetzen baita. Lehen Hezkuntzari dagokionez, patioa estali nahi dugu, eta isolamendua hobetu.

Ia 40 ikasturtez egon zara ikastolan; ez da makala gero.

Bada zerbait, bai. Hasi nintzenean 20 urte nituen, pentsa! Baina ez naiz hainbertze iraun duen bakarra. Igande goizean zinta mozterakoan bederatzi irakasle omenduko gaituzte. Guztiok gure bizitza hor egin dugu, ia-ia. Horietatik lau erretiratuta daude, eta bertze bortz oraindik lanean ari gara. Baztan Ikastola sortu zenetik edo ia hastapenetik gaude hor omendutakoak.

Zer eman dizu zuri Baztan Ikastolak urte hauetan guztietan?

Nire bizitzako zati handi bat hartzen du ikastolak. Langile anitz lantokira joan, lana egin eta bertzerik gabe bueltatzen dira etxera. Guretzat ikastola bertze zerbait da; gurea den proiektu bat, bizitzeko era bat. Nik behintzat hala bizi izan dut hasieratik. Gurea den zerbait aitzinerat eramaten saiatu gara, horrek dakartzan momentu on eta txar guztiekin.

Zer espero duzu iganderako?

Batez ere, eguraldi ona egitea eta jendea etortzea. Egun borobila ateratzea gustatuko litzaidake, lanean aritu diren horiek guztiek merezi baitute sari hori. Eguna pasatzeko gogoa ere izanen dute askok, atseden pixka bat hartzeko. Aurtengo Oinez-eko azken urratsak hurrengo egunean eginen ditugu, halere, guztia bildu eta garbitu behar dugulako, baina hori ere gustura eginen dugu.

Aurrerantzean, nolako ikastola irudikatzen duzu?

Niri gustatuko litzaidake familia handi bat bezala jarraitzea, eta partaide guztiek —haurrek, irakasleek zein gurasoek— giro goxo eta elkarlanean gure helburuak aitzinerat eramaten segitzea, izan garenetik harago joanez.

"Instituzioen sakratutasuna" apurtu nahi du Sabino Kuadrak (Amurrio, 1949). Horretarako izan dira azken legealdian ezagun egin duten diskurtso eta keinuak. Joan den astean, tribunatik kanporatu zuen Espainiako Kongresuko presidenteak, konstituzioaren orriak mozteko keinua ez zuelako zuzendu nahi izan. Lasai mintzo da, halere.

Zigorrik espero al duzu?

Espero dut Kongresuko mahaian zentzutasuna nagusitzea eta, alde horretatik, zigorrik ez izatea. Hasieran Kongresuko presidenteak ez zidan kargu hartu, eta, gerora, hitzez zigortu ninduenean, amaitutzat eman zuen gaia. Kontua da hooligan konstituzionalistek mendi bat egin dutela harea ale batetik. Horretan dihardute.

Konstituzioaren orriak moztea iraina izan zela diote.

Nik konstituzioaren hiru artikuluri dagozkion orriak moztu nituen, baina konstituzio horrek, haien konstituzioak, askoz orri gehiago ditu moztuak. Adibidez, lanerako eskubideari dagokion 35. artikuluarena, etxebizitza eskubideari dagokion 47. artikuluarena eta pentsio duinei erreferentzia egiten dien 50. artikuluarena. Porru eginda dago konstituzio hori; erabat hipokrita da. Hori da benetako iraina, eta hortik datoz lau milioi eta erdi langabe —erdiak inolako laguntzarik jaso gabe—, nahikoak ez diren pentsioak dituzten bederatzi milioi pentsiodun eta etxerik gabeko milioika pertsona. Hori da diputatuak kezkatu beharko lituzkeen iraina.

Ez da lehen aldia kargu hartzen dizutena.

Pare bat alditan kargu hartu didate, eta, oraingoan, tribunatik bota naute. Zergatik? Hipokrisiaren tenplua delako Kongresua. Aurrekoan, PPko eserlekuetatik "putaseme" eta "hiltzaile" oihuak entzun ziren. Beste batean, "puta" deitu zioten Onintza Enbeita nire kideari. Beste behin, tribunatik, hamaika aldiz jarraian deitu gintuzten "ETAren laguntzaile", bost minutuko hitzaldian. Delitu larri baten akusazioa da hori, baina, hala ere, ez zuten behin ere moztu pertsona hura. Liburu baten bi orri moztea hori guztia baino larriagoa al da? Nik ezetz uste dut. Hitzaldi erabat politiko bati laguntzen dion keinua da, eta hala ulertu behar da, adierazpen askatasunaren barruan.

Ezagunak egin dira zure keinu eta diskurtsoak. Ohiko formak hautsi dituzu, nolabait.

Instituzioen sakratutasuna apurtu beharko genuke, behi sakratu gisara eraikita baitaude. Gizakion ondorio gisa ulertu beharko genituzke, eta ez alderantziz, gizateriaren jatorria testu eta instituzio horietan balego bezala. Horri guztiari buelta eman beharko genioke, eta jantziak, lengoaiak eta adierazpenak azpitik berreskuratu. Alde horretatik, ni naizena eta bozkatu nauen jendea dena islatzen saiatzen naiz. Baina badago beste kontu bat ere: nik 200 bat hitzaldi egin ditut Kongresuan, gehienak tribunan. 18 ordu inguru, orotara. Denbora horretan, bost alditan baino ez dut halako keinurik egin. Eta, hala ere, nigandik islatu duten irudia une horiei dagokiena da. Aberastasunaren banaketari buruzko nire hitzaldi batek milioi laurdenetik gora bisita izan zituen Youtuben, baina horretaz ez da hitz egiten. Nabarmenkeriaz kutsatutako irudia da zabaltzen dena. Ni txikitxoa naiz, pertsona normala, oso baketsua. Eta, halere, deabrutxo baten antzera erakusten naute.

Eroso sentitu al zara lau urte hauetan?

Amaiurren taldea bikaina izan da, eta eroso egon naiz alde horretatik. Baina baita ezeroso ere, ikusita Kongresua, PPren gehiengo osoarekin, iruzur handia dela. Adibiderako: estatuko aurrekontuetarako aurkeztutako emendakin zuzenketen hutsaren hurrena baino ez da onartu. Horrek erakusten du legealdian izandako joko politikoa, hutsa. PPk paretik kendu du dena. Askotan esaten dut Trentoko Kontzilioaren antzekoa izan dela hau, XVI. mendean loratzen hasia zen erreformari eta humanismoari aurre egin ziona. Legealdi hau ere, nolabait, kontrarreforma handia izan da. Lau urteko Trentoko Kontzilioa izan da.

Zer helburu zehaztu zenituzten orain dela lau urte?

Hiru helburu nagusi genituen. Lehenengoa, orduan Euskal Herrian abiatzen ari zen bake prozesuarekin lotutakoa; hura bultzatu nahi genuen. Bigarrenak erabakitzeko eskubidearekin zuen zerikusia. Espainiako Estatuan nazioek jasaten duten bazterketa eta zapalketa salatu nahi genuen. Hirugarrena gehiengo sozialak pairatzen ari ziren krisi ekonomiko eta sozialari zegokion. Bazen beste lerro bat ere: zubiak eraiki nahi genituen gainerako nazioetako indarrekin, eta baita estatuko ezkerreko indar politiko eta sozialekin ere.

Bistan da lehen helburuak, behintzat, ez direla bete.

Bai, bistan da. Horma ikaragarri bat topatu dugu aurrean. Bake prozesuari dagokionez, ez da aurrerapauso bakarra eman, ezta txikia ere. Kontrakoa, atzerapausoak eman dira: legez kanporatze gehiago izan dira, ehunka pertsona pasatu dira Auzitegi Nazionaletik, torturatu egiten da, preso politikoen aitortzan urratsik ez da egin, hurbiltzeaz zer esanik ez... Zero. Bigarrenik, arlo nazionalean, EAJren jarrera xuhurrak Euskal Herritik prozesu bat abiatzea galarazi du, estatuari erabakitze eskubidearen aitortza exijitzeko. Hala ere, ikusi dugu Kataluniako kasuan PPren gobernuak izan duen jarrera. Ezezkoa eta inposizioa izan da estatuaren erantzuna. Azkenik, arlo sozialean, bitarteko guztiak jarri dituzte krisiaren irteera Ibexeko 35en eta banku handien errailetik egiteko. Beraz, konkista materialei dagokienez, argi dago ez dugula bakar bat ere izan. Baina konkista politikoei dagokienez, uste dut gure paperak balio izan duela gure herriaren eskubideak ikusgarri egin eta otsoaren kobazuloan defendatzeko. Eta, bide horretan, aurrera egin dugu jende ezberdinarekin harremanak sendotzeko helburuan.

PPren hormaz mintzatu zara. Etsigarria behar du proposatutako ezer ez onartzeak.

Neurri batean bai. Egia da haien jarrera bortitzagoa izan dela gurekin, baina kontuan hartu talde bakar batek ere ez duela legealdi osoan ezer aurrera atera, UPNk salbu. Gurekin bazterketa handiagoa izan da, halere. Hasieratik talde propioa izateko eskubidea ukatu ziguten. Antzera hasi eta bukatu dugu; hasieran taldea ukatu ziguten, eta bukaeran hitzaldi bategatik zigortu nahi gaituzte. Eta erdian zer? Bada, gure mugitzeko eta hitz egiteko eskubidearen ukazio etengabea. Baina talde guztiek sufritu dute hori.

Zure hitzen arabera, "Espainiako Kongresua ez da euskal herritarron parlamentua". Eta, halere, han egon beharra al dago?

EH Bilduk antolatutako batzarretan ari da hori eztabaidatzen, egindakoa baloratzeko eta horren arabera estatuko instituzioetan parte hartzeko irizpideak zehazteko. Nire iritzia zera da: argi eta garbi dago materialki ez dugula ezer lortu, baina uste dut ikuspuntu politiko batetik esan dezakegula gure lana positiboa izan dela Euskal Herrian dauden arazoak mahai gainean jartzeko. Justizia ministroari zakar poltsa beltz bat eraman ahal izateak, une horretan 30 gazte torturak salatzen ari zirela esateko, oraindik indarrean dauden mota horretako basakerien aurkako salaketari indarra emateko balio du.

EH Bildu aurkezten bada, eta hala dirudi, han egongo al da Sabino Kuadra?

Nire asmoa da orain arte egindakoari jarraipenik ez ematea. Baina, tira, batzarrak egiten ari dira, eta, beraz, ikusiko dugu.

Kalean aktibista, eta instituzioan politikari. Biak izandakoa zara zu. Zein da formula, bi aldeak uztartzeko?

Funtsezkoena jendearekin harreman zuzena izatea da. Parlamentutik kanpo, lau urte hauetan 105 hitzaldi eman ditut, bai Euskal Herrian eta baita estatuko beste leku batzuetan ere. Egiten ari zarena kontatzeko modu zuzena da hori; egiten ari zaren horren inguruko iritziak entzuteko, eta, beharko balitz, mezuak moldatzeko. Harreman hori oso garrantzitsua da. EH Bilduk, Nafarroan behintzat, harreman zuzena izan du borroka sozial, feminista edo ekologista guztiekin. Horrek laguntzen du instituzioak irents ez gaitzan, gure bide orria guk geuk markatu ahal izateko. Hau da, ez dadila izan Kongresuko gai ordena gure jarduna zehazten duena, gizarteko borroka horiek baizik.

Aurreikuspenak betetzen badira, gehiengo osoa galduko du PPk hurrengo hauteskundeetan. Aldaketa politikoa dakar horrek ezinbestean?

Azken urteetan ezegonkortasuna izan da nagusi. Xake taulan hilabetez hilabete aldatu dira piezak, eta aldatzen ari dira. Bat-batean, Kataluniako hauteskundeak iristen dira, eta bakoitza bere tokian jartzen dute. Beraz, zaila da gertatuko denaz hitz egitea. Edonola, egia da bipartidismoa amaitutzat eman zela, baina hori ez dago hain argi. Sistemaren alderdiak gutxi mugitu dira. Baina egia da nazioetatik, Kataluniatik, Valentziatik, Galiziatik eta Euskal Herritik, mantentzen dela estatuarekiko pultsu hori, eta estatuan sortu den borroka soziala ere ez dela desagertu. Zer eragin izango du horrek hurrengo urteetan? Bada, ez dakit, baina espero dut maila politiko zein sozialean hainbat gauza desataskatu ahal izatea.

Espainiako ezkerrean sinisten al duzu? Hor dago Podemosen aukera...

Azken boladako eboluzioa ez da bereziki positiboa izan. Uste dut maila sozialean zein politikoan atzera egin duela. Maila sozialean, Podemosen inguruan egon zitezkeen hausturaren aldeko ideiak itxura sozialdemokrata duen programa batean egokitzen joan dira gutxika. Alor nazionalean, Kataluniako azken hauteskundeetan izaniko jarrera penagarria izan da. Prozesuaren gakoak Madrilen kokatu dituzte, eta hori zoritxarreko deriba da. Erabakitze eskubidea herriei dagokie, ez estatuei. Eta erabakitze eskubidea ezin da inoiz ematen den zerbait balitz bezala ulertu, aitortzen den zerbaiten gisa baizik. Beraz, hartu beharreko bidea hemen hasten da, Nafarroan, Euskal Herri osoan, baita Katalunian edo Galizian ere. Espazio propioak egonkortu behar dira, bide propioak abiatzeko —Euskal Bidea hemen, kasurako—, beharrezkoak diren harreman guztiekin, baina erabateko independentziarekin, gure erritmo, lehentasun eta bideak guk geuk zehaztu ahal izateko. Ezin dugu itxoin Madrilen norbaitek giltzarrapoaren giltzak eman arte.

Garai batean, gorrotoa zien elkarrizketei Mila Jimenez txantrearrak (Los Arcos, 1961). Senideak eta Etxerat elkarteetako bozeramaile izandakoak ez zuen biziki maite hedabideen aurrean agertzea. Argi du, baina, ezinbestekoa dela tragedia txikiak, intimoak, azaltzea, sakabanaketaren drama ikaragarria bere osotasunean ulertu ahal izateko. Bihotza eztarrian, prest dago bere istorioa jendeari kontatzeko. Grabagailuaren botoia sakatu baino lehen, ordea, abisua: "Mikelek telefonoz hots eginen du laster, eta orduan elkarrizketa eten beharko dugu". Ados.

Jimenezen bikotekidea da Mikel. Mikel Izpura. Preso iruindarra. 15 urte luze daramatza kartzelaz kartzela. Aurretik, beste horrenbeste, erbestean. Ihesi. Aranjuez eta Badajozko espetxeetatik igaro ostean, Murtziakoan dago gaur egun (Espainia), 750 kilometrora.

Azken urtebetean, bitan eraman dute Iruñeko kartzelara, minbiziak jota hil hurren den anaia bisitatu ahal izateko. Bisita laburrak izan ziren, eta Izpurak apenas izan zuen aukerarik eskuburdinak kendu eta familia besarkatzeko. "Bisita arraroak izan ziren, presazkoak, prezipitatuak. Ez genuen bakarka hitz egiteko astirik ere izan. Eta nik asko nuen kontatzeko", azaldu du Jimenezek.

Minbizia du hark ere. Iaz detektatu zioten. Zorionez, diagnostikoa hobea da. "Teorian, gainditu dut gaixotasuna, baina oraindik ezin dut bidaia luzerik egin". Hilabeteak daramatza Murtziara bildu gabe. Harresi bihurtu zaie sakabanaketa.

"Kartzelaldia ez da batere samurra izan, toki batetik bestera mugitu baitute Mikel. Aranjuezen preso sartu zutenean, bi astean behin joaten ginen. Gero, ekonomikoki itogarria bihurtu zen erritmo hori guretzat, eta hilabetean behin joaten hasi ginen". Arazo ekonomikoa ez da huskeria. Urte hauetan guztietan, milioiak urtu zaizkio Jimenezi errepidean. Pezetatan nahiz eurotan. "Hasieran saiatu nintzen gastuen zerrenda egiten, baina etxebizitza bat baino gehiago ordaintzeko adina gastatua neramala ikusi nuenean, amore eman nuen".

Funtzionarioen tratu txarrak ere ohikoak izan dira. "Bisitariak miatzeari ekin zioten zaindariek, eta ni ez nengoen horretarako prest. Pentsa: hamar orduz autoan bidaiatu ostean, lorik egin gabe, nekatuta, hara heldu eta hara! Miaketa. Ustez, ausazkoak ziren miatze horiek, baina nire kasuan, sistematikoak ziren. Horregatik, bi urtez, uko egin nien bisean bisekoei".

Zailtasunak zailtasun, seme bat izan zuen bikoteak kartzelaldiaren lehen urteetan: Ekhi. Madrilen jaio zen. "Ekhik kartzelan ezagutu du aita, eta, duela gutxira arte, normaltzat jo izan du egoera hori. Bidaiak eta bisean biseko bisitak ziren ezagutzen zuen bakarra. Orain, jada, ez. 13 urte ditu, eta gertatzen ari dena ulertzen du. Badaki ez dela bidezkoa aita hilean ordu eta erdi soilik ikustea. Eta min ematen dio".

Azken urteetan, sakabanaketari aurre egiteaz gainera, eritasunen kontra ere borrokatu behar izan du Jimenezen eta Izpuraren familiak, eta horrek zeharo konplikatu du egoera: "Melanoma diagnostikatu zioten Mikelen anaiari, baina minbizia biriketara hedatu zen, eta, gaur egun, azken fasean dago metastasia. Iazko uztailean, zazpi hilabeteko bizi-itxaropena eman zioten; beraz, otsailean gainditu zuen aurreikuspen hori. Metastasia detektatu ziotenetik ezin izan du bidaiatu".

Aste santuaren aurretik, baimen berezia eman zioten Izpurari, anaia eta bikotekidea ikusi ahal izateko. "Ostiral arratsalde batean eraman zuten Iruñeko kartzelara; larunbatean, bisita normala egin ahal izan genuen; eta astelehenean, etxera ekarri zuten. Poztasun erabatekoa izan zen hori guretzat". Pozak, baina, gutxi iraun zuen. Semearen bila joan zen Jimenez, baina poliziek ez zioten gazteari pasatzen uzten: "Ekhik hilabeteak zeramatzan aita ikusi gabe, eta irrikan zegoen hura besarkatzeko, baina, polizien arabera, gaixo zeuden senideak bisitatzeko baimena zuen Mikelek soilik, eta beraz, ezin zuen semea ikusi". Familiaren etsipena eta ekina ikusita, amore eman zuten agenteek, eta 20 minutuz elkarrekin egoteko aukera izan zuten hirurek. Ez zen, ordea, Espainiako erakundeek ezarritako traba bakarra izan. Ordutik, beste behin egon da Izpura Iruñeko kartzelan, hilurren den anaiari agur esateko baimen berezia eskatuta; baina iragan den astean, berriz eraman zuten Murtziara.

Presoaren beraren osasun arazoak tarteko —barne belarriko mailua hautsia du, eta beste belarrian, kiste bat antzeman diote—, behin betiko leku aldatzea eskatua du familiak, ebakuntza Nafarroako osasun sistemaren barruan egin diezaioten. Prozesua, alta, "oztopo lasterketa baten antzekoa" dela nabarmendu du.

"Datuak objektiboak dira, eta gure eskaera, erabat zentzuzkoa. Orain arte Iruñera ekarri ez badute, borondaterik ezarengatik izan da", dio. Murtziako kartzelako medikuaren diagnostikoa behar du orain Izpurak bere eskaera justifikatzeko, baina astebete luze baten ostean, medikuak ez du oraindik artatu. Bitartean, zain egotea, beste aukerarik ez du.

Espainia, eskujokotan

Presoaren senideek salaketa jarria dute Arartekoaren bulegoan, Izpuraren eskubideak urratzen ari direla argudiatuta, baina orain arte bide horrek ere ez du fruiturik eman. "Arartekoak eskertu egin zigun harengan jarritako konfiantza, baina Madrilen esku utzi zuen auzia, eskuduntzarik ez zuela argudiatuta. Finean, preso politikoez ari garenean, eskuak garbitzen dituzte instituzioek".

Espainiako hauteskundeak gertu egoteak ere kalte egin diela uste du Jimenezek: "Trukerako txanpon gisa erabiltzen dituzte presoak, eta orain, bozak gertu ditugula inoiz baino gehiago nabaritzen da hori. Torlojuak muturreraino estutzen dituzte, euren helburu politikoak lortzeko".

Solasaldiaren bukaeran, sakelakoak jo du. "Mikel da, barkatu". Elkarrizketa baten erdian dagoela azaldu dio bikotekideari. Izpura harrituta dago, euren tragedia txikiak, intimoak, hedabideen arreta merezi duela ikusita. Osasun kontuez hitz egin dute, familiaz eta Izpura etxera ekartzeko prozesu labirintikoaz. Gehiagorako astirik ez dute izan. Agur esan behar izan diote elkarri. Presaka. Bost minutuko deiak bakarrik onartzen dira Murtziako espetxean. Solasak 4 minutu eta 58 segundo iraun du. "Segundoak ere lapurtzen dizkigute, ahal dutenean".

Orain arte galdutako segundo, egun eta urte guztiak berreskuratzeko borrokan segituko du Jimenezek aurrerantzean ere. "Jada ez dut negarrik egiten. Urteen joan-etorrian gogortu naiz, baina beste aukerarik ez dudalako", esan du agurtu aurretik.