gaiak

Memoriarekin hegan egiteko
2018-05-112018-05-10Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Memoriarekin hegan egiteko

Edurne Elizondo

Agapito Galindok hegan egiteko gai zela amets egin zuen, Ezkabako gotorlekuan preso izan zutenean. "Ametsen bidez, ihes egiten zuen, hegan, gotorlekuko harresien gainetik". Galindoren omenezko poema irakurri du Txinparta elkarteko Koldo Plak, Nafarroako Parlamentuan. Ezkabako gotorlekuari buruzko Lur azpitik, lur-azaleratuz izenburuko erakusketa inauguratu dute erakunde horretan. Txinpartak eta Aranzadik antolatu dute, elkarlanean, eta hilaren 31ra arte egonen da ikusgai.

Ez da bakarra. Nafarroako Gobernuak ere Ezkabako gotorlekuko memoria berreskuratu nahi izan du, egunotan, Ezkabako ihesaldiaren 80. urteurrena beteko denean. 1938. urteko maiatzaren 22an, 795 presok ihes egin zuten espetxe frankista bilakatutako gotorlekutik. Hiruzpalauk baino ez zuten lortu muga zeharkatzea, ordea. 206 preso tiroz hil zituzten harrapatu zituzten toki berean. Bertze hamalau, berriz, 1938ko abuztuaren 8an fusilatu zituzten. Ezkaban egondako guztiak omendu nahi dituzte bi erakusketek. Eta ez ziren gutxi izan. "Denera, 7.000 inguru", erran du Plak.

1934. urtean ailegatu ziren lehendabiziko presoak Ezkabako gotorlekura. 1936ko otsailera arte, 800 hartu zituen espetxeak. Hilabete horretan, gotorlekuko bizi baldintza gogorrek eragindako eztabaidaren ondorioz, denak atera ziren, amnistia baten bidez. 1936ko altxamendu militarra gertatu eta gero, frankistek erabili zuten eraikina espetxe gisa.

Baldintzek ez zuten hobera egin. Ezkaban egondako presoek paretetan idatzitako mezuen bidez eman zuten beren aldarrien berri. "Hotza, gosea eta zikinkeria. Horiek ziren nagusi. Botikarik ez zen, gainera, eta preso anitz gaixotzen ziren", gogoratu du Plak.

Gotorlekuaren ondoko hilerrian lurperatu zituzten hildako preso anitz. Botilen hilerria erraten diote, presoen hilotzekin batera, hildakoen informazioa biltzen zuten botilak ere sartu zituztelako frankistek hobietan.

Ezkaba Proiektua

Botilak hartu ditu parlamentuan zabaldutako erakusketak Ezkabako memoriaren ikur; Nafarroako Gobernuak Iruñeko Planetarioan zabaldu duenak ere iragana, oraina eta etorkizuna lotzeko tresna bilakatu ditu ontziok. Gobernuak Ezkaba Proiektua izenburuko ekinaldiaren barruan antolatu du planetarioko erakusketa. Gazteenen artean eman nahi du Ezkaban gertatutakoaren berri, bereziki. Gobernuak, hain zuzen ere, Memoria duten eskolak ekinaldia jarri du abian, memoria ikastetxeetan lantzeko. Lan horren berri jaso du planetarioko erakusketak ere.

Protagonista nagusiak Ezkaban preso izan zituzten guztiak dira, halere, Iruñean gotorlekuari buruz egunotan bisitatzen ahal diren bi erakusketetan. Presoak, bai eta haien inguruan sortutako elkartasun sareetan aritu ziren guztiak ere. Sare horietan emakumeak izan ziren nagusi, hain zuzen ere. Espetxe barruko eta kanpoko errealitateen arteko zubi lana egin zuten emakumeok, eta haiek ere sufritu zuten, anitzetan, frankisten errepresioa.

Ezkaban preso egondakoen senideen esku dago orain gotorlekuan hildakoen memoria. Azken urteotan, Nafarroako Gobernuaren bultzadarekin, Ezkabatik ihes egindako hainbaten gorpuak atera dituzte lur azpitik. Bertze familia anitzek bila jarraitzen dute. Txinparta elkarteko buru Victor Orozek erakundeen eta memoriaren esparruan lanean ari diren elkarteen arteko elkarlana jo du jarraitu beharreko bide gisa. "Gu lanean jarraitzeko prest gara, baina gobernuari dagokio legez jasotakoa betearaztea".

Bat egin du Nafarroako Parlamentuko buru Ainhoa Aznarezek ere. Memoria lantzeko eta biktimen ondoan egoteko beharra nabarmendu du. Frankismoaren errepresioa zuzenean sufritu du Josefina Lambertok. Larragan hil zizkioten aita eta 14 urteko ahizpa. Parlamentuan egon nahi izan du, erakusketaren inaugurazioan. Memoria bizia da Lamberto. 89 urte ditu, eta Vicente Lamberto aitaren bila jarraitzen du.

Hilaren 22an, Ezkabako gotorlekuan du memoriak hurrengo ekitaldia. Urtero bezala, omenaldia eginen die Txinparta elkarteak han preso izan ziren guztiei, eta, bereziki, 1938ko maiatzaren 22an ihes egin zutenei. 12:00etan eginen dute, gotorlekuko atearen aurrean. Hilaren amaierara arte, parlamentuan jaso dezakete herritarrek han gertatu zenaren berri. Planetarioan, berriz, ekainaren 15era arte egonen da gobernuak antolatutako erakusketa. Memoria zabaltzen. Egiten.

Poliziaren baimenarekin
2018-05-042018-05-04Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Poliziaren baimenarekin

Edurne Elizondo

Laxo, eta konplizitatez". Halaxe jokatu dute Espainiako Poliziak eta Guardia Zibilak, droga trafikoaren auzian, Justo Arriolak A los pies del caballo (Txalaparta) liburuan jaso duenez. Iruñeko Katakrak liburu dendan aurkeztu du bere lana, Askagintzako kide Joxe Paulosekin batera. 1980ko errealitateari egin dio so Arriolak liburuan, heroinak hamarkada horretan Euskal Herrian eragindako "sarraskia" agerian uzteko.

"Liburuan jaso dudana izozmendiaren tontorra bertzerik ez da; agerikoa da heroinaren inguruan politikariek eta poliziek duten ardura; interes politiko zehatz bat dago, gainera, gure historiaren zati hori ez ezagutzeko. Atzean, ordea, milaka familiaren sufrimendua dago. Lagun asko galdu ditut, eta ni neu txiripaz nago hemen".

Argi eta garbi mintzatu da Arriola, drogari buruz. Argi eta garbi, nabarmentzeko Espainiako Estatuak heroina erabili zuela helburu zehatz batekin: mugimendu politikoen kontra egiteko, ahultzeko. Joxe Paulosek bat egin du Arriolaren tesiarekin. Drogen menpekotasunaren prebentzioan aritu da urte luzez, Askagintza taldean. 1986. urtean sortu zuten elkarte hori, Etxarri Aranatzen. "Orduan, Euskal Herrian, drogen menpekotasunaren arloan aritzen ginenok argi eta garbi ikusten genuen Europan polizia gehien zuen herrian bazela droga gehien, hain justu". Polizien eta droga trafikoaren arteko loturak ikertzeko eta epaileen esku jartzeko asmoz Adore sortu zuten gero, hain zuzen ere.

Paulosek argi du politika beti egon dela drogen inguruan. "Zein droga den legezko eta zein ez ikuspuntu politiko batetik erabakitzen da, adibidez", erran du. Erantsi du droga erabili izan dutela Ameriketako Estatu Batuen gisako herriek, adibidez, beren kanpoko operazio militarrak justifikatzeko. "Panama inbaditu zuten Noriega trafikatzaile bat zela erranez; helburua, ordea, kanala kontrolatzea zen".

Milaka hildako

Arriolak azaldu du Euskal Herria ez dela kasu bakana. Bertze hainbat herritan baliatu dutela poliziek droga, herri mugimendua kontrolpean hartzeko. AEBetan, hain zuzen, kanpoko operazioetan ez ezik, barruko eragileak kontrolatzeko ere baliatu zuten. "Pantera Beltzen kontra erabili zuten, bertzeak bertze. New Yorken, adibidez, bost droga trafikatzaile salatu zituzten Pantera Beltzek, eta bostak ziren FBIko kide". Italian, berriz, CIA atzean zuen plan bat deskubritu zutela azaldu du Arriolak, "ikasleen eta langileen konpromiso politikoa ahultzeko". Italian, hiesa agertu baino lehen, 6.000-7.000 hildako eragin zituen heroinak, 1970eko hamarkadan.

Euskal Herrian heroinak izan zuen eragina agerian uzten duten datuak nabarmendu nahi izan ditu Arriolak ere. Batetik, droga kontsumoak hildakoak: "1980ko hamarkadaren hasieran, 10.000-11.000 izan zirela erraten zuten datu ofizialek". Liburuaren egileak Herri bateko datuak jarri ditu mahai gainean, Euskal Herriko hamaika txokotan bizi zuten eguneroko latzaren adierazgarri: "Elgoibarren, adibidez, 80 inguru hil ziren. 11.000 biztanleko herri batentzat kopuru handia da". Arriolak erantsi du 1995erako 9.000 GIBdun bazirela Euskal Herrian. "3.000 baino gehiago hil ziren hiesak jota".

Bertzetik, poliziek heroina trafikoarekin zuten harremana nabarmentzeko hainbat datu jaso ditu Arriolak, "laxo eta konplizitatez" jokatu zutela agerian uzten dutelako: "Datu ofizialen arabera, 1970eko hamarkadan ez zen gramo bakar ere konfiskatu; 1980an, berriz, 368 gramo, ordurako milaka kontsumitzaile baziren ere".

"Nik ez dut erran nahi poliziek mugitu zutela kontsumitzen zen droga guztia; bai, ordea, zati garrantzitsu baten ardura izan zutela. Ia erabateko askatasuna izan zen heroina trafikoa egiteko", gaineratu du. Ikertu nahi zutenek ere pareta baten kontra jotzen zuten, gainera. "Arrasaten, Udaltzaingoak ikertu zituen herrira droga eramaten zuten bi auto: haien atzetik joan, eta bat Bilbora, Guardia Zibilaren Salbeko kuartelera joan zen, eta, bertzea, berriz, Intxaurrondokora". Arriola saiatu da udaltzainen orduko buruarekin hitz egiten, baina ez du lortu. "Ez hitz egiteko erran diote". Arriolak argi du heroinak eragindako mina ezagutu behar dela. "Handia izan baitzen".

Artea eta euskara, oinez
2018-04-272018-04-26Albisteak, Euskara, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Artea eta euskara, oinez

Kattalin Barber

Hilabeteak falta dira Altsasuko Iñigo Aritza ikastolak Nafarroa Oinez festa ospatzeko. Bidea hasi du Sakanako ikastolak, halere, eta dagoeneko ireki dute Nafarroa Oinez festaren barruan urtero antolatzen den Artea Oinez erakusketa. Heldu den maiatzaren 5era arte egonen da ikusgai. 74 artistak euskararen alde jarri dituzte beren lanak Iruñeko Kondestablearen jauregian; Nafarroa Oinez ez baita egun bakarreko besta. Aurten, Altsasuko Dora Salazar artista omendu nahi izan dute erakusketaren bidez.

Artea Oinez erakusketan askotariko artista, belaunaldi eta estiloak daudela nabarmendu du Ione Areta Nafarroa Oinez festako koordinatzaileak: "Ibilbide luzeko artisten artelanak bildu ditugu, bai eta hasiberrienak ere". Diziplina ugaritako lanak bildu dituzte, eta, aurten, gainera, Sakanako artisten eta emakumezkoen lanek garrantzia hartu dute erakusketa ibiltarian. Hain zuzen ere, hamasei artista eskualdekoak dira, eta horietatik hamabi, berriz, emakumeak. Horien artean daude, besteak beste, Itxaso Altzelai, Jose Ramon Anda, Koldo Arnanz, Garbiñe Berastegi, Ana Goikoetxea, Asun Goikoetxea, Itziar Nazabal, Mikel Okiñena, Maider Perkal eta Bidatz Razkin artistak.

Hainbat hizkuntza eta teknika biltzen ditu erakusketak, Euskal Herriko artearen ispilu. Arteak ere, gero eta gehiago, euskaraz mintzatu nahi duelako, eta horren adierazle dira Iruñeko Kondestablearen jauregian paratu dituzten artelan guztiak. "Batzuek urtero bat egiten dute Artea Oinez ekinaldiarekin, eta haien obrak ematen dizkigute; urtero berriak ere gehitzen dira", azaldu du Aretak. Horregatik, esan daiteke euskal arte garaikidearen argazki orokor bat dela erakusketa. Bizi da aurtengo Nafarroa Oinez jaiaren leloa, eta erakusketa "are biziagoa" da, Aretaren hitzetan. "Oso ikusgarria da, erakargarria eta askotarikoa". Erakusketa ondoko artelanek osatzen dute, hain zuzen: hemeretzi eskulturak, sei argazkik, 27 pinturak, hainbat teknikaren bidez egindako hamalau grabatuk, eta teknika mistoetan egindako bederatzi lanek.

Urtero, Euskal Herriko artista bat omentzen du erakusketak, eta aurten Dora Salazarri eskaini nahi izan diote beren aitortza ikastolek. Bilbon bizi den arren, altsasuarra da Salazar, eta herrian dauka, oraindik ere, lantegia. Ibilbide luzeko artista da, eta erakusketa ugaritan parte hartu izan du; halaber, sari asko jaso ditu.

"Salazarren eskultura lanek nahiago dituzte espazio publikoak, nahiz eta haren ekoizpenaren puska handi bat askoz ere delikatuagoa eta intimistagoa den, barruko espazio baten babesa eskatzen duten materialez egina", idatzi du Josu Reparaz erakusketaren komisarioak katalogoan. "Haren sorkuntzetan bestelako izaki etereoak, lurtarrak, aireko zein itsasoko izakiak agertzen dira, baita giza gorputzaren interpretazio klasikoagoak ere, mugimenduarekin, dantzarekin, hiriekin eta hiritarra den horrekin lotuta", gaineratu du. Erakusketaren sarreran jarri dituzte haren bi obra: "Artistaren garapena irudikatzen dute". Bere ibilbidean, gai askoren artean, pisu berezia dute emakumearen inguruko gaiek.

Omenaldiaren nondik norakoak argitu ditu Aretak, eta nabarmendu nahi izan du artistak "betidanik" ikastolekin eta Nafarroa Oinez-ekin izan duen "konpromisoa". Horrez gain, bere lan artistikoaren maila goraipatu du. Hark ez ezik, emakume ugarik parte hartu dute erakusketa kolektiboan.

Arte plastikoen bidez Nafarroako euskarazko hezkuntza laguntzea da Artea Oinez egitasmoaren helburua: "Euskal artearen erakusleihoa izan nahi du. Euskal Herrian sortzen den artea aldarrikatu nahi dugu, eta, artistei erakusleiho bat eskaintzen diegun bitartean, euskara eta ikastolak bultzatzen ditugu", esan du Aretak. Azken finean, artea eta euskara bultzatzea da xedea.

Erakusketa ere, oinez

Oinez ibiliko da erakusketa bera ere. Maiatzaren 5era arte egonen da erakusketa Iruñeko Kondestablearen jauregian, eta hortik Altsasura eginen du bidea, gero: herriko Iortia kultur etxean egonen da maiatzaren 11tik ekainaren 1era. Erakusketan ikusgai dauden artelanak erosteko aukera dago. "Artelan batzuk saltzen dira, eta bigarren erakusketara lan gutxiago iristen ohi dira", azaldu du Aretak.

Koordinatzailearen hitzetan, Artea Oinez erakusketa "arrakastatsua" izan ohi da. Bigarren urtea izango du Kondestablearen jauregian: "Aurretik Iruñeko Ziudadelan egin da, eta bisita gehien jasotzen zuen erakusketa zen. Kondestablean ezin dugu zenbatu, baina argi dugu artisten artean eta euskal komunitatean errotutako proiektua dela".

Urteak dira erakusketa antolatzen dutela; 1990eko hamarkadan egin zuten lehendabiziko aldiz, hain zuzen ere. 2000. urtetik, berriz, egungo formatua hartu zuen.

Salbatzeko aukerarik ez
2018-04-272018-04-26Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Salbatzeko aukerarik ez

Edurne Elizondo
Zain dira Nafarroako Corazon Verde animalientzako babeslekuan. Ebro ibaiak gainezka egin eta gero, ehunka animalia hil dira itota. Gutxi batzuek lortu dute bizirik ateratzea, animalien aldeko ekintzaileek egindako lanari esker, neurri h...

Aterpe bila udarako
2018-04-132018-04-12Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Aterpe bila udarako

Kattalin Barber
Nafarroan igaroko dute uda 98 haur sahararrek, Oporrak Bakean izeneko programari esker. Horietatik 18k, ordea, oraindik ez dute harrera familiarik, eta ANAS Sahararen Lagunen Nafarroako Elkarteak dei berezia egin du familiak bilatzeko, ...

Artea, memoriaren gordailu
2018-04-062018-04-05Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Artea, memoriaren gordailu

Edurne Elizondo

Zinema memoriaren espazio nagusia da". Helena Taberna zinemagileak erran ditu hitzok, Katakraken, liburu denda horrek eta 78ko Sanferminak Gogoan plataformak antolatutako ekinaldian. Artea eta memoria izan ditu hizpide, Enrique Villarreal El Drogas musikariarekin eta Alberto San Juan aktore eta antzerki zuzendariarekin egindako mahai inguruan. Memoriaren gordailutzat hartu dituzte hirurek artearen bideak: gordetzen duten hori zabaltzea asmo nagusi duten gordailutzat, alegia.

Ezagutzea da gakoa, hiru artistek nabarmendu dutenez. Iraganaren berri jasotzea, iragana aztertzea eta arakatzea, artearen bidez, gogoeta eta pentsamendu kritikoa bultzatzeko asmoz. Villarrealek onartu du "ezjakintasunak" eraman zuela bera memoriaren esparruan murgiltzera; prozesu horren ondorioz sortu zen Barricadarekin argitaratu zuen La tierra está sorda diskoa, 1936ko gerrari buruz.

"Lan hori sortzeko prozesuan neurri berean erabili nituen malkoak eta amorrua", onartu du musikariak. Abestien helburua zein den argi du: "Izan daitezela suteak sortzeko txinpartak, entzuten dituztenen artean".

Lehenagokoa da 1978ko uztailaren 8ko gertaeren inguruan idatzi zuen Sua abestia. Egun hartan hil zuen Poliziak German Rodriguez, tiroz, Iruñean. "Gau hura karrikan eman nuen nik; aurreko egunetan ere sumatzen zen kalean zerbait gertatuko zela", gogoratu du Villarrealek.

Orduko giroa egungoarekin lotu du musikariak: "Nik ez dut politikoki zuzena izan nahi, ustezko ezkerrak behin eta berriz erraten duen bezala; ni indarkeriaren alde nago, autodefentsarako tresna gisa, argi baitut estatuak modu sistematiko eta sendo batean erabili duela beti indarkeria".

Errealitateari so egiteko beharra nabarmendu du, eta asmo horrekin bat egin du Aberto San Juan aktore eta antzerki zuzendariak ere. Memoriaren arloan horrela hasi zela gogoratu du: "Bizi naizen tokiko errealitatea ezagutzeko nahiak eraman nau iragana arakatzera". Prozesu hori 2008ko krisiak eztanda egin zuenean hasi zuen San Juanek. "Egun batetik bertzera hutsean gelditu zen ordura arte saldu ziguten ustezko garapenaren ideia; ez zen benetakoa, baina gizarteak benetakoa zela uste zuen. Zergatik? Finean, hedabide nagusiak botereak kolonizatuta daude, eta gertatzen denaz jabetzeko, ondorioz, ahalegin bat egin behar duzu".

San Juanek egin du, eta gertatzen den horren berri emateko eta horren inguruko gogoeta bultzatzeko, antzerkiaren alde egin du. Madrilen, El Teatro del Barrio izenburuko proiektuko kide da; kontsumo kooperatiba bat da. "Sortzen dugun kontsumorako gaia, kasu honetan, ideiak dira, informazioa". Monarkiari, GALi eta ustelkeriari buruzko lanak egin dituzte, bertzeak bertze.

San Juanek hiritarren alde egin du: "Hiritarren komunitate bat da, nire ustez, bere kide guztiek behar dituzten baliabide materialak bermatzen dituena, eta kide horiei eragiten dieten erabakietan parte hartzeko aukera ematen diena". Gatazka hor sortzen da, San Juanen ustez: "Alde batean daude erabakitzeko eskubidea beren esku gorde nahi dutenak, eta, bertzean, berriz, denoi eragiten diguten kontuetan denok parte hartu behar dugula uste dugunok".

Erabakitzeko, noski, ezagutzea "funtsezkotzat" jo du aktoreak. Are gehiago erran du: "Errealitatea ezagutu nahi ez izateak ekartzen du pertsonak beren ideiengatik espetxeratzen dituztenak laguntzea". "Ezagutu behar dugu", berretsi du San Juanek: "Ezagutu, gauzak aldatu ahal izateko".

Gerra eta Eliza

"Zinema da zure sorterriko memoriaren argazki sorta; ez da kasualitatea nire lehendabiziko lana 1936ko gerrari eta Elizari buruz egin izana", erran du Helena Tabernak. Altsasu 1936 izenburukoa izan zen aurreneko lan hori. Filmarekin batera, dokumentala egin zuen zinemagileak. "Herriko zahar etxean izan nintzen elkarrizketak egiten; han, faxistak eta haien indarkeria sufritu zutenak elkarrekin ziren. Gogoan dut emakume batek erran zidala: 'Horrek moztu zidan ilea'".

Film ertaina zen Altsasu 1936. Tabernak jaso zuen, halere, film luze bilakatzeko proposamena. "Ezin izan genuen egin, ordea; proposamena jaso eta gero, TVEk Elizaren baimena ote zuen galdetu zuten orduan gobernuan ziren sozialistek. Ez zuen aurrera egin", gogoratu du. "Eskandaluzkoa da ahanzturaren antolatzaileek behin eta berriz erratea 1936ko gerrari buruzko film anitz egiten direla. Gutxi ditugu!", gaineratu du.

"Memoriaren espazio nagusia da zinema, eta badu sendatzeko gaitasuna", berretsi du zinemagileak. Argi utzi nahi izan du "arduraz eta erantzukizunez" egiten diola aurre memoria film bilakatzeko lanari. "Garrantzitsua da film on bat egitea, zabaldu nahi duen diskurtsoa hagitz garrantzitsua delako". Tabernak erantsi du "konfiantza" duela ikus-entzulearengan. "Hark osatu behar du filmak aurkezten duen kontakizuna; hori da garrantzitsuena. Filma amaitu eta gero ere gogoeta egiten segitu behar du".

Bat egin dute Villarrealek eta San Juanek, eta artea kontsumitzen duenak "zentzu kritikoa" izan beha duela nabarmendu dute. Zentzu kritikoa egungo errealitatetik iragana aztertu eta etorkizuna eraikitzeko. Horretan ari dira hirurak, artea eta memoria lagun.

Zazpi ahots paperera
2018-04-062018-04-05Albisteak, gaiak, Nafarroa

Zazpi ahots paperera

Ane Eslava

Zazpi dira; emakumeak, Nafarroako erdialdekoak, eta hainbat belaunalditakoak. Marina Aoizek, Oihane Anduezak, Blanca Eslabak, Pilar Alcoleak, Isabel Hualdek, Leire Olkotzek eta Tasus Burgetek sormen poetikoa eta naturarekiko gertutasuna partekatzen dituzte. Hainbat proiektutan elkarlanean aritu dira, eta oraingoan, haien olerkiak biltzen dituen liburu bat kaleratu dute: En voz alta. Nosotras, poetas de la Zona Media. Hilaren 12an Iruñeko Kondestablearen jauregian aurkeztuko dute.

Egitasmoak 2016ko udan du jatorria. Isabel Hualdek Reconstrucciones poesia liburua publikatu zuen, Iruñeko beste bost idazleren partaidetzarekin. Lanak harrera ona izan zuen, eta Hualderi egokia iruditu zitzaion antzeko proiektu bat sortzea, Nafarroako erdialdeko emakumeen ahotsak ezagutzera emateko. "Poesiari lotutako hainbat esperientziatatik ezagutzen nituen emakumeei proposamena egin nien, eta guztiak parte hartzeko prest agertu ziren", azaldu du. Urte eta erdiko lanaren ostean, liburua argitara eraman dute.

Zazpi pasartetan banatuta dago, idazle bakoitzeko bat; eta 55 olerkik eta egileen biografia laburrek osatzen dute. Testuetan hainbat gai errepikatzen dira: bakardadea eta maitasuna; pobrezia eta arazo sozialak; bidaiak; hiriak eta paisaiak; genero berdintasuna... Idazleek, oro har, bertso librean idatzi dute, eta bertso laburrak eta luzeak tartekatu dituzte.

Hitzaurrearen egilea Consuelo Allue NUPeko irakaslea da, eta lana "errealista, aldarrikatzailea, filosofiko-existentzialista, ez zikina, ez estetizista eta positibo" gisa definitu du. "Poeta guztiek bat egiten dute bi ezaugarritan: literatura dute bidaide, eta bizitzarekiko jarrera baikorra dute".

Liburuaren ilustrazioak Asun Eslaba marrazkilariak egin ditu. Azaldu duenez, Irunberriko inguruan egiten dituen ibilaldiak izan ohi dira haren inspirazio iturri nagusia. "Mendian ikusten ditudan landareek, zomorroek, harrietako marrazkiek... barne bidaia batera eramaten naute; ondoren, marrazki bakoitzean, pentsamendu horiek birsortzen ditut". Oraingoan ere, pasealdi horietako hausnarketak eraman ditu paperera.

Liburu osoa gaztelaniaz idatzita egon arren, Iñaki Bastarrikak hiru olerki euskaratu ditu: Alcolearen Un día de regalo, Eslabaren Anorexia eta Aoizen Palabra Viva. Ez dute erabaki lan osoaren itzulpena egingo duten, oraindik aurkezpen prozesuan murgildurik baitaude; baina ez dute aukera baztertzen. Dagoeneko egileen herri guztietan aurkeztu dute liburua: Tafallan, Ledean, Irunberrin eta Oibarren. Amaitzeko, hilaren 12an Iruñeko Kondestablearen jauregira eramango dute. Ledeako eta Irunberriko aurkezpenak bereziak izan ziren, martxoaren 8an egin zituztelako; Emakumeen Egunean. Errezitaletan, liburuaren egileez gain, herri horietako emakumeek parte hartu zuten. Historiak ahazturiko emakumeak aipatu zituzten, eta berdintasunaren aldeko aldarrikapen anitz egin zituzten.

Orain arte jasotako erantzuna ikusita, haien helburua lortu dutela uste dute egileek. "Egindako lana gure herrietako bizilagunei helarazi nahi genien, eta aurkezpen guztiak arrakastatsuak izan dira; hortaz, nahi genuen tokira heldu gara", adierazi du Anduezak. Liburu hau haien lanari zabalkundea emateko baliagarria izan dela gaineratu du Alcoleak. Horrez gain, egileen arteko elkarlana "oso aberasgarria" izan dela eta lanari "indarra eta irmotasuna" eman diola esan du. "Ni oso babestuta eta eskertuta sentitu naiz".

Ostegun poetikoak

Liburuaren egileek partekatzen dituzten espazioen artean dago Irunberriko Ostegun poetikoak saioa. 2013an, Hualdek, hainbat kiderekin batera, Conlalunaporsombrero taldea sortu zuen, Irunberriko inguruan poesia zabaltzeko xedez. Eskualdeko olerkariak poesia emanaldiak egiten hasi ziren, hilean behin, Saira tabernan. Poeta bat elkarrizketatu ondoren, haren olerkiak errezitatzen zituzten, zuzeneko musikaz lagunduta.

Ondoren, 2015ean, Eslabak hartu zuen Hualderen lekukoa, eta saioa zabaltzea erabaki zuen, herriko jendearen partaidetza bultzatzeko. Denborarekin, ekimenak indarra hartu du eta herrian finkatu da. Gainera, hainbat sail gehitu dituzte: publikoaren irakurketak, margolanen erakusketak, musika emanaldiak eta Carlos Zozaia bizilagunak gidatzen duen poesia musikatua. Jendearen erantzuna oso positiboa izan dela azpimarratu du Eslabak: "Poztasun handia jaso dugu". Aurrera begira, egitasmoa garatzen eta ekintza berriak sortzen jarraituko dute, poesiarenganako grina zabaltzen jarraitzeko.

Hariztiak lotzen ditu herriak
2018-03-282018-04-03Aisialdia, Albisteak, gaiak, Nafarroa

Hariztiak lotzen ditu herriak

Kattalin Barber
Bertako basoetan galdu eta toki miresgarriak aurkitzeko parada eskaintzen du Irati Aritzak. Orotz-Beteluk, Garraldak, Garaioak eta Aribek beren basoen eta ibaien berri zabaltzeko prestatu duten ibilbide sarea da. Elkarlanean aritu dira ...

Mugarik gabeko ofizialtasuna
2018-03-232018-03-23Albisteak, Euskara, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Mugarik gabeko ofizialtasuna

Edurne Elizondo

Erdigunean. Egungo testuinguru politikoaren erdigunean jarri nahi du EHE Euskal Herrian Euskaraz taldeak hizkuntza. Erdigunean, oraindik ere, euskarari ezartzen zaizkion mugek "lehen eta bigarren mailako herritarrak" sortzen dituztela salatzeko; erdigunean, muga horiek, oraindik ere, euskaraz bizitzea "ezinezko" bilakatzen dutela agerian uzteko. Mezu hori zabaltzeko, manifestaziora deitu ditu EHEk Euskal Herriko herritarrak: Iruñean eginen dute protesta nazionala, bihar, 17:30ean, autobus geltoki zaharretik abiatuta, Mugarik gabeko euskara lelopean.

"Herrialde guztietan eztabaida erabakigarriak gertatzen ari dira orain, eta horietan eragin behar dugu", erran du EHEko kide Azaitz Gartziak, egungo testuinguruaren garrantzia azaltzeko: "EAEn estatutu berriari buruzko eztabaida dago mahai gainean, eta Ipar Euskal Herrian, berriz, lurralde elkargoari buruzkoa. Nafarroan hauteskundeak izanen dira urtebete barru, eta euskararen legea dute mahai gainean", erran du.

Duela bi aste, hain zuzen ere, euskararen lege berri bat ontzeko batzordea osatu zuten Nafarroako Parlamentuan. Euskararen ofizialtasuna, hizkuntza eskubideak eta egungo egoera soziolinguistikoa oinarritzat hartuta, lege proposamen bat prestatu beharko du lantaldeak, sei hilabetean. "Berandu bada ere, batzorde horrek euskarari ematen badio behar duen lehentasuna, izan dadila ongi etorria", erran du Gartziak.

Legegintzaldiaren erdia baino gehiago joan dela argi du EHEko kideak, baina uste du gelditzen den urtean badela denbora nahikoa euskarak behar dituen aldaketak egiteko. "Borondate politikoa izatea da kontua; ausardiaz jokatzeko borondatea behar da". Orain arte gobernuak egindako bideak uste baino gutxiago eman duela aitortu du Gartziak: "Hainbat esparrutan aurrerapauso txikiak eman dira, baina ez dira nahikoak. Tamalez, aldaketa gutxi ekarri dio egungo gobernuak euskarari. Euskarak behar du lehentasun bilakatzea, euskarak behar du ofizialtasuna Nafarroa osoan, Euskal Herri osoan", erran du, argi eta garbi, Gartziak.

Gobernuak ez du eman euskalgintzako kideek espero zutena; eta gobernuko kideen artean euskararen inguruan gertatu diren tirabirak ere ez ditu ontzat jo EHEko kideak. Oposizioko taldeen jarrerak, ordea, ez du ezustean harrapatu: "Lehengo lepotik burua". Legegintzaldiaren hasieratik, euskararen aurkako diskurtsoa nagusitu da oposizioko taldeen artean. Duela bi aste, bertze urrats bat aurrera egin zuen PPNko parlamentari Ana Beltranek bide horretan, eta Nafarroako Parlamentura gonbidatutako Soziolinguistikako Klusterreko kideei erran zien "molestatzera" eta "min ematera" baino ez zirela joan legebiltzarrera, euskaraz egiteagatik. Beltranen hitzek hautsak harrotu zituzten parlamentuan.

Estrategiarik eza

"Ana Beltran zuzen da euskara ofiziala ez dela esaten duenean", erran du Gartziak. "Hori da, hain zuzen ere, aldatu nahi duguna". Euskararen kontrako gisa horretako erasoak gerta ez daitezen, eta euskaldunek "lehen mailako herritarrak" izateko aukera izan dezaten. "Euskara ez da baztertzailea", nabarmendu du Euskal Herrian Euskaraz taldeko kideak. "Euskarak balio du jendartea osatzeko, herria egiteko, ezberdinak batzeko. Horretarako, ofizialtasuna behar du", erantsi du.

Hori lortzeko bidean Nafarroako Gobernuak du ardura nagusia, baina bertze hainbat erakundek ere badute zer egin, bertzeak bertze, udalek. Iruñekoa da herrialdeko nagusia. Karrikiriren Karrika aldizkarian, hain zuzen ere, udal horrek euskararen inguruko estrategiarik ez duela aitortu zuen Iruñeko alkate Joseba Asironek, otsailean egindako elkarrizketan. Iruñean euskararen egoera diglosikoa bazter uzteko estrategiarik ote zegoen galdetu zion Karrika-k Asironi, eta ondokoa izan zen alkatearen erantzuna: "Ez dut uste. Baina hori da, zalantzarik gabe, inoiz serio hartu beharko dugun erronka, euskarak behar du eta". Alkateak onartu zuen, gainera, bere ustez erakunde publikoek ez dietela herritarren premiei erantzuten, hizkuntzen gaiari buruz. "Inoiz ez dute egin", gaineratu zuen alkateak.

Asironen adierazpenek bertzelako azalpenik ez dutela behar erran du Gartziak: "Estrategiarik ez badago... larria da. Planik ez badugu, ezer gutxi lortuko dugu. Jende askoren buruan dago euskara gatazka dela; euskarak gatazkak ditu, ordea, eskubideak urratzen direlako. Gure pentsamendua ere aldatu behar dugu. Behar diren plan estrategikoak egin behar dira udaletan eta gobernuan, euskara lehentasun bilakatzeko".

Mugarik gabeko ofizialtasuna nahi dute EHEko kideek, eta horixe aldarrikatzera aterako dira bihar arratsaldean Iruñeko karriketara. Aldarrikapen hori gauzatzeko bidean bi elementu "funtsezko" jo ditu Gartziak, hain zuzen ere. Batetik, euskaraz bizitzeko esparruak irabaztea. "Ahaldundu behar dugu, eta kalera atera euskaraz bizi nahi dugula erakustera; horretarako behar ditugu mediku euskaldunak, behar ditugu euskaldunak lanaren, hezkuntzaren esparruan". Bertzetik, burujabetzarekin lotu du Gartziak euskaraz bizitzeko bide hori. "Herri gisa ere urratzen dituzte ditugun eskubideak. Espainiak eta Frantziak gure erabakiak gustuko ez badituzte, helegiteak aurkezten dituzte. Norbanako eta herri gisa egin behar diogu aurre egoera horri. Katalunian ezarri dute 155. artikulua, eta gurera ere etorriko dira", erran du EHE taldeko kideak.

Ofizialtasunaren eta burujabetzaren aldeko bidean urratsak egin nahi ditu EHEk biharko protestaren bidez. "Euskaraz bizitzeko eskubidea dugula erakutsi behar dugu; eskubidea eta nahia". Herritarrak deitu ditu Gartziak EHE taldearen deialdiarekin bat egiteko, eta karrikara eramateko euskararen aldeko aldarria. Karrikan errateko mugarik gabeko euskara nahi dutela; mugarik gabeko ofizialtasuna.

Lehiaketa eta festa
2018-03-232018-03-22Albisteak, gaiak, Nafarroa

Lehiaketa eta festa

Kattalin Barber
Ia bi hilabeteko ibilbidearen ostean, bihar amaituko da Bardoak Nafarroako taldekako bertsolari txapelketa. 17:30ean eginen dute finala, Lekunberriko Toki Alai sagardotegian. Leitzako Aldatzea Komeni, Baztan-Malerrekako Addams Familia e...