Laura Benadiba historialari argentinarra Iruñean izan da, Pamiela argitaletxearekin kaleratu berri duen azken liburua aurkezten: ‘¡Hasta la memoria siempre! La palabra como patrimonio de los pueblos’.
Edurne Elizondo
Sumatzen da Laura Benadiba (Buenos Aires, 1965) etxean dela Iruñean. Historialari argentinarra 2005ean etorri zen Nafarroara lehen aldiz, eta, nabarmendu duenez, harremana ez da eten. Ahozko historia du lanerako tresna nagusi. Memoria jarri du beti erdigunean; kolektiboa dela aldarrikatu du Benadibak, ez dela norberarena.
Pamielak zure azken liburua argitaratu berri du: ¡Hasta la memoria siempre! La palabra como patrimonio de los pueblos. Memoria erresistentzia dela diozu liburu horretan.
Bai, eta tresna hori herritarren esku jarri nahi dut. Ahozko historia da erdigunean jarri beharreko gaiak jorratzeko modu bat, eta nahi nuke liburua izatea lan hori errazteko trena bat.
Noiztik duzu harremana Nafarroarekin?
2005. urtean etorri nintzen lehendabiziko aldiz, Iruñean egin zuten ahozko eta ikus-entzunezko iturrien inguruko biltzar batera. Oraindik lagun dudan jende anitz ezagutu nuen, urte hartan. Giovanni Levi historialaria ere ezagutu nuen hemen, biltzarrean aritu zelako hura ere. Orduan hasi nintzen hemengo bertze historialari, eragile eta eskolarekin lan egiten. Eta harremana ez da eten!
Nafarroako Memoriaren Institutuak garatutako Memoria duten eskolak programan parte hartu duzu, bertzeak bertze. Gazteekin anitzetan egin duzu lan. Zergatik?
Orain, zaharrekin ari naiz lan egiten, ahozko historiaren bidez euren memoria jasotzeko; lan egin dut ere errefuxiatuekin, adibidez. Baina egia da gazteekin anitzetan aritu naizela, eta maite dudala haiekin lan egitea. Gazte batek ahozko historiaren metodologiaren araberako elkarrizketa bat egiten duenean, entzuten ari den kontakizuna bere orainarekin lotzen du. Eta hori oso inportantea da, belaunaldien eta garaien arteko distantziak murrizten direlako. Bere burua entzuten ari den historia horren ondorio gisa identifikatzen du.
Sumatu duzu gazte horiengan egindako lan horrek utzitako arrastoa?
Haietako anitzek jarraitu dute lan horrekin lotutako bide bat, adibidez: historia edo soziologia ikasi dute, edo inplikatu dira zenbait gizarte mugimendutan. Diktadura landu dugunean, adibidez, gazte anitzek euren garaiarekin lotu dute gertatu zena; identifikatu dituzte euren garaiko arazoak. “Hori orain ere gertatzen da”, erraten zuten, bertzeak bertze, diktadurari buruzko zenbait testigantza entzutean. Eta inportanteena da identifikatzen zituzten arazo horiek konpontzeko konpromisoa hartzen zutela.
Diktadurari buruzko lanek lotu dute zure Argentinako eta hemengo jarduera. Isiltasuna apurtzea izan da ahozko historiaren lehen zeregina, kasu horietan?
Isiltasun anitz apurtu behar izan dugu. Katalunian egin genuen saio bat, diktaduraren ondoko isiltasunari buruz, eta sumatu genuen zailtasun hori: hasieran, ez zituzten elkarrizketak grabatu nahi; gero batzuek ez zuten hitz egin nahi… Azkenean, baina, muga guztiak gainditu, eta lan bikaina egin genuen.
Nafarroan ere zaila izan zen lan egitea?
Ez hain zaila, parte hartu zuten ikastetxeetan bazegoelako jendea isiltasun hori apurtzeko gogoz. Nik uste dut eskoletan hasi behar dugula gauzak aldatzen, eta horregatik ahalegintzen naiz beti lan hori egiten, zailtasun eta muga guztien gainetik.
Nola laguntzen du ahozko historiak aldaketa hori lortzen?
Aldaketak izan behar du sakona, eta hori lortzen da ikasleen esku jarrita ezagutza sortzeko tresnak. Haiek eraiki behar dute aztertzen ari diren momentu horri buruzko ezagutza.
Kontua ez da bakarrik elkarrizketa bat egitea, beraz?
Hala da. Ahozko historiaren metodologiak eskatzen du lan handia egitea, elkarrizketa bat grabatu baino lehen. Galderak prestatzeko, elkarrizketatu behar duten pertsona eta haren testuinguru osoa jorratu behar dute. Pertsonaren ibilbide osoari egin behar diote so.
Ezagutza eraiki behar dutela diozu; zer erran nahi duzu?
Memoria ezin dela berreskuratu, memoria berreraiki egiten dugula, orainetik ari garelako gertatu zen horri buruz lan egiten.
Hamaika elkarrizketa egin eta jendearen esku jarri dituzu. Zer eskaintzen diote oraingo ikus-entzuleari testigantza horiek?
Lehenik eta behin, pertsona horrek bere esperientzia ematen dio ikus-entzuleari. Hori da inportanteena. Iraganaz ari da, baina aipatzen dituen gauza anitz aurki ditzake ikus-entzuleak bere orainan ere. Adibidez, nazismoari ihes egin ziotenen testigantzekin jorratzen ahal dugu egungo iheslarien auzia. Ohartzen ari gara, neurri handi batean, anitzentzat orain zailagoa dela euren sorterritik ihes egitea. Mediterraneo itsasoa hilobi komun bilakatu dugu. Genozidio bat gertatzen ari da.
Ahozko historiak, hain zuzen, biktimak jartzen ditu erdigunean. Hori da bidea?
Ihes egin duten, edo indarkeria sufritu duten horiek jartzen dira kameraren aurrean, eta haien ahotik entzun dezakegu kontatzeko dutena. Historiako zenbait une ukatu nahi dituzten horiek argudiorik gabe gelditzen dira. Existitu ziren, eta euren bizipenen berri ematen digute. Historia kontatzen digute, euren istorioen bidez.
Memoria zuretzat zer da, helburua edo helburu hori lortzeko tresna bat?
Ahozko historiaren esparruan memoria tresna bat da, baina nik ezin dut erabili nahi dudan moduan. Hau da, tresna hori hartu behar dut elkarrizketatzen dudan pertsonak eskaintzen didan bezala. Pertsona horren kontakizuna jaso behar dut. Nik ematen didan
informazioa hartu behar dut, baina ezin dut pertsona horren memoria epaitu. Memoriak, aldi berean, berezi bilakatzen gaitu.
Zer zentzutan berezi?
Memoria da guztiaren oinarria, eta bizi izan garela erakusten diguna. Memoriak batzen gaitu, etengabe.
Denona da memoria?
Kontuz ibili behar dugu, eta eragileon betebeharra da erakundeek ezartzen dituzten mugez harago joatea. Bertzela, erakundeek nahi dutena ikertzen dugu. Niri gertatu zait, Argentinako diktadurari buruzko lanetan. 1976tik aurrera ikertzeko erran zidaten. Baina diktadura lantzeko, ikertu behar dugu aurretik gertatu zena ere.
Memoriak kolektiboa izan behar du?
Memoria kolektiboa da. Ez da norberarena.
Argazkia: Iñigo Uriz / Foku.