Eka 29, 20182018-06-28Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: ‘Manada’-koekin ametsetan

Tania Arriaga Azkarate

Epaile matxistek justizia matxistarekin zigortzen gaituzten bitartean, burua ez galtzeko, ez beldurtzeko, ez deprimitzeko, ihes ez egiteko eta amore ez emateko estrategia, lana, borroka eta ametsen mundua izanen ditugu bidelagun. Estrategia, gizarte bizigarria lehenbailehen izateko; lana, egunero eraiki eta sostengatu beharreko zeregina baitugu; borroka, sarri gure eskubideak tinko eta ozen aldarrikatzeko; eta ametsak, mina eragiten diguten horiei ordaina emateko. Ametsetan, erasotzaileen gorputzetan guri eragiten dizkiguten basakeriak eginen dizkiegu. Bidegabekeriak laster bukatzen ez badira, fantasia beldurgarriak gauzatuko direlakoan nago. Denbora kontua besterik ez da.

Ametsetan ere, irudimenak 2022ko sanferminak erakusten dizkit, eta dantzaz eta musikaz beteriko karrikek Mariarengana eraman naute. Gaztea da, 20 urtetara ez da iritsiko; zuri-gorriz jantzia dagoen arren, gainean laranja koloreko txalekoa darama. Iruñeko Udalak emakume gazte bat kontratatu du Labriteko hesiak eta komunak zaintzeko.

Maria aski aspertua dago. Kuadrillako batek, Whatsapp bidez, duela urte batzuk oso famatua izan zen La manada bortxatzaile taldeko erasotzaileak Iruñean ikusi dituztela idatzi dio, haserre. Jendea asaldatua dago. Nola ausartu ote dira berriz Iruñera etortzen, galdetzen diote euren buruari, Mariak urrutitik mutil talde bat komunera hurbiltzen ikusten duenean.

Argazkietako gizonek Labriteko komunetara joateko asmoa dutela ohartu da. Laster, La manada aurrez aurre izanen du. Halere, arnasa hartzearekin batera erraz ahaztuko ez duten oroigarria bururatu zaio. Hortaz, bortxatzaileak ailegatu aurretik, komunetako atea itxi eta xaboiaren ontzian eta baita komun-ontzietan ere zolen desinfektatzailea (sodio hidroxidoa) bota du, gogoz. Haiek iritsi orduko, Maria ezkutatu da.

Harrotuak ikusten ditu. Oihu eta barre artean, Iruñeko emakumeak iraindu eta hiltzeko lizentzia ere izan badutela garrasi egiten dute. Ez dira ohartzen haien azaletan jarri dutena ez dela soilik xaboia izan. Segituan, oihuka atera dira komunetik; begiak, eskuak, ipurdia eta zakila haragi bizitan dituzte. Baten batek pitilingorri deituko diela pentsatu du, irribarretsu, Mariak. Dena dela, langile gazteak erabaki du anbulantziari deitzea izanen dela hoberena.

Ziztu bizian, sendagileak iritsi dira; zaurituak furgonetetan sartu, eta ateak itxi dituzte. Zauriei serum fisiologikoa bota ordez, erreduren azala kentzea erabaki dute, berehala ohartu baitira zauritutakoak La manada-koak direla. Lana emeki egin ordez, gogor eta ankerkeriaz ari dira. Arreko biribilgunean botata utzi dituzte. Egunero inguru horretatik paseo ederra ematen duten emakume taldeek gizon ankerrak ikusi eta ezagutu egin dituzte. Perimenopausikoek mendiko martxa errazteko makilak daramatzate. Kolpeka hasi zaizkie, buruan, sabelean, potroetan... Gero eskuak zapaldu dizkiete, eta hatzak hautsi. Andreetako batek harri handi bat hartu du eskuetan, eta haiengana hurbildu da…

Silvia Fernandez hil da, GITEko kide eta mugimendu feministako ekintzailea
Eka 28, 20182018-06-28Beste albiste batzuk, Gizartea0 0

Silvia Fernandez hil da, GITEko kide eta mugimendu feministako ekintzailea

GITE elkarteko bultzatzaile eta kide Silvia Fernandez hil da. 60 urte zituen; gaixotasun batek eragindako ustekabeko arazoen ondorioz zendu da. Nafarroako mugimendu feministako ekintzaile ezaguna zen Fernandez. Historia ikasi zuen, eta GITEko liburutegian egin du lan urte luzez. Hamaika ikerketa lan egin zituen historiak ahaztutako emakumeen berri eman eta zabaltzeko. Bihar eginen diote azken agurra. Ondokoa Berria-ko Igandea gehigarriak Silvia...

Mezu misoginoaren kontra
Eka 22, 20182018-06-21Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Mezu misoginoaren kontra

Edurne Elizondo

Ezin dugu bertze alde batera begiratu; ezin dugu gertatzen ari dena ikusezin bilakatu". Noemi Solanas Solerrenak dira hitzak, Erriberako Luna Roja taldeko kidearenak. Eskualde horretako feministen artean alerta piztu du Cortesen hilaren 30ean eta uztailaren 1ean eginen duten Holika musika jaialdiak. Zehazki, Kidd Keo trap abeslariaren parte hartzeak eragin du feministen haserrea: salatu dute haren kanten hitzek emakumeen aurkako indarkeria bultzatzen dutela. "Mezu misoginoek hartzen badute Cortesen eginen duten jaialdiaren gisako espazio bat, gure betebeharra salatzea da. Denentzako seguruak diren espazioak eraiki nahi ditugu guk".

Ez da Kidd Keoren mezuak salatu dituzten lehen aldia. Urtarrilean, ViñaRock jaialdiko egitarautik kanpo utzi zuten antolatzaileek. Apirilean egin zuten, Villarobledon (Albacete, Espainia). Kidd Keo zen parte hartzaileetako bat, baina haren mezu matxistak eta misoginoak salatu zituzten hainbat emakume taldek, eta antolatzaileek kanpo uztea erabaki zuten.

Ez da berdin gertatu Nafarroan. Holika jaialdiko antolatzaileek berretsi dute Kidd Keo Cortesen izanen dela. Zehaztu dute, halere, ez dituela bere "kantarik polemikoenak" abestuko. "Bazter utziko ditugu gure jaialdiko filosofiarekin bat egiten ez duten balioak zabaltzen dituzten abestiak", erran dute. "Holika jaialdiaz hitz egitea da adierazpen askatasunaz hitz egitea; bai eta errespetuaz hitz egitea ere".

"Voy a follarme a esa puta, hacer famosa a la puta, voy a hacer que se lo crea, voy a meterla en la tumba". Esaldi hori eta gisakoak jasotzen dituzte Kidd Keoren abestiek. Adierazpen askatasuna aldarrikatu dute antolatzaileek. "Ez haiek bakarrik; ezkerretik ere jaso ditugu gisako erantzunak, adierazpen askatasuna nabarmendu duten erantzunak alegia", azaldu du Solanas Solerrek. Argi utzi du talde feministen asmoa ez dela zentsura bultzatzea, ezta adierazpen askatasuna murriztea ere. "Gure artean ere egin nahi dugu auzi horri buruzko gogoeta, eta aztertu non dauden adierazpen askatasunaren eta emakumeen aurkako indarkeria bultzatzen duten mezuen arteko mugak". Luna Roja taldeko kideak uste du jaialdiak mezu faxistak bultzatuko balitu bertzelakoa izanen zela sektore anitzen erantzuna. "Horrek erakusten du lan handia badela egiteko".

Lan hori, bertzeak bertze, erakunde publikoekin egin behar dela nabarmendu dute Erriberako feministek. Solanas Solerrek salatu du emakumeen aurkako indarkeriaren kontra hartzen dituzten konpromisoak hutsean gelditzen direla Corteskoaren gisako jaialdiak babesten dituztenean.

Izan ere, CIC Cortesko Hautagaitza Independenteak mozio bat aurkeztu zuen udalean, erakunde horrek herriko futbol zelaia utz ez zezan jaialdia egiteko. Espazio publiko bat da, udalarena, alegia. Mozioak ez zuen aurrera egin, ordea. PSNk babestu zuen, baina aurka agertu ziren agintea beren esku dutenak, UPN eta CET. "Prebentzio lana funtsezkoa da emakumeen aurkako indarkeriari aurre egiteko; Kidd Keoren abestietako mezuek normaltzat hartzen dute indarkeria hori, eta ezin dugu halakorik onartu, inondik inora. Ezin dugu onartu musika jaialdi batean halako mezuak natural entzutea", berretsi du Solanas Solerrek.

Erribera osoko hamaika emakume taldek egin dute Kidd Keoren parte hartzearen aurka. Iruñetik ere gogor salatu dute abeslaria. Bertzeak bertze, Zikutak taldeak zabaldu du sare sozialen bidez gertatzen ari denaren berri. "Hamaika talderen babesa jaso dugu; Martxoaren 8an sortutako sinergien bultzada aprobetxatu dugu bat egiteko. Nafarroa kanpotik ere hainbat taldek bat egin dute gurekin".

Gobernuaren erantzuna

Nafarroako Gobernuak ere hartu du hitza, Cortesko jaialdiaren inguruko eztabaida mahai gainean jarri eta gero. Maria Solana bozeramaileak herri horretako udalaren esku utzi du ardura, halere. "Erakunde horrek aztertu behar du gertatzen ari dena, eta dagokion erantzuna eman. Adierazpen askatasunak merezi duen errespetuaz harago, pedagogia ere kontuan hartu beharreko kontua da; errespetuaren kultura bultzatu behar dugu", erran du.

Nafarroako Gobernuko Herritarrekiko eta Erakundeekiko Harremanetako kontseilari Ana Ollok "sentsibilizazioa" lantzeko beharra nabarmendu du, eta bide horren alde egin du. "Sentsibilizazioa landu behar dugu, zentsura baino gehiago". Ollok udalari eskatu dio, halere, entzun ditzala Kidd Keoren kanten hitz matxistak salatzen ari direnen ahotsak: "Ahots horiek erraten ari dira kantek zabaltzen duten mezua ez dela egokia, eta gobernuak ezin onar dezakeen emakumeen kontrako indarkeria bultzatzen ari direla". Nafarroako Parlamentuak ere adierazpena onartu du, eta Cortesko Udalari eskatu dio ez babesteko jaialdia.

Noemi Solanas Solerrek ez du uste Cortesko Udalak atzera eginen duenik. "Badakigu emakumeen aurkako indarkeriaren auziarekin benetako konpromisorik ez duela UPNk; ezin dugu haiengandik deus espero". Halere, nabarmendu du "azken unera arte" jarraituko dutela presioa egiten. Sare sozialen bidez kanpaina egin dute, bertzeak bertze. "Antolatzaileek kontrako mezuak ezabatzen dituzte". Antolatzaileek eraso matxisten aurkako mezuak jarri dituzte beren sare sozialetan, hain zuzen. Jaialdian ere erasoen aurkako gune bat izanen dela erran dute. "Aurpegia zuritu bertzerik ez dute nahi", salatu du Solanas Solerrek.

Gaur, jardunaldia antolatu dute feministek, Cortesen. 18:00etan, Taska espazioan, indarkeria matxistari nola aurre egin aztertuko dute. "Prebentzioa, informazioa eta erantzuna jorratuko ditugu". 20:30ean, txupinazoa izanen da plazan; 20:45ean, berriz, kontzertua, DJ Ellerekin.

Hamaikakoa, partidarako prest
Eka 22, 20182018-06-21Albisteak, Euskara, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Hamaikakoa, partidarako prest

Kattalin Barber

Beste urrats bat egin du Euskaraldiak: Nafarroan erreferente diren hamaika enbaxadore aurkeztu ditu, herritarren artean egitasmoa sustatzeko. Euskaraldiko hurrengo mugarria, norbanakoen izen-ematea, alegia, udazkenean izango da.

11 egun ditu Euskaraldiak, azaroaren 23tik abenduaren 3ra bitarte, eta xede du hizkuntza ohiturak aldatzea eta euskararen erabilera hazten laguntzea. 11 egun, eta 11 enbaxadore, gainera. Euskara aktibatzea hartu dute helburu.

Hamaika esparrutako euskaltzale "aktibo eta erreferentzialak" bildu dituzte: Oier Sanjurjo, futbolaria; Julian Iantzi, aurkezlea; Edorta Salvador, okina eta sukaldaria; Zuriñe Hidalgo, abeslaria eta aurkezlea; Nerea Egozkue, modeloa; Nerea Fillat, Katakrak-eko kidea; Mikele Grande, Uharteko gaztea; Mikel Idoate, enpresaria; Pello Yaben, enpresari aholkularia; Juan Kruz Lakasta, kazetaria; eta Saioa Jaurena, errugbi jokalaria. "Haiek osatzen dute hamaikakoa, eta horren funtzioa dinamikaren erreferentzia izatea da", azaldu du Oskar Zapatak, Euskaltzaleen Topaguneko kide eta Euskaraldiaren Nafarroako koordinatzaileak.

Urte erdi falta da 11 eguneko erronka martxan jartzeko, eta jada 90 udalerrik eman dute izena parte hartzeko. Batzordeak sortu dira herri horietan, Euskaraldia prestatzeko: euskalgintzako eragileek eta erakundeek bat egin dute. "Mugimendu polita sortu da herrietan, eta Nafarroan 35 batzorde eratu dira; uste baino gehiago lortu dugu". Euskal Herri osoko erakundeak eta euskalgintzako eragileak ari dira elkarrekin. Batzordeak arduratuko dira herri bakoitzean Euskaraldiari gorputza emateaz. Horretarako, euskaraldian parte hartzeko bi rol zehaztu dituzte: ahobizi eta belarriprest. Ahobiziek euskaraz egingo diote ulertzen duenari. Belarriprestak izanen dira, berriz, euskaraz entzuteko prest daudenak; horrela, dakienari hitz egiteko gonbita egingo diote.

Nafarroan, prestaketa lanetan buru-belarri dabiltza. "Izugarrizko ekinaldi polita mamitzen ari gara", esan du Nafarroako koordinatzaileak. Ziur da urrats kualitatibo eta kuantitatibo handia izanen dela, eta hausnarketarako parada emanen duela 11 eguneko egitasmoak. "Gogoeta ekarriko du".

Kantua, uztailean

Euskaraldiko kantua aurkeztuko dute uztailean, eta ekinaldiaren hurrengo mugarria, norbanakoen izen-ematea, irailaren 20tik aurrera izanen da. "Euskaraldia ariketa soziala da, ez da kanpaina bat", argitu du. Hizkuntza ohiturak astindu, euskara uste baino gehiagotan erabil daitekeela erakutsi, eta erabilera areagotu nahi duelako Euskaraldiak.

“Lanak sendotu du LGTBI kolektiboaren aldeko diskurtsoa”
Eka 22, 20182024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Lanak sendotu du LGTBI kolektiboaren aldeko diskurtsoa”

Edurne Elizondo

Borroka eguna dela nabarmendu du Iruñeko Udaleko Berdintasun eta LGTBI zinegotzi Laura Berrok (Iruñea, 1986), kolektibo horren nazioarteko egunari buruz. LGTBI mugimenduak egindako bultzada "funtsezkotzat" jo du Aranzadiko kideak, udal politikak martxan jartzeko.

LGTBI Kolektiboaren Nazioarteko Eguna da ostegunekoa. Hobera egin du egoerak?

2015. urtean udalera ailegatu ginenean, ez zegoen LGTBI politika publikorik. Ez zegoen deus. Hainbat adierazpen instituzional onartu ziren, LGTBI kolektiboa osatzen duten pertsonen eskubideak aldarrikatuz, batez ere, herri mugimenduari eta oposizioko taldeei esker. Baina bertzerik ez. Udalak, erakunde publiko gisa, ez zuen deus egin. Beraz, urteotan egon den aldaketa erabatekoa izan da.

Lan horrek ekarri du, bertzeak bertze, Harrotu izeneko bulegoa martxan jartzea, LGTBI kolektiboa artatzeko.

Hilaren amaieran, urtebete eginen du zerbitzuak. Bertze hamaika ekinaldi jarri ditugu martxan, batetik, sentsibilizatzeko, eta, bertzetik, oraindik ere gertatzen diren eraso LGTBIfobikoak salatzeko, indarkeria mota hori hutsean uzteko asmoz. Udal barruan ere ari gara lanean.

Zer-nolako lana ari zarete egiten?

Kanpora begira jorratu nahi dugun sentsibilizazio lan hori egin nahi dugu etxe barruan ere. Bertzeak bertze, hori egin nahi dugu udaleko teknikariak trebatuz. Argi dugu pertsonak jarri behar ditugula politiken erdigunean. Berdintasunari buruz ari garenean, beti erraten dugu lan horrek transbertsala izan behar duela. Uste dugu LGBTI kolektiboaren arloarekin gauza bera egin behar dugula, politika publiko guztiek txerta dezaten ikuspegi hori. Bertzela, arriskua dugu politika publiko neutroak sortzeko, eta, haien bidez, ezberdintasunei eusteko; emaitza are okerragoa izan daiteke, eta politika horiek ekartzea egoerak okerrera egitea. Horregatik, garrantzitsua da denok trebatzea. Politikariok ere bai.

Diagnostikoa egiteko asmoa ere agertu duzue. Zer helbururekin?

Hiriko egoera zehatza ezagutu nahi dugu. Horregatik egin nahi dugu diagnostikoa. Martxan da prozesua, eta udazkenerako prest izatea espero dugu. LGTBI kolektiboaren berri jaso nahi dugu, eta, horrekin batera, populazioak, oro har, LGTBI kolektiboari buruz duen pertzepzioa aztertu. Horrek aukera emanen digu gure politikak gehiago zehazteko, eta eraginkorrago izateko. Asmoa da, diagnostikoa oinarri hartuta, LGTBI politikei buruzko plan estrategiko bat osatzea. Gainera, eraso LGTBIfobikoen behatokia egin nahi dugu. Udalak argi utzi nahi du LGTBI kolektiboa hiriko aniztasunaren parte dela, eta aberastu egiten duela.

Azken hilabeteotan hainbat eraso homofobo salatu dituzte, bertzeak bertze, Sanduzelaiko bestetan. Zer egin dezake udalak horren aurrean?

Kontuan izan behar dugu zer-nolako testuinguruan bizi garen. Gizarte matxista eta heteropatriarkal batean bizi gara. Arazoa erroan dago, beraz. Horri erantsi behar diogu errealitate hori aldatzeko erakundeen konpromisorik ez dagoela, oro har, ez dela aniztasuna balio erantsi gisa hartzeko borondaterik. Urratsak egin dira LGTBI kolektiboa osatzen duten pertsonen eskubideak onartzeko eta aitortzeko; hori egia da. Ni anitz kezkatzen nau, halere, politikoki zuzena den baina edukiz hutsik dagoen diskurtsoak. Politikarien eta herritarren artean anitzek salatzen dituzte, hitzez, eraso LGBTIfobikoak, baina egoerak gertutik ukitzen dituenean, atzera egiten dute, neurri batean. Hori landu egin behar dugu. Arrakala bat ireki dugula uste dut, baina egin behar dela, oraindik ere, lan anitz.

Erasoen inguruko daturik baduzue?

2017koak oraindik ez ditugu. 2016an, berriz, hamar salaketa aurkeztu ziren sexu eta genero aniztasunaren aurkako erasoengatik. Salaketen kopuruak gora egin du. Uste dut hori gertatzen dela, batetik, sentsibilitate handiagoa dagoelako; eta, bertzetik, kolektiboaren ahalduntzeak gora egin duenez, ikusgarriago bilakatu delako, eta horrek ekarri duelako subjektu atzerakoienen erreakzioa. Garrantzitsua da, halere, ikusgarritasun hori, espazioak irabazteko. Ez dugu ahaztu behar, gainera, lehen baino lege esparru zabalagoa dugula orain, eta lehen delitutzat jotzen ez ziren hainbat jarrera orain badirela. Paradigma da, beraz, aldatu dena. Ahalduntze eta ikusgarritasun gehiago dago; espazioak irabazi dira; eta horrek ekartzen du heteropatriarkatuaren erantzuna.

Herri mugimenduaren bultzada aipatu duzu. Zein neurritan da mugimendu horrena udalaren egungo politiken meritua?

Neurri handi batean. Bultzada hori funtsezkoa izan da. Errealitatea aldatzen da herritarrek, antolatuta, ezberdintasunen aurka borroka egiten dutelako. Erakundeak aurrerakoiago edo atzerakoiago izan daitezke, baina, batez ere, herritarren lana lagundu egiten dute. Erroa herritarren artean dago. Gu udalera ailegatu ginenean, LGTBI kolektiboak hagitz argi izan zuen presio eta bultza egin behar zuela, eta hori funtsezkoa izan da, bertzeak bertze, Harrotu martxan jartzeko. Garrantzitsua iruditzen zait izaera kritiko hori ez galtzea.

Urteotan lortutakoa galtzeko arriskua badela uste duzu, hiriko gobernua aldatzen bada?

Hiru urteotan egindako lanak balio izan du LGTBI kolektiboaren eskubideen aldeko diskurtsoa sendotzeko. Urrats anitz dugu egiteko, baina bertze anitz egin ditugu, jada, eta egoera ez da lehengoa. Mugimendua anitz ahaldundu da. Gazteen artean sumatzen dut boteretze hori, batez ere. Indar hori suntsitzea ez da erraza. Gainera, legez ere babestu ditugu aldaketak, eta horrek lagunduko du atzera ez egiten.

Uztailaren 6an hasiko dira sanferminak. Kanpaina martxan duzue, eraso sexistei aurre egiteko. Zer espero duzu?

Orain arte egin dugun lana kontuan hartuta, konfiantza handiagoarekin egiten diet aurre aurtengo bestei. Ezin gara lasai egon, baina uste dut lortu dugula erasoen aurkako gure diskurtsoak eta estrategiak hiriko mugak gainditzea, bai eta estatukoak ere. Argi utzi behar dugu eraso sexistak eta, oro har, emakumeon aurkako indarkeria ez direla bakarrik sanferminetako kontu. Ez dira gertatzen bestak direlako, edo Iruñean bakarrik. Eguneroko kontua dira, zoritxarrez, heteropatriarkatuaren indarra handia delako, eta kapitalismoaren babesa baduelako. Egunerokoa da sistema horren kontrako lana.

Hedabideen ardura nabarmendu duzue, eta dekalogoa osatu. Bada hedabideekin lan handia egiteko, oraindik ere?

Hedabideek ardura handia dute, eta oraindik bada zer hobetu. Kazetaritza eskoletan ez da txertatu genero ikuspegia, oraindik ere.

Eka 22, 20182018-06-21Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Batera

Lur Albizu Etxetxipia

Goizeko zazpi eta erdiak, 2018ko ekainaren 16a. Bi gauren ondoren, elkartasun gune bateko zoru asfaltatutik jaiki eta denda desmuntatzen hasi, Altsasukoez gogoratu. Ezin asmatuta atzera eta aurrera ibili (Quechuari propaganda egiteak ere badu bere prezioa). Trasteak jaso, lekuz mugitu, toki batean gorde eta bestetik atera, eguzkia atera dela konturatu. Egitekoen errepasoa egin, etxean motxila utzi, autoan denda. Zigarro bat, autobusean sartu: Arbizurantz atera gara.

Arbizura goaz Iruñetik neska* gazte batzuk. Eguraldia aspaldiko partez gure alde daukagu. Iritsi gara, tailerretan apuntatzen hasi. Euskal Herriko toki askotatik etorri gara: Altsasutik, Gasteiztik, Bakaikutik, Iruñetik, Lekeitiotik, Tuteratik, Barañaindik, Donostiatik, Bilbotik, Durangotik, Zuiatik, Lizarratik, Markina-Xemeindik, Lesakatik... lelo baten bueltan pasako dugu eguna: Batera ekingo diogu!.

Berandu hasi da, baina ezin hasiera hoberik egon. Txantreako artistek guztiz esnarazi eta gogo handiz etorri ez direnak ere dantzan jarri dituzte. Barre egin dugu, harritu gara, ulertu dugu, dibertitu gara, altxatu gara, dantza egin dugu, aldarrikatu dugu, oihukatu dugu, lehertu gara.

Tailer desberdinetan hartu dugu parte. Iruditegiaz hausnartu dugu, praktikara eraman dugu gure sormena; talde-osasunaz aritu gara, Aingurak izan ditugu hizpide; neska* gazteon beharrizanez aritu gara, hitzak nabarmendu ditugu, kuleroak buruan mundura salto egitea posible dela sinetsi dugu.

Erriberatik Bilbora ulertu dugu elkar, konpartitu ditugu esatekoak, eskatu dugu laguntza eta ahaldundu gara. Zeharkatzen gaituzten zapalkuntzez aritu gara. Kezkaz, konpromisoz, ilusioz, baikor. Aurrera begirako lema eraman dugu etxera, borrokatzeko eta eztabaidatzeko tresna.

Azkar batean bazkaldu behar izan dugu, denbora askorik ez zitzaigun geratzen. Fin ibili zaizkigu sukaldariak, langile, dena ongi atera zedin (eskerrik asko!). Eta fin ibili dira Arbizun hasieratik honetan sinetsi zutenak, ilusioz lan egin dutenak, dena lotzen ibili direnak, prestutasun osoz ibili direnak eta arazo guztiak konpondu dituztenak, auzolana aurreratu dutenak... Mila milioi esker!

Azkar atera gara bertatik, goiz atera behar izateagatik penaz. Kantari irten gara bueltako autobusean, lagun gehiagorekin, urduritasunez, gogoz. Badakigu minutu gutxian uholdea izanen garela, duintasun uholdea.

Heldu gara Sadarrera, inoiz jokatu dugun partida garrantzitsuenetakoa gaur dugula jakitun. Eta hala izan da: oihu, txalo, haserre, emozioek ez dute parekorik izan ibilbide osoan zehar. Garrasi mingarri eta itxaropentsua hartu dute kaleek. Altsasukoak askatu. Utzi bakean Altsasu. Eutsi gogor, Altsasu. Barrenak hustu ditugu, minez lehertu ditugu eztarriak. Maitasunak zeharkatu digu gorputza. Eta badakigu honi ere nola ekingo diogun, eta nola ekiten ari garen: batera.

(Hilabete hauetan guztietan irribarrea galdu ez duzuen pertsona berezi horiei: maite eta miresten zaituztet).

Denon esku egon behar duelako
Eka 15, 20182018-06-14Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Denon esku egon behar duelako

Edurne Elizondo

Kultura inklusiboaren aldeko sarea da Kataluniako Apropa, eta Sonia Gainza kideak eman du helburu horrekin lotutako gako nagusietako bat: "Gutxi batzuen aldeko neurriek, finean, denei egiten ahal diete mesede". Kuna Nafarroako Kultur Kudeaketa elkarteak antolatutako jardunaldian aritu da Gainza, Iruñean. Irisgarritasunaz eta kultura inklusiboaz gogoeta egin nahi izan dute herrialdeko kultura kudeatzaileek, bide horretan urratsak egiteko asmoz.

Ez da Kunarena esparru horretan zabaldutako ate bakarra, gainera: Nafarroako Parlamentuak onartu berri du Irisgarritasun Unibertsalerako Foru Legea, eta Nafarroako Gobernuko Kultura departamentua, berriz, kultura eskubideena prestatzen ari da. Herritar ororenak dira eskubide horiek, ustez, baina, egun, oraindik ere, badira hainbat kolektibo kulturaren esparrutik at uzten dituzten mugak eta oztopoak.

Aipatzekoa da, adibidez, Iruñeko Gaiarre antzokian berriki egin dituztela igogailua jartzeko eta antzokiko sarrera egokitzeko lanak, irisgarritasuna errazteko asmoz. Obrak egiteko gastua 300.000 eurorena izan da, eta, ordaintzeko, "mezenasgo kanpaina bat" jarri dute abian; finantzaketa kolektiboa, alegia. Parlamentuak onartu berri duen Irisgarritasun Unibertsalerako Foru Legeari buruz, hain zuzen ere, "baliabidez" horni dezatela eskatu du Cerminek, bertze deus baino lehen. Ezintasunen bat dutenen erakunde ordezkarien batzordea da Cermin.

Kultur espazioetara eta jardueretara iristeko oraindik ere indarrean diren mugen eta oztopoen kontra lan egiteko asmoz antolatu du Kunak Iruñeko jardunaldia. Gaur egun bazter gelditzen diren talde eta kolektiboei egin nahi izan diete so: ezintasunen bat dutenak edo baztertzeko arriskuan direnak. Batetik, kolektibo horietako kideek kultura garatzeko espazioetara iristeko eta sartzeko dituzten zailtasunak jorratu dituzte; bertzetik, berriz, kultura produktuak sortzeko, zuzentzeko edo kudeatzeko aurkitu ohi dituztenak.

Sonia Gainzak irisgarritasunari egin dio so, batez ere, bere hitzaldian. Kultura denen esku jartzeko bideak bilatzea da Apropa sarearen lana, hain zuzen ere. Berretsi du hasieran errandakoa, gutxi batzuen alde hartutako neurriek denei egiten ahal dietela mesede, alegia. Eta adibide argi bat jarri du mahai gainean: "Antzoki batera sartzeko arrapalak aulki gurpilduna dutenei egiten die mesede, beti. Momentu zehatz batean mugitzeko zailtasunak dituenak ere eskertuko du, eta, denok joko dugu ontzat, berriz, zahartzen garenean".

Denen neurrikoa

Kultura garatzeko espazioa kudeatzen duenak kontuan hartu behar du anitza dela kultura kontsumitzen dutenen soslaia. Espazio horrek, ondorioz, denen neurrikoa izan behar du. "Anitzetan, argibide gutxi batzurekin lor dezakegu hori", azaldu du Gainzak. Bertze adibide bat ekarri du: "Autistentzat garrantzitsua da, adibidez, espazioa ezagutzea. Lagungarria da, adibidez, espazioaren webgunean jartzea informazioa azaltzeko nola heldu, sarrerak non erosi eta abar. Argazkiak jar daitezke prozesua errazteko. Tokia ezagutzen ez duen orok eskertuko du hori, gainera".

Irisgarritasuna, halere, ez dago bakarrik espazio fisikoarekin lotuta. "Bazterketa arriskuan direnekin ere egiten dugu lan, adibidez. Haientzat prezio bereziak eskatzen ditugu". Ez hori bakarrik. "Ohiko saio batera joaterik ez dutenentzat, adibidez, entseguak zabal ditzakegu; edo saio bereziak egin haiekin. Komunikazioarekin, espazio fisikoarekin, prezioarekin, inguruarekin, edukiarekin eta profesionalen jarrerarekin lotutako mugak bazter uzteko lan egitea da kontua".

Edukiaren berri emanen duten eskuorri irakurterrazak sortzea; atsedenaldiak egiteko aukera emanen duten saioak antolatzea; zaharrekin edo ezintasun jakin bat duten pertsonekin saio bereziak prestatzea, giro lasai batean... Gisa horretako proposamenak egin ditu Apropak, eta lan ildo horiek lantzen ari dira jada Kataluniako hamaika kultura espaziotan.

Asmo horiek jasotzen ditu bere baitan Apropak sareko antzokiei eta gainerako espazioei eskatzen dien konpromisoak: tokien %2 gordetzea gizarte erakundeentzat, hiru euroko prezioan. Gainzak gisako konpromisoak hartzera deitu ditu Nafarroako kultura espazioak ere.

Ohiko zurruntasunetik aldentzea eta begirada aldatzea da lehen urratsa. Madrilen, Una Mirada Diferente izeneko jaialdiak hori egitea hartu du helburu, hain zuzen ere. Espainiako Arte Dramatikoen Zentroko kide Ines Enciso da arduradunetako bat, eta kultura inklusiboaren alde egin du Kunak antolatutako jardunaldian.

Encisok funtsezkotzat jo du, lehenik eta behin, argi uztea gizarteak "rol erabakigarri bat" duela kultura inklusiboa garatuko duten politikak ahalbidetzeko orduan. "Baztertutako kolektibo anitz daude, eta ezintasunen bat dutenena ikusezina da; estigmaren zama du gainean. Kulturak izan behar du bizi garen gizartearen isla, eta, egun, ez dugu hori lortu". Ez da gizartearen isla, bere aktore anitz oholtzatik kanpo gelditzen direlako.

Encisok nabarmendu du ezberdintasuna "balio erantsi bat" dela artearen arloan, eta argi du Una Mirada Diferente jaialdian parte hartzen duten konpainia inklusiboek horixe erakusten dutela, beren lanak sortzen eta aurkezten dituzten bakoitzean. Encisok ezintasunen bat dutenekin garatutako bertze proiektu batean parte hartu du, Campeones filman, alegia. Javier Fesser zuzendariak aurten aurkeztutako lana da. Lan horretako aktore da Jesus Vidal, eta bat egin du Encisorekin. "Arteak anitz irabazten du ezberdina den hori bere egiten duenean; aukera bat da".

Ezintasun fisiko bat du Vidalek: ikusmen arazo larriak. "Campeones filman, halere, ezberdintasun intelektuala duen pertsona baten rola bete dut, nire itsutasunetik". Filologia ikasi zuen Vidalek, baina antzerkiaren arloak laster harrapatu zuen; aktore gisa, bai eta idazle gisa ere. "Artearen bidez, errealitatean parte hartu, eta aldatu egiten dut. Beti harritu nau ohartzeak zein neurritan alda daitekeen bertzeek gutaz duten iritzia, betaurreko lodiak eramaten ditugulako, edo ezaugarri fisiko jakin batzuk ditugulako".

Antzerkiaren esparruan trebatu dela nabarmendu du Vidalek. Ines Encisok ere "funtsezkotzat" jo du lan amateurraren eta profesionalaren arteko bereizketa argi uztea. Arrisku batez ohartarazi nahi izan du, halaber: ghetto bat sortzekoa, alegia. "Helburu hartu behar dugu aniztasuna oinarri dituzten jaialdiak antolatzea? Nire ustez, gaur egun gogoeta zehatz hori eginen duten ikuskizunak eta espazioak sortzea garrantzitsua da. Baina helburutzat hartu behar dugu lan egitea halako toki eta produktu propioak izateko behar hori desagertzeko".

Esperientziak

Bertze hainbat sortzailek parte hartu dute Kunak antolatutako jardunaldian. Haietako bat da Mikel Belaskoain. Arazo neurologikoak dituzten hainbat pertsonaren inguruan garatu du Personas izenburuko bere proiektua. Artistak berak behin-behineko paralisia eragin zion gaitz bat izan zuen. Esperientzia hori oinarri hartuta osatu du bere arte lana. Ezintasunaren marra malgua dela ikasi du bere proiektuaren bidez, batetik. "Denok egon gaitezke gaur alde batean, eta bihar, berriz, bertzean". Bertzetik, emozioaren garrantzia nabarmendu nahi izan du. "Emozioa aldarrikatu nahi dut artearen esparruan". Aulki gurpilduna behar duen pertsona bat, amnesia duen bertze bat, eta alboko esklerosi amiotrofikoak jota den hirugarren bat dira, bertzeak bertze, Belaskoainen Personas proiektuko parte.

Arte plastikoen arloan ari da Alicia Otaegi ere, eta Nafarroako Gobernuak sustatutako Landarte programaren bidez, Otsagabiko zahar etxeko erabiltzaileekin egin du lan. Parte hartzeko izan duten borondatea eta gogoa nabarmendu ditu artistak.

Zaharren kolektiboarekin lan egin nahi izan du Ados Teatroa konpainiak ere, aurten giza eskubideen arloan garatzen ari den El baile de los años proiektuan. Giza eskubideak oholtzara izenburuko programa du konpainia horrek 2016tik, eta aurtengo lanerako zaharrekin aritzea erabaki du, "bazter gelditzeko arriskua duen kolektiboa" badelako, Jose Antonio Vitoria konpainiako arduradunaren hitzetan.

Migratzaileekin eta langabeekin ere egin dute lan Ados Teatroa konpainiako kideek. Aurtengo proiekturako Becky Siegel dantzari eta koreografoa dute lagun. Siegelek badaki ezintasunen bat dutenekin lan egitea zer den, Konmocion Danza konpainiaren bidez jorratu baitu esparru hori. Koreografoak argi du: "Artea gizartearen aurretik dago, arteak ederki ikasi baitu aniztasuna aberastasuna dela, ezberdintasunetik aukera berriak sor daitezkeela".

Esklerosi anitza zuten pertsonekin hasi zen dantza lantzen Siegel. Bere esperientzia abiapuntu hartuta, argi utzi nahi izan du inklusioa hitz konplexua dela, eta, batez ere, kultura inklusiboa lortzeko formula magikorik ez dagoela. Adibide bat aipatu du: "Neska bat etorri zen niregana; aulki gurpilduna behar zuen. Dantza egin nahi zuen, eta eskola bat bilatzen lagundu nion. Aurkitu genuen. Lehen egunean pozik egon zen; bigarrenean bertze ikasleek ez zioten jaramonik egiten; hirugarrenean okerrera baino ez zuen egin egoerak. Kontua ez da bakarrik aritzeko espazioak aurkitzea; espazio horretan aritzeko giro egokia behar dugu ere".

Giro positibo hori bilatzen dute Atena Fundazioko kideek, hain zuzen. Ezintasun intelektuala dutenek artea erabiltzen dute, han, garatzeko. Artea sortu eta erakusten dute. Bide luzea bada, oraindik ere, egiteko. Kunak urrats bat egin nahi izan du aurrera.

Arazoak gainezka egin du
Eka 15, 20182018-06-14Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Arazoak gainezka egin du

Edurne Elizondo

Arazoa ez da Iruñean sortu, baina hiri horretan egin du gainezka egoerak. GITEk antolatutako Zinema eta Emakumeak izenburuko zikloan, zehazki. Gaur amaituko da jaialdia. Asteazkenean Arantxa Etxebarria zuzendari bilbotarraren Carmen y Lola filma eman behar zuten, baina egitarautik at gelditu zen, azkenean. Antolatzaileek egun horretarako antolatua zuten mahai inguruak eragin zuen arazoak eztanda egitea: zuzendariarekin batera, Aniztasunaren Aldeko Emakume Ijito Feministen Elkarteko kideak gonbidatu zituzten, aurretik agerian utzitako desadostasunei eta kritikei buruz eztabaida egiteko. Zuzendariak ez zuen parte hartu nahi izan, ordea. Etxebarria ez da Iruñera etorri, ezta bere filma ere.

Aniztasunaren Aldeko Emakume Ijito Feministen Elkarteko kideak ere hitza hartzeko aukera gabe gelditu dira. "Minduta" direla nabarmendu dute, eta ez dutela uste zinema jaialdiko antolatzaileen tratua "bidezkoa" izan denik. "Haiek deitu gintuzten; guk filmari buruz egindako kritikak ezagutzen zituzten, eta ontzat jo zuten gure iritzia zabaltzea beren jaialdian. Bigarrenez deitu gintuztenean, gure hitzak jada ez zuen deus balio. Guk parte hartzen bagenuen zuzendaria eta ekoiztetxekoak ez zirela joanen erran ziguten. Gonbidapena, beraz, bertan behera utzi zuten".

Ijito feministen elkarteko kide Carmen Fernandezenak dira hitzak. Elkarte horrek kritika egin dio Arantxa Etxebarriaren Carmen y Lola filmari. Bi emakume ijito lesbianaren arteko harremanaren berri ematen du lanak. "Ez gaude istorioaren aurka, ez gaude filmaren aurka, ezta zuzendariaren aurka ere. Etxebarriarekin bilera egin genuen lana zabaltzen hasi aurretik, eta orduan, jada, filmak bultzatzen dituen hainbat estereotipo bazter uzteko eskatu genion, ijitoen aurkako diskurtsoa sustatu bertzerik ez zutelako egiten".

Lanak estereotipoei eutsi diela salatu du Fernandezek. Kritika zorrotzena egin die, halere, Arantxa Etxebarriak filmari buruz egindako hainbat elkarrizketatan errandakoei. Etxebarriaren adierazpenen aurkako artikulu bat ere jaso zuten ijito feministek webgunean: Rebeca Santiago Herediak sinatutako Las gitanas no achantamos la muí izenburukoa. Lan horretan aipatzen da ijito feministek mahai gainean jarri nahi izan duten kritika nagusia: Etxebarriak ukatu izana emakume ijitoek ahots propioa dutela.

Zuzendariak erran du, zehazki, payoek eman behar dutela ijitoen egoeraren berri, haiek egin ezean inork ez duelako eginen. "Payo batek kontatu behar du, ijitoek ez dutelako ahotsik", erran du Etxebarriak elkarrizketa batean. "Haurtzat hartu, eta halaxe tratatu gaitu; Etxebarriaren mezua da emakume ijitoak ez gaudela boteretuta, eta bagaude. Gure borroka eskubide kontu bat da, ez karitatezkoa", erran du Fernandezek.

Carmen y Lola filma Iruñeko jaialditik at gelditu eta gero, gutun baten bidez azaldu du bere iritzia Arantxa Etxebarriak. NAFARROAKO HITZA harekin hitz egiten saiatu da, baina gutun horretan jasotakoaz harago, ez du bertzerik erran nahi izan. Etxebarriak zabaldutako idazkian nabarmendu du ijito feministekin mahai inguruan parte hartzeari ezezkoa eman ziola, eztabaida berekin kontsultatu gabe prestatu zutelako antolatzaileek. Zuzendariaren hitzetan, ijito feministen kolektibotik filmari buruz zabaldutako iritziak "suntsitzaileak eta iraingarriak" izan dira. Errespetua eskatu du Etxebarriak bere filmarentzat. "Patriarkatuaren eta matxismoaren aurka elkarrekin egin behar dugu lan, berdin payoen zein ijitoen munduan", erran du zuzendariak.

"Feminismo 'payoa'"

"Mundu berean bizi gara denak, payoak eta ijitoak. Gure elkartean era askotako emakumeak badira: irakasleak, antropologoak, saltzaileak, ikertzaileak... feministen hitzaldi anitzetara joan gara, eta emakume ijitoak inoiz ez dituzte aipatzen. Feminismo zuri eta payoak ez gaitu ordezkatzen. Guk argi dugu ezin duzula feminista izan arrazakeriaren aurka egiten ez baduzu", erantzun du Carmen Fernandezek.

Gaz Kalo Nafarroako Ijitoen Elkarteen Federazioak ere hartu nahi izan du hitza Carmen y Lola filmaren inguruan sortutako eztabaidan. "Gizartea anitza da, eta ijitoak ere bai. Ez gara herri homogeneo bat. Guri buruz hitz egin nahi duenak egin dezala, behintzat, umiltasunez", erran du Ricardo Jimenez presidenteak.

Gaz Kalo federazioko kide da Esmeralda Amador ere. "Min" egin dio Iruñeko zinema jaialdian gertatutakoak. Bereziki salatu nahi izan ditu, halere, ijitoei buruzko estereotipoak. Uste du Etxebarriaren hitzek estereotipo horiek nabarmendu bertzerik ez dituztela egin. "Emakume ijito guztiek gizonek erraten dutenari men egiten diogula saldu dute; nik bi seme-alaba ditut eta bananduta nago. Ikasi dut eta kanpoan egiten dut lan. Estereotipoen bidez ez gaituzte ezagutuko".

Gaz Kalo federazioko kideek bilera eskatu diote GITEri. Jaialdia amaitzeko zain dira egiteko. Eta GITEko kideek, hain zuzen, ohar baten bidez azaldu dute beren jarrera. Erran dute jaialdiaren asmoa dela emakume zuzendarien lana zabaltzea, eta, aldi berean, emakume anitzen errealitate sozialen berri ematea. "Bi asmo horiek bete nahi genituen filma emanez eta eztabaida eginez; lehendik ere ez zetozen bat zuzendaria eta elkarteko kideak, eta, ondorioz, ezinezkoa izan da egitea".