Edurne Elizondo

Errege Magoen gaua da gaurkoa. Arrotxapeko osasun etxera, halere, Olentzerok egin zuen bisita, joan den astean: ikatza eraman zuen, mediku eta pediatra euskaldunik gabe jarraitzen dutelako. 2018an ere hori lortzeko lanean segitzeko konpromisoa berretsi du Osasun Etxeak eta Biok Euskaraz herri egitasmoko kide Nestor Estebanek (Iruñea, 1977).

Ikatza, zer salatzeko?

Urte osoan gertatu dena agerian uzteko. 2016ko apirilean jarri ginen martxan. Hainbat auzokide hasi ginen pediatra eta mediku aldaketa eskatzen, euskaldunak nahi genituelako.

Zer erantzun jaso zenuten hasiera hartan?

Orduan, osasun etxeko zuzendariak esan zigun ez zutela betebeharrik pediatra eta mediku euskalduna izateko; gobernuari edo Nafarroako Parlamentuari zegokiela beharrezko lege aldaketak egitea. Horixe esan zigun. Guk ez genuen etsi, eta gero eta jende gehiagok egin zuen bat plataformarekin, eta beste urrats bat egitea erabaki genuen.

Gobernuko arduradunengana jo zenuten orduan?

Bilera bat eskatu genien, 2016ko uda baino lehen. Uda pasatu zen, eta erantzunik gabe jarraitzen genuen. Erabaki genuen gobernua babesten duten taldeengana jotzea bilera eskatzera. Geroa Baik, Ahal Dugu-k eta Ezkerrak ez gintuzten hartu. Ez dugu haien erantzunik jaso ere. EH Bildurena bai, baina azken unean, zabaltzen hasi ginenean ez genuela erantzunik jasotzen. Azkenean, 2016ko azaroan, osasun etxea okupatzea erabaki genuen. Hainbat pertsona sartu ginen, eta, orduan, bai, Luis Gabilondo zuzendari nagusia etorri zen guregana. Bat-bateko bilera egin genuen han, eta esan zigun beste bilera bat egin ahal izanen genuela gobernuarekin.

Eta egin zenuten?

Bai, 2016 bukaeran. Fernando Dominguez osasun kontseilaria izan zen, bai eta Euskarabideko arduradun Mikel Arregi ere, besteak beste. Azaldu ziguten zailtasunak zituztela gure eskubideak bermatzeko. Onartu zuten baditugula hizkuntza eskubideak, noski, baina ezin zituztela bermatu. Euskararen legea jo zuten arazo nagusitzat. Jada onartu duten dekretua prestatzen ari ziren orduan. Aldaketak ekarriko zituela esan ziguten, baina ez zutela aurreikusten pediatra eta mediku euskaldunik izatea Arrotxapeko osasun etxean.

Zuen eskaerari eutsi zenioten, halere.

Bai. Hamaika ekinaldi egin ditugu: sinadurak bildu ditugu, giza katea egin dugu... Iruñeko Udalera ere eraman genuen gaia, eskumena harena ez dela jakin arren. Mozio bat aurkeztu genuen, udalaren jarrera ezagutzeko. Ez zuen aurrera egin. EH Bilduk eta Aranzadik egin zuten alde; Geroa Baik abstentzioaren bidetik jo zuen, eta gainerakoek kontra egin zuten.

Herritarren babesa jaso duzue?

Bai. Auzokideak eta eragileak alde izan ditugu. Iazko ekainean gure aldeko 1.500 sinadura baino gehiago aurkeztu genizkion gobernuari.

Eragin dute aldaketarik?

Ez. Udan, gainera, jakin genuen gobernuak mediku berri bat eta pediatra berri bat kontratatu behar zituela. Gobernuak aukera ezin hobea zuen gure eskaerari erantzuteko, baina ez du halakorik egin.

Langile berriak ez dira euskaldunak?

Kontratu horien berri jaso genuenean, beste bilera bat eskatu genion gobernuari, haien ahotik jakin nahi genuelako ea egia ote zen. Esan ziguten baietz, kontratatuko zituztela, baina ez zirela euskaldunak izanen.

Onartutako dekretuak, beraz, ez du deus aldatu Arrotxapeko osasun etxean?

Ez. Legeak onartzen du badugula eskubidea administrazioarekin euskaraz aritzeko, baina jasotzen du, halaber, administrazioa ez dagoela behartuta gurekin euskaraz aritzera. Ez du deustarako balio. Eskubidea aitortu du, baina ez du bermatzen.

Baina legeak ez du eskubidea bermatzeko bidea ixten, ezta?

Ez. Orain, onartu duten dekretuarekin, ustez aldaketak izanen dira administrazioko langileen hizkuntza profiletan. Orain dela gutxi onartu dute. Azken bilera Osasunbideko eta Euskarabideko kideekin egin genuen, eta esan ziguten, dekretua onartuta, urtebete zutela sailez sail diagnostiko bat egiteko, eta profil euskaldunak non jarri erabakitzeko.

Denbora kontra duzue?

Dekretua onartu dute, baina urtebete behar dute indarrean jartzeko. Bitartean eginen dituzten oposizio guztietan orain arteko irizpideekin jarraituko dute. Gure osasun etxean aukera paregabea galdu dugu, mediku bat eta pediatra bat kontratatu baina ez dituztelako euskaldunak hautatu.

Martxan jarraitzen du zuen plataformak. Zenbat jendek egin du bat?

Eragile askoren babesa dugu, baina egitasmoan antolatuta, berez, 50 pertsona inguru ari gara lanean. Hainbatek mediku euskalduna eskatu dute; beste askok, pediatra; eta mediku eta pediatra euskalduna nahi dituzte beste askok ere. Adin ezberdinetako pertsonak egin dugu bat. Azaroan manifestazioa egin genuen, eta aurrerantzean ere lanean jarraitzeko asmoa dugu. Gure auzoan jende anitz bizi da, eta esanen nuke euskaldun gehien duena ere badela.

Auzotik kanpo eragiteko beharra ikusten duzue?

Bai. Hizkuntza eskubideak bermatu behar dira. Lege aldaketa behar da horretarako. Bitartean, pareta baten kontra ari gara. Baina lanean jarraituko dugu.

Edurne Elizondo

Nafarroako Gobernuak Hezkuntzako zerrenda bakarraren alde egin duen apustuak hautsak harrotu ditu laukoan. Paul Bilbao Kontseiluko idazkari nagusiak (Getxo, Bizkaia, 1971) txalotu egin du erabakia.

Zergatik erabaki duzue karrikara ateratzea?

Iaz ekainean manifestazioa egin genuen Iruñean, eta argi utzi genuen ez zela inoren kontrako protesta. Gobernuari esan nahi izan genion hizkuntza eskubideak bermatzeko urrats eragingarriak eginez gero gu hor egongo ginela babesten. Zerrenda bakarraren aferarekin hori gertatu da. Egia da Jose Luis Mendoza aurreko kontseilariak erdiko bidea hartu zuela, eta guretzat ez zela egokia, elebiduna zigortzen jarraitzen zuelako. Baina orain, azkenean, justizia egin da. Txalotu dugu oraingo kontseilariaren erabakia, eta, ikusi genuenean hainbat sektorek ez zutela horren alde egingo, egokitzat jo genuen gure babesa agertzeko manifestaziora deitzea. Kalea da-eta babesa adierazteko tokirik egokiena.

Harritu zaitu Ezkerrak zerrenda bakarraren aurka agertu duen jarrerak?

Ez genuen zalantzarik UPNk, PSNk eta PPNk kontra eginen zutela. PSNren kasua bitxia da. Mendozak bi azterketa egitea proposatu zuenean, bi egunetan, sozialistek leporatu zioten "ezkutuko zerrenda bakarra" prestatzea. Eta, orain, hori proposatzen duen legea nahi du PSNk. Ezkerrari buruz, esan behar dugu harritu gaituela haren jarrerak, baina neurri batean bakarrik. Euskararen gaiarekin ez dute jarrera ona izan legegintzaldi osoan. Azken egunotan sare sozialetan zabaldu dituzten argudioek, halere, kezka eragin digute.

Zein da zuen kezka?

Bi azterketa egiteak eta bi programazio prestatu behar izateak hautagai elebidunari aukera gehiago ematen dizkiola esan dute, adibidez. Nork bere iritzia izan dezake, baina halakoak ezin dira esan. Ez dezagun ahaztu bi zerrendena UPNk euskaldunak zigortzeko abian jarritako sistema dela. Bi urte eta erdi pasatuta, gobernuak, behingoz, amaiera eman nahi izan dio bidegabekeria horri.

Zerrenda bakarrak euskaldunei mesede egiten diela zabaldu nahi dutela uste duzu?

Ideia hori saldu nahi dute. Auzitan jartzen dituzte oinarrizko gauzak. Are gehiago, PSNko hainbat kidek iradoki izan dute euskarazko azterketetan nota onak oparitzen dituztela. Eta hori amorragarria da. Zuk justifikatu beharko duzu zergatik hartzen dituzun hartzen dituzun erabakiak, baina errealitatea ahaztu gabe. Esan nahi dute euskaldunek iruzur egiten dutela? Azterketetako emaitzak oparitzen dizkietela? Hau estrategia bat dela administrazioa euskaldunez betetzeko? Halako argudioekin hasten direnean... gaizki. Oraindik ez dut entzun zerrenda bikoitzak herritar guztien eskubideak bermatzen dituela justifikatzen duen argudiorik. Ez baitago.

Gehiengo sindikalak ere bat egin du gobernuaren erabakiarekin. Zer deritzozu?

Zerrenda bakarrarekin amaiera eman zaio UPNk euskaldunak zigortzeko ezarritako sistemari. Hori da kontua. Eta gehiengo sindikalak esan du hau dela bidea orain arteko bidegabekeria bertan behera uzteko. Nik uste dut kontra direnek entzun egin beharko luketela gizartea esaten ari dena. Hau da modu bat urte luzez izandako bidegabekeria behingoz bazter uzteko.

Nola azaltzen duzu Ezkerra euskararen inguruko gaietan erakusten ari den jarrera?

Gobernua babesten duten taldeen artean, noski, bakoitzak bere interesei egiten die so. Beren arteko negoziazioetan ere nork bere ideologiari eutsiko dio. Euskararen gaiarekin harritu nau Ezkerraren jarrerak. Ikusi dugu euskararen legearekin zer gertatu zen. Duela gutxi, UPNko Iñaki Iriartek huts egin zuen parlamentuko saioan, eta, horri esker, aurrera egin du zonifikazioaren gaia jorratzeko batzordea osatzeko proposamenak. Ezkerrak ez zuen alde egin. Nork bere parrokia du, eta nork bere parrokiari begiratzen dio. Euskararen gaiarekin erakutsi nahi dute, nire ustez, diferente jokatu nahi dutela. Ez dakit zer beldur duten. Lau talde daude gobernua babesten, eta nork bere ezaugarriak erakutsi behar ditu. Nire irudipena da hizkuntzaren gaiarekin Ezkerrak une oro erakutsi nahi izan duela diferente pentsatzen dutela. Pena da euskararen gaia hartu izana horretarako. Ez baita ezberdintasun bakarra hizkuntzarena. Ezin dugu ahaztu hizkuntzaz ari garenean eskubideez ari garela: justiziaz eta orekaz ari gara. Euskara politika da, eskubideak daudelako jokoan; eta gobernuari dagokiolako elkarren arteko berdintasuna bermatzea eta oreka sozialari begirako politikak martxan jartzea; hizkuntzaren gaian ere bai.

Onartu behar da politika horiek eraginak izanen dituztela?

Argi eta garbi. Hizkuntza eskubideak bermatzeko politiketan ezin dira erabakiak hartu modu neutro batean. Esan nahi dudana da beti izanen dutela eragina politika horiek hegemonian edo hizkuntza hegemoniko horretan.

Oinarrian dagoen auzia, finean, ofizialtasunarena da?

Bai. Argi esan behar dugu Damoklesen ezpata dugula gainean. Legeak irakurketa positiboagoak izan ditzake? Bai. Baina negatiboagoak ere bai. UPNren gobernuak 2003tik aurrera martxan jarri zuen politika glotofobo hura euskararen legearen babespean egin zen. Lege horrek ahalbidetu zuen 2003ko dekretua martxan jartzea, eta ahalbidetu zuen zerrenda bikoitza martxan jartzea. Gogoratu behar dugu hizkuntza eskubideekin gertatzen dela lehen eta bigarren mailako herritarrak daudela.

Zonifikazioaren inguruko batzordeak zerbait emanen duela uste duzu?

Ikusi beharko dugu. Ea zer lor daitekeen. Nik uste dut garaia dela bidegabekeria hori bazter uzteko. Gero ikusiko dugu plangintza baten bidez nola ezarriko ditugun epeak. Bihar erabakiko balitz euskara Nafarroa osoan ofizial izatea, horrek ez luke ekarriko egun batetik bestera administrazioak zerbitzu guztiak euskaraz ematea. Hizkuntza politika planifikatu bat egin beharko da. Baina, oraingoz, onartu diren planetan eta dekretuetan, euskararen legearen itzala agertzen da une oro.

Berandu dator batzordea?

Uste dut baietz. Laster, alderdiak hauteskundeen dinamikan sartuko dira. Gobernuarekin egindako lehen bileran esan genuen erabakirik ausartenak hasieran hartu behar direla. Ez dute hala egin. Zerrenda bakarraren gaia oso logikoa da, eta sortu den kalapita sortu izanak kezkatu egiten gaitu. Ikusiko dugu.

Kattalin Barber

Iruñeko irrati libreak ederki ezagutzen ditu Jorge Riberak (Iruñea, 1971); Eguzki irratiko kide da 1990. urtetik. Herri mugimenduaren bozgorailu izatea, eta ahotsik ez dutenei ahotsa ematea izan da, eta bada, irratiaren helburu nagusia.

1982ko abenduaren 15ean egin zuten Eguzki irratiaren lehen saioa. Gogoan duzu?

Ni ez nengoen oraindik irratian. Irrati libreetan 1986. urtean hasi nintzen, eta Eguzkin, berriz, 1990ean. Jarautan zuen orduan egoitza irratiak, eta arratsaldeko zortzietan izan zen lehen emisioa.

Nola egin zenuen bat irratiarekin?

80ko hamarkadan irrati libre asko zegoen Iruñean. Eguzki irratia, Eate irratia Sanduzelain, Zarata Donibanen, Paraiso irratia.... Iruñeko irrati libreen koordinakundea osatu zen guztion artean koordinatzeko eta kontrainformazioa lantzeko. Errepresioa oso presente zegoen, eta hainbat irrati itxi zuten garai horretan ere. Iruñeko hiru irrati libreen artean albistegi bateratuak egiten ziren, eta proposamena zegoen hiru irratiek bat egiteko. Azkenean ez zen gauzatu iritzi ezberdinak zeudelako. Bakoitzak bere bidea egin zuen, eta ni Eguzki irratian hasi nintzen.

Bakarra da irratia egiteko bere moduan?

Gure ikuspuntutik, irrati libre eta komunitario bakarra da. Lizentziarik gabe badaude irrati gehiago, eta badaude haien burua komunitariotzat jotzen duten beste irratiak ere. Gure ustez, hala ere, ez dira. Eguzki irratia librea eta komunitarioa da edozein botere politiko, ekonomiko eta erlijiosotik independentea delako, eta helburua ez delako irabaziak lortzea. Gurean ez dugu publizitaterik. Ezaugarri horiek egiten gaituzte libre eta komunitario.

Esparru zehatz batetik sortu zen, ezta?

Iruñeko talde ekologista eta antinuklearrak sortu zuen. Eguzki izeneko aldizkari bat argitaratzen zuten, eta hortik hartu zuten izena. Euskal Herrian zeuden beste esperientzia batzuei jarraiki, irrati bat sortzea zuten helburu, hutsune bat zegoelako. Ahotsik ez zutenei ahotsa ematea beharrezkoa zen.

Lau aldiz itxi dute irratia. Maldan gora egin duzue bidea?

Bai. 1983an eta 1984an itxi zuten irratia, Hego Euskal Herriko beste irrati libre asko bezala. Existitzeagatik itxi zituzten. 1988an berriro isilarazi nahi izan gintuzten. Espainiako erregeak bisita egin zuen. Errepresio handia egon zen egun mugitu haietan, eta dozenaka pertsona atxilo hartu zituzten. Protesta egiteko bide bakarra irratia zen, eta gertatzen ari zenari buruzko programa bat egin zuen irratiak, Polizia egoitzara joan, irratia itxi eta esataria atxilotu zuen arte. 1992an, berriro itxi zuten. Irratia isilarazteko ahaleginak asko izan dira.

Herri mugimenduaren bozgorailua izatea da irratiaren xede nagusia?

Herri mugimendua izan da beti helburua eta proiektuaren ardatza. Urte hauetan guztietan aldatu dena forma da, hau da, nola eman ahotsa ahotsik ez dutenei eta herri mugimenduari. Aurrera egin dugu, garatu dugu proiektua; gurean beti izan dugu komunikazio ereduaren inguruko eztabaida. Krisiak krisi, hasieratik argi izan dugu ez genuela nahi entzuten ez den irrati bat, edo guretzat bakarrik den irratia. Hortaz, zerbaitek ez badu funtzionatzen, aldatzen dugu.

Zein da orain egoera?

Iruñeko herri mugimenduaren isla da irratia. Ez gaude 80etan, ezta 90etan ere. Krisia egon da militantzian eta herri mugimenduan, faktore askok eraginda. Egun ez da erraza norbaitek bere bizitzako tarte handi bat eskaintzea militantziari. Komunikazio moduak ere aldatu dira teknologia berriak direla eta. Hortaz, ez dago jende asko irratian, baina kalitatean eta seriotasunean irabazi dugu. Oso pozik gaude dozenaka lagun etortzen direlako irratira hitz egitera.

Heldu den ostiralean irrati-maratoia eginen duzue urteurrena ospatzeko eta bazkideak lortzeko.

2002. urtera arte, gure diru-sarrerak barraka politikoak ziren. Debekatu zituztenean, pentsatu genuen bazkideen bidez finantzatzea. Momentu horretan uste genuen 500 eguzkide behar genituela proiektuak behar bezala funtzionatzeko. Orain 430 bazkide ditugu; 70 faltan ditugu arazorik gabe eta lasaitasunez funtzionatzeko. Maratoiarekin, gure urteurrena ospatzeaz gain, bazkideak lortzea da helburua. Etenik gabeko 24 orduko maratoia izanen da, ostiralean hasita. Larunbatean afaria eginen dugu. Aurtengo leloa 35 urte independentziaz da. Urte hauetan guztietan, proiektu komunikatibo asko itxi eta desagertu dira. Gureak zutik jarraitzea garrantzitsua da.

Nafarroako Gobernuko irrati frekuentzien lehiaketara aurkeztu zineten. Zer fasetan dago prozesua?

Behin baino gehiagotan eskatu diogu gobernuari irrati komunitarioentzat lizentziak ematea. UPNrekin saiatu ginen, eta aldaketaren gobernuarekin ere bai. Uda honetan, gobernuak jakinarazi zuen aurreneko aldiz lizentzia bat gordeko zuela irabazi asmorik gabeko zerbitzu komunitarioa eskaintzen duten irratientzat, eta aurkeztea erabaki genuen. Eskerrak eman genizkion Nafarroako Gobernuari, urratsa egiteko ausardia izan duelako. Kontua da Eusko Mediak errekurtso bat jarri duela, eta lehiaketa bertan behera gelditu da. Ez dakigu gehiago, eta komunikazio ofizial bat izan arte, ez dugu baloraziorik eginen.

Edurne Elizondo

Irribarrea berezkoa du Mikele Grandek (Uharte, 2000). Haur eta gazte transexualen errealitatea ikusgarri bilakatzeko egin duen lana aitortu dio Gazte sariak. Aniztasuna aldarrikatu du. "Ederra" baita. Etiketez harago, gizon edo emakume izateko hamaika gorputz badela nabarmendu du.

Zer da zuretzat sari hau?

Sekulako poza eman dit. Gainera, ezustean harrapatu nau, erabat. Etxera ailegatu, eta amak galdetu zidan ea norbaitek dei egin zidan. Baietz esan nion, baina institutuan nintzela, eta ezin izan nuela erantzun. Berriro deituko zutela esan zidan. Telefonoak jo zuenean, ama berehala etorri zen nire ondora. Deia hartu, eta sariaren berri eman zidaten. Sari hori existitzen zenik ere ez nekien! Nire izena proposatu izana sekulako oparia izan da. Ilusioz bete nau.

Azken bizpahiru urteotan hamaika hitzaldi egin duzu, eta hainbat hedabidetan agertu zara nor zaren azaltzen. Damutu zara, noizbait, jendaurrean agertzeko urratsa egin izanaz?

Ez naiz damutu. Egindako bidea biziki pozgarria izan da niretzat, eta gauza asko erakutsi dizkit. Ez, ez naiz damutzen. Egia da hasieran pentsatu nuela agian arriskutsua izaten ahal zela. Baina orain ziur naiz egin beharreko bidea egin izanaz. Argi dut oso ona dela jendearen aurrean hitz egitea eta besteen iritziak eta esperientziak jasotzea. Informazioa eta kezkak partekatzen ditugu.

Ekintzaile bilakatu zara?

Bai, neurri batean, bai.

Jendaurrean agertzeko eta hitz egiteko erabaki hori zein neurritan izan da kontzientea zuretzat?

Jendaurrean agertzeko ideia sortu zitzaidan dokumental bat ikusten ari nintzenean. Pentsatu nuen nik ere banuela zer esan, eta agertzen ahal nintzela besteen aurrera hitz egitera. Aitak esaten zidan txikiegia nintzela hori egiteko, baina dokumentalean agertzen zirenak ere umeak ziren! Orduan, Chrysallis elkarteak kanpaina egitea erabaki zuen, umeekin elkarrizketak egin nahi zituzten, eta nik 14 urte nituenez, baietz esan nuen. Horrela hasi nintzen, pentsatuz esateko dudana esan ahal izateko nituen aukerak aprobetxatu egin behar nituela.

Garrantzitsua da transexualitateaz zure esperientziatik abiatuta hitz egin ahal izatea?

Bai. Nik azaldu nahi nuen nik egindako bidea. Nik nire esperientzia azaltzen dut, eta nirea, egia esan, oso esperientzia normala izan da. Eta hori da nik zabaldu nahi dudan mezua, hain zuzen. Egia da askotan esperientzia txarrak eta gogorrak direla nagusi, baina nik erakutsi nahi dut badirela bestelako esperientziak, posible dela bizitza normala izatea. Uste dut poliki-poliki gauzak aldatzen ari direla.

Zuk familiaren, lagunen, eskolaren babesa izan duzu. Funtsezkoak izan dira?

Bai, oso garrantzitsuak. Niretzat, familia, lagunak eta gelako kideak babesguneak dira. Orain, adibidez, Barañaingo institutuan ari naiz, eszena arteetako batxilergoa ikasten. Zentrora ailegatu nintzenean, hainbatek esan zidaten ikusi zituztela nire elkarrizketak edo entzun zituztela nire hitzaldiak. Galderak egin zizkidaten, eta inolako arazorik ez nuen izan. Gustura egon naiz hasieratik. Uste dut horrela izan behar duela beti. Denok izan beharko genituzke halako babesguneak. Niri indarra eman didate beldurrik ez izateko.

Jende anitzek ezagutzen zaitu. Zer moduzkoa da esperientzia hori? Ez du alde txarrik?

Ez dut arazorik horrekin. Ez naiz hain ezaguna, gainera. Kalean jendeak zerbait galdetzen didanean, gustura hitz egiten dut haiekin. Gustuko dut hori, eta pozgarria iruditzen zait. Duela hainbat hilabete Madrilen izan nintzen Chrysallis elkartearen jardunaldi batean, eta han txikienak atzean nituen egun osoan. Oso polita izan zen niretzat.

Chrysallisen babesa ere inportantea izan da zuretzat?

Nik uste dut gisa horretako elkarteen lana oso garrantzitsua dela. Gero eta gehiago ari gara hitz egiten transexualitateari buruz, eta hori ona da. Ona da, batez ere, eskoletara joatea gaiaz hitz egitera, umeak hezteko, handitzen direnean inor bazter ez dezaten. Gure gizarteak, oraindik ere, transexualitatea arrarotzat hartzen du, eta ideia hori baztertu behar dugu, eskoletan lan eginez.

Zer iritzi duzu hedabideen lanaz? Mezu zuzena zabaltzen ari direla uste duzu?

Beti ez dute lan ona egiten, baina egia da, nire ustez, hedabideek zabaltzen duten mezua gero eta egokiagoa dela. Erreportaje onak ikusi ditut. Zenbaitetan, halere, gertatzen da jendeak hitz egiten duela jakin gabe. Gero eta gutxiago, zorionez.

Zure babesguneak aipatu dituzu. Inportantea da sare hori?

Bai. Lagunen rola nabarmendu nahiko nuke. Niri sekulako babesa ematen didate. Familia niretzat oso garrantzitsua da nire izaera definitzeko, baina eskolara joan behar nuenean, adibidez, han familia ez zegoen; arlo sozialean lagunak izan ditut ondoan. Urrea dira niretzat.

Ahalduntzea da kontua?

Bai. Halako babesa ez duen batek, adibidez, iraintzen badute, behera egin dezake, eta gaizki pasatu. Niri norbaitek zerbait esaten badit, argi dut tontolapiko bat besterik ez dela. Baina hori lortzen dut indarra ematen didatelako ondokoek. Berriz jaioko banintz, nik bide bera eginen nuke. Argi dut aniztasunak gizartea edertzen duela. Transexual hitzak errealitate bat ikusarazten du, baina egia da ez duela prozesua ongi adierazten. Ni neska bat naiz. Neska jaio nintzen, eta neska naiz.

Edurne Elizondo

Sexu indarkeriak jorratzeko jardunaldia hirugarrenez antolatu du Sarek, NUPen laguntzarekin. Iazko sanferminetako eraso matxistaren inguruko epaiketa aipatu dute hainbat parte hartzailek. Epaiketak "sistemak funtzionatzen" duela erakutsi duela uste du Montse Pineda Creacion Positiva taldeko kide eta indarkeria matxistan adituak (Bartzelona, 1970).

Sistema patriarkalari aurre egiteko moduez gogoeta egiteko beharra dago?

Uste dut badela ordua agerian uzteko asmo eraldatzailea ez dela oinarri talde feministetatik ere anitzetan zabaltzen diren diskurtsoetan. Oinarria edo ardatza izaten da egoera zehatzei erantzutea, edo horien aurrean nola jokatu erabakitzea. Alerta egoeran gaude gertatzen ari diren gauzak anitz eta larriak direlako, eta haiei erantzuten saiatzen ari gara. Baina bada ordua gogoeta egiteko, agerian uzteko eta jorratzeko zeintzuk diren landu behar ditugun ardatzak benetako aldaketa lortzeko. Atzean gelditzen ari garela uste dut. Ez dugu ahaztu behar politika patriarkalak duen eragina; argi izan behar dugu gurekin baduela horrek lotura, eta politika patriarkal horrek indarkeriak ulertzeko gure moduan ere baduela eragina.

Indarkeria horien naturalizazioaz ari zara?

Anitzetan aipatzen dugu naturalizazio hori tresna bat balitz bezala. Baina, berez, ideologia da. Izan ere, maskulinitate eta feminitate hegemonikoez ari garenean, horretaz ari gara, ari gara azaltzen naturaltzat jo eta onartu ditugula patriarkatuaren aginduak gizon edo emakumetzat hartzen ditugun horien eraikuntzan.

Hori da deseraiki behar ditugun kontuetako bat, hain zuzen. Ideologia patriarkal horren naturalizazio horrek erasoak ekartzen ditu, eta ekartzen du, halaber, ezerosotasuna. Finean, konturatzen gara gizon edo emakume izatea zer den finkatzen duen egitura horrek zer ikusteko gutxi duela gurekin. Kanpoko elementuekin du lotura. Hori agerian utzi behar dugu; gure autonomia mugatzen digutelako, eta gure autonomia gaitasuna mugatua delako, aldi berean, mundua ikusteko modu horren barruan dagoelako.

Ustez emakumeen eskubideak bermatu behar dituen sistema da patriarkatuari eusten diona. Nola egiten ahal zaio aurre egoera horri?

Legeek zigor kodeek diotena jasotzen dute, eta zigor kode horiek estatuen tresna bat dira ordena ezartzeko, azaltzeko zer dagoen ongi eta zer ez. Azaltzen dute, batez ere, gizarteak zer jasan dezakeen eta zer ez. Gizarte gisa jasan dezakeguna zehazten dute; ez, ordea, gizartean zer den onargarria benetan askatasuna eta autonomia garatzeko.

Nafarroako legeak izaera sexuala duen delitutzat jotzen du sexu indarkeria. Ez da hori bidea?

Erabat barneratua dugu hori, eta sexu indarkeriak ikuspuntu horretatik azaltzen ditugu. Ez gara gai dinamika hori hausteko, eta agerian uzteko autonomiarekin dutela lotura handia.

Uste dut botere egiturak jarri behar ditugula mahai gainean, batez ere. Hori da sistema patriarkalaren ardatza, boterea eta mendean hartzea.

Garrantzitsua da zapalkuntza ezberdinen arteko harremanak duen eraginari so egitea?

Bai. Eta ez hori bakarrik. Kontuan hartu behar dugu zer-nolako babesa dugun, zer-nolako baliabideak egoera zehatz bati aurre egiteko. Ez duzu bakarrik erasotzailea aurrean; aurrean duzu, halaber, babesten zaituela erran baina kontrakoa egiten duen sistema oso bat.

Sistemak bere horretan jarraitu nahi duelako?

Hori da. Indarkeriek oinarri dituzte naturalizazioa eta inpunitatea. Sexu indarkeriez hitz egiteak badu zentzua inpunitateaz hitz egiten ari garelako. Izan ere, gehienetan emakumeak babesteko eredu batez aritzen gara, ez, ordea, eraldaketarako eredu batez.

Iazko sanferminetako eraso matxistaren inguruko epaiketa da sistemaren funtzionatzeko moduaren adibide?

Epaileen eta hedabideen erantzuna behar zuena izaten ari da: sistema patriarkalari eusten ari dira. Beren funtzioa betetzen ari dira. Sistemak sekulako gaitasuna erakutsi du bere burua kontrolatzeko; aldi berean, hagitz garrantzitsua iruditzen zait mugimendu feministak eman duen erantzuna. Argi utzi du kontua ez dela bakarrik Iruñean egin duten epaiketa; auziak denoi eragiten digula erakutsi du. Egoera, nolabait, birpolitizatzen ari gara, eta hori positiboa da.

Ardura kazetariena ere bada, zure ustez?

Bai, neurri batean bai. Finean, kontua da zapalkuntzaren zein aldetan kokatu: zapaltzailearen edo zapalduaren alde.

GIBa duten emakumeekin ere egiten duzue lan. Nolako lana da?

Duela hamalau urte hasi ginen. Orduan, maitasun erromantikoa eta bortxa jotzen genituen indarkeria matxistaren oinarri. Elementu horiek dira indarkeria sufritzeko arriskua ekartzen digutenak, eta elementu horiek dira, halaber, GIBarekin kutsatzeko arriskua ekartzen digutenak.

Edurne Elizondo

Uztailean hil zen Jose Mari Goikoetxea, 1924. urtean Beran jaiotako musikagilea. Iruñeko Ganbera Abesbatzako zuzendari David Galvezek (Valentzia, 1974) osatu eta berregin du konpositoreak 1958an idatzitako meza. Goikoetxeak "lengoaia propioa" zuela nabarmendu du.

Nolako lana da Goikoetxearena?

Hagitz lan pertsonala egiten zuen. Berezko lengoaia zuen, berezko mundua. Sortzaile handia izan zen, eta nortasun musikal nabarmena zuen. Miresteko moduko pertsona iruditzen zait, argi baitzuen sortzaile eta musikagile izan nahi zuela, eta abangoardian egon nahi zuela, apaiza izan arren. Ordenak ez zizkion gauzak erraztu, baina ausart jokatu zuen Goikoetxeak, eta Darmstadt hirira joan zen, Alemaniara, hura baitzen Europan musikagile izan nahi zuten guztien helmuga. Argi zuen zer nahi zuen, eta buru-belarri saiatu zen. Musikan igartzen da jarrera hori; hagitz lan pertsonalak dira Goikoetxearenak.

Zailak abesteko?

Hagitz zailak. Finean, Goikoetxearen pentsamendua dago haren musikan. Ez zen batere gizon laua, eta hori egin zuen musikan islatzen da. Labirinto baten modukoa da, Goikoetxea bera halakoa zelako: kontraesanez betetako mundu batean bizi zen; Elizarekin lotutakoak zituen, batetik, eta musikaren abangoardiaren esparrua, bertzetik.

Jaso du merezi duen aitortza?

Uste dut anitzek ezagutzen dutela Goikoetxea, baina gutxik ezagutzen dutela ongi egin zuen lana. Batetik, musika zaila da Goikoetxearena. Bertzetik, egia da ez zituela bere lanen edizioak ongi zaintzen. Partitura anitz ditu bukatu gabe, edo oharrez beteta. Horrek guztiak zaildu egiten du lan horien zabaltzea. Beraz, uste dut ez duela erabateko aitortza jaso. Jendeak miresten du Goikoetxea, baina benetan ez dugu ongi ezagutzen haren musika. Argi dut ahalegina egin beharko genukeela Goikoetxearen lanetan sakontzeko eta ikertzeko. Sortzaile baten pentsamendua gordetzen dute Goikoetxearen obrek. Lan teknikoaz harago, sortzailearen pentsamendu estetikoa jorratzea hagitz interesgarria litzateke.

Zu aritu zara Goikoetxearen lanak jorratzen. Nolakoa izan da esperientzia?

Nekagarria, egia erran, hagitz musika zaila delako Goikoetxearena. Aldi berean, esperientzia zoragarria izan da, lan horietan murgiltzea Goikoetxearen burmuinean murgiltzea baita; burmuin konplexua da, zalantzarik gabe. Abentura bat da.

Goikoetxearen meza osatu eta berregin duzu, zehazki. Nolako lana da?

Bertze lanek baino lengoaia atseginagoa du. Goikoetxeak 1958an egin zuen lan hori, meza baterako; zehazki, anaia apaiz bilakatzeko elizkizunerako. Idatzita dago abesbatzak eta kongregazioak organoarekin abesteko. Entzuteko musika atsegina da, baina zaila abesteko. Lan hori Alemaniara joan aurretik egin zuen, abangoardiarekin bat egin aurretik, baina, hala eta guztiz ere, badu Goikoetxearen berezko kutsu hori. Obra ederra da, eta jendeari gustatu zaiola uste dut. Halere, partitura hartu nuenean lanean hasteko, desordena nagusi zela konturatu nintzen. Harilkatu gabeko lana aurkitu nuen; zenbait zati falta zituen lan bat. Ondorioz, ezin izan dut osorik berregin, materiala falta nuelako. Maiatzean, bertzalde, Goikoetxearen bertze bi lan estreinatuko ditugu.

Anitz zor dio Nafarroako musika koralak Goikoetxeri?

Ordaindu diona baino anitzez ere gehiago zor dio Nafarroak Goikoetxeari. Lan handia egin zuen, adibidez, haurren abesbatzak sortzeko. Guk gurean sortu dugu haurren talde bat; 70 haur ari dira lanean; haiek dira etorkizuna. Haiek dira abesbatzen etorkizuna, eta haiek dira, halaber, etorkizuneko publikoa. Goikoetxeak ezin ordain dezakegun lana egin zuen haurrengan zaletasuna bultzatzeko, baina, zoritxarrez, bide hori bertan behera gelditu zen. Apaiz lanak zaildu zion esparru horretan sakontzea. Gure abesbatzan, adibidez, izan ditugu Goikoetxearen ikasle izandako anitz: Raquel Andueza, Javier Ekai edo Carlos Gorritxo. Haur abeslariak izan dira horiek denak, eta haiei esker aurrera egin du abesbatzen tradizioak.

Ia bost urte egin dituzu hemen. Nola ikusten duzu musika koralaren oraina Nafarroan?

Batetik, hemen gauza hagitz on bat dago, nire ustez: tradizioa. Jendeak abestea maite du hemen. Anitz abesten du. Abesbatza onak badira. Bertzetik, iruditzen zait elkarlana falta dela egun martxan diren taldeen artean. Badira elkarrekin aritzeko ahaleginak, baina zaila da ahalegin horiek ekintza zehatzetan gauzatzea. Horrek ekartzen du abesbatzen esparrua nahi bezainbertze ezin garatzea. Nork bere lana egiten du pentsatuz berea dela onena. Nafarroa herrialde txikia da, eta elkarrekin aritzeak on eginen liguke denoi. Pena da batasun gehiago ez izatea. Aurrera egiteko beharrezkoa dela argi dut nik.

Kantatzeko ez ezik, musika entzuteko ohitura ere badela uste duzu, badela abesbatzek behar duten publikoa?

Bai. Abesbatzen lanak badu funtzio sozial bat, gainera. Jende anitz mugitzen da abesbatzen inguruan. Noski, nor bere esparruan ari da. Guk gure publikoa dugu, eta Leitzako abesbatzak, adibidez, berea.

Kattalin Barber

Orain dela bi urte ezagutu zuen Sara Perez psikologoak (Iruñea, 1989) Goizargi elkartea. Dolu prozesuan lagun izan zituen hango kideak; boluntario aritu zen gero; eta, orain, berriz, elkarteko psikologoa da.

Hamabosgarren urteurrena ospatu berri du elkarteak; zer moduz?

Kultur astea egin dugu. Helburua izan da gizarteari erakustea heriotza bizitzarekin batera existitzen dela. Desdramatizatu nahi dugu heriotza, bai eta dolua eta haren prozesua ere. Adin guztietarako jarduerak egin ditugu. Izan ere, askotan lotzen dugu heriotza hirugarren adinekoekin, baina ez da horrela.

Nola sortu zen elkartea, eta zer funtzio betetzen du orain?

Orain dela hamabost urte, Rakel Mateo [elkarteko lehendakaria] zegoen bakarrik. Harena da ideia. Rakelek 21 urte zituen, eta dolua pasatzen ari ziren pertsonentzat espazio bat sortu nahi zuen. Hemen ez zegoen ezer. Gutxika-gutxika, eta oztopoak oztopo, hazi zen elkartea, gaur egun arte. Orain, 90 bazkide ditugu, 30 boluntario baino gehiago, eta bost psikologok osatutako talde terapeutikoa. Egia esan, eskaera handia dugu orain, gero eta gehiago ezagutzen gaituzte, eta gure zerbitzuak gehiago eskatzen dituzte herritarrek. Goizargi elkarteak bi alderdi ditu: batetik, terapiaren bidez dolua pasatzen dutenei laguntza eskaintzen diegu; eta, bestetik, formakuntza eskaintzen diegu psikologoei, irakasleei, bai eta hezitzaileei ere. Askotan, profesionalok ez dakigu heriotza nola kudeatu eta zer egin.

Zer da dolua eta dolu prozesua?

Dolua mina da, heriotza batek eragindako mina. Modu batean, heriotza horrek zer-nolako eragina izan duen nigan. Dolu prozesua, berriz, nik barnean bizi dudana da. Zer da niretzat pertsona hori hiltzea? Nola aldatu da nire bizitza? Heriotzak, kanpo aldaketekin batera, barne aldaketak ere eragiten ditu. Rolak, berriro kokatzea bizitzan, balioak, mundua ulertzeko era... horiek guztiak aldatzen dira. Eraldaketa prozesu gogorra da dolu prozesua; pertsonala da, gainera, eta besterenezina.

Zenbat fase daude dolu prozesuan?

Prozesuan lau une daude: lehena errealitatea onartzea da. Pertsona hori hil da, eta bai buruan eta bai bihotzean, barneratu behar duzu. Oso une zailak dira. Bigarren unean heriotza horrek eragin dituen emozioak landu behar ditugu. Amorrua, errua, tristura... Doluan askotan hitz egiten da tristurari buruz, baina amorrua eta errua ere azaltzen dira maiz, eta landu behar dira. Ez gaude hain sentsibilizatuta emozio horiek jorratzeko. Hirugarren unea bizitzan emozionalki berriro kokatzea da, pertsona hori gabe. Azkenik, hil denak utzitako hutsune horrekin bizitzen ikastea da dolu prozesua.

Boluntario hasi zinen Goizargin, eta, orain, bertan egiten duzu lan. Zein da zure esperientzia elkartean?

Oso estua izan da nire harremana. 2014an ezagutu nuen nik Goizargi. Nire aitak bere burua hil zuen, eta nire egoera ez zen batere erraza. Nire dolua egin nuen Rakelekin. Bi urte egon nintzen. Momentu horretan, hain justu, psikologia ikasketak amaitzen ari nintzen. Sentitu nuen Goizargik emandako guztia modu batean itzuli nahi niola, eta unibertsitateko praktikak egin nituen hemen. Bukatzean, boluntario gisa sartu nintzen, eta orain lanean ari naiz. Prozesua oso garrantzitsua izan da niretzat, eta lan pertsonal handia eskatu dit. Beldurra nuen ez ote nintzen jendearen istorioekin gehiegi mimetizatuko, baina ongi ari naizela uste dut.

Askotan esaten da denborak laguntzen duela. Baina denbora horretan ez baduzu ezer egiten, ez da egoera aldatuko, ezta?

Askotan espero dugu kanpotik etortzea sendabidea, baina ez da horrela. Doluan pertsonak rol aktiboa du. Kontua ez da bakarrik denborak aurrera egitea; denbora horretan gauzak landu behar ditugu sendatzeko eta dolua burutzeko. Gutxika-gutxika lortzen ari da ikuspegi hau gizartean zabaltzen. Bidea hori da.

Gizartean oraindik kostatzen da heriotzari buruz hitz egitea?

Kostatzen da, baina gero eta gutxiago. Heriotza gai tabua da oraindik, baina nik badut itxaropena. Gainera, uste dut gero eta behar handiagoa dugula gauza hauetaz hitz egiteko. Benedettik esaten zuen heriotza dela bizi izan garen sintoma bat. Min egiten du heriotzak, eta ez dakigu nola kudeatu, ez digutelako erakutsi. Irakasle asko etorri dira gugana, ez dakitelako nola jorratu. Ez begiratze hutsagatik heriotzak ez dio existitzeari utziko. Heriotzari era naturalean aurre egiten diogunean, aurre egiteko baliabideak martxan jartzen dira.

Txikien kasuetan, nola jorratu behar da heriotza?

Errealitateari egiarekin aurre egiten dioten umeak gai dira prozesua igarotzeko eta ulertzeko. Egoera naturalizatzen eta normalizatzen saiatu behar dugu. Heriotza bizitzaren beste etapa bat da, eta arazorik gabe hitz egiten dugu haiekin. Jokoa erabiltzen dugu: ipuinak, materialak... Oso ongi ulertzen dute; helduei askotan gehiago kostatzen zaigu ulertzea. Haiengandik asko ikas dezakegu.

Joan den asteko jardunaldian terapeuten ikuspuntua jorratu zenuten. Askotan oharkabean pasatzen da zuen lana?

Askotan pentsatzen da terapeutak harrizkoak garela, baina ez da horrela; guk ere sentitzen dugu dolu prozesu batean. Ondorio gisa, esan daiteke egin ditugun jardunaldietan terapeutaren figura humanizatu egin dugula. Oso interesgarria izan da.

Kattalin Barber

Gizarte langilea da Maria Jose Barahona (Madril, 1964), eta 30 urte baino gehiagoko esperientzia du prostituzioaren kontsumitzaileak aztertzen. Emakumeak salgai? izeneko jardunaldietan parte hartu zuen joan den astean, Iruñeko Hezkuntza departamentuko areto nagusian. Boterea, diskriminazioa eta desorekatutako harremanak bukatu nahi ditu, prostituzioa eta salerosketa harreman horien oinarri baitira, haren ustez.

Gizonen arduraz ari zarenean, zer esan nahi duzu?

Prostituzioa existitzen da dirua tartean dagoelako. Ordaintzearen ondorioz existitzen da prostituzioaren fenomenoa. Prostituzioaz ari garenean, emakumea da prostituta, eta gizona, berriz, ordaintzen duena. Hortaz, esaten badugu diruak sortzen duela sexu industria, ardura gizonena da. Eskaerarik ez badago, ez dago eskaintzarik. Ordainketarik ez balego, prostituzioa ez litzateke existituko.

Nola definituko zenuke prostituzioa?

Prezio baten bidez emakume baten gorputza erabiltzeko sarbidea da. Hortaz, emakumearen sexu organoen eta beste parte batzuen erabilera, eta gehiegizko erabilera dago. Horren helburua sexu plazera eta plazer psikologikoa lortzea da.

Zure ikerketetan kontsumitzailea izan duzu ardatz. Zergatik ordaintzen dute gizonek?

Dirurik ez balego, emakumea ez litzateke kontsumitzailearekin egonen, emakumeak kontsumitzaileak duena behar duelako: dirua. Gizonen helburua plazera lortzea da. Baina fantasiazko egoera da, eta prostitutek rol zehatz bat dute: panpina zoriontsuaren papera egiten dute, gizona unibertsoaren erdigunea sentitzeko. Azken finean, film pornografiko bat da: ordaintzen duenak aukeratzen du zer-nolako emakumea nahi duen, eta esaten dio zer egin behar duen. Boterea lortzen dute dirua dutelako. Emakumeak haien esanetara daude.

Kontsumitzaileei dagokienez, ez dago profil zehatzik. Zergatik?

Ez da existitzen profil zehatzik, dakigun bakarra da gizonak direla. Sexua izateko ordaintzen duten eta ordaintzen ez duten pertsonen artean ez dago desberdintasunik, ezta ezaugarri bereizgarririk ere. Ondorio horretara iritsi dira ikerketa guztiak. Prostituzioaz hitz egiten dugunean, bakoitzak bere buruan irudi bat du: emakume bat ageri da. Baina kontsumitzaileei buruz ez dugu irudirik. Prostituzioa ez dute emakumeek sortu, gizonek baizik, eta onuradun nagusia sexuaren industria da. Prostituzioaren historian prostituten ezaugarriak oso definituta daude, baina apenas aipatzen den nor den kontsumitzailea. 2000. urtetik aurrera, gure ikerketen ikuspuntua aldatu genuen. Oso gogorra izan zen ikerketa, oso zaila zelako gizonak aurkitzea. Ez genekien nora jo genezakeen haiek aurkitzeko. Ez dago harrotasunik sexu ordainketan, eta ezkutaturik daude.

Gizonak abiapuntua dira prostituzioa ikertzeko?

Bai, abiapuntua eta helmuga. Elkarrizketatu ditudan kontsumitzaile guztiek berdin esaten dute: emakumeak ongi tratatzen dituztela eta onak direla. Gaiztoak besteak dira. Askok esaten dute emakumeak han daudela nahi dutelako. Libreak direla, gustatzen zaiela prostituzioan aritzea, eta haiekin oso ongi pasatzen dutela. Horrelako erantzunak jaso ditut, baina bitxia da, inork ez du nahi bere alaba edo arreba prostituta izatea. Gizonek kontsumitzen dute prostituzioa, baina aurpegi publikoa beti emakumeak dira; haiek itzalean gelditzen dira.

Prostituzioa bateraezina da emakume eta gizonen berdintasunarekin?

Bai, dudarik gabe. Ez dago berdintasunik prostituzioan. Krisi ekonomiko larria izan dugu, oraindik ere badugu, eta krisi ekonomikoetan kaltetuenak beti emakumeak dira. Lanik ezean, beste irteera bat dugu: prostituzioa. Desoreka estrukturala pairatzen dute emakumeek. Prostituzioan hiru diskriminazio mota izaten dira: generoa, klasea eta arraza. Non daude emakume dirudunak prostituzioan? Zergatik ez dago hemen Frantzia edota Ingalaterrako prostitutarik?

Prostituzioa existituko litzateke patriarkala ez den sistema batean?

Ez. Patriarkatua egoera unibertsala da, baina alda daiteke. Aldatu behar dugu. Kontuan izan behar dugu emakumeak beti desberdindu garela ama eta prostituten artean. Beste era batera esanda, zintzoen eta lizunen artean. Baina desberdindu gaituena gizona da. Zuk galdetzen badiozu prostituta bati zergatik ordaintzen duten gizonek sexua izateko, esanen dizu: "Etxean ez diotelako ematen behar duena". Zuk galdetzen badiozu prostituta ez den norbaiti zergatik ordaintzen duten gizonek sexua izateko, erantzuna izanen da: "Prostitutak zikinak eta lizunak direlako". Gizona da alde batetik bestera libreki ibiltzen dena; gu, ez.

Zer urrats egin behar dira?

Gizartearen sentsibilizazioa behar dugu, beste mota bateko gizartea eraikitzeko, berdintasun balioekin, estigmatizaziorik eta diskriminaziorik gabe. Modu berean, sentsibilitate politikoa behar dugu.

Nola uste duzu garatu behar dela auzia feminismoan?

Emakumeek haien gorputza saltzeko eskubidea dutela esatea da ezkutatzea gizonek erosteko eskubidea dutela. Arazoa da sexuaren industrian diru asko dagoela, eta interes ekonomikoak handiak direla. Progresista da esatea prostituta izatea librea dela? Hori da neoliberalismoak esaten duena, baina niretzat ez da batere progresista. Aristotelesek esaten zuen askatasuna dela aukerak izatea eta horien artean hautatzea, baina, betiere, aukeratzeko premiarik ez dagoenean. Emakumeek ez dute aukeratzen, ez dutelako beste erremediorik. Batzuetan egoera behartua da, hirugarren pertsonak daudelako atzean. Beste batzuetan, beharrezkoa, proxenetarik ez dagoen arren emakumeek ez dutelako alternatibarik. Ez dago hautu librerik alternatibarik ez badago. Horrela bakarrik alda daiteke egoera. Prostituzioa indarkeria da, baina inork ez dio ezer esaten klub batetik ateratzen den gizonari.

Zer gertatuko litzateke seinalatzen badira, edo argazkiak ateratzen bazaizkie?

Niri berdin zait zenbat gizonezkok ordaintzen duten, niri inporta zaidana da zergatik ordaintzen duten, eta zer gertatzen den ordaintzen dutenean.

Edurne Elizondo
Etorkizunari so egin nahi dio Sofia Alvarez de Eulatek (Getxo, 1966). Psikiatra da Basurtuko Ospitalean, eta Hego Euskal Herriko psikiatren presidente, joan den astetik. Ontzat jo du elkarteak orain arte egindako lana, baina aurrera beg...

Kattalin Barber

Ez ziren fededun. Baina, bat-batean, bi urteko epean, fede katolikoarekin sutsuki bat egin zuten David Arratibelen (Iruñea, 1973) bi arrebak eta amak. Emandako pausoak barruan eragin zion haserreak bultzatuta, eta haien prozesua ulertu nahian, Converso dokumentala egin du orain zinemagile iruindarrak. Esperientziak zauriak sendatzeko balio izan diola nabarmendu du Arratibelek. Iruñeko Ikuspuntu jaialdian aurkeztu eta gero, zinema aretoetara ailegatu da orain dokumentala.

Noiz erabaki zenuen zure familiari buruzko dokumentala egitea?

Nik grabatu dudana ez dut inoiz aldez aurretik erabaki, bidean sortuz joan da, egia esan. Nire koinatuak proposatu zidan elizetako organoen inguruan zerbait egitea. Interesgarria iruditu zitzaidan ideia, eta dokumentalaren hasieran, hain zuzen, organo bat ikusten da. XVIII. mendekoa da, eta Londrestik ekarri zuten. Organoez eta erlijioaz hasi zitzaidan hitz egiten koinatua; hori da abiapuntua, baina dokumentaleko elkarrizketan, berehala, mozketa bat dago, eta filmak beste bide bat hartzen du. Galdetu nion nola bilakatu zen fededun; jakin nahi nuen nola bat egin zuten nire familiako kideek fede katolikoarekin.

Eta familiak onartu zuen bere erlijio bizipenei buruzko dokumentala egitea proposatu zenionean?

Bai, baina itun bat egin behar izan genuen. Adostu genuen filma grabatzeko prozesuan ez zela talde teknikorik egonen, adibidez, intimitatea nahi genuelako. Adostu genuen, halaber, muntatze lana ez bazitzaien gustatzen pelikulak ez zuela aurrera eginen, ez zuela argia ikusiko. Erlijioa hor dagoen arren, finean, maitasunaren, gabezien, hutsen eta distantzien inguruko film bat da nik egin dudana.

Zuk ez zenuen batere begi onez ikusi amak eta bi arrebak katoliko bihurtzeko emandako pausoa. Haserreak bultzatuta egindako dokumentala da?

Erlijioa gai tabua zen etxean, eztabaida handiak genituen. Gainera, fundamentu handirik gabeko eztabaidak ziren. Nik ez nuen errespetatzen haiek bizitzen ari zirena. Ni ez naiz fededuna, baina ezta erlijioaren kontrakoa ere. Film honekin konturatu naiz, alde batetik, bizipen erlijiosoa dagoela, eta, bestetik, Eliza, erakundea. Filmaren hasieran nire jokabidea inkisidorea da. Fededun bihurtzeaz galdetzen diet, eta hasieran nire jarrera oso gogorra da. Baina prozesuan jabetzen naiz zenbat aurreiritzi dauden bestea ulertzean, bestearen erlijio bizipenean. Nor naiz ni horretan sartzeko? 2007. urtean gertatu zen nire arrebetako baten konbertsioa. Horren ondotik, ama eta arreba gazteena kristau bilakatu ziren. 2013an hasi nintzen ni grabatzen.

Momentu batean zure arrebak dio dagoeneko balio izan duela filmak, elkar ulertu duzuelako.

Bai, momentu hori oso garrantzitsua da niretzat. Momentu hori iritsi arte, ni film bat egiten ari nintzen nire arrebaren konbertsioaren inguruan, baina berak hori esan zidanean, orduan konturatu nintzen filma, benetan, elkarrizketa bat dela. Filmak ni interpelatzen nau. Galdera ez da bakarrik zer gertatu zaien haiei; galdera da, halaber, zer gertatu zaidan niri sei urtean nire arrebari ezer ez galdetzeko. Gainera, zinemagilearen anbizioarengatik hasi nintzen grabatzen, ez elkar ulertzeko asmoz. Nire helburua film bat egitea zen, ez nire familia ulertu ahal izatea.

Hala ere, buelta eman, eta familiako kideen arteko arazoa konpontzeko balio izan du azkenean, ezta?

Bai, eta oso polita izan da prozesu hori guztia. Niretzat filma terapeutikoa izan da, eta nire mina sendatzeko balio izan du. Nik ez nuen uste bide hori hartuko zuenik, baina hala izan da. Azken finean, hitz egin gabeko elkarrizketak dira ardatz egin dudan lanean.

Izenburuak bi adiera ditu: elkarrizketa, batetik, eta kristautasuna, bertzetik. Zerk du garrantzi handiagoa zuretzat?

Hirugarren adiera ere baduela esanen nuke: bestearen konpainiarekin bizitzea esan nahi du. Hiru adierak garrantzitsuak dira filmean, baina uste dut elkarrekin ongi bizitzeko hitz egin behar dela. Beharrezkoa dela hitz egitea. Eta hori da guri falta zitzaiguna. Filmak interes handia sortu du, eta nik ez nuen halakorik espero. Fededunentzat fede lekukotza bat da, eta fededun ez direnentzat, berriz, familiako kideen arteko gatazka da oinarria. Egia esan, inoiz ez dakizu nola hartuko duten ikusleek zuk proposatzen duzuna.

Bidea egin du filmak. Hainbat jaialditan egon da jada, eta kritika onak jaso ditu. Espero zenuen?

Arrakasta handia izan du dokumentalak. Aurrekoan, Kordobako elizbarrutiak eskerrak eman zizkidan. Egia esan, hedabide katoliko asko nirekin jarri dira harremanetan filma egin eta gero. Eta gainerako hedabideek ere interes handia agertu dute lanarekin. Egia esan, formari dagokionez, film zaila dela esanen nuke, oso lan pertsonala delako, azken finean. Baina badu osagai morboso bat ere, eta testigantzek ere interesa badute. Niretzat, ekaitz perfektua izan da lan hau. Nire arrebak esaten du espiritu santuaren lana izan dela, eta nik esaten dut, berriz, zinemaren magia dela.

Zure familiari gertatu zaiona kasu bitxia da. Nola ikusten duzu zuk?

Orain kasu gehiago ezagutzen ditut, baina filma egiteagatik izan da. Askotan esan didate oso arraroa dela nire familiako kideek izan duten fede aldaketa. Baina nik ez dut hain arraro ikusten. Alderantziz, gehiago harritzen nau horrelako zerbait denei ez gertatzeak. Azken finean, gaur egun erreferente sozial eta politiko guztiek huts egin dute, eta desengainua nonahi dago. Hortaz, gizarteak helduleku berriak behar ditu, eta ez ninduke batere harrituko behar dituen erreferente horiek fede katolikoan bilatzeak. Egia da ni ez naizela batere espirituala, baina ulertzen dut jendeak, existentziari zentzu bat bilatu nahian, bizipen horiek izatea. Ez nau harritzen.

Hori izan da arrazoia zure familiaren kasuan?

Ezinen nuke erantzun. Ez dakit. Filmarekin hori azaltzen saiatu naiz, baina ez dut lortu. Bereziki nire arreba eta koinatuaren kasua oso konbertsio intelektuala izan zen. Haien prozesuan hausnarketa handia egon zen, bai politikoki, psikologikoki, sozialki... Zaila da. Nire arreba ere saiatzen da azaltzen, baina ez ditu hitzak aurkitzen. "Guri gertatzen zaiguna ezin da hitzekin azaldu", esaten du, une batean. Bizipen oso sakona da, eta nork bere modura bizi du, azken finean.