Edurne Elizondo

Alternatiben Herriaren hirugarren ekinaldia egin zuten larunbatean, Iruñean. Urtebeteko lan prozesua dago atzean. LABeko kide Maider Caminos (Gernika-Lumo, 1977) izan da antolatzaileetako bat. Bizkaian jaiotako iruindarrak lan horrek jarritako oinarriak nabarmendu ditu, ziur baita elkarlanean aritzeko aukera gehiago izanen dituztela.

Helburua beteta?

Urtebeteko prozesua amaitu eta gero, larunbatean lortu genuen nahi genuena. Jende asko etorri zen Iruñera, eta antolatutako ekitaldi guztiak egin genituen, eguraldia lagun. Ontzat jotzen dugu lortutakoa, eta, aurrera begira ere, uste dugu oinarri sendo bat jarri dugula azken urtean eragileon artean egindako harremanak eta sareak indartzen eta sendotzen jarraitzeko.

Eragile anitz zarete. Zaila da egin beharreko urratsak denen artean norabide berean egitea?

Eragile asko eta hainbat esparrutakoak gara, eta, jakina, bidea ez da erraza. Nork bere ikuspuntuak eta gauzak egiteko moduak ditu, eta horrek eskatzen du, ondorioz, prozesuan enpatia handia sortzea, eta saiatzea lehenesten komunean ditugunak. Urtebetez aritu gara lanean. Lehen sei edo zazpi hilabeteak batez ere barne lana egiten izan gara. Auzoka antolatu gara, eta koordinazio talde bat ere osatu dugu. Horrek eskatu du gure arteko konfiantza eremu bat sortzea. Azkenean, prozesu erraza izan ez den arren, nagusitu dira aurrera egiteko genituen borondatea eta gogoa, eta denon artean lortu dugu urratsak egitea. Garrantzitsuena da oinarriak jarri ditugula elkarlanean jarraitu ahal izateko.

Iruñeko Udalaren babesa ere izan duzue. Zer ekarri dizue gisa horretako erakunde batek ekinaldiarekin bat egiteak?

Hitzarmena sinatu genuen Iruñeko Udalarekin. Udalarekin izan dugun harremana etengabea izan da, behar genuelako azpiegiturak eta baimenak lotzeko, adibidez. Burokrazia handia izaten da halakoetan, baina esan behar dugu erraztasunak izan ditugula prozesuan. Aldeko jarrera aurkitu dugu, eta positiboa izan da.

Larunbateko ekinaldiaren bidez, erakutsi nahi izan duzue badaudela alternatibak egungo sistema bazter uzteko. Lortu duzue?

Baietz uste dugu. Gure helburu nagusia zen agertzea bizitza burujabe bat izateko gure eskubideek mahai gainean egon behar dutela, eta inportantea dela egungo jendarte kapitalistari aurre egiteko proiektu txiki eta handi guztiak erakustea. Eta lortu dugu. Nafarroan dauden proiektuak ezagutu ditugu. Asko ari dira garatzen jada jendartea iraultzeko ikuspegiarekin.

Alternatibak martxan dira?

Bai. Lortu dugu erakustea badirela aukerak burujabetzaren bidean urratsak egiteko, modu kolektiboan antolatuz, herritarrei lehentasuna emanez eta proiektuak adostasunetik garatuz. Hori egon da Iruñean. Gainera, Alternatiben Herriak argi utzi du kontua ez dela bakarrik agertzea, erakusleiho batean balira bezala, baizik eta erakustea egingarriak direla proiektu horiek guztiak.

Maila txikiko proiektu horiek zabaltzea eta orokortzea da koska?

Bai. Hilabeteotan behin baino gehiagotan esan dugu alternatibaz osatutako su txiki asko daudela Euskal Herrian, eta kontua dela su txiki horiek guztiak saretzea, ikusgarri bilakatzea, balioa ematea, su handi bilakatzeko.

Hamahiru konpromisok osatutako taula bat aurkeztu zenuten larunbatean, sare hori osatzeko.

Guk argi genuen larunbateko ekinaldiari nahi geniola nolabaiteko jarraipena eman. Gure arteko aliantzak indartzen jarraitu nahi dugu, eta, aldi berean, sortu nahi izan dugu tresna bat irudikatzeko badirela alternatibak kapitalismoaren aurrean, eta gure esku dagoela horiek garatzea. Tresna hori da sortu dugun konpromiso bilduma. Kapitalismoari eman nahi dizkiogun hamahiru kolpe dira. Baliatu nahi izan dugu larunbateko ekinaldia atxikimenduak jasotzen hasteko. Konpromiso zehatzak eskatu ditugu, adibidez, euskaraz bizitzeko, aniztasuna onartzeko edo energia berriztagarriak erabiltzeko. Konpromiso horiek hartu ahal izan zituzten larunbatean Iruñean izan zirenek; orain, asmoa da modu kolektibo batean ere bat egin ahal izatea konpromiso horiekin, elkarteen edo erakundeen bidez. Konpromiso horien bidez, burujabetza gauzatzeko modua badugula erakutsi nahi izan dugu. Finean, helburua da sistema iraultzea, burujabetasunetik.

Baionak antolatu zuen lehena, eta Bilbok bigarrena. Iruñekoa izan da hirugarren Alternatiben Herria. Sendotu da ekinaldia?

Nik esanen nuke baietz, ari garela bidean urratsak egiten, eta jendeak ahalduntzeko gero eta indar handiagoa duela. Subjektu pasibo izateari utzi nahi diogu, subjektu aktibo izateko. Alternatiben Herria mugarri izan da horretarako. Gero eta eragile gehiagok egin dute bat. Eta ez da hori bakarrik. Errotuz eta sendotuz doa. Eta aurrera begira ere ziur naiz urratsak egiten jarraituko duela.

Jendeak sinetsi du alternatibak garatzea bertze alternatibarik ez dagoela?

Bai, baina kontua da aldaketak errokoa behar duela. Proiektu asko daude, eta inportanteak dira, baina oso inportantea da, halaber, ulertzea saretu behar dugula burujabetzaren alde, proiektu oso bat garatu ahal izateko. Bestela, isolatuta egonen gara sistemak ezartzen dizkigun mugen eta oztopoen aurka.

Sistema horren indarra ez da nolanahikoa, ezta?

Hori da. Sistemak guk baino pisu handiagoa du, eta, aurre egiteko, behar dugu bat egin.

Alternatiben Herriak urratsak egiten jarraituko duela erran duzu. Orain zer?

Nik uste dut norbaitek hartuko duela guk utzitako lekukoa. Alternatiben Herriak aukerak zabaltzen ditu herri honek burujabetzaren ikuspegitik duen aberastasuna ikusarazteko.

Kattalin Barber

Aurtengo uztailaren 8an 40 urte beteko dira Espainiako Poliziak German Rodriguez hil zuela, Iruñeko sanferminetan; data hori gogoratu nahi du 78ko Sanferminak Gogoan plataformak, eta hainbat ekinaldi prestatu ditu orduko gertaeren memoria jorratzeko, hain zuzen ere. Ekinaldi horien barruan, 1978ko sanferminen inguruko eleberria eman du argitara Juan Retana idazleak (Lizarra, 1961), Pamiela argitaletxearekin: 22 de septiembre, San Fermín (Irailak 22, San Fermin) izena du lanak.

German Rodriguezen heriotzaren 40. urteurrena beteko da aurten. Data hori gogoan izan duzu eleberria argitaratzeko unea aukeratu duzunean?

Orain dela zazpi urte hasi nintzen eleberria idazten, eta, hainbat kontu direla medio, uste baino gehiago luzatu naiz prozesuan. Orain dela bi urte ia amaitua nuen, eta 78ko Sanferminak Gogoan plataformako kideekin batera erabaki genuen urteurrenaren harira argitaratzea. Liburu hau ez da jasotako enkargu bat, nire proiektu pertsonala baizik, baina hasieratik bat egin dut herri ekimenarekin, eta hasieratik izan dute liburuaren berri. Haiek eman dizkidate kontaktuak ikertzeko, adibidez. 1978ko sanferminak intentsitate handiz bizi izan nituen, eta horregatik eskaini nahi izan diet nire eleberria; era berean, izugarri pozik nago 78ko sanferminen inguruko ekinaldiak ni babestu nauelako.

Zer dela-eta erabaki zenuen 78ko sanferminei buruzko eleberri bat egitea?

Bitxia izan da. Ni 1979an hasi nintzen idazten, eta urtebete geroago Bilbon argitaratu nuen liburu bat. Oihartzun handia izan zuen, beste liburu batzuekin batera Bilboko alkateak su ematea agindu zuelako. Sanferminetako gertaerak eta urtebete geroago hasi nintzen idazten, baina asko kostatu zait konturatzea egun horietako lehen eskuko kalitatezko material narratibo handia nuela. Orain dela zazpi urte, trantsizioaren garaiari buruzko eleberri bat egin nahi nuen. Interes handiko etapa izan zela uste dut, Nafarroa oso leiala izan zelako 1936ko gerran frankismoarekin, eta, gero, berriz, probintzia gorri bat bihurtu zelako. Eskuin muturrarentzat oso deserosoa zen, eta egoera erabat konplexua zen. Hasieran, Montejurrak izan behar zuen abiapuntua, baina lagun batek sanferminei buruz egitea gomendatu zidan, eta orduan konturatu nintzen zer-nolako materiala nuen.

Fikzioa eta fikzioa ez dena bildu dituzu eleberrian. Zer da gehiago, sormena edo errealitatea idatzitakoa?

Fikziozko eleberria da, eta pertsonaia gehienak nik sortuak dira, baina gertatu zena kontatzen du liburuak, aldi berean. Ni fidela izaten saiatu naiz, eta ezin izan dut suspensea erabili. Haatik, jazotakoa ezagutzen ez duenak nobela suspensearekin irakurriko du, eta dena fikzioa dela uste izanen du. Sabadellen bizi naiz, eta hori gertatu da nire hango lagunekin, adibidez. Liburuko fikzioaren eta errealitatearen arteko harreman horri ohaidetza deitu diot nik, hain zuzen ere. Dakidan guztia kontatu dut, zehaztasunarekin, baina ez nekienean, asmatu egin dut.

Modu paraleloan garatzen diren bi istorio kontatzen dituzu: 1978ko istiluak eta jaiak.

Sanferminak bere horretan zer diren kontatu nahi nuen. Ernest Hemingwayk jaietako ikuspegi bat eman zuen, baina ni ez naiz ikuspegi horrekin identifikatzen, ezta gaur egun hedabideek sanferminei buruz ematen duten irudiarekin ere. Nire ikuspegitik sanferminak zer diren azaldu nahi izan dut; azken 40 urteotan aldaketarik gabe jarraitzen duen festaren esentziari buruz hitz egin nahi izan dut, hain zuzen ere. Kasu horretan, fikzioa da nagusi.

Horretarako, pertsonaiak erabili dituzu. Oso obra korala da?

Bai, ia 50 pertsonaia daude. Badaude benetakoak, German Rodriguez eta Avila komandantea, adibidez, baina pertsonaia gehienak nik asmatutakoak dira. Zailena Germanen pertsonaian sartzea izan da niretzat, baina uste dut lortu dudala tonu egokia. Baldintzazko perpausak erabili ditut horretarako, adibidez. Horrez gain, bere ezizena Garin erabili dut, pertsonaiaz aldentzeko. Horren bidez lortu dut kapitulu gogorrenak kontatzea.

Mario Gaviria berriki zendu den soziologoa ere agertzen da eleberrian. Zertarako erabili duzu pertsonaia?

Bere abizena ez da agertzen, baina argi dago bera dela. Mario Henri Lefebvre Frantziako soziologo ospetsuarekin dator sanferminetara. Jaien inguruko ikerketa soziologikoa egin nahi du, baina konturatzen da jaiak bizitzea eta jaiak ikertzea aldi berean oso zaila dela. Marioren bidez, soziologoa denez, orduko egoeraren berri ematen dut, eta sanferminetako kontu zehatzak azaltzen ditut. Testuingurua ematen laguntzen du Mariok.

Nola bizi izan zenituen zuk 1978ko sanferminak?

Liburuan agertzen naiz, eta nik bizitakoa kontatzen dut. Garai horretan Paulino Caballero kalean zegoen Roma kafetegian lanean ari nintzen, gobernu zibiletik 100 metro eskasera. 1978ko uztailaren 8an, gurea zero eremu bihurtu zen. Bataila bertan izan zen, eta manifestariak zein poliziak ingurutik zeuden. Ospitale moduko bat prestatu genuen ahal izan genuen bezala, eta jende asko etorri zen guregana. Ezki-lore infusiorik gabe gelditu ginen, eta momentu oso larriak bizi izan genituen. Zerbitzari batek une horiek guztiak nola bizi izan zituen kontatu dut liburuaren bidez.

Izenburuak, ordea, irailaren 22ari egiten dio erreferentzia. Zergatik?

Deigarria iruditu zitzaidan. 1978. urtean, jaiak eten ziren uztailaren 8an German Rodriguez hil zutelako. Sanfermin txikietan, berriz, benetako sanferminak izan genituen hiru egunez. Jendeak gogoa zuen, eta, horregatik, festari keinua egin nahi izan diot izenburuan.

Sabadellen bizi zara, Bartzelonako probintzian. Nafarroatik kanpo ezagutzen dira 1978ko gertaerak?

Ez, jendeak ez daki zer gertatu zen, are gutxiago ni baino gazteagoak direnek. Lagunei eman diet liburua irakur dezaten, eta erabat harrituta gelditu dira. Egia eta fikzioa ez dituzte bereizi, eta dena asmatutakoa zela uste zuten.

Balio dezake zure eleberriak ere memoria berreskuratzeko?

Bai. Gainera, nik dakidanez, ez dago gaiari buruzko eleberririk. Hutsunea betetzera dator, neurri batean, eta Euskal Herritik kanpo ere horretarako balio dezake, memoria lantzeko. Belaunaldi berrien artean ere 1978ko sanferminak ezagutzera emateko balio duela uste dut. Pozik nago izan duen harrerarekin, eta 78ko sanferminei buruzko herri ekinaldiko kideei esan nahi diet nahi duten moduan erabil dezaketela lana.

Edurne Elizondo

Ongi ezagutzen du Kultura departamentua Dori Lopez Juriok (Iruñea, 1961). Kultur ekintzan aritu da, zuzendari nagusi izendatu duten arte. Kulturari buruzko ikuspegi "parte hartzailea" defendatu du.

Zer ekarri dizu ardura berri honek?

Lehenik eta behin, horixe bera, ardura handiagoa ekarri dit. Ez da gauza bera zerbitzu bateko buru izatea, bost pertsonak osatutako taldean, edo, orain bezala, pertsona horien guztien ardura zure gain hartzea. Baina poza ere ekarri dit. Lana gustukoa dut, eta ez zait ezezaguna. Beti aritu naiz Hezkuntzan eta Kulturan, eta legegintzaldi honetan, orain arte, Kultur ekintzen zerbitzuan aritu naiz. Proiektuak, beraz, ongi ezagutzen ditut, eta horrek lasaitasuna ematen dit.

Oraingo karguak gehiago lotzen zaituela uste duzu?

Ez dut uste. Lehen ere nabarmena zen genuen arduraren zama. Orain gertatzen dena da esparru zabalago bat jorratu behar dudala: liburutegiak, museoak, artxiboak... Esparru horiek ez ditut hain ezagunak, baina lantalde ona dugu, eta esperientzia handiko zerbitzu arduradunak. Kontseilariarekin ere ongi moldatzen naiz. Sintonia ona dugu. Finean, lantalde berean gara, eta hori funtsezkoa da proiektuak aurrera eramateko.

Talde lana egiten duzuen arren, zer ekarpen egin nahi diozu zuk karguari?

Urtebete falta da legegintzaldia amaitzeko. Nik nahiko nuke hasitako proiektuak burutzeko aukera izan. Hori lortu nahiko nuke.

Zer proiektu, adibidez?

Merkatua, adibidez. Bai eta Landarte ere. Proiektu berriak dira. Nafarroako Museoa moldatzen ari gara, gainera, arte garaikidearen esparrua nabarmentzeko eta erakusteko, eta arte eszenikoen eta musikaren artxiboa jarri dugu martxan.

Merkatua ekinaldiak arrakasta handia lortu du. 2017ko herrialdeko kultur ekinaldien artean erreferente nagusi bilakatu zen. Garatzen jarraitzeko asmoa duzue?

Bai. Iaz egin genuen lehendabiziko edizioa. Lan handia egin genuen, baina emaitza oso ona izan zen. Ondorioz, aurten ekinaldia luzatzea erabaki dugu, eta azaroaren 21etik 23ra eginen dugu, hiru egunez. Egia esan, Merkatuak eragin nabarmena izan du inguruko komunitateetan, bai EAEn, Errioxan, Aragoin eta Akitania Berrian ere. Komunitate horiekin harreman gehiago dugu, eta sumatuko da aurtengo Merkatuan.

Legegintzaldi hasieran zehaztutako lan ildo nagusiak nahi bezala ari zarete garatzen?

Lan ildo nagusiak jaso genituen Kulturaren Plan Estrategikoan, eta plan hori martxan jartzea lortu dugu. Plan horri lotuta sortu dugu, adibidez, Kulturaren Behatokia. Beste proiektu garrantzitsu bat ere badugu une honetan esku artean, kultura eskubideen legea egiteko proiektua, hain zuzen ere.

Kultura eskubideak bermatzeko?

Hori da asmoa. Proiektu berri bat da, ez baitago inolako gisako aurrekaririk estatuan, ezta Europan ere. Beraz, aitzindari izanen gara.

Nola zehaztu eta berma daitezke kultura eskubideak?

Esparrua oso zabala da, eta, erreferenterik ez dugunez, egia erran, ez da lan erraza lege bat ia hutsetik egitea. Guk nabarmendu nahi duguna da kultura herritarren esku jarri nahi dugula, legez jaso eskubide hori badutela. Lantaldea osatu dugu lege hori lantzeko, eta zirriborroa nahiko aurreratua dago jada.

Lotura badu kulturaren ikuspegi transbertsal batekin?

Izan dezake, bai. Argi dugu kulturak zeharkatzen dituela beste esparru asko, besteak beste hezkuntza. Hasi gara beste hainbat departamenturekin lanean, hain zuzen ere, auzi hori jorratzeko. Kulturaren izaera transbertsal hori gauzatu ahal izateko.

Noizko izanen da prest legea?

Zirriborroa amaitu eta gero, hurrengo urratsa izanen da jendaurrean erakustea, herritarrek beren ekarpenak egin ahal izateko. Gero eramanen genuke parlamentura, eta espero dugu aurrera egitea.

Legegintzaldia hasi zenean, departamentuak nabarmendu zuen kultura "duindu" nahi zuela. Zer egin duzue hori lortzeko?

Legegintzaldiaren hasieran ikusi genuen lan egiteko behar berezia bazela hainbat sektoretan, besteak beste antzerkigintzaren edo musikaren esparruan. Musikaren arloan, adibidez, egungo gobernua sartu arte, klasikoa saritzen eta bultzatzen zen, batez ere. Guk deialdi publikoetan aldaketak egin ditugu gobernuaren bultzada jaso dezaten orain arte kanpo gelditu diren beste sektoreek ere. Zabaldu nahi izan dugu jarduera. Ekinaldi berri guztiekin ere hori bilatu dugu. Kulturari buruzko ikuspuntu parte hartzaileago eta irekiago bat jorratu nahi izan dugu.

Museoen eguna eta dantza garaikideko jaialdia ospatu berri dituzue. Udan, Erriberrik hartuko du lekukoa.

Bai, hemen ez dugu hilabete lasairik. Hamaika ekinaldi ditugu, hamaika esparrutakoak. Udan Erriberriko antzerki jaialdia da izar nagusietako bat, baina Kultur programak ere eramaten ditu kultura jarduerak hamaika herritara.

Eta, bihar, Vianako Printzea saria emanen duzue. Dena prest?

Bai, dena prest dugu. Iruñeko Ganbera Abesbatzak jasoko du. Erriberrin eginen dugu ekitaldia. Lehen aldiz parte hartuko dut Kultura zuzendari gisa, baina ekinaldi ezaguna da niretzat, beti joaten bainaiz.

Edurne Elizondo

"Ez da erraza", aitortu du Sortzen elkarteko arduradun Sergio Iribarrenek (Iruñea, 1978), Sortzen jaia prestatzeko lanari buruz. Halere, 22. aldiz ospatuko dute igandean, 10:00etan hasita, Iruñeko Antoniutti parkean. "Auzolan erraldoi bat da", erran du Iribarrenek. Bestaz eta esku artean dituzten erronkez mintzatu da. Kezka agertu du euskararen aurkako erasoengatik.

Zein da igandeko bestaren helburua?

Gure komunitatea batzea. Sortzen elkartean bat egiten dugu, batez ere, D ereduko guraso elkarteek, eta, hainbat herritan, eskola osoek. Gure helburua beti izan da hezkuntza komunitate osoa elkarlanean aritzea. Jaiaren 22. aldia ospatuko dugu aurten, eta elkartzeko beharrak sortu zuen, hain zuzen.

22 urteotan izan da aldaketarik?

Uharten eta Sarrigurenen jai oso handiak antolatu genituen, eta iaz oinarrietara itzultzeko beharra ikusi genuen. Jai handiak izan ziren bi horiek, baina pixka bat desitxuratu zirela ere uste dugu. Hasierakora itzuli nahi genuen; guk egindako jai bat izatea, eta guretzat. Ateak zabalik izanen dira, noski, baina koherente izan nahi dugu helburuekin eta gure filosofiarekin. Jai giro batean irudikatu nahi dugu amesten dugun eskola.

Lehen, urtero eskola batek antolatzen zuen besta; iaz eta aurten, denon artean ari zarete. Komunitatea batzeko?

Bai. Eta onartu behar dugu zaila dela. Iruñerriko eskolak ari gara, batez ere. Denen arteko gauza bat dela barneratzea zailagoa da, ahalegin bat eskatzen du. Baina erronka polita ere bada: egun osoko auzolan erraldoi bat da, finean.

EgunOn leloa hautatu duzue. Hezkuntzaz haragoko mezua zabaldu nahi duzue?

Bai. Mezu zabalago bat da. Eskolak auzoetan eta herrietan daude, eta tokian tokiko egoerak eragiten die. Kanpoan gertatzen denak badu eragina eskoletan. Ikasturte hasieratik argi genuen euskararen erabileraren alde egin nahi genuela. Gure eskoletan gero eta familia euskaldun gehiago dago, baina badira euskaldunak ez direnak ere. Egun on esatea, ordea, oso erraza da. Lehen hitza euskaraz esatea bultzatu nahi dugu. Hitz horiekin, gainera, gogoratu ahal izan dugu Martzillako alkate Mario Faboren jokabidea, ikasturte hasierako ekitaldian nahiago izan baitzuen ingelesez hitz egin, egun on esan baino.

Euskararen aurkako mezuak ohiko bilakatu dira oposizioko taldeen artean.

Ez da bakarrik Iruñean eginen duten manifestazioa. Hori anekdota hutsa izan daiteke. Baina gogoratu behar dugu Jose Iribas Hezkuntza kontseilariaren garaiak ere nolakoak izan ziren. Argi izaten genuen ikasturtea hasi bezain pronto D ereduaren aurkako kanpaina bat etorriko zela. Beti egon behar genuen erantzuteko prest. Orain, gobernuaren aldaketarekin, aldatu egin da hori. Erantzuten baino gehiago, eraikitzen ari gara. Halere, Euskararen Legearen aldaketaren ondorioz D eredua sare publikoan lortu duten herrietan bada kezka.

Euskaraz ikasteko aukera galtzeko kezka?

Bai. UPN itzultzen bada D eredua galduko ote duten beldur dira. Egunero ari dira UPNtik eta PSNtik esaten itzultzen badira euskararen alde hartzen ari diren neurri guztiak zaborrontzira botako dituztela. Hori da larriena. Ez dakit gorroto delitu deitzen ahal zaion, baina, azken hiru urteotan, euskararen aurkako mezu oso gogorrak zabaltzen aritu dira. Nafarroako jendarte osoaren aurka ari dira, eskubideez ari baikara. Familia guztiek dute eskubidea seme-alabak D ereduan matrikulatzeko. Zaborrontzira botako dute eskubide hori?

Gobernuak egin dituen urratsei buruz, motz gelditu dela uste duzu?

Ausardiarik eza aipatu dute hainbat eragilek; guk ere bai. Guk argi dugu Euskal Herriak elkarbizitzarako behar duela euskal ikasle eleaniztunak sortuko dituen hezkuntza eredu bat. Nafarroan, hizki zopa bat dugu. Gurasoek A, G eta D ereduen artean hautatu behar dute. D eredua elkarbizitzaren eredua da, euskara, gaztelania eta ingelesa ikasten dutelako haurrek, eta, ondorioz, badute aukera beste ereduetako ikasleekin komunikatzeko. A eta G eredukoek, ordea, ez. Horregatik egin dugu auzo bizi onaren eskolaren eta hezkuntza burujabetzaren alde.

Hori da amesten duzuen eskola?

Badakigu ez dugula orain behar dugun eskumena. Ez zaigu ahazten, halaber, 30 urteotan Euskararen Legeak izan duen eragina. Egoera soziolinguistikoa oso ezberdina da Elizondon, Iruñerrian eta Caparroson. D ereduak, akaso, tokian tokiko egoerara egokitu beharko luke. Egun ez dugu gaitasuna hori guztia egiteko, Hezkuntza Departamentuak esateko ikasleek zer-nolako hizkuntza gaitasunak izan behar dituzten eta horretarako eredua garatzeko. Badakigu hori ez dugula lortuko egun batetik bestera. Baina aurrera egin behar dugu. Helburua da eredu bakar bat, berdintasunean hezteko.

Eremu ez-euskaldunean gurasoak egiten ari diren lana funtsezkoa da bide horretan?

Lan handia egiten ari dira. Baina gutxiengoa dira herri askotan, eta kezka badute.

Zuek ere kezkatuta zaudete?

Bai, gu ere bai. Gobernua aldatu zenean, arnasa hartu ahal izan genuen, eta, erasoei aurre egin beharrean, gure lanetan murgildu ginen. Lehengo dinamiketara itzultzeko aukerak kezkatzen gaitu.

Edurne Elizondo
Iaztik ari dira Burlatako bizilagunak protesta egiten, herriko hotel batean telefonia mugikorreko antena bat jartzeko duten asmoaren aurka. Udalak bat egin du beren aldarrikapenekin, eta helegitea aurkeztu du Nafarroako Gobernuaren aurr...

Kattalin Barber

Duela 25 urte iritsi zen Maite Casero (Burgos, Espainia, 1955) Iruñeko Hizkuntza Eskola Ofizialera. Aleman eskolak ematen ditu, eta duela zortzi urtetik, zuzendaria da. Eskolak 40 urte betetzen dituela ospatzeko, ekinaldi ugari antolatu dituzte.

1978. urtean abiatu zen Iruñeko Hizkuntza Eskola Ofiziala, eta ordutik, 40 urte pasa dira. Zer nabarmenduko zenuke?

1978. urtean sortu zen, baina ez zen ofiziala izan 1984. urtera arte. Hasieran bakarrik eskolak ematen genituen, ziurtagiriak ateratzeko Zaragozara joan behar zuten ikasleek. 1984tik aurrera, gaur egungo egoitzan gaude, Alde Zaharrean. Aipatzeko da ere 1996. urtean eskaintza ofizialetik kanpoko eskolak ematen hasi ginela: arabiera, portugesa, errusiera eta japoniera. Egun, japoniera, txinera eta gaztelania atzerriko hizkuntza gisa ditugu. C1 maila eskaintzeko kanpaina hasi genuen 2009an, eta heldu den ikasturterako ingelesezko C2 maila ezarri nahi dugu, eskaera handia baitago. Horren ondotik etorriko dira besteak. Azpimarratzekoa da aurten eskolaren eremua zabaldu dela, eta Lizarran estreinatu dugula egoitza. Oraingoz, euskara eta gaztelania eskaintzen ditugu, baina hizkuntza gehiago nahiko genituzke.

Herritarren beharretara egokitu zarete?

Egun, 4.000 ikasle ofizial eta 2.000 ikasle libre ditugu, gutxi gorabehera. Hasieran, hiru hizkuntza eskaintzen genituen: frantsesa, euskara eta ingelesa. Alemana 1990. urtean ezarri genuen, eta hurrengo urtean italieraren txanda izan zen. Jende asko pasa da hemendik, urte hauetan guztietan, eta herritarren beharretara egokitu gara. Adibidez, hasieran bakarrik eskolak arratsaldean genituen, eta orain egun osoan. Ingelesezko eskolak, gainera, egun osoan, 08:00etatik 22:00etara ditugu segidan. Askotarikoak dira gure erabiltzaileak: ikasleak, langileak, erretiratuak.... 14 urtetik aurrera etor daitezke, eta ez dago adin mugarik. Ni duela 25 urte iritsi nintzen, eta nire lehenengo ikasleen seme-alabak etortzen dira orain.

Ikasleek seigarren hizkuntza bat ezartzea eskatzen dute?

Bai, baina egoera ekonomikoa dela-eta inoiz ez da egin. Krisia hasi baino lehenago seigarren hizkuntza bat irakasteko ahaleginak egin ziren. Ikasle taldeen eskaerak izan ditugu, eta portugesa, txinera eta greziera eskatu izan digute, besteak beste. Nafarroako Gobernuaren Hezkuntza Departamenduaren esku dago, eta eskolaren eskaintza zabaltzea erabakitzen badu, aztertu beharko du zein den egokiena. Oso ongi legoke hizkuntza koofizialak irakastea: katalana eta galiziera.

Orain hizkuntza bat ikasi beharko bazenu, zein aukeratuko zenuke?

Frantsesa berriro hartzea gustatuko litzaidake. Bere garaian ikasi nuen, baina egun ez naiz batere ongi aritzen. Italiera asko gustatzen zait.

Ingelesa da eskaera gehien duen hizkuntza?

55 irakasle ari gara hizkuntza eskolan lanean, eta horietatik 24 dira ingelesezko irakasleak. Ia eskolaren erdia hartzen du ingelesak, hain zuzen ere. Bigarren hizkuntza euskara da, eta hamabi irakasle ditugu. Hirugarrena, berriz, frantsesa. Azkenik, alemana eta italiera daude.

Gero eta ohikoagoa da hizkuntza bat baino gehiago ikastea?

Gure ikasleetako askok bi hizkuntza ikasten dute, eta badago hiru hizkuntza aldi berean ikasten duenik ere. Normalean, gazteak izaten dira, 20 eta 40 urte artekoak gehienak. Behin ikasketak amaituta edo langabe daudela hizkuntzak ikasteari ekiten diote. Gizartea gero eta eleanitzagoa da, eta hori nabaritzen dugu eskolan. Hizkuntzek gehitzen dute, bai lanerako eta baita bidaiatzeko ere.

Euskara da bigarren hizkuntza. Zer-nolako garapena izan du hizkuntzak eskolan?

Hasi ginenean, 1978. urtean, ez zegoen aukera askorik euskara ikasteko Iruñean, eta ikasle eta talde asko genituen lehenengo mailetan. Piramide baten itxura zuen. Orain, egoera desberdina da. Aukera asko dago hemendik kanpo euskara ikasteko, eta B1 mailatik aurrera dugu ikasle gehien. Lehendabiziko mailetan kopurua txikia da. Horrez gain, euskara ikasten duten ikasle libre asko ditugu, eta ziurtagiriak lortzeko etortzen dira gurera. Andres Iñigo euskaltzaina izan zen eskolako lehen zuzendaria. Berak bultzatu zuen eskola, eta hari zor diogu guztia. 17 urtez izan zen zuzendaria, eta berak lortu zuen bost hizkuntzak ezartzea. Hurrengo zuzendariok adreiluak jarri baino ez dugu egin, aurretik zegoen oinarri sendoaren gainean.

Eskaera eskaintza baino handiago izan ohi da eskolan. Aurten nolakoa izan da?

Aurten ez da horrela izan. Ikasturte honetan matrikula gutxiago izan ditugu. Espero dugu garaian garaiko zerbait izatea. Nik uste dut hezkuntzako oposizioak eragin duela egoera hori. Orain dela hamar urte, egoera bestelakoa zen: aurretiko izen ematean 12.000 lagun izaten genituen, 4.000 matrikuletarako.

Etorkizunari begira, zeintzuk dira eskolaren erronka nagusiak?

Hemen lan egiten dugunok komunitate handia osatzen dugu, eta konpromiso handia dugu eskolarekin. Gustura gaude, eta oinarri sendoa dugu aurrera jarraitzeko. 1991tik bost hizkuntza eskaintzen ditugu eskolan, nik uste dut iritsi dela momentua seigarren hizkuntza bat ezartzeko. Badakigu egoera ekonomikoa ez dela onena, baina horren aldeko apustua egin nahi dugu.

Horrez gain, C2 mailaren alde ari gara. Gure xedea ikasleen beharretara moldatzea da, eta modu berriak arakatzen ari gara: online bidezko ikastaroak, tailer trinkoak.... Azkenik, irakasle gazteak gurera etorri dira, eta hori behar dugu, belaunaldi berriek gurekin bat egitea. Irakasleen harrobi ona dago, eta beste batzuk erretiratzen hasiak dira.

Edurne Elizondo

Arau hegemonikotik kanpo gelditzen diren gorputzak izendatzeko beharra nabarmendu du Lucrecia Massonek (Ombucta, Argentina, 1981). Bertze horiek animalien pare jarri izan dituztela salatu, eta arrazakeriaren aurkako diskurtso eta jarrera dekolonialak eskatu ditu.

Epistemología rumiante lana egin duzu. Behiei egin diezu so, arautik kanpo dagoen horren metafora bilakatzeko. Zergatik?

Memoriarekin lotutako gogoeta bat da, neurri batean. Nire bizipenekin lotutako memoria, hain zuzen ere. Batetik, animaliokin harreman estua izan dut, haurtzaroan behiak izan ditudalako inguruan. Nire egunerokotasunaren parte izan dira. Bertzetik, behi hitza erabili izan da irain gisa, gorputz lodiak iraintzeko. Behi, edo bertze hainbat animaliaren izenak erabili izan dira horretarako; animalien kategorian kokatzen dira iraindu nahi diren horiek. Horri buruz Frantz Fanonek erraten duena interesgarria da: bestiarioa dela kolonoak kolonizatua iraintzeko erabiltzen duen hizkera.

Behi hitzari eman zaion zentzu negatibo horri buelta eman nahi diozu?

Bai. Behi erran didate irain gisa, eta nik hitz hori erabili nahi dut, aldarrikatu. Are gehiago, nabarmendu nahi dut behiek badutela nirekin ikustekorik. Mantso mugitzen dira. Bolumen handia dute, eta erritmo mantsoa. Finean, denbora bizitzeko bertze modu bat da egungo erritmo biziko gizartean.

Fanonen hitzak aipatu dituzu. Animaliekin dugun harremana ikuspuntu dekolonial batetik jorratzea interesatzen zaizu?

Kontua da momentu batean naturaren eta kulturaren arteko bereizketa argia ezartzen dela, eta naturaren esparru horretan sartzen da basatia dena; bertzea, alegia. Eta bertze horien artean sartzen dira animaliak, baina baita pertsona arrazializatuak ere. Zuriekin lotutako mundua dago kulturaren eta arrazionalaren esparruan, eta bertzeak direnen esparruan gelditzen dira animaliak eta zuri ez direnak. Naturaren eta basatia denaren tokian gelditzen dira, etxekotu egin behar den horren tokian, alegia.

Natura-kultura binomioa aipatu duzu. Horrekin lotuta, Guatemalako soziologo Emma Chirixen lana nabarmendu izan duzu, bertzelako binomioak eta horiek apurtzeko beharra jartzen duelako mahai gainean. Feminismo europar eta zuritik kontuan hartzen ez diren binomioak dira?

Ezkutuan gelditzen dira. Gizon-emakume binomioa apurtzeko beharraz hitz egiten da hemengo feminismoan, anitzetan, baina badaude bertzelakoak, adibidez, basati-zibilizatu binomioa. Binomio horiek agerian uzten dute ordena kolonialaren pentsatzeko modua. Horregatik, gizakion eta animalien arteko harremanak edo genero harremanak birpentsatzeko, feminismotik, beharrezkoa da haien inguruko gogoeta bat abiatzea arrazakeriaren aurkako ikuspuntu batetik, ikuspuntu dekolonial batetik. Aztertu eta jabetu behar dugu ikasitako gauzez, eta bertzeen esparru horretan sartu ditugun bertze errealitateez.

Bertze horiei so egiteko ordua da?

Bai. Niretzat feminismoak ez du balio arrazakeriaren aurkakoa ez bada; antiespezismoak ez du balio arrazakeriaren aurkakoa ez bada.

Zuriekin lotutako ereduak nagusi dira, oraindik ere, mugimendu anitzetan, ordea?

Bai, hala da. Antiespezismoaren esparruan, adibidez, iruditzen zait mendebaldeak ezinbertzean onartu behar duela animaliekin zapalkuntza harreman bat baduela, eta mendebaldeak berezkoa duela harreman hori. Hori onartzeko eta horren ardura hartzeko ordua dela uste dut, zapalkuntza hori bazter utzi ahal izateko. Baina uste dut garrantzitsua dela onartzea zapalkuntza mota hori mendebaldeak sortu duela, mesede egiten diolako. Azkenean, zuriek sortutako eredu horiek zuriei egiten diete mesede. Antiespezista zuriek hori aztertu behar dute; bertzela, haien diskurtsoek zilegitasuna galtzen dute. Badira, gainera, bertzelako diskurtsoak.

Zein nabarmenduko zenuke?

Lolita Chavez, adibidez. Guatemalako ekintzaile eta pentsalari kitxe bat da. Uraren aldeko borroketan murgilduta dago erabat, eta mehatxuak ere jaso ditu jarduera horren ondorioz. Chavez Bartzelonara gonbidatu zuten behin, ingurumenaren eguna ospatzeko ekinaldi batera. Berak argi utzi zuen ez dagoela gizakion eta naturaren arteko bitartekaririk, mundua ulertzeko bere moduaren arabera. Nabarmendu zuen ezerk ez duela mozten ibaiarekin duen lotura, bera ez dela ibaia baino garrantzitsuagoa, animaliak baino garrantzitsuagoa. Ideia hori erabat antiespezista iruditzen zait.

Zubiak eraiki behar dira?

Bai. Aliantzak eta bat egiteko guneak sortu behar ditugu.

Arautik kanpo gelditzen diren bertze horiek aitortzeko aliantzak?

Bada behar bat nork bere burua izendatzeko, aipatzeko, gertatzen zaiguna azaltzeko. Ahalmen politiko handi bat dago hor, eta aipatu egin behar dugu. Kontuan hartu behar dugu, halere, ez dagoela modu bakarra politika egitea zer den ulertzeko. Nagusi den eredua hagitz maskulinoa izan daiteke, ekintzarekin hagitz lotua. Baina badaude ekintza politikoa egiten duten bertzelako gorputzak.

Bertzelako gorputzak, bai eta bertzelako buruak ere?

Bai, zalantzarik gabe. Behiaren mantso mugitzeko modua aipatu dut, eta horrekin lotu nahi dut ekintza politiko hori. Badira mantso mugitzen diren gorputzak, baina horrek ez du erran nahi politika egiteko gai ez direnik. Bertzelako gorputz batzuek zaurgarritasunetik aldarrikatzen dute beren burua. Zaurgarritasun horrekin identifikatzen dira, eta hortik egiten dute politika. Politika egiten dute, halaber, bertze modu batera funtzionatzen duen burua dutenek.

Feminismotik edo transfeminismotik ari dira bertze modu horiek aintzat hartzen, bertze subjektu politikoak kontuan hartzen?

Nire esperientziatik abiatuta, aniztasun funtzionala dutenekin egin dudan lanetik abiatuta, adibidez, iruditzen zait kosta egiten zaigula guri, baina haiei ere bai. Aniztasun funtzionala dutenek erran izan didate, adibidez, ez zutela bat egiten mugimendu feministak egindako ekinaldiekin, ez aulkiarekin mugitzeko neurriak hartzen ez zituztelako, baizik eta erraten zutena ez zitzaielako interesatzen, ez zutelako sentitzen haiei buruz hitz egiten ari zirela. Denon lana da, nire ustez, aliantza horiek sortzea. Ari gara urratsak egiten, nire ustez. Iruditzen zait azken bospasei urteotan hasi garela arauekin eta nagusi diren ereduekin bat egiten ez duten gorputzei buruz hitz egiten. Lanean jarraitu behar dugu.

Edurne Elizondo
Dibertsitate mentala duten eta sufrimendu psikosozialeko esperientziak izan dituzten pertsonen eskubideak defendatu nahi ditu Giza Eskubideen eta Buruko Osasunaren Plataformak. Asteazkenean jendaurrean azaldu zituen bere lan ildoak. Bur...

Edurne Elizondo

Duela hamabost urte bota zituzten Itoizko urtegiak azpian hartuko zituen herriak. Nagorera ailegatu ziren inora baino lehenago hondeamakinak, 2003ko apirilaren 28an. Geroztik, zazpi herri pobreagoa da Nafarroa. Inguruko herritarrek aurrean dute gertatu zena gogoratzen dien paisaia, ez baita ezagutu zuten bera. "Borroka galdu genuen; eta orain zer?". Hori galdetu du Maddi Barber zinemagileak (Lakabe, 1988), eta erantzuna emateko egin du 592 metroz goiti filma.

Zer duzu gogoan Itoizko borrokari buruz?

Borroka hori ezagutu nuen, baina txikia nintzela. Gogoan ditut manifestazioak, eta itsasgarriak saltzen nituela. Gurasoak Itoitzekiko Elkartasuna taldeko kide ziren, gainera, eta ni neu Lakaben jaio nintzen. Beraz, bailara nola itxuraldatu den ikusi dut. Auziak zuzenean eragiten dit, nire oroitzapen asko urperatuta baitaude, nolabait esanda.

Maiz itzultzen zara?

Bai. Ama Zaraguetan bizi da, eta asteburuetan joaten gara, bai eta udan ere. Gogorra da ingurua nola aldatu den ikustea, eta filma egiteko ideia, hain zuzen, hortik sortu zen. Itoizko urtegia egin zuten, borroka galdu genuen; eta, orain, zer? Galdera hori jarri nahi nuen mahai gainean. Ea nola bizi gaitezken hemen bizi garenok, egun, ingurua hainbeste aldatu eta gero. Finean, egunero etxetik ateratzen garenean jabetzen gara errealitate horretaz, bizi garen tokia ez dela jada ezagutu genuena. Hori da abiapuntua.

Galdera jarri duzu mahai gainean. Zein da zure erantzuna?

Dolua egin behar dugula, horren beharra dugula. Eta dolu horrek, gainera, kolektiboa izan behar duela. Agian, zaila da hori egitea, baina iruditzen zait ezer gertatu izan ez balitz bezala jokatu dugula, neurri handi batean, eta ezer gertatu izan ez balitz bezala segitu dugula aurrera; horrek ez du balio, ordea, ez du funtzionatzen. Horrela jokatzen badugu onartzen ari garelako bailararen erdia galdu dugula.

Zer erran nahi duzu?

Kontua da saiatzen garela urpean galdu dugun hori ez ikusten. Ez gara lehengo tokietara joatean ez dugulako ikusi nahi zer gertatu den. Bizkarra ematen diogu, nolabait. Agoitzen ere hori gertatzen da. Atzean dute urtegiko presa, eta atzean duten horretaz ahazten saiatzen dira; egondako borroka guztiaz ahazten saiatzen dira. Nire ustez, ordea, inportantea da aurpegira begiratzea errealitateari. Urtegiaren kontrako borroka kolektibo bat gertatu zen, eta gizarteak erantzun indartsua eman zion. Orain, ordea, bakardadean bizi dugu egungo errealitatea.

Dolu kolektibo hori egitera deitu nahi du zure lanak, beraz?

Uste dut horretarako baliagarria izan daitekeela, bai. Bakardadean bizi dugun hori kolektibizatzeko, hain zuzen.

Dokumentalean agertzen den Lakabeko emakume batek aipatzen du galdu duela, azkenean, herriak berreraikitzeko esperantza. Itxaropen hori zegoen eskualdeko jendearen artean, zure ustez?

Uste dut baietz. Eta egungo gobernuak agintea hartu zuenean ere gauzak aldatuko zirela pentsatu zuten askok, nire ustez. Itxaropena ez da galtzen, eta jaio zaren lekua berreskuratu nahi duzu beti. Deserrotu zaituztelako. Oraingoa uste dut erabaki bat hartzeko momentua dugula. Atzera begira jarraitu edo aurrera segitu. Argi dut egoera hori bizitzeko mila modu daudela, eta nork bere dolua egin behar duela. Baina iruditzen zait zinema dela, adibidez, min bat besteekin partekatzeko modu bat. Horregatik, Itoitzi buruz orain prestatzen ari naizen bigarren lanak doluaren gaiari modu zuzenago batean eutsi nahi dio.

Urpean, lurra izenburua jarri diozu. Urpean gelditu denari egin nahi diozu so?

Bai. Lehen lanaren izenburua Itoizko urtegiko uraren mailari buruzkoa da; 592 metroko maila hori da, nolabait esanda, bi lanen arteko muga ezartzen duena. Lehendabizikoan, maila horretatik goitiko egungo pasaiari egin diot so. Bigarrenean, berriz, maila horren azpitik gelditu dena berreskuratu nahi dut.

Lehendabiziko lan horretan, animaliak dira protagonista; batetik, naturan bizi diren hegaztiak, eta, bertzetik, gizakien mende bizi diren behiak. Zergatik?

Batetik, nire aita abeltzaina zen, eta beti izan dut animaliekin harreman berezia. Maitasunezko harreman bat izan da, gertutasunak emana, baina, aldi berean, animalion heriotza egon da tartean beti. Antropologiako masterra egiten hasi nintzenean, gainera, hasi nintzen asko irakurtzen antiespezismoari buruz, bai eta gizartean beste animaliekin dugun harremanaz ere. Bestetik, gertatu zitzaidan Itoitzera grabatzera joan nintzenean bizpahiru aldiz behiak baino ez nituela ikusi. Gizakirik ez, bakarrik behiak. Baina behiak han baziren, argi nuen gizakiek inguruan egon behar zutela. Gizakien eta animalien arteko harremanak estuak dira eskualdean, eta horri buruz hitz egin nahi nuen.

Igandean, Suitzako Visions du Réel jaialdian aurkeztuko duzu dokumentala. Kontent?

Bai. Beste hogei lan ingururekin lehiatuko da nire dokumentala. Oso jaialdi garrantzitsua da, eta oso kontent nago.

Itoitzekin lotutako bigarren lanari ekinen diozu gero?

Bai. Lehena amaitu nuenean, konturatu nintzen gai asko ez nituela ukitu. Eta banuen gogoa memoriaren gaia lantzeko. Itoitzekin Elkartasuna taldekoek utzi dizkidate haiek grabatutako irudi guztiak. 80 ordu baino gehiago dira, eta denak ikusten ari naiz. Indar handiko irudiak dira, galdu zen borroka batenak. 592 metroko mailak erabaki zuen zer geldituko zen urpean eta zer ez, eta orain urpean dagoen hori jorratu nahi dut. Memoria, ametsak, eta orainaren eta iraganaren arteko talka landu nahi ditut film berri horretan.

Galdutako borroka bat izan dela erran duzu. Uste duzu, halere, zer irakatsi baduela Itoizko urtegiaren aurka egindako lanak?

Bai. Eta iruditzen zait nire lana izan daitekeela borrokan jarraitzeko beste modu bat ere. Garrantzitsua iruditzen zait belaunaldi berriei horren berri ematea. Eta argi uztea uraren azpian lurra dagoela. Herriak hor daudela.

Iruditzen zaizu jendeak ahaztu duela Itoitzen gertatu zena, neurri batean?

Bai. Uste dut baietz, ahaztu dugula. Egia da urtegiaren aurkako borrokak energia asko eraman zuela. Baina bada jendea borrokan, oraindik ere, bailaran. Hainbatek oraindik ez dute jaso gobernuak zor zien guztia.

Zuk nola bizi duzu gaur egungo egoera?

Nik sentitzen dut berriz ere gozatu nahi dudala bailaraz. Ur horietan bainua hartu, adibidez. Kontraesanak badira, ur horrek estali dituelako gure herriak. Baina kontraesan horiekin bizi behar dugu. Ezin diegu ihes egin.

Kattalin Barber

Transgenikoen "itzalak" jaso ditu Jose Ramon Olarietak (Barakaldo, Bizkaia, 1963) Transgénicos: ¿De verdad son seguros y necesarios? Evidencias científicas que llaman al principio de precaución izenburuko bere liburuan. Nekazaritza Ingeniaritzan doktorea eta Edafologiako irakaslea da Lleidako Unibertsitatean.

Zer arrazoi dago transgenikoei ezetz esateko?

Lehenengo arrazoia eta oinarrizkoena da ez ditugula ezertarako behar. Esan ohi da transgenikoak teknologia bat direla, eta arazo bati irtenbidea ematen diotela, goseari, hain zuzen ere. Baina gosea ez da arazoa, arazo baten sintoma baizik. Eta munduko gosea ez da ekoizpen arazo bat, banaketa arazo bat baizik. 1939. urtean John Steinbeck idazleak The grapes of wrath eleberria argitaratu zuen. Besteak beste, lan horretan esaten da gizakiok elikatzeko fruituak sortu ditugula, baina ez garela gai izan fruitu horiek jateko sistema sortzeko. Hortaz, fruituak lurrean usteltzen ari dira prezioari eusteko. Berdin jarraitzen dugu, Lleidan udaro gertatzen da. Ez dakit zenbat tona fruta botatzen dute, prezioari eusteko.

Transgenikoek ekoizpena handitzen dutela diote. Ados zara?

Ez da egia. Kataluniako Generalitateak urtero kaleratzen dituen txostenak aztertzen ditut, eta urtez urte, labore transgenikoen errendimendua ez da handiagoa. Gainera, landareak hobetzeko ohiko teknikek hobeki funtzionatzen dute. Afrikan pare bat proiektu daude, eta lehorteak eta zoru pobreak jasaten dituzten barietateak sortu dituzte, hain zuzen ere. Hobetu dituzte haziak eta horien artean ez dago hazi transgenikorik.

Orduan, arrazoirik dago transgenikoei baietz esateko?

Haziak patentatu nahi badituzu beharrezkoak dira transgenikoak. Azken finean, hori da helburua: hazien merkatua kontrolatzea. Transgenikoak existitzeko arrazoia hazien jabetza intelektuala existitzea da. Patentea dute transgenikoek, ohiko barietateek ez bezala. Hazi ez-transgenikoak gorde ditzakete nekazariek urtez urte; hazi transgenikoak, aldiz, ez. Epaiketak egon dira nekazariekin gai horren harira. Horregatik esaten dut azken xedea milioika euro mugitzen duen merkatu bat kontrolatzea dela. Oso esku gutxitan dagoen teknologia baita, eta teknologia horren gainean hazi enpresen kontrola dago.

Liburuan zalantzan jartzen duzu transgenikoen segurtasuna. Zer dela eta?

Transgenikoek osasunean eraginik ez dutela esan ohi da. Esaldia erdi-egia da. Hasteko eta behin, transgenikoak merkatuan jarri baino lehen ez da inolako ikerketarik egin. Merkaturatu dituzten enpresek ez dituzte beren eraginak ikertu, eta hori kontsumitu baino lehenago egin behar da. Inoiz ez gero. Bigarrenik, merkaturatzen hasi zirenetik ez dute begiratu gizakiengan zer nolako eraginik duten. Ez da alderatu transgenikoak kontsumitzen dituen norbait kontsumitzen ez dituen norbaitekin. Kontua da ezinezkoa dela, ezin dugula jakin. Ameriketako Estatu Batuetan ez da etiketan azaltzen. Europan, berriz, bakarrik azaltzen da 0,9 baino gehiago dituzten produktuetan. Hortaz, ezin da ziurtatu.

Transgenikoak benetan arriskutsuak al dira?

Pertsonekin egindako hiru ikerketa daude, eta hirurek arazoak dituzte. Lehenengoan ikusi zuten elikagai transgenikoetan sartutako geneak gizakion hesteko mikroflorara igarotzen zirela. Inork ez zuen jarraitu ikerketarekin. Kanadan emakumeekin egindako ikerketa batean ondorioztatu zen emakumeen ehuneko altu batek eta haien fetuek Bt toxina zutela odolean. Toxikoa da. Azkenik, Korean egindako ikerketa batean diote soja transgenikoak immunologia-erreakzio desberdin bat eragiten duela. OMEk ere ohartarazia du minbizia sor dezakeela glisofatoak. Munduan gehien saltzen den pestizida da. Inoiz ez dute esanen artoa herbizida dela, baina hori da duena. Arto hori jaten baduzu herbizida jaten ari zara.

Nafarroan 7.200 arto transgeniko hektarea daude. Zer gertatzen da arto ekologikoa erein nahi dutenekin?

Ezin dute. Lleidan berdina gertatu da. Arto ekologikoa ereiten zuten nekazariak desagertu dira, kutsadura arazoak daudelako. Elkarbizitza ezinezkoa da, ezin zaie murrurik jarri soroei. Dena galdu dute, eta orain arto ekologikoa ekartzen da Italiatik. Azken finean, eredua da. Elikagai merkea sortzea nahi dute, biztanleria kontent egoteko, eta KPI kontsumo prezioen indizea ez igotzeko. Baina ohiko nekazariak ezin du ezer egin, merke ekoizteko hektarea asko behar dituelako.

Gizartean zer iritzi dago, zure ustez, elikagai transgenikoen inguruan?

Egin diren inkestek diote herritarren gehiengoak ez duela transgenikorik nahi. Suitzan erreferenduma egin zen, eta ezezkoak irabazi zuen. Italian, Frantzian eta Grezian ez dute transgenikorik erabiltzen. Kontua da desinformazioa eta interes falta ere dagoela, eta askotan gai hauen inguruan informatzea kostatzen zaigu. Gainera, zientziaren arloko gai gisa aurkezten digute, baina gai politikoa da. Hartzen ditugun erabakiak politikoak dira, ez zientifikoak.

Iruñea Transgenikorik Gabeko Gune izendatu dute. Nafarroako beste 22 udalerrik bat egin dute adierazpenarekin. Zer-nolako ondorioak ditu?

Adierazpen hutsa da, baina beharrezkoa da, aldi berean. Presioa egitea da kontua, eta gaia mahai gainean jartzea da helburua; horrelako urratsak egin behar ditugu borroka irabazteko. Azken finean, bi ereduren arteko borroka da hemen gertatzen ari dena. Zer nahi dugu? Hori da gakoa. Transgenikoek bide batetik eramaten gaituzte eta, nik, behintzat, ez dut hori nahi.