• Alokatzeko etxebizitzen prezioen jaitsiera, ehunekotan. Nafarroan, 2013ko bigarren hiruhilekoan %2,2 jaitsi da alokatzeko etxeen prezioa. Ekainean, alokairua batez beste metro koadroko 6,99 euroan zegoen, 2008an baino %23,2 gutxiago.
Iruñeko Udalak oker dauden seinaleak aldatzeko aurrekontua, eurotan.
Iruñeko Udalak 14.000 euroko aurrekontua dauka euskara agertzen ez den edo bigarren mailan agertzen den kartelak aldatzeko. Diru sail hori urte amaiera baino lehen erabili beharko du udalak.
Nafarroako familiek %5,4 murriztu dute gastua krisiagatik
Zailtasun ekonomikoak gero eta ohikoagoak dira egungo gizartean, eta horren adierazle izan liteke Nafarroako gizartea. Izan ere, familia asko izan dira estualdietan zailtasun ekonomikoen eraginez. Horren ondorioz, eguneroko gastua %5,4 murriztu zuten ...
“Uste zuten eskolek euskaldunduko zituztela haurrak, eta ez da horrela izan”
Ia hiru urtean aritu da Enara Insausti komunikazioan aditua (Arbizu, 1980) Sakanako euskararen gaineko testigantzak biltzen Sakana euskara bidean dokumentalerako. Eskualdean euskararen egoera era askotakoa dela dio. Historiako gertakari garrantzitsuek, tartean 1936ko gerrak, hizkuntza ohituretan zuzenean eragin dute. Insaustik aldarrikatu du Sakanan euskararen erabilera sustatzeko neurriak hartu behar direla.
Sakana, euskara bidean dokumentalaz arduratu zara. Nola aukeratu zenituen elkarrizketatuak?
Denera, 22 pertsonak hartu zuten parte 20 elkarrizketatan. Proiektuaren lehenengo atalean, elkarrizketatu genituenak 65 urtetik goitikoak ziren. Sakanako herri bakoitzean euskaldun bat lortzen saiatu ginen. Muga adina zen. Bigarren txandan, berriz, elkarrizketak egiteko jende gazteagoa behar genuen, euskalkia zekien jende gaztea. Arruazun bakarrak hitz egiten zuen euskalkia.
Besteak beste, dokumentalean hizkuntza ohiturak aztertu dituzue. Ezberdintasunik bada zaharren eta gazteen artean?
Euskararen erabilera ezberdina da adinaren arabera. Altsasun oso nabarmena izan zen, 1936ko gerraren errepresioaren eragina oso indartsua izan zelako. Era berean, hurrengo urteetan, kanpoko jende ugari etorri zen Sakanara bizitzera. Horrek ere eragin zuzena izan zuen hizkuntza ohituretan. Bestalde, gaur egungo gazteek, Altsasun esaterako, euskalkia guztiz galdua dute, euskara batua soilik ezagutzen dute.
Herri guztietan euskalkiaren iraunkortasuna bera izan da?
Oso desorekatua da Sakana alde horretatik. Esaterako, Uharte Arakilen eta Irurtzunen Altsasun baino lehenago galdu zen euskalkia, nahiz eta oraindik bakarren batek hitz egiten duen. Irañetan, bestalde, mantendu zen; akaso, alor horretan hor dago muga. Beste aldera joanez gero, Urdiain da muga. Izan ere, Olatzagutian orain dela urte batzuk hil zen euskalkia hitz egiten zuen azkeneko laguna.
Hizkuntza ohituretan belaunaldien artean saltorik bada?
Zalantzarik gabe. Baina zenbait herritara joanez gero, emakume eta gizonezkoen arteko ezberdintasuna nabaria da. Bakaikun emakumeek lehenago galdu zuten euskaraz hitz egiteko ohitura. Urdiainen, 30-50 urte bitarteko emakume gehienek beren artean gaztelaniaz hitz egiten dute.
Zergatik aldatzen da egoera hainbeste herri batetik bestera?
Arbizuren kasuan, adibidez, apaiz euskalduna tokatu zen, eta izugarrizko indarra egin zuen euskara mantentzeko garaian.
Euskara mantentzeko proiektu berezirik jarri behar dela uste duzu?
Uste dut beharrezkoa dela. Jendea ari da hizketan, zerbait egin behar delako. Haurrek ere joera hartu dute, Arbizun esaterako, gaztelaniaz egiteko. Gainontzeko herrietan, dokumentalean aipatzen da, askok uste zuten ikastolak iristean euskaldunduko zirela haurrak, eta ez da horrela izan. Arbizun ez dute hitz egin inoiz gaztelaniaz, eta orain hitz egiten hasi dira. Beraz, zerbait egiteko beharra dago.
“Etxean Euskal Herriko albisteak gertutik jarraitzen ditugu”
Badira sei urte Nafarroara itzuli ez dela, eta bisitan etortzeko gogoa nabarmena da Nekane Olazarren (Doneztebe, 1958) hitzetan. 1987. urtean utzi zuen bere herria, Argentinara joateko, baina inoiz ez du moztu Euskal Herriarekin duen harremana, eta gertu sentitzen du.
General Villegas hirian bizi da Olazar, Argentinako panpan. Lautada erraldoia da, eta arto, gari eta soja zelaiz beteta dago. 20 urte zituela, Nafarroan ezagutu zuen gaur egun senarra duena, Sergio Rekarte argentinarra. Rekartek Euskal Herrira etorri behar izan zuen erbesteratuta Argentinako diktaduraren garaian, kartzelan bi urtez egon ondoren. Bertizko kaperan ezkondu ziren, eta Donezteben bizi izan ziren hainbat urtez, Argentinara joatea erabaki arte. Rekartek ez zuen lan egonkorrik lortu Nafarroan; garai zailak ziren, eta horregatik erabaki zuten ozeanoa zeharkatzea. "Erabaki zaila izan zen, batez ere niretzat, guztia utzi nuelako Nafarroan, eta asko sumatzen dut falta oraindik ere. Baina aukeratutako bidea izan zen, eta horri ekin genion".
Rekarteren hirira joan ziren, General Villegasera. Saltoki bat ireki zuten iritsi eta gutxira, eta mantentzen dute oraindik ere. Olazarren bizitza han dago, baina oso presente du Euskal Herria. Oso urrun dagoen arren, oso gertu sentitzen du. Euskal etxea sortu zuten 2001ean General Villegasen, eta hango lehenengo lehendakaria izan zen Olazar. "Urte politak izan ziren, eta herrian azkar onartu gintuzten jarduera asko egiten genituelako, betiere euskal kultura defendatzen eta sustatzen".
Euskara eta dantza eskolak, txikien abesbatza eta hitzaldiak antolatzen zituzten, besteak beste. Eta Euskal Herriko egun "bereziak" —sanferminak, Aberri Eguna eta Gernikako bonbardaketaren urteurrena, adibidez— gogoratu. "Baina gutxika-gutxika hori guztia amaitu zen. Euskal etxeko zuzendaritza batzordearentzat kultura ez zen oinarrizkoena, eta haientzat garrantzitsuagoak ziren afari eta bazkariak. Horregatik, nire kargua uztea erabaki nuen".
Dena den, Olazarrek ez zuen utzi han hasitako guztia, eta abian zuen irrati saioarekin jarraitu zuen. 2006. urtetik euskal etxeak bazuen astero ordubeteko saio bat hiriko irrati batean. Argentinako Euskaldunen Federazioaren proiektua zen, eta euskal etxe guztietarako egiten zuten. Haiek jasotzen zuten saio osoa grabatuta, eta 15 minutu zituzten euskal etxearen jarduerak azaltzeko. Horretan hasi zen Olazar, La hora de los vascos programan. "Irrati esatari gisa hasi nintzen 15 minutuak betetzen, eta azkenean nik egiten nuen saio osoa". 2012. urtera arte izan zen hori, euskal etxeko zuzendaritzak bertan behera uztea erabaki baitzuen, "finantzaketa arazoengatik".
Baina han hasitako bidea gustatu zitzaion Olazarri, eta ez zuen amore eman. "Irratiko zuzendariarekin hitz egin nuen, eta ordubeteko saioa egiteko espazioa eman zidan". Otsailetik, ostiral guztietan, Desde el Alma programa egiten du Olazarrek. Bertan, Argentinako eta Euskal Herriko gaiak izaten ditu hizpide, elkarrizketak egiten ditu, eta euskal musika entzuten da gehien bere saioan. "Azkenean lortu dut nahi nuena: nire saioa izatea", azaldu du, pozik.
Ez dira gutxi euskaldunak Argentinan. Ohikoak dira euskal abizenak, eta ia guztiek dute arbaso euskaldunen bat. Olazarrek azaldu duenez, argentinarren %10ek dute euskal jatorria. "General Villegasen sorterriko euskaldunak bi baino ez gara, baina euskaldunen ondorengo asko bizi dira; euskal etxean, hasieran, 400 bat bazkide ginen, eta gehienak Nafarroako iparraldekoak ginen".
Orain dela 24 urte iritsi zen Olazar Argentinara, eta azkar ohitu zen hango bizimodura. Ezagutzen zituen hango ohiturak, senarrak kontatuta, eta bizitzera joan baino lehen bidaia bat egin zuten Argentinara. "Azkar ohitu nintzen, baina faltan sumatzen dut, adibidez, lagunekin tabernetan tragoxka batzuk hartzea. Hemen ez dago ohitura hori; etxeetan elkartzen gara, baina ez gara tabernaz taberna ibiltzen, eta gustatzen zait ohitura hori". Urte hauetan guztietan euskaldunen eta argentinarren arteko desberdintasunez konturatu da Olazar. "Argentinarrak oso irekiak dira, hizlariak, eta euskaldunak, burugogorrak. Dena den, euskaldunak oso ongi ikusita daude hemen. Adibidez, euskaldun hitza esaera erabiltzen dute argentinarrek, agindutakoa beteko dutela esateko.
Etxean egunero irakurtzen dituzte Euskal Herriko egunkariak, eta lagunak mantentzen dituzte Nafarroan. "Etxean Euskal Herriko albisteak gertutik jarraitzen ditugu. Kultura, politika, musika, kirolak...". Gogora ekarri du hara joan zenetik sei bidaia egin dituela Euskal Herrira, baina ez daki noiz izanen den hurrengoa: "Dena den, Doneztebe beti dago gure planetan. Egun, gure alaba Maite ikasten ari da, eta oraingoz hori da oinarrizkoena guretzat".
Lezkairuko lotura autobusa 514 lagunek soilik erabili dute
Aurtengo sanferminetan, berritasunetako bat izan da Iruñeko Lezkairu auzoan jarritako aparkaleku berezia. Udalak jaietarako eremu urdina mantentzea erabaki ostean hartu zen aparkaleku bereziaren neurria. Hala, aparkalekutik erdigunera joan nahi zutenentzat lotura autobusak jarri zituzten jaiek iraun zuten bi asteburuetan. Dena den, zerbitzu hori gutxi erabili dela aitortu dute Iruñerriko Mankomunitateko arduradunek, 514 lagunek soilik erabili baitute.
Horrez gain, iazko datuekin alderatuta, jaiek iraun duten bederatzi egunetan %2,06 murriztu da autobus zerbitzua erabili duten bidaiarien kopurua. 147 autobus ibili dira martxan Iruñerrian, eta, orotara, ia 1,7 milioi bidaiarik erabili dute horietakoren bat. Txupinazo egunean, uztailaren 6an izan zen bidaiari gehien, 235.428 hain justu.
Hondakin kopuruak, behera
Iruñerriko Mankomunitateak jakinarazi dituen datuen arabera, sanferminetan bildu duten hondakin kopurua %2,70 murriztu da 2012ko datuekin alderatuta. Uztailaren 6tik 15era bildutakoak hartu dituzte aintzat. Denera, 1.050 tona hondakin bildu dituzte.
Jasotako hondakinak oro har murriztu egin diren arren, bildutako beira kopurua %1,04 igo da: 337 tona jaso dituzte. Horietatik 120 tona taberna eta jatetxeetan bildu dira. Gainontzeko 217 tonak, berriz, jai eremuan jarritako edukiontzietatik berreskuratutakoak direla azaldu du Iruñerriko Mankomunitateak.
Gaineratu dutenez, bildutako hondakinen murrizketan eragin zuzena izan du Nafarroa Oinez-en eta Gora Iruñearen guneetan edalontzi berrerabilgarriak erabili izanak.
Goiener Energia Kooperatibako bazkidea izango da Berako Udala
Goiener Energia Kooperatibako bazkide izatea erabaki zuen Berako Udalak joan den maiatzaren 14an egindako udalbatzan. Hala, kooperatibako kide den lehenengo udala da Berakoa. Udalak konpromisoa hartu du Goiener energia merkaturatzen hasten denean harekin zein energia kontratu egin aztertzeko.
Energia kontsumoaren eredu alternatiboa eraikitzeko konpromisoan oinarritutako proiektua da Goiener. Bazkideek ekarpen ekonomikoak egiten dituzte, eta, horren bitartez, energia berdea erostea ahalbidetzen dute. Kooperatibak erdietsitako etekinak iturri berriztagarrietatik sortutako —biogasa, eguzki eta haize bidezkoa— proiektu "berritzaileetara" bideratuko dituzte. Izan ere, taldea irabazi asmorik gabekoa da, eta, beraz, kooperatiban bertan inbertitu nahi dituzte mozkinak.
Herenegun, Marisol Taberna Berako alkateak Goienerreko arduradunekin sinatutako itunean, energia isurketak "murriztea" hitzartu zuten. Hala, 2020. urterako, energia kontsumoa %20 murriztu eta energia eraginkortasuna %20 handitu edo hobetu nahi dute. Helburu horiek betetzeko ekintza plana garatuko du udalak.
“Autismoaren mundua beste mundu bat da, eta hara hurbiltzen jakin behar da”
Nafarroako Autismo Elkartea iaz sortu zen, sindrome hori duten umeei laguntzeko asmoz. Umeek kurtsoan egindako lana garatzeko eta geldialdirik ez izateko, udako eskola martxan jarri dute bigarrenez. Elkarteko gizarte langilea da Paula Rodriguez (Iruñea, 1986), eta beharrezkotzat jo du errutina mantentzea.
Zer-nolako harrera izaten ari da udako eskola?
Arrakasta izan dugu bai umeen artean eta bai boluntarioen artean ere. Uda aurrera joan ahala gero eta ume gehiago azalduko diren arren, oraingoz berrogei ume inguru daude apuntatuta. Boluntarioei dagokienez, ehun baino gehiago ditugu jadanik. Gutxienez, bi aste egoten da boluntario bakoitza, eta, ondoren, norberak erabakitzen du lanaldia luzatu edo ez.
Zer egiten dute boluntarioek?
Elkarteko psikologoek uda hasieran prestatu eta trebatu zituzten boluntarioak. Prestakuntza ikastaroak astean bitan egiten ziren, egun bakoitzean hiru orduko eskolak jasoz. Bertan, elkarteak zein metodoren bidez lan egiten duen erakutsi zitzaien, jarraibide edo eredu batzuk emanez. Eskolaren barruan, boluntarioak umeen parte-hartze planean sartzen dira. Azken finean, autismoaren mundua asko aldatzen da kasu batetik bestera, eta guztiak hartu behar dira kontuan.
Nola dago osatuta eskola?
Sei ikasgela egongo dira uda guztian. Bakoitzean, autismoan espezializatutako tutore psikologo bat dago, zaintzaile batekin batera. Horrez gain, ume bakoitzak bere boluntarioa dauka. Tutoreak esku-hartze plana egiten du, plan bakoitza pertsonalizatua izanik, umearen araberakoa. Boluntarioaren eginbeharra plan hori behar bezala gauzatzen laguntzea da, ezarritako helburuak bete ahal izateko.
Zein izaten da umeen egunerokoa?
Eskola 09:00etatik 14:00etara egoten da, astelehenetik ostiralera. Goizean tutoreak, zaintzaileak eta boluntarioak umeen bila jaisten dira, eta ikasgelara joaten dira. Boluntario bakoitzak ume batekin lan egiten du, eta haurren autonomia lortzen saiatzen dira. Iritsi bezain pronto, guztiak borobilean jarri, eta elkarrekin abesten dute, ongietorria emateko. Horren ondoren, ume bakoitza bere lan mahaian jartzen da, eta hor bakoitzak bere eginbeharrak izaten ditu. Horrez gain, aurten soinketa sartu dugu, ume batzuek mugitzeko arazoak baitituzte. Umeen garapenera bideratutako jolas orduak ere badituzte.
Umeen urrats txikiek poztasun handia sortuko dute, ezta?
Bai, zalantzarik gabe. Iaz, esaterako, bazeuden ume batzuk hasieran irribarrerik egiten ez zutenak, eta irribarretsu atera zirenak udako eskolatik; beste batzuek, berriz, ez zuten inolako produkzio fonologikorik, eta hotsak egiten ikasi zuten. Azken finean, ume horien egunerokotasunean ikusten diren urratsak zoragarriak dira denontzat. Lan handia egin behar da, baina lortutako emaitzek indarrez eta ilusioz betetzen gaituzte. Autismoaren mundua beste mundu bat da, eta hara hurbiltzen jakin behar da. Behin barruan egonik, oso aberasgarria da umeen garapena eta egindako lana ikustea.
Eskolaz gain, piktogramen inguruko proiektu bat duzue esku artean.
Bai, Iruñea osoan zehar seinaleak jartzeko asmoa dugu, ume autistek hiriko eraikinak identifika ditzaten. Normalean, eraikina zein den esanda ez dute ulertzen, baina, eraikin horren irudi bat ikusiz gero, berehala identifikatzen dute. Egia esan, proiektu horrek oso harrera ona izan du orain arte. Dagoeneko 80 bat eraikin pribatuk eman digute baiezkoa. Hasiera batean, egitasmoa Iruñera mugatzea pentsatu genuen, baina, Nafarroako Gobernuan aurkeztu genuenean, Nafarroa osora zabaltzeko proposamena egin ziguten. Hasieran zaila egiten ari zaigu, baina pixkanaka bere fruituak ematen ari da. Areago, uste genuen baino emaitza hobeak izan ditu gure asmoak.
Elbetek eskuratu zuen lehen saria 2012ko biltzarrean
Orga desfilea izaten da Baztandarren Biltzarreko ekitaldi nagusia, eta iazkoa Elbetekoak irabazi zuen. Haientzat izan zen lehendabiziko saria. Herriko elizako ezkila lapurtu zutenekoa izan zuten gogoan Elbetekoek. Elizondoko Aise taldea gelditu zen bi...