Aza 1, 20132013-11-01Asteko Gaiak0

“Lau elorri beltz mota dira gehien erabiltzen direnak”

Elorri beltza basoko zuhaixka da. Hortik sortzen dira patxarana egiteko beharrezkoak diren basaranak. Horiek betidanik mendian bildu dira, baina 1980ko hamarkadatik aurrera patxarana ekoizten zuten enpresek Europako ekialdeko herrialdeetara jo zuten basaran bila. Egoera hori iraultzeko, 1992an elorri beltza landatzeko frogak egiten hasi ziren. Proiektu hori Nafarroako Patxarana Arautzeko Kontseilua eta egungo INTIA Nekazaritza Elikagaien Teknologia eta Azpiegituren Nafarroako Institutuaren artean eraman zuten aurrera. Prozesu horretan Alvaro Benito INTIAko Fruitu Hazkuntzaren Unitateko teknikariak (Sartaguda, 1958) parte hartu zuen.

Zein elorri beltz mota daude Nafarroan?

Basoko elorri beltz mota ugari daude, baina Nafarroan soilik sei mota landatzen dira, eta horietatik lau dira gehien landatuak. Elorri beltz motak Nafarroako Patxarana Arautzeko Kontseiluak arautzen ditu. Gehien erabiltzen diren motak 1, 4, 6 eta Villar dira.

Zergatik aukeratu zenituzten elorri beltz mota horiek?

Nafarroako Patxarana Arautzeko Kontseiluak eta orduko Nekazaritza Kudeaketaren Nafarroako Institutuak —gaur egun INTIA— elkarlanean egindako lanarekin aukeratu genituen mota horiek. Prunus spinosa-ren etxekotzea deitu zen proiektua, eta hiru atal zituen. Lehenengo eta behin, Nafarroa osoa zeharkatu genuen aldaera interesgarrienen bila. Behin lan hori eginda, Sartagudan landatu genituen aukeratutakoak. Bukatzeko, mota ezberdinen garapena aztertu, eta lau onenak aukeratu genituen.

Nola lortu zenuten basoko zuhaixka zena modu industrialean landatzeko produktu bilakatzea?

Landareak ugaltzeko hainbat teknika daude. Adibidez, in vitro laborantza edo biderketa begetatiboa. Teknika hori landare baten zatietatik beste landare batzuk sortzean datza. Baina teknika zaila eta garestia da hori. Horregatik, patroiekin lan egitea erabaki genuen. Teknika horren bidez ugaldu nahi den landarearen sustrai nagusia landatzen den beste landare bati txertatuz lortzen da. Elorri beltzaren kasuan, Mirabolan aranondoarekin txertatu da.

Zer gaixotasun eta izurri paira ditzake elorri beltzak?

Gaixotasunei dagokienez, elorri beltzak jasaten duen gaixotasun nagusia Taphrina deformans edo maspildura onddoa da. Gaixotasun horrek fruituak deformatu eta erorarazten dizkio landareari. Onddoari aurre egiteko nekazariek baimendutako fungizidak erabiltzen dituzte loratzearen ostean, hau da, apiril eta maiatz artean. Izurrite nagusiak, ordea, hiru dira: landare zorriak, armiarma txikiak eta harrak. Oro har, kontrolatuta daude arazo horiek, baina urtero suertatzen da arazoren bat nekazari batekin edo bestearekin.

Aza 1, 20132013-11-01Iritzia0

BEDERATZI HILABETE ETA GERO IREKITA

Urtarrileko euriteek eragindako luizi batengatik itxita egon da Atarrabia eta Uharte lotzen dituen errepidea. Ondorioz, bederatzi hilabetez, Uharteko herritarrek beste errepide batzuetatik igaro behar izan dute autoz, tartean Aretako industrialdetik e...

Aza 1, 20132013-11-01Beste albiste batzuk0

Tren geltokiaren “erabilera” aldarrikatu du Tafallako Udalak

Tren geltokiaren "erabilera" aldarrikatu du Tafallako Udalak. AHTaren eraginez, arriskuan egon liteke geltoki hori. Izan ere, aurreikusitako proiektuaren arabera, litekeena da geltokia desagertzea laster. Iaz, ia 28.000 bidaiari igaro ziren geltoki horretatik Iruñera edo Tuterara bidean trena hartzeko.

Egoera "larria" dela ebatzita, Tafallako Udala osatzen duten alderdiek —UPN, Bildu, PSN eta Iniciativa por Tafalla— aho batez onartu zuten tren geltokia mantentzeko eskatzeko mozioa. Udalak jakinarazi duenez, geltokia desagertuz gero, Tafallako eta inguruko herritarrak izango lirateke kaltetu nagusiak.

Aza 1, 20132013-11-01Iritzia0

Alaporai

Nork daki. Beharbada, behinola, euskaldunek ez zekiten doministiku egiten. Edo, akaso, biriketako haizea sudurretik eta ahotik indarrez kanporatu beharrean bertze zuloren batetik kaleratzen zuten eta, beraz, ez zuten bi efektu fisiologikoen artean ezberdintasunik ikusten. Nolanahi dela ere, badirudi latinez mintzo zirenetatik ikasi zutela euskaldunek doministiku egiten eta, hartara, usin egitean opa egiten zen Dominus tecum hura (Jauna hirekin) doministiku bilakatu zuten.

Era berean, garai batean, agian, euskaldunak Arkadia eder eta alai batean bizi ziren. Ez zuten diruz zikinduriko merkataritza ezagutzen, komunismoa praktikatzen zuten —hura zer zen batere jakin gabe— eta beharrezko lehengaiak trukean lortzen zituzten. Baina, hara non, erromatarrek kapitalismo basatia ekarri zieten eta haren oinarri-oinarrizko esamoldea, in quantum (zenbatean?), enkante bihurtu zen euskaldunen ahoetan.

Ziurrenera, euskarazko hitz gehienak ez dituzte euskaldunek sortu. Izan ere, latina grezierarekin aberastu zen modu berean, euskara ere latinarekin eta haren ondorengoekin hornitu eta edertu zen. Mailegu erraten zaie bertze hizkuntza batetik aldaketa ortografiko eta fonetiko handirik gabe hartzen diren hitzei. Oso gauza arrunta da mailegua. Beharrezkoa. Eskertzekoa.

Ez nahasi, ordea, aurreko guztia orain kontatuko dudanarekin. Twitter euskaraz jarri zutelarik, orduantxe sartu nintzen bertan, txioak euskaraz, eta bakarrik euskaraz, egiteko asmoz. [Bide batez, umap.eu, gauzatxo bat: oraindik bada hobetzeko tarte zabala, ezta? Izan ere, zin dagizuet nire txio eta bertxio guzti-guztiak euskaraz egiten ditudala, baina zuek %89ko portzentajea ematen didazue].

Eta Twitterren ikusitako jokabide batek nau kezkatzen: nola euskara indarge uzten ari diren batzuk, gatz eta piperrik gabe, 140 karakteretako esamolde adierazkorrenak gaztelaniaz ematen baitituzte, aldaketa fonetikoa eginez, hori bai. Eta, kasu, ez naiz bi esaldi juntatzen ez dakiten nerabeeeeeez ari, euskaraz ongi edo oso ongi idazten duten batzuez baizik. Eta erraten ari naizena gehiegikeria dela uste baldin baduzue, egin ezazue proba: idatz itzazue gaztelaniazko txioak behean zerrendatzen ditudan (benetako txioetatik harturiko) esamoldeak ingelesez txertatuz. Zer iruditzen?

Aber: Ea ongi ulertzen dugun, aber hori a ver esapidetik dator, ez haber-etik.

Alaporai: Horixe ba, pikutara euskara(z)!

Al loro: Kasu hurrengoari! Adi!

Bale: Ongi. Gareth Ongi.

Bastante: Nahikoa da, ez?

Dale: Emaiok, emaion.

Eske: Ez baitakit hau euskaraz nola eman…

Guapa: Ederra eta polita neskekin; ederro eta polito mutilekin (euskarari generoa ezberdin egiteko gaitasuna eman diotenetik: badakizue, "Paristik datorren artisto bat naiz ni").

Laostia: Hau guztia izugarria da, bai.

Majo: Jator. Noski Jator.

Porke: Sudur puntan jartzen zaidalako, zait eta, baitzait.

Puto amoa: Izatekotan, amo putoa, ez? Munduko txapeldunak gara, inoizko onenak, gaztelaniaz ez dakiten euskaldunak kanpoan uzten.

Sindudarik gabe: Hibrido honek zalantzarik gabe, ezbairik gabe, ez du ez hanka eta ez cabeza. Dudarik gabe, dudarikabe, dudaikabe, dudaikebe, duaikebe, doaikebe, doikebe, doikee… Doike!

Ya lo creo: Ez da hain zaila, ez horixe. Jakina! Noski!

Aza 1, 20132013-11-01Iritzia0

2.100

• Matrikula epeka ordainduko duten ikasleak. Azken datuen arabera, 2013-2014 ikasturtean matrikula ordaintzeko arazoak dituztela eta, Nafarroako Unibertsitateko eta Nafarroako Unibertsitate Publikoko 2.100 ikaslek matrikula epeka ordainduko dute.

Aza 1, 20132013-11-01Beste albiste batzuk0

Paris 365 gizarte jantokiari 5.190 euro eman dizkiote

Iruñeko eguraldiaren inguruko txantxa batek elkartasun proiektu bat abian jarri du. Ana Yerro eta Jorge Perezek 2010. urtean martxan jarri zuten Iruñea Mordor da Facebook orrialdea. Bertan, Iruñeko eguraldiaren inguruko txantxak egiten zituzten, J.R.R. Tolkinek asmatutako lurraldearekin konparatuz. Facebook orrialdeak arrakasta handia izan du: hiru urtean 10.000 jarraitzaile lortu ditu. Hori dela-eta, aurreko ekainean Iruñea Mordor da lelodun elkartasun txapak saltzea erabaki zuten. Irailean utzi zioten txapak saltzeari, eta irabazitako 5.190 euroak Paris 365 gizarte jantokiari ematea erabaki zuten. Jasotako diruarekin gizarte jantokiak 5.190 otordu edo 86 oinarrizko saski egin ahal izango ditu. "Oinarrizko saski kopuru horrekin 35 familia elika daitezke hilabete eta erdiz", azaldu dute Paris 365 gizarte jantokiko kideek.

"Gisa horretako ekintza txikiak, eta ez horren txikiak, osatzen dute jantokiaren finantzaketaren %70", esan du Patxi Lasa Paris 365eko presidenteak. Elkartasun txapak saltzeko, Yerrok eta Perezek Iruñerriko 40 dendaren, saltokiren eta tabernaren baino gehiagoren laguntza izan dute. Lodosan eta Auritzberrin ere salgai izan dituzte. Internet bidez ere hainbat eskari jaso dituzte, besteak beste, Erresuma Batutik, Irlandatik, Alemaniatik eta AEBetatik.

Aza 1, 20132013-11-01Beste albiste batzuk0

“Ezin dugu ahaztu ingurumenak ez dituela inoiz oporrak hartzen”

Iruñea inguruko mendi eta basoak inork baino hobeto ezagutzen ditu Jose Javier Garcia-Falcesek (Iruñea, 1970). Basozain gisa egiten du lan Iruñerri inguruan dauden mendi eta oihanetan. Txikitatik izan du naturarekin lotura. Haurra zela, asteburu-pasa joaten zen guraso eta anai-arrebekin Ballariain herrira. "Txikitatik asko gustatu izan zait ingurumena. Aita ehiztaria zen, eta hark erakutsi zigun mendia maitatzen", dio. Haurra zenean, txorien habiak egiten edota egindakoak tokiz aldatzen ibiltzea atsegin zuen gehien Garcia-Falcesek. " Karabina hartu, eta txoritxoak hiltzen aritzen ziren batzuk, baina guri hori ez zitzaigun gustatzen".

Aitortu du bere lanbidean zerikusi zuzena izan duela haurra zela basoan eta ingurune naturalean jolastu izanak. Izan ere, lanbide heziketa hautatzeko orduan, argi eta garbi izan zuen basozaina izateko ikasiko zuela. Baita helburua lortu ere. 1995. urtetik da Nafarroako Gobernuko basozaina. Azaldu duenez, bokazioz da basozaina.

Garcia-Falcesen irudiko, bere lanbidea ez da ezaguna. "Gizartean ez da gure lanbidea oso ezaguna. Askok uste dute noranahikoan sartuta paseoan igarotzen dugula egun osoa", dio. Basozaina izatea hori baino gehiago dela ohartarazi du. Gaineratu duenez, gauza mordoa egiten dituzte: animalia zaurituak artatu, diru laguntzak eskuratu ahal izateko eskaerak egin, basoen garapenaren zaintza...

Garcia-Falcesek ez du bere burua zortzi orduz bulego batean lanean ikusten. "Ez dut uste halako lanbide baterako prestatuta nagoenik". Dena den, jakinarazi du azken urteetan egin behar dituzten burokrazia lanak asko ugaritu direla. "Nire lanbidetik gehien maite dudana inprobisazioa da". Dioenez, eguneko zereginak aurrez antolatu arren, beti izaten dituzte ezustekoak, eta, horregatik, antolamendua guztiz aldatu behar izaten dute.

Hala ere, aitortu duenez, basozain izateak bere alde txarrak ere baditu. Sarritan administrazioren eta herritarren arteko bitartekari lanak egiten dituzte. Esaterako, txakurra eta katua bezala ibiltzen dira zenbaitetan ehiztariekin. "Ehizari dagokion araudia betetzea ezinbestekoa da. Uxaldietan kontuz ibili beharra dago. Gure zeregina da segurtasun neurriak bermatuta dauden ala ez ikertzea. Edozein tokitan bezala, ehizan ere segurtasunak izan behar du lehentasuna".

Basozain gisa zaintza lanak egiten dituen ingurunean bizi direnekin harreman estua izatea atsegin du Garcia-Falcesek. "Askotan, noranahikoan nabilela, etengabe atera behar izaten dut eskua ezagunak agurtzeko", azaldu du irri artean. Bestalde, askotan lanaldia beharretara egokitu behar izaten dutela dio basozainak. "Ezin dugu ahaztu ingurumenak ez dituela inoiz oporrak hartzen".

Basozainen zeregina urtaroekin estuki lotuta dago. Esaterako, azken asteetan ohikoa da Nafarroako baso eta oihanetan barrena onddo edo perretxikoak biltzen ari diren lagunak ikustea. Hain justu, duela pare bat aste, Nafarroako Basozainen Elkarteak onddo biltzaileentzako gomendio batzuk kaleratu zituen. Garcia-Falces bera da elkarte horretan lehendakariordea. Dioenez, askotan biltzaileei ahaztu egiten zaie biltoki duten ingurua errespetatu behar dutela. "Hiritik mendira joaten diren askok uste dute eskubide guztien jabe direla, eta ez dute inolako errespeturik han bizi direnekin".

Krisiaren eragina

Negua iristear dela eta, ohikoa da udazken aldean etxeetako tximinietan erretzeko egurra moztea. Garcia-Falcesek jakinarazi duenez, egun hauetan sutarako mozteko egur dezente ari dira markatzen. Azaldu du oihanean moztu behar dituzten zuhaitzak banan-banan aukeratzen dituztela. "Oso lan nekosoa da. Basoko zuhaitz masa hobetzen lagunduko duelakoan mozten ditugu zuhaitzak". Argitu duenez, naturaren prozesua azkartu egiten dute. "Zuhaitz bat ahul dagoenean, gainontzekoak baino txikiagoa denean hil egiten da. Guk, hil baino lehenago moztu egiten ditugu".

Herri lurretako basoetako zuhaitzak egur gisa erabiltzeko eskubidea nork duen kontzeju edo udalek erabakitzen dute. Araudi zehatza izaten dute eskubide hori eman edo ukatzeko orduan. Alor horretan, azkenaldian egiten diren eskariak "nabarmen" handitu direla jakinarazi du basozainak. "Krisi ekonomikoaren eraginez gasolio prezioa garestitzen denean, zuhaitzak mozteko baimen eskaeren kopurua izugarri igotzen da. Normalean, pagoak eta haritzak mozten dira".

Goizak eta arratsaldeak mendian igarotzen ditu gehienetan Garcia-Falcesek. Batzuetan bakarrik sentitzen ote den galdetuta, ezetz dio. Hala ere, askotan noranahikoan beste lankideren batekin joaten saiatzen da, batez ere autoan istripua izateko arriskua nabarmena delako. Baina pozik dagoela dio, ofizioa afizioarekin uztartzeko moduan delako.

Urr 25, 20132013-10-25Asteko Gaiak0

2012an ia 300.000 bisitari izan dira bingoetan

Egun, Nafarroan hiru bingo daude. Orotara, 54 lagunek lan egiten dute bingo horietan, Nafarroako Gobernuaren arabera. Azken urteetan, beheranzko joera egon da gune horietako bisitari kopuruan. Horrek mozkinetan ere eragin du. Izan ere, duela ia hogei ...