Haizego epelak laztanduta, eta ilargi betearen eraginpean, egunotan oparotasuna gozatzen da mendialdean. Gaztainak, ezkurrak, urrak eta intxaurrak gure oihanetan, erreka-bazterretan; arbolen indarretik ale bat ekartzen diguten elikagaiak. Sagardiak et...
Iritzia
2013-10-252013-10-25Iritzia
ERRIBERAN ERE EUSKARAZ BIZITZEKO
Jendetza bildu zen igandean Tuteran egin zuten Nafarroa Oinez-en. Eguraldia lagun izan zuten Tuterara bildutakoek. Sei kilometroko ibilbidean lau gune egon ziren. Horietan, besteak beste, kontzertuak, herri kirolak eta puzgarriak izan ziren. Argia ika...
2013-10-182015-04-21Iritzia
Ekin Erribera!
Dendetako erakusleihoak negua iragartzen ari zaizkigu. Arropa lodiek eta oinetako sendoek oraindik ailegatzerik nahi ez dugun sasoirako gonbita egiten digute. Kolore eta forma berriek zirikatu egiten gaituzte gu, badaezpada ere, tentazioa uxatu nahian edo, txartela etxean uzten dugunok. Hartara, arratsaldeko eguzkiak oraindik islatzen duen argitasunetik begiak eskuekin babestuz eta sudurra kristalaren kontra joz begira-begira gelditzen gara.
Halaxe nengoen, bada, lehengo egunean gure herriko kirol-dendako eskaparateari begira, joan zen urteko neguan —merkealdi-garaian, dena esaten hasita— denda horretan bertan suertaturiko gertakaria burura etorri zitzaidanean. Adineko gizaseme batek eskularruak nahi zituela-eta, dendariak eskainitakoak ukitu eta probatzerakoan "qué goxos" esatearekin batera saltzaileak segidan gehitu zuen "goxo-goxoak, bai", eta, horiekin bat eginez, hirugarren batek gehitu zuen, "sí, ricos-ricos".
Haien guztien atzean nire txanda noiz tokatu zain nengoela, hizkuntza baten galtze-prozesuaren hiru maila une berean agertu zitzaizkidan. Aldi berean, gizonezko haren "qué goxos" gure ikasle askoren "me (h)a kanporau" eta antzeko esapideekin alderatu nuen. Garai eta arrazoi desberdinak direla medio, belaunaldi desberdinek topo egin dute bidegurutze horretan. Duela gutxi bertako hizkeraren euskal hiztun osoak galdu dituen herrian hizkuntza zaharraren arrasto eta ebidentzia garbi-garbiak dituen gazteleuska aditzen da; esan dezagun, gure ikasleen euskañolaren kontrako aldaera. Ondoko herrietako euskaldunek eta, AEKrekin batera, ikastolak eta D ereduak segitzen dute hornitzen Jose Fuertes, Weasthon sistemako telegrafista madrildarrak 1856an deskribatu zigun orduko herri euskaldun peto hura.
Nafarroako eremu ez-euskaldunean, ordea, euskara aspaldi galdutako eskualdean, askoz garestiago dute arestian aipaturiko dohatze-lana. 1986an Nafarroako Parlamentuak onartu zuen Euskararen Foru Legeak euskara berreskuratzeko babes eta sustapen-neurririk gabe utzi zituen herritarrak. Handik hogeita lau urtera, 2010ean, hain zuzen ere, lehenengo eta azkeneko aldiz aldatu zen aipaturiko legea, eta, gaur egun, eremu mistoan Iruñerriko beste lau herri daude. Garai hartako Hezkuntza kontseilaria zen Perez-Nievas jaunak adierazi zuen Nafar Gobernuak ez zeukala inongo asmorik Euskararen Foru Legea aldatzeko, Sanz jaunak berak ere Nafarroan euskara gai tabu zela esan baitzuen.
Harriturik, eta-edo lotsaturik, irakurri beharko lukete gure parlamentariek 1896ko urtarrilaren 11n Nafarroako Diputazioak Gipuzkoakoari bidali zion idatzia non, elkarlanean, Ley de Instrucción Pública zelako haren 74. artikuluan oinarrituz, nahita ez, maisu-maistra guztiek euskaldunak izan behar zutela konpromisoa hartzen baitzuten. Asmo on haren adibide gisa, lehenengo euskal poesia-lehiaketa Iruñean 1609an egin zenaren berri ere ematen dute idatzian.
Euskal Herriak, munduko herri guztiek bezala, bere eztabaidaezinezko hizkuntza-eskubideak zituela azpimarratzen zuten. Horretarako, euskara eta bere kultura bere horretan mantendu, goraipatu eta zabaltzeko neurriak hartuko zituztela ere ziurtatzen zuten. Oraindik gehiago: pentsamenduaren eta bere kultura-adierazpenaren artean jartzen den legea nortasunaren izaera suntsitu egiten zuela zioten eta, ondorioz, bidegabetzat har zitekeela. Eta honela argudiatu zuten, argudiatu ere: "Nafarren hizkuntza bazen, eta beti izango da euskara, lingua navarrorun, erreinu hau sortu zuen hizkuntza, Pirinioetatik Ebroraino, gure lurrean sustraituz".
Eta horiguztia esan ondoren, esana gelditzen baita, gure lurra, "Pirinioetatik Ebrorainoko euskal lurra" dela dakigun honetan: Ekin Erribera! 1984tik Ebro ertzean lanean ari zareten Argi horiei, lege bidegabeak trabatu arren: Ekin Erribera, hau da zuen aukera. Oztopoak oztopo, etxean zein kanpoan: Ekin Erribera!
2013-10-182013-10-18Iritzia
ELKARTASUNAK EZ DU ETENIK
Nafarroako Larrialdi Agentziako langileek diru bilketa egin zuten urriaren 10ean gobernuaren egoitzaren aurrean. Maiatzaren 29an, greba orokorraren bezperan, beste diru bilketa bat egin zuten gutxieneko zerbitzuengatik, ezin zutelako grebarik egin. Be...
2013-10-042013-10-04Iritzia
Aldaketak
Egutegi arrazoiak medio, kolaboratzaileok gure artikuluen argitaratze data baino astebete lehenago bidali behar izaten ditugu testuak. Nik aurreko astean bidali nuen nirea, gaur argitaratzeko asmoz. Luis Goñiz eta Xabier Sagardoi Xapotaz nenbilen orduan, libre bizitzeko haien ametsaz, eta amets hori gauzatzeko hautu eta konpromisoaz. Nafarroak berez daukan desobedientzia eta intsumisio jarreraz ere mintzatzen nintzen, biziraupenerako tresna gisa. Eta jarrera horrekin nolabait lotuta, bihar Iruñean ospatzekoa zen "martxa desobedientearen" arrakasta aurreikusten nuen, horrela, azkar esanda.
Bihar, ordea, ez da mobilizaziorik izanen Iruñean. Eta Xapok ezin izan du bere ametsa gauzatu. Aurreko testua hartu eta molda nitzake bi detaile horiek, gainerakoa nola hala bere horretan mantenduz. Baina gauzak gehiegi aldatu dira. Artikulu huts bati dagokiona baino askoz gehiago, tamalez. Biharko deialdia denboran atzeratu izanak ez baitu zerikusirik protestarako arrazoiak desagertu izanarekin. Alta, hazi egin dira.
Hotzean aztertuz, Herrira-ren aurkako sarekadak, jarrera aldaketa baino, Espainiako estatuak orain arte mantendutako jarreraren berrespena dakar. Ez luke zentzurik astelehenean jarrera aldaketaz hitz egiteak Herrira-ko kideak atxilotu izanagatik, eta ez igandean, Xapo atxilotu zutenean. ETAk borroka armatuaren desagerpena iragarri zuenetik, estatuak ez du errepresioaren bidea alboratu, nahiz eta horretarako tresna sotilagoak, eta nahi bada, ez hain mediatikoak erabili. Baina ez luke zentzurik ere asteleheneko sarekadak ezer aldatu ez duela baieztatzeak.
Aldaketa nabariena, estatuaren jarreraren gorabeherak baino, herritarrok bake prozesuaren gainean dugun pertzepzioari dagokiona da. Prozesua blokeatua bakarrik ez, saboteatua dela ikusi dugu. Era grafikoenean ikusi gainera, aspaldikoa uste genuen ikuskizuna jarri baitigu estatuak begi parean. Errealitateak aurre hartu die eraikiak genituen ilusio eta esperantzei. Eta bide batez, mahai gainean jarri du, akaso inoiz baino argiago, herritarron eragiteko beharra.
Horregatik, aurreko astean idatzi nuen artikulua ezabatu eta berri hau idazten nagoen honetan, bada aldatu nahi ez nukeen ideia bat. Ametsetaz nenbilen orduan, gure borondatetik kanpo geratzen den eremu horretaz. "Inork ez du zer amestu erabakitzen", nioen. Eremu "kontrolaezina", bide beretik.
Eta gaineratzen nuen, amets bat ekintza politiko izatera pasatzen dela hori gauzatzeko borondate eta konpromiso argia dagoenean. Guk kontrolatzen dugunean, alegia. Horixe da orain herritarroi dagokiguna, libre bizitzeko ametsa gure egin eta horren alde jardutea. Gauzak benetan alda daitezen. Artikulu batetik harago alda daitezen.
2013-10-042013-10-04Iritzia
TTIPI-TTAPA EUSKARAREN ALDE
Ehunka euskaltzalek parte hartu zuten larunbatean Euskaraz bizi nahi dut ekinaldiak Iruñean antolatutako lasterketan. Alde Zaharreko San Frantzisko plazatik abiatu zen lasterketa goizeko 11:30 aldera. Bost kilometroko ibilbidea bete zuten hara bildutakoek. Umeek, euren ibilbide propioa izan zuten. Datozen asteetan, gisa horretako beste hainbat lasterketa daude antolatuta Nafarroako zenbait herritan, hala nola Zaraitzun, Lizarran, Lesakan eta Goizuetan.
2013-09-272013-09-27Iritzia
Iruñeko euskaldunok
Ongi egiten duzu euskaraz, Iruñekoa izanda". Horra hor behin baino gehiagotan Iruñerriko euskaldunoi egindako ganora gabeko epaia. Oro har, eremu erdaldunetako euskal hiztunoi botatako esaldi-misila. Ahoskatu orduko, solaskidearen hizkuntz harrotasuna bete-betean jotzen duen proiektila.
Bada, halaber, esaldi horren bertsio estentsiboa: "Ongi egiten duzu euskaraz, nafarra izanda". Biak ala biak, ezjakintasunaren adierazle. Eta, dena den, berdin-berdin min ematen jarraitzen dute. Zaila da euskaldun izatea legedi erdalzale baten oldarraldiei aurre eginez. Zailagoa da, baina, gure hizkuntzan egitea urgazle usteko euskaltzale orojakileen ondoan.
Euskara gure territorio libre bakarra omen da. Hala ere, konplexuek, beldurrek eta lotsak kateatuta gaude. Askatasunez solas egin ezinik. Gaizki ahoskatutako hitzak zenbatzeko eskuak libre; hitz egiteko mingainak, aldiz, estuki lotuta. Legediak mugatu ezean, inguruak; eta inguruak zalantzan jarri ezean, guk geuk paratzen dugu geure burua ikusmiran. "Hau hola da?" edo "Formalegia ote hitz hau?". Zalantza. Bitartean, badaezpada, gazteleraz eskatuko dugu okindegian.
Euskara zuzen eta egokia alboratu nahirik ez dut. Beharrezkoak zaizkigu kalitatezko idazkiak eta beharrezkoa ere ahozko hizkuntza zaindua. Eta badaude esparru batzuk, non ezin dugun baimendu lengoaia urraketarik.
Eduki genuen, behin, unibertsitatean, "belarra" eta "arbela" hitzak nahasten zituen irakasle bat —biak berdeak direlako, agian? —. "Idatzi ezazue belarrean", zioen. Beste behin, ergatiboa erabiltzen asmatzen ez zuen beste batek eman zigun klase. Ariketa guk berari eman behar genion ulertu gabe. Edo, akaso, ariketa berak guri. Edo aldrebes. Edo auskalo.
Batzuetan, batzuek museo bateko areto nagusiko koadro inportanteena balitz bezala zaintzen dute euskara. Soilik begiratzeko, ukitzeko beldur, harekin jolasteko mesfidati. Besteetan, beste batzuek, begirunerik ez, eta museoko segurtasun zaintzailea tratatuko luketen eran tratatzen dute. Zakar eta axolagabe. Ez dugu ez bata ez bestea behar. Harribitxi bat dugu esku artean, baina ukitu daitekeen obra da, hatzek markatuko ez dutena.
Euskara altxor etnikoa dela dio Koldo Izagirrek. Arrarotasunean arraro dela, alegia. Espero ez den gauza bat. Bitxikeria. Orduan, euskara Nafarroan, gainontzeko euskal lurretan baino exotikoagoa izanda, nola definituko genuke? Altxor etnikoa baino areago, xelebrekeria antropologikoa izan beharko luke?
Nafarroako Museoko erakusketetan fosil gisa egon aurretik, jolastu gaitezen euskararekin. Lotsarik gabe. Izan Iruñekoak, Tulebrasekoak edo Tuterakoak. Noizbait, Nafarroan egonen diren erdaldun gutxiek harrituta esanen dute: "Ongi egiten duzu gazteleraz, Corellakoa izanda".
2013-09-272013-09-27Iritzia
ZORRA ETXEAREKIN KITATU EZINIK
Dozena bat lagun bildu ziren, tartean hainbat politikari, Laboral Kutxak Iruñean Arrotxapea auzoan duen bulegoaren aurrean, Hipotekak Kalte Egindako Plataformak eskatuta. Izan ere, Atarrabiako emakume bat etxetik kaleratzekoak dira hipoteka ordaindu ezinik dabilelako. Elkarretaratzean, zorra bankuari etxea emanda kitatu ahal izatea eskatu zuten. Hala ere, Laboral Kutxakoek ez zuten plataformako kideekin bildu nahi izan egoera bideratzeko.