Urt 17, 20142015-04-21Iritzia0

Ni D ereduko irakaslea naiz

Orain dela 50 urte Nafarroako Sakanan jaio ginenok gaztelania hutsez ikasi behar izan genuen. Urte batzuk pasatuko ziren eskualdeko ikastolak sortzerako, eta garai hartan pentsaezina zen Nafarroako Gobernuak, noizbait, D eredua martxan jarriko zuenik.

OHOko ikasturteetan, txirularekin Eres alta y delgada primeran jotzen genuen, Espainiako ibai eta mendilerro guztiak ederki ikasi genituen, eta baita Burgoseko katedrala bisitatu ere, orduak jotzen zituen Papamoscasi aho zabalik eta isil-isilik begiratzen geniola.

Institutuko garaietan, hainbat ikasgairen artean, Literatura lantzen genuen, Espainiako literatura, jakina. Eta selektibitatean eskatuko ziguten testu-iruzkina prestatzeko, hamaika narrazio eta pasarte landu genuen, ederki asko landu ere, nahiz eta, esan beharrik ez dago, guzti-guztiak Espainiako semeen (alabarik ere ez) obrak ziren. Besteak beste, Valle-Inclán-en Luces de Bohemía, Cervantesen Don Quijote de la Mancha, Antonio Machadoren Poesías completas, Fernando de Rojasen La Celestina izan ziren irakurri beharreko liburuak.

Euskal Herriko maparik gabeko ikasgeletan ez ziguten euskal musikarik jartzen, ezta gure bertsolarien zortzikoren baten metrika neurtzeko eskatzen ere. Irakasle aurreratuenak Hego Ameriketako poetaren baten poesia helaraziko zigun grabazio musikatua lagun. Basamortua baino antzuagoa zen gure euskal ezagutza literario eta kulturala.

Euskara, eguneroko bizimoduko hizkuntza hura, etxeko eta lagun arteko tresna zen; kontu serioetarako, aldiz, ez. Gauzak horrela, orain dela 35 urte ez nuen uste euskaraz irakurriko nuenik, euskaraz irakurtzen zaletuko nintzenik, euskaraz ikasiko nuenik eta, are gutxiago, inoiz ezer euskaraz idazten ausartuko nintzenik ere. Aurreraxeago, ordea, ikuspegi berri bat zabaldu zidaten Mirandek, Arestik, Txillardegik, Atxagak, Urretabizkaiak, Aristik, Irigoienek… eta, nola ez, Sarrionandiak. Idazle horiek guztiek ez zidaten literatura soilik eskaini; izan ere, ezagutze-bide berriak erakutsi eta irakatsi zizkidaten: beste mundu bat, bestelako sentsibilitatea, bestelako errealitateak. Idazle haiek, aztien antzera, magia berriaz zipriztindu ninduten.

Eta beste mundu bat, bestelako sentsibilitate eta bestelako errealitate horiek dira azkeneko urteetan guk, D ereduko irakasle garenok, gure hizkuntzaz, gure ikasleei erakutsi eta irakatsi ahal dizkiegunak: Basajaunen basoetan eta Mariren haitzetan galdu, Obaba edo Kalaportun pasieran ibili, Joanes Mailurekin historiara bidaiatu, kauterekin bihurrikeriatan aritu, arrantzaleari galduriko eraztuna arrainaren tripetan aurkitu; Mattin Mottela, Irene eta Hinner ezagutu; munstroen hamaika aurpegiak identifikatu, Mikelotekin Orreagan abestu, dioramak irakurri, xake-mate egin, gauaz parke batean egon, Lutxen argazkiaren peskizan ibili, gure abenturak aukeratu, magnoliei usaina hartu, txoria maitatu, Alkasoroko bentan edozer erosi, samurai bihurtu, paper-festan murgildu, piztiak otzandu, erregearen mezularia izan, krokodilo bat ohe azpian aurkitu, Patakonekin bideetan lapurtu, Ebelinarekin zirku batean bizi... eta hori guztia Sherezade, Acab, Axenario, Alice, Bernarda Alba, Migel Strogoff, Poirot… ahaztu gabe.

Urt 17, 20142014-01-17Beste albiste batzuk0

“Ez dira panpina hutsak; izaera propioa duten pertsonaiak dira”

Ezinegona, eztabaida eta gogoeta. Horrela hasten dira proiektu guztiak, txiki zein handi. Ainara Escudero (Iruñea, 1982) eta Rakel Villadangos (Lesaka, 1976) kezkatuak zeuden euskal jantzien gaiarekin. Orain dela urtebete gaiaren inguruan zerbait egin behar zutela pentsatu zuten, jendeak jantzi tradizionalak errespetatzen ez zituztela iritzita. Horrela sortu zuten Kaxeraz proiektua. Baserritar jantzitako panpinak egiten dituzte, apaingarri gisa. Oraingoz, bost pertsonaia egin dituzte: Maritxu, Sara, Ane, Amaia eta Lur. Beste proiektu batzuk ere pentsatuta dauzkate. Orain mutikoak diseinatzen ari dira, eta gerorako hainbat ideia dituzte. Baina poliki ari dira, detaile guztiak zaindu nahi dituzte eta. Haien helburua ez da panpinak bakarrik egitea. "Ez dira panpina hutsak, izaera propioa duten pertsonaiak dira", azaldu du Escuderok.

Orain dela urtebete ez Escuderok, ezta Villadangosek ere ez zekiten panpinak nola egiten ziren. "Ez genekien josten, ez patroiak egiten, ezta margotzen ere. Prozesu guztia ikasketa izan da", dio Escuderok. Prozesu gogorra izan dela diote, eta hainbatetan frustrazio handia eragin die. Baina pozik daude lortutakoarekin. "Balantze positiboa egiten dugu; oso dibertigarria izan da. Baina hutsetik hasi behar izan dugu, horrek eragiten duenarekin", azaldu du Villadangosek. Bien arteko elkarlana nabarmendu dute. "Aurrera egin badugu, bi ginelako egin dugu", ziurtatu dute. "Hainbat unetan geure onetik ateratzen gintuen lanak, eta uzteko gogoa izaten genuen. Baina bat-batean Rakelek [Villadangos] deitzen ninduen esateko, adibidez, atorra ateratzen zitzaiola, eta berriz ere animatzen ginen", dio Escuderok. Behin planteamendua eginda, helburua argi zeukaten, eta Eguberrietara heldu nahi zuten. Azaroan ezagutzera eman zuten proiektua, web orria martxan jarrita. Lanak bere fruituak eman dituelako, pozik daude. "Kanpotik ikusita oso erromantikoa eman dezake, josten ikastea eta hori guztia, baina nik ez dut horren lasai bizi prozesua. Oso motela izan da dena", dio Escuderok.

Baserritar jantzitako panpinak egiten dituzte. Horretarako, hainbat material erabiltzen dituzte, besteak beste, hainbat motatako oihalak, kotoia, lihoa, artilea eta zeta. Panpinak berak eman die lan handiena; gorputzak, zehatz- mehatz. "Gorputza egitea da aspergarriena, eta, gainera, ez da ikusten. Zailtasun handia du, eta ez bada ondo egiten... dena izorratzen da", azaldu du Escuderok. Hasieran, panpinak erostea pentsatu zuten, han eta hemen bila ibili ziren. Baina, azkenean, eurek egitea erabaki zuten. "Panpinak egiteko, leku askotan begiratu dugu, munduan egiten diren hainbat panpina: arabiarrak, asiarrak...", azaldu du Villadangosek.

Josteaz eta eskulanak egiten ikasteaz gain, euskal jantziez asko ikasi dute. Euskal jantziari "duintasuna" eman nahi diote Kaxeraz proiektuarekin, eta horrek jantziei buruz ikastera behartu ditu. "Ane Albisuren Atondu liburua inspirazio handia izan da. Albisuk lan handia egin du euskal jantzien inguruan. Oso ondo deskribatzen ditu jantziek dituzten ezaugarriak, koloreak, oihalak, parpailak non jarri, eta abar. Behin hori guztia azalduta, XXI. menderako proposamena egiten du, jatorrizko jantzietan oinarrituta. Guk liburua hartu dugu eredu, baina azkenean gure irudimenarekin ere jokatu dugu. Hori izan da parterik politena, sortzaileena", azaldu du Villadangosek.

Panpinak badira ere, apaingarriak dira, ez jostailuak. "Hasieran, saiatu ginen haurrentzako panpinak egiten, baina gero gertatu zitzaigun eskulan guztiekin gertatzen dena, prezioak beste publiko batentzat eskatzen zigula", azaldu du Escuderok. Horrez gain, jostailuak egitea ez da ahuntzaren gauerdiko eztula. "Arau batzuk bete behar dira jostailuak egiteko, haurrentzako zerbait egiteko. Oraingoz ez gara horretan sartu", dio Villadangosek.

Azaro bukaeran hasi ziren panpinak saltzen, www.kaxeraz.com webgunearen bidez. Facebookeko kontua ere badute. Interneteko gaiak ez zaizkie askorik gustatzen, baina beharrezkoa dute horiek lantzea, ez baitute denda fisikorik. Komunikabideetan agertzeak lagundu egin die. "Hedabideetan agertzea ez zaigu asko gustatzen, baina ikusten dugu ona dela jendeak gure produktuak ezagut ditzan", dio Escuderok. Hala ere, harrituta daude deitu dieten hedabide kopuruagatik; ez dute ulertzen zer dela-eta izan duten horren harrera ona. Egunen batean Kaxeraz proiektua beren ogibidea izatea nahi dute. Oraindik hori ez da posible, baina azaroan hasi ziren, eta ustekabeko arrakasta izan dute.

"Panpinak bakarrak dira, eta politak. Ez dakit nik hori esan dezakedan, bakoitzak bere gustuak baititu. Baina jendeak hori esaten digu", dio Escuderok. Denetariko erosleak izan dituzte, baina sorpresa handia hartu dute ia erosleen erdiak gizonezkoak direlako.

Urt 17, 20142014-01-17Iritzia0

%44

• Etxebizitza librearen prezioaren jaitsiera 2007. urtetik. Krisi ekonomikoaren eraginez, nabarmen jaitsi da Nafarroan salgai dauden etxebizitza libreen prezioa. Zehatz-mehatz, 2007. urtetik %44 murriztu da etxebizitza libreen prezioa. Adituen arabera, 2014an ez da aurreikusten etxebizitza mota horien prezioa handituko denik.

Urt 10, 20142014-01-10Beste albiste batzuk0

Jos eta josta

Mahai gaina estalia, kolore guztietako paper muturrak denean barrena, kartoi puskak forma orotan han eta hemen, aizturrak lurrean, akuarela ontziak destapaturik, hari piruak barreiaturik, isipuak ur zikinetan xutik, ile idorgailua pizturik, kolore orotariko zinta itsaskorrak, etengabeko mugimenduan diren esku margotuak, joste makina taka-taka... zer gertatzen da hemen? Zer ateratzen da horretatik guztitik?

Euskal Herriak ere irentsi du Ameriketako Estatu Batuetatik datorren arte mota hau. Scrapbooking delakoa. Itzulpen literala puska txikiz egin liburua litzateke. Gaztelerak eta frantsesak anglizismoa darabilte.

Bai eta euskarak ere: eskrapa. Baina edozein dela ere ematen zaion izena, ulertzeko ikusi eta hunkitu egin behar da.

Betidanik praktikatu izan da. "Nork ez ote du sekula oporretako argazkien albuma apaindu koloreztatuz, oharrak eta datak bazterretan gehituz, museo edo bidaia txartelen bat itsatsiz?", dio Helena Xurio Arburua eskrapalariak (Zugarramurdi, 1970). Xareta eskualdean barna, Nafarroatik Lapurdira eta Lapurditik Nafarroara ibiltzen da teknika hori erakasten.

Hori da scrapbooking-a, argazki bat hartu eta nahi denarekin apainduz bereganatzea. Baditu adar aunitz: digitala eta hibridoa, bertzeak bertze. Baina artistak dio eskuak zikintzea izugarri maite duela. Horretan zaletzeaz gain, bere burua formatu du Xuriok: ikastaroetan parte hartuz; lehenik Donostian, gero Miarritzen, eta, azkenaldi honetan, nazioartera ere joan da (Katalunia, Okzitania eta Frantziarat). Teknikak ikasi, irudimena landu eta bertzeekin partekatzen du orain.

"2007an jakin nuelarik Miarritzeko eskulan saltoki batean ikastaldiak bazirela, ziztuan izena eman nuen, xuxen zer zen jakin gabe oraino". Unibertso bat zabaldu, baina denda hetsi.

Arlo horretan Euskal Herrian ez zegoenez bertze aukerarik, garai luze batez autodidakta izan zen: "Basamortua zen", dio. Baina horrek bertze gisa batez sakontzea ekarri zion: eskura zeukanarekin sortzea, materiala erosi gabe. Manera merke batez lan pertsonalizatua egiten ikasi zuen.

Beretzat eskrapa terapia dela dio; orenak airez aire pasatzen zaizkio, eta jatea ere ahanzten zaio zenbaitetan. "Eskrapak nire bi gozamenak uztartzen ditu: argazkilaritza eta eskulana".

Horrela, 2009ko apirilean Europako scrapbooking lehiaketaren bigarren saria eman zioten Parisen. "Mugarria izan zen niretzat. Gauza bat baita norberarentzat aritzea, plazerarentzat, eta bertzea, horretan aditua den jendeak baloratu eta saria ematea. Konfiantza ematen dizu".

Ikaslea zen ordura arte, baina irakasle bihurtu zen orduan; haurrideei opariak egiten hasi zen, gero adiskideei, gero eskaerak jasotzen hasi zen, ikastaroak emateko galdeak etorri ziren ondotik... Gero eta jende gehiago kateatzen baitzuen aisialdi horretan.

Eskaera berriena, berriz, oso berezia da, eskrapalari ororen ametsa: galeria batean agertzea; galeria birtualean. "Diseinatzeko deitu naute Kits de Somnirako; sekulako ilusioa dut abentura horretarako". Kataluniako Kits de Somni scrapbooking taldeak AEBetako Studio Calico galerian —munduko ezagunenetarikoa— ezagutu zuen Xurioren lana. Berehala, diseinatzaileen taldean sartzea gomitatu dute. Euskal Herritik nazioartera salto egin du, Internet dela medio mundu osora doalako.

Baina denbora asko behar da horretarako, eta hiru seme-alabaren ama denez, ezin nahiko lukeen astia hartu eskulanetan aritzeko.

Ikasitakotik erakasten

Abenduan, aspaldiko partez, ikastaro bat antolatu zuen Zugarramurdiko Sorginen Museoan. Parte hartzaile zenbaitek kanpoan gelditu behar izan zuten, gehienez ere hamabortz lagun onartzen baititu aldi guztiz; denei ongi kasu egin ahal izateko. Ikasle guztiek, aldi honetan denak emazteak, etxeko lana eginik ekarria zuten: norberak bere argazkiak hautatuak, neurri egokian moztuak, aizturrak, kola, isipua...

Hasi da beroketa lana: Xuriok aitzinetik burutua zuen argazki album eskrapatua erakusten die, denek ikus dezaten zer duten egunaren bukaeran etxera eramanen. Gutun azalak hartu, bitan tolestu, eta zuriz pintatu lehenik. Idorturik, pizten da orduan sormenaren makina: edozein gauzaz apaindu. Norberak bere buruari utz diezaiola askatasun osoa: igeltsuzko formak sortu moldeei esker, akuarelazko irudiak, oihal puskak josi, paper inprimatuei zulagailuaz eman formak itsatsi, kolorezko tatxa zenbait... dena da haizu; mugarik ez da. Argazkiak gehitu ondoren, segitzen du apainketak. Hondarreko lana hitzak gehitzea da, hori norberak egin baitezake, etxean, material berezirik eta irakaslerik behar izan gabe. "Horrelako ikastaldietatik", dio Xuriok, "ezinezkoa da albuma bururaturik etxerat eramatea". Ezin akituz ari diren ikasleak lasaitu nahian dabil; tenorea baita, jada, museoa hesteko eta pusken biltzeko.

Parte hartzaileak barneak husturik itzuli dira beren herrietara: Sara, Arberatze, Hendaia, Arizkun, Elizondo, Senpere... Izan ere, urteak iragan ahala, bada eskualdean gero eta hedatuagoa den ikasle sare bat. Denak euskaldunak edo ikasten ari direnak dira, ikastaldiak segitu ahal izateko. Aurten, gainera, Ziburuko Piarres Larzabal kolegioko ikasleekin proiektu bat muntatu dute San Juan Balentziaren erreplikaren prozesuaz. Karia horretara, ikasle bakoitzak liburuxka bat sortuko du Xurioren laguntzaz. Heldu den urtean, emendatu eginen dituzte ikastaro orenak.

Euskal Herrian bada gero eta aukera gehiago arte mota hau praktikatzeko: Baionako La Scrap Peña elkartea, batetik —larunbatero elkartzen dira—, Scrapbooking Navarra-Euskadi, bertzetik. Eskraperako materiala saltzen duten guneetan ere ikastaldiak proposatzen dituzte usu, hiri gehienetan. Baina Xurio izan da horretarako parada euskaraz eman duen lehena, eta luzaz bakarra; hauxe da haren bloga: helenareneskrapa.blogspot.fr.

Urt 10, 20142014-01-10Asteko Gaiak0

Zeintzuk dira Gorosti elkartearen helburuak?

Gorosti natur zientzien elkarteak zabaltzeko helburua du. Horretarako, liburu eta ikerketa lanen aurkezpenak, hitzaldiak, txangoak eta ikastaroak egiten dituzte. Horrez gain, ikerketa taldeak dituzte. Gaur egun, lau talde daude: mikologiaren, hegaztie...

Urt 10, 20142014-01-10Asteko Gaiak0

Nafarroa, parkerik parke

Parkeak ez dira soilik hiriak edertzeko, beste hamaika eginkizun dituzte", dio Oscar Perezek, Gorosti natur zientzien elkarteko kideak. Azaroan, Nafarroako parke eta lorategien gida argitaratu zuten. Lau urtez aritu dira lanean Gorosti elkarteko flora ataleko sei kide. Nafarroa osoko hamabost parkeren gidak osatu dituzte, gehienak Iruñerrikoak. Egileen aburuz, "edozeinentzat" da gida. "Ez da soilik landareekiko interesa duen jendearentzat, mundu guztiarentzat da, besteak beste, parkeen ondoan bizi direnentzat eta kanpotik datorren jendearentzat", dio Perezek. Hala ere, norbaitek gida berria eskuratu nahi izanez gero apur bat itxaron beharko du. Hilabete batean ale guztiak agortu zitzaizkien. Orain, hainbat udalekin negoziatzen ari dira gida berriz argitaratzeko.

Parkeek garrantzi handia dute hirien egunerokotasunean. Gehienetan, arlo estetikoari baino ez zaio arreta jartzen, baina hori baino askoz gehiago dira. "Parkeek, besteak beste, udan hiriko tenperatura freskatu, ingurumeneko kutsadura gutxitu eta ur azpiko lurrak mantentzen laguntzen dute", azaldu du Perezek. Nafarroan ehunka parke daude, baina Gorosti elkarteko kideek hamabost aukeratu dituzte gida osatzeko. Parkeak aukeratzeko orduan, garrantzia, gertutasuna eta norberaren sentimenduak izan dira irizpide nagusiak. "Nafarroako parke guztien artean, zeintzuk jarri erabaki behar genuen; ehunka parke daude, eta egiten ari diren auzo berri guztiekin, gero eta gehiago", dio Perezek. Lantaldea osatzen duten gehienak Iruñean bizi dira, eta hori nabaritzen da gidan, hamabost parketatik gehienak Iruñean baitaude. Adibidez, Media Luna, Runa, Maiteminduak, Yamaguchi, Mendillorri eta Takonera parkeak daude gidan. Iruñetik kanpo zazpi parke daude. Hala ere, horietako hainbat Iruñerrian daude: Burlatako Uranga, Noaingo Zentzumenena, Artikako Lurrunena eta Barañaingo Lakukoa. Iruñerritik kanpoko parkeak Lizarrako Los Llanos, Tafallako Kondearen parkea eta Tuterako El Bocal dira.

Parke bakoitzeko gida bat egin dute Gorosti elkarteko kideek. Gida horietan, parke bakoitzeko mapa dago, eta horrekin batera, bertan aurki daitezkeen hainbat zuhaitz eta zuhaixkaren argazkiak eta azalpen txikiak. "Zuhaixka eta zuhaitzekin parkeekin bezala gertatu zitzaigun. Zenbat jarri behar genituen? Eta zeintzuk? Azkenean, parke bakoitzeko 24 espezie jartzea erabaki genuen. Horrela, jarri ditugun argazkiak ondo ikusten dira", azaldu du Perezek. Espezie bakoitzeko bi argazki jarri dituzte. Lehenengoan, landarea bere osotasunean agertzen da, eta bigarrenean, xehetasunen bat, hostoa edo lorea adibidez. Landare bakoitzak, argazkiarekin batera, izen zientifikoa eta izen arrunta dauzka jarrita. "Guk jendarteratzeko lana egin nahi dugu. Horregatik jarri ditugu izen arruntak. Baina ezinbestekoa zen izen zientifikoa jartzea, hainbatetan izen arruntak zehaztasun falta dakarrelako", adierazi du Perezek.

Gida sei lagunen artean egin dute: Ana Blanco, Anika Meyer, Gorka Arribas, Isabel Izkue, Stella Lopez de Vinuesa eta Oscar Perezen artean. Zenbat buru, hainbat aburu. Hori izan da lanaren alderdirik gogorrena Perezentzat, ados jartzea. "Bakoitzak modu batera egin nahi genuen. Orduak eman ditugu gauzak nola egin nahi genituen eztabaidatzen. Batzuetan ezinezkoa izan da. Planoak bi pertsonaren artean egin dituzte. Ez ziren ados jarri, eta azkenean nork berea egitea erabaki zuten", azaldu du Perezek. Hala ere, elkarlanean aritzeak gauza onak ere badituela uste du. "Diseinu aldetik nahiko ondo atera dela uste dut. Horrenbeste jenderen artean xehetasun guztiak lotzea errazagoa da".

Gidan dauden parkeak oso ezberdinak dira euren artean. Batzuk jendearen aisialdirako gune berdeak dira, Iruñeko Arrotxapea auzoan dagoen Runa parkea bezala, eta beste batzuk lorategiak, helburu estetiko handiagoa dutenak. Horietako bat Burlatako Uranga parkea da. "Sartu bezain laster konturatzen zara Uranga parkea ezberdina dela. Arreta handiarekin eginda dago, estatuak daude, belarguneak mugatuak daude, landare apaingarriak eta abar", dio Perezek.

Nafarroako parke eta lorategien gida Gorosti elkartea osatzen ari den Nafarroako ondasun giden bildumaren laugarren zenbakia da. Orain arte, flora, onddo eta hegazti eta ugaztunen gidak publikatu dituzte. Parke eta lorategien gida argitaratzeko hainbat arazo izan dituzte, gehienbat ekonomikoak. Orain arteko lanak Nafarroako Kutxaren laguntzen bidez argitaratu dira. Baina azkena ateratzeko laguntzak asko jaitsi ziren, eta nola edo hala aurrera ateratzea lortu zuten. "Editorialak giden prezioa jaitsi zuen, eta elkarteak ere dirua jarri zuen; horrekin lortu genuen lana argitaratzea. Baina ez genekien zer-nolako harrera izango zuen parke eta lorategien gidak, eta, horregatik, ehun bat baino ez genituen atera. Nik uste nuen gutxi zirela, baina ez horren gutxi. Hilabete batean denak agortu dira", esan du Perezek. Gorosti elkarteko kideak pozik daude jasotako harrerarekin, euren helburua egindako lana ahal bezainbeste zabaltzea baita. Horregatik nahi dute gida berriz argitaratu.

Urt 10, 20142014-01-10Asteko Gaiak0

@sarean

Nafarroako parke eta lorategiekin zerikusia duten webguneak.

• sites.google.com/site/scngorosti/?. Gorosti natur zientzien elkartearen webgunea.

• http://www.navarra.es/. Nafarroako Gobernuaren webgunea; parke zein naturguneen informazioa dago.