Iker Tubia
Ozeano Atlantikoa zeharkatuta ere, han bada euskararik, bada euskal kulturarik. Urteak dira euskaldunek maleta hartu eta Amerikara emigratu zutela; tartean, nafar anitz. Horietako batzuek Argentina izan zuten aterpe, eta han eraiki zuten etx...
Edurne Elizondo
Anitzek uste zuten bide motza eginen zuela, baina bi hamarkada bete ditu, jada, Burlatako Axular aldizkariak. Izen bereko elkartearen ekimenez hasi ziren argitaratzen, 1997. urtean, eta, geroztik, ez du hutsik egin. Urtean lautan agertz...
Edurne Elizondo
Etnografiak eta landareen biologiak bat egin dute Erronkarin, eta elkarlan horren emaitza da Erronkari ibaxako gida etnobotanikoa izenburuko lana. Euskaraz eta gaztelaniaz plazaratu berri du Lamiñarra argitaletxeak. 400 orrialde baino gehiagoko liburua da, eta, 211 fitxaren bidez, 300 landareren baino gehiagoren berri jasotzen du. Udaberriak bertze inon baino lehenago jo du Erronkariko bazterretan.
300 landare horiek ez dira, inondik inora, Erronkarin dauden guztiak. "Lagin txiki bat besterik ez da", gidaren egileek nabarmendu dutenez. Gisako lehendabiziko gida da, ordea, eta bide bat zabaltzen duelako badu balio erantsi bat, hain zuzen ere, Pascualek eta Ordunak argi utzi dutenez. Liburuaren bitartez, paisaiaren eta Erronkariko biztanleen arteko harremana jorratu dute. "Paisaiaren eta kulturaren arteko harremana, alegia", Ordunak zehaztu duenez.
Etnografoa da Orduna, eta 1998an hasi zen Erronkarin lanean. Lanbideak eman zion Erronkariko herrietako bizilagunek paisaiarekin duten loturaren berri, hain zuzen ere. Orain arte landutako gaiez harago jo nahi zuen, eta horregatik jarri zen harremanetan Virginia Pascualekin. "Gizakiek naturan utzitakoa eta, alderantziz, naturak gizakiengan utzitako hori aztertzeko". Landareen biologian doktore da Pascual. Malagakoa da (Espainia), eta Lamiñarrak plazaratutako liburuarekin izan du Erronkari aurrenekoz ezagutzeko aukera. "Oro har, etnobotanikako lan gutxi egin dira hemen. Hego Ameriketan ari dira esparru hori lantzen, batez ere".
Erronkariko landareak aztertzeko, hango herrietan gora eta behera aritu dira Orduna eta Pascual. Batetik, Nafarroako Gobernuaren laguntza jaso dute, Erronkariko lurren %60 inguru babestutako eremua baita. "Gobernuak hasieratik bat egin du gure lanarekin, Erronkariko biodibertsitatea ezagutzeko lagungarria baita; ezer gutxi jorratu denez gaia, guk lortutako datuak Ingurumen Departamentuarentzat ere badira baliagarriak", azaldu du Pascualek.
Bertzetik, herritarren parte hartzea nabarmendu dute gidaren egileek. Izan ere, herriz herri, Erronkariko biztanleen ahotik jaso dute landare baten eta bertzearen inguruko informazioa. "Landareen izenak eta landare horiek zertarako erabiltzen zituzten azaldu digute, bertzeak bertze", erantsi du Ordunak.
Jakintza tradizionala
Egileek bat egin dute: "Garrantzitsua da herriotako biztanleen ezagutza ez galtzea". Eta liburua zabaltzeko, hain zuzen ere, erronkariarren eta lurraren arteko lotura agerian uzten duen kopla jaso dute: "Ardantzak/ emoitan dei ardaua/ eta alorrak garia,/ atzeek fruitua eta,/ kartxiriak kaparrona".
Pascualek eta Ordunak gogoratu dute Nazio Batuek 1992. urtean dibertsitate biologikoari buruz egin zuten hitzarmenean jaso zutela landareei eta beren erabilerari buruzko jakintza tradizionala balio handikoa zela biodibertsitate horri eusteko, hain zuzen. Erronkariko landareen inguruan osatu berri duten gida etnobotanikoa da jakintza horren adibide. Egileek gaztelaniaz eta euskaraz eman dituzte landare horien izenak, eta herriz herri erabili izan dituztenak ere jaso dituzte, kasu anitzetan, Erronkariko euskaraz.
Izen horien eta landareen marrazkiekin eta argazkiekin batera, herriz herri zituzten erabileren berri jaso dute egileek. Basaporruari, adibidez, auxporru erraten zioten erronkarieraz. Hau da, frantses porrua. Mendian jasotzen zuten, eta jateko erabiltzen zuten. Astigarra, berriz, zuhaixka gogorra zenez, eskailerak egiteko baliatzen zuten, batez ere. Lapabelarra, bertze landare anitz bezala, zauri txikiak sendatzeko erabiltzen ohi zuten. Burgin, halere, lore zurixkako landare igokari bati erraten diote lapa. Hormetan gora gogoz egiten du landare horrek.
Burgin, hain zuzen, liburuaren lehendabiziko aurkezpena egin dute egileek jada. Herriz herri aurkezteko asmoa badute, hala ere, "jasotakoa itzultzeko", Ordunaren hitzetan. Berretsi du haiek egindako gida Erronkariko landareak ezagutzeko lehen urratsa baino ez dela, eta beren lanak ekarriko dituela bertze anitz.
Asier Garcia Uribarri
Hiztegia, gramatika eta, orain, literatura. Euskarazko autore klasikoen ordena berari jarraitu die Aitor Aranak Izarbeibarko euskararekin. Hamar urtez ikertu du Aranak XX. mendearen hasieran galdutako euskalkia. Hainbat lan teoriko publikatu eta gero, literaturarako saltoa ematea erabaki du Izarbeibarko ipuñak lanarekin. Ibarreko toponimo, atsotitz eta kondairetan oinarrituta, hamar ipuin idatzi ditu. "Koldo Colomo Garesko euskara teknikariak material ugari pasatu zidan ibarreko kontuen inguruan. Irakurri ahala ipuin bat idazteko moduko trama bururatzen zitzaidanean aukeratzen nuen gaia", azaldu du Aranak.
Izarbeibarko euskaraz hainbat ikastaro eman ditu Aranak. Horietako batean, euskal mitologiako ipuin batzuk ibarreko euskalkira itzultzeko agindu zien ikasleei. Itzulitako lan horiek Garesko Udalak publikatu zituen 2011n, ibarreko euskaraz idatzitako beste testu klasiko batzuekin batera, Irakurgaiak Izarbeibarko euskaraz: Uterga, Ukar eta Garesko testu zaharrak eta berriak izenburupean.
Esperientzia hartatik, Colomo euskara teknikariari eskualdeko euskaraz literatur lan bat argitaratzeko ideia otu, eta Aranari proposatu zion. "Hasieran, Printze txikia lan klasikoa itzultzea pentsatu genuen, orain urte batzuk zubererara itzuli baitzuten. Baina ez zen bideragarria, egile eskubideak oso garestiak direlako", azaldu du idazleak. Orduan, Colomok beste aukera bat eskaini zion: eskualdeko kondaira eta sineskerietan oinarritutako ipuinak sortzea.
"Ipuin guztiak asmatu ditut bertako kondaira, sineskeria, mitologia eta toponimian oinarrituta. Izarbeibarrek aukera asko ematen ditu alde horretatik", aitortu du Aranak. Adibidez, Izaki misteriotsua ipuina Obanosko esaera zahar batean oinarritua dago. Horren arabera, urteak egun adina sudur dituen gizon bat ageri da Gabon zahar gauetan. "Mami handia atera ahal zaio esaera horri. Berehala bururatu zitzaidan horrekin istorio bat egin zitekeela, beldurrezkoa, gainera". Harrisko lamia ipuina, berriz, toponimian oinarrituta dago. "Obanosen, Lamiategi deitutako leku bat dago. Gainera, eskualdeko eliza bateko kapitel batean lamina baten irudia badago. Hortik, mitologia ipuin bat otu zitzaidan". Eunateko Andre Mariren eliza ere izan da hainbat ipuinen iturburua. Eliza berezia baita, arte erromanikoan oinarri oktogonala duen bakarra.
Ipuin guztiak Aranak asmatutakoak badira ere, batzuk aurretik ezagunak diren kondairetatik sortuak dira. "Izarbeibarren, mundu guztiak ezagutzen du Txoria eta Ama Birjinaren kondaira. Nola txori bat joaten zen urtero Garesko zubian zegoen Ama Birjinaren irudiari aurpegia garbitzera. Nik istorio hori txorien ikuspuntutik kontatzea pentsatu dut". Gertakari historikoak ere kontuan izan ditu. Badago, adibidez, Erreniegako segada deitzen den kontakizuna; bertan, Aranak kontatzen du nola iruindar eta izarbeibartarrek aurre egin zieten Gaztelako tropei.
Izarbeibarreko herritarrek ipuinetan aipatutako kontu eta leku batzuk ezagutuko dituzte. Hori da liburuak dituen alde erakargarrietako bat, bertakoek kontuak hurbil sentituko dituztela. Hala ere, kanpokoak direnentzat, Izarbeibar sakonago ezagutzeko modua ematen du.
Era berean, ipuinak bertako artisten marrazkiekin ilustratuta daude. Garesko Udalak liburua koloreetan publikatzea erabaki du, eta horrek bizitasun handia ematen die marrazkiei. "Margolariek ipuinak irakurri gabe egin dituzte euren lanak. Gaia baino ez zuten ezagutzen. Izarbeibarko egoera soziolinguistikoa ez da euskararen oso aldekoa. Artistetako asko erdaldunak dira; beraz, ezin genuen itxaron liburua idatzi, itzuli eta ondoren marrazkiak egin zitzaten, prozesua asko luzatuko baitzen".
Euskalkia berrerabiltzen
Luis Luziano Bonaparte printzeak Izarbeibarko euskararen berri eman zuen haren euskalkiei buruzko lanetan. Haren arabera, XIX. mendearen erdialdean oraindik euskaldunak bazeuden eskualdean, baina 40 urtetik gorakoak ziren gehienak. Garesko Udalak borondate handia jarri du azken urteetan euskalkiari buruzko lanak argitaratzeko, eta lan horretarako bide lagun ezin hobea aurkitu du Aranarengan. Baina zentzurik ba al du orain ehun urte desagertutako hizkera bat berreskuratzeak? Aranak badu erantzuna: "Helburua ez da euskalkia berreskuratzea, ezta euskara batuari konpetentzia egitea ere. Lan hauek euskara batua elikatzeko asmoa dute, horretarako ere balio baitute euskalkiek, euskarari aniztasun handiagoa emateko".
Gainera, Aranak gogoratu du testuen ulermena errazten duela ibarreko euskara euskara batutik oso gertu egoteak. "Euskara batua ondo egindako estandarra da, erdialdeko hizkerak hartu zituelako oinarri. Askotan esaten da gipuzkeran dagoela oinarritua. Egia da bertatik asko jaso zuela, baina aditz sistema nafarreraren askoz antzekoagoa da. Beraz, Izarbeibarko euskaldunak ez du arrotza ikusiko haren arbasoen hizkera".
Liburuaren aurkezpenean, Oihan Mendo Garesko alkateak aipatu zuen liburu honekin ziklo bat ixten dela, lan teorikoak, testu zaharrak eta literatura berria publikatu ostean. Nolanahi ere, Aranak aitortu du zikloa ez dela erabat itxi. "Otsailean, euskalkiaren beste ikastaro bat egitea proposatu zidan alkateak. Niri ilusio handia egiten dit lan hau egiteak, eta baiezkoa eman nion".
Liburu andana saldu zen aurkezpenean bertan, tokiko hizkerek erakartzeko duten gaitasunaren seinale. Aranarena lehen saioa da. Hemendik aurrera, beste batzuen txanda izango da, aurretik egindako lana teoria hutsa izan ez dadin.
Asier Garcia Uribarri
Teknologia berrien erabilera, inguruaren ezagutza eta ele aniztasuna. Hiru ezaugarri horiek bildu ditu Nafarroako Ikastolen Elkartearen azken proiektuak: Gure ondarea QR-tuz. Nafarroako ikastoletako ikasleek euren eskualdeetako 75 gune esanguratsu aukeratu eta deskribatu dituzte. Hala nola, elizak, jauregiak edota natur guneak. Deskribapen horiek guztiak, ahoz eta idatzizkoak, datu base batean sartu dituzte. Informazioa jaso daiteke tokian-tokian jarri dituzten QR kodeak erabiliz.
Duela urte eta erdi, ikastolen 50. urtemuga ospatzeko hainbat ekinaldi antolatu zituen ikastolen elkarteak, eta orduan sortu zen proiektu berriaren ideia. "Gaitasunetan oinarritutako hezkuntzaren alde egiten dugu, eta ildo horretan ikastola guztiak batuko zituen proiektu bat garatu nahi genuen", azaldu du Josu Reparaz Nafarroako Ikastolen Elkarteko zuzendariak.
Horrelako hainbat proiektu martxan dituzte Nafarroako ikastolek. Lizarran, adibidez, Nondik dator ura? proiektua lantzen ari direla nabarmendu du Reparazek. "Ikasleak ibaien iturburuetara joaten dira, eta gure etxeetara heldu arte urak egiten duen bide guztia aztertzen dute. Horrelako proiektuak ikastola guztietan daude. Baina guztiek parte hartuko zuten bat nahi genuen".
Ekinaldia Nafarroako ikastoletako Lehen Hezkuntzako 6. mailako eta Bigarren Hezkuntzako 1. mailako ikasleek egin dute. Ikastalde bakoitzak bere eskualdeko sei elementu aukeratu ditu, besteak beste, Arbizuko dorrea, Arbaiungo arroila, Tuterako Uharte markesen jauregi barrokoa eta Iruñeko Frantziako ataria. Gero talde bakoitzari buruzko informazioa bildu eta deskribapenak osatu dituzte. Euskara da prozesuaren oinarria, baina testuak beste hainbat hizkuntzatara ere itzuli dituzte. "Testuak euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez jaso ditugu. Halere, ikastetxe batzuetan aukera bazegoen, eta beste hizkuntzatan ere jarri ditugu: frantsesez eta alemanez".
Dagoeneko QR kodeak jarrita daude behar duten guneetan, eta edonor hurbildu daiteke informazioa jasotzera. Erabiltzeko modua oso erraza da. Sakelako telefonora QR kodeak irakurtzeko aplikazioa jaitsi egin behar da aurretik. "Oso erraz eskuratzen da, eta doakoa da". Behin aplikazioarekin, sakelakoa QR kodera hurbildu, eta informazioa ahoz edo idatziz jaso nahi duen galdetuko diote erabiltzaileari. Hautua egin eta gero, erabiltzaileak informazioa jasoko du telefonoan.
Elkarlana oinarri
Ikasleek egindako lana hiru edo lau astean bukatu dutela azaldu du Reparazek. Informazioa bilatu eta deskribapenak egiteko nahiko ongi moldatu dira ikasleak. Prozesuko parterik zailena ahozko testuak grabatzea izan da. "Ezin da edonola irakurri: astiro, beharrezko geldialdiekin... edozein entzulek ulertzeko moduan. Horrek nahiko lan ekarri du".
Testuak osatzeko eta grabatzeko hainbat astez lan egin behar izan badute ere, zeregin burokratikoak izan dira proiektua gehien luzatu dutenak. Izan ere, erregistratutako eraikin asko pribatuak dira, eta horien jabeen baimena behar izan dute QR kodeak bertan jartzeko. "Elizetan kodeak jartzeko Artzapezpikutzaren baimena behar izan dugu, eta beste zenbait kasutan, eraikinetako jabeena. Baina denen jarrera oso positiboa izan da. Gogo onez hartu dute gure ekinaldia".
Proiektuak Vianako Printzipea erakundearen babesa ere izan du hasieratik. "Erabateko prestasuna izan dute gurekin bat egiteko. Testu guztiak gainbegiratu dituzte. Azken finean, toki publikoetan egongo den informazioa da. Onartu egin digute proiektu honekin instituzio publikoek zuten hutsune bat bete dugula".
Reparazek adierazi du horrelako proiektuek ikasleengan motibazio berezia sortzen dutela. "Ikasleek ikusten dutenean ikasten duten edozer gauza baliagarria dela eta ikastolatik kanpo oihartzuna duela motibatu egiten dira. Are gehiago, euren lanaren hartzaileak helduak badira".
Behin lanak bukatuta, orain proiektua gizarteratzea baino ez zaie geratzen. Horregatik, ikastoletako eta hezkuntzako aldizkari espezializatuetan berria zabalduko dute. Gainera, tokian tokiko turismo bulegoetan eskuragai jarriko dituzte triptikoak informazio guztiarekin.
Lehen pausoa 75 gune erregistratzea izan da. Baina Reparazek ez du baztertzen datozen urteetan proiektua garatzen jarraitzea. "Nafarroan gune asko geratzen dira erregistratzeko; beraz, lana badugu aurretik". Ikasleek hainbat gaitasun landu dituzte proiektu bakar batean, eta gizarteak, gainera, Nafarroako ondarea eskuragai du, orain, klik bakar batean.
Asier Garcia Uribarri
San Frantzisko eskolako matrikulazio datuek argi hitz egiten dute: aurten, 3 urteko gelan 29 haur daude D ereduan, eta bederatzi A eta G ereduetan", azaldu du Zaloa Basabe Alde Zaharrean Haur Eskola Euskaraz plataformako kideak. Iaz Iruñeko Udalak bi haur eskola gehiagotan jarri zuen eredu euskalduna. Hala ere, aldaketa horrek ez zuen bete haur eskoletako euskara eskaria, udalak berak egindako ikerketaren arabera. Alde Zaharreko haur eskola Nafarroako Gobernuaren esku dago, Iruñeko beste lau bezala, eta guztietan dago eredu erdalduna. Euskarazko ereduaren alde sinadurak biltzen ari dira, eta heldu den asteartean jende katea egingo dute; Alde Zaharreko haur eskola eta parlamentua elkartuko dituzte.
"Haur eskolarena auzo aldarrikapen historikoa da", adierazi du Basabek. Urteetan, haur eskoletako gurasoek eraman dute aurrera aldarrikapena, baina horrela zaila zen luzera begirako plangintzak egitea. "Gurasook denbora gutxi pasatzen dugu haur eskolan; beraz, zaila da guk geure kabuz aritzea. Horregatik, 2011n plataforma sortu genuen guraso, euskalgintza eta auzoko eragileen artean".
Ordutik, hainbat mobilizazio eta kanpaina egin dituzte, baita unean uneko gobernuko arduradunekin bilerak ere. Baina salatu dute UPNren erantzuna beti izan zela "oso itxia". Hala ere, gobernu aldaketarekin beste ahalegin bat egitea erabaki zuten. Ekainean Hezkuntza Departamentuaren lan saio batean parte hartu zuten, eta han lantalde bat sortzea erabaki zuten. Horren ostean, elkartu ziren haur eskolen arlo teknikoan lan egiten duten beharginekin eta Txema Mauleon Gizarte Eskubideetako Departamentuko kabineteburuarekin. Azken bilera gobernua babesten duten lau taldeekin izan zuten.
Plataformako kideek bileren balorazio gazi-gozoa egin dute. "Behin eta berriz baietz esaten digute. Gure eskaria arrazoizkoa dela esaten dute, baina gero ez dituzte beharrezkoak diren neurriak hartzen", dio Basabek. Plataforma ahalegin berezia egiten ari da heldu den urtean haur eskola euskalduna izan ahal izateko, baina horrek erabakiak data zehatzetan hartzea eskatzen du. "Matrikulazio kanpaina otsailean hasiko da; beraz, askoz jota, urtarrilean hartu beharko lukete erabakia. Oraindik garaiz gaude, baina denbora aurrera doa", ohartarazi du Garikoitz Torregrosa euskalgintzako kideak.
Torregrosak garrantzitsutzat jo du erabakia aurten hartzea, datozen urteetan zailagoa izan daitekeelakoan. "Hurrengo urtean hauteskunde zikloa gertuago egongo da, eta horrelako erabakiak hartzea zailagoa izango da. Hala ere, ez litzateke ezinezkoa izango".
Datu kontrajarriak
Txema Mauleon Nafarroako Gobernuko Gizarte Eskubideetako Departamentuko kabineteburua da, eta departamentu horrek kudeatzen ditu Nafarroako Gobernuaren esku dauden haur eskolak. "Anakronismoa da; antolaketa hau haur eskolak familia kontziliaziorako baliabidetzat hartzen zirenekoa da. Aldatzen saiatzen ari gara, baina burokrazia oso konplexua da", azaldu du Mauleonek. Haren arabera, datu kontrajarriak dituzte haur eskoletako eskariari dagokionez. Iaz, Iruñeko Udalak haur eskoletako hizkuntza ereduari buruzko galdeketa egin zuen aurrematrikula kanpainarekin bat. Galdeketen emaitzek adierazi zuten gurasoen %37,7k euskarazko eredua nahi zutela. Udalak iaz egindako aldaketekin, soilik eskariaren %27 betetzea lortu zuen.
Hala ere, Mauleonek adierazi du Nafarroako Gobernuak bestelako datuak dituela. "Matrikulako datuek esaten digute itxaron zerrenda luzeagoa dagoela ingelesa eta gaztelania eta gaztelaniako haur eskoletan euskarazkoetan baino". Hori dela eta, Gizarte Eskubideetako Departamentuak azterketa berri bat egingo du udalarekin elkarlanean, benetako eskaria zein den jakiteko. "Azterketa berri horretan lokalizazio faktorea kontuan hartuko dugu. Jendeari galdetu nahi diogu: zure auzoan eredu guztiak izango bazenitu, zein aukeratuko zenuke?". Azterketa hori aurrematrikula garaiaren aurretik hasiko dute, eta aurrematrikulako datuak ere kontuan hartuko dituzte. Emaitzak uda aurretik izango lituzkete.
Plataformako kideek nabarmendu dute Alde Zaharreko haur eskolan eredu euskalduna jarriko balute, udalak iaz egindako azterketan ateratako eskari datuak beteko lituzketela. Hala ere, gogoratu dute eskaria betetzea gutxiengo bat dela. "Eskaria bete behar da, baina ezin gara horretara mugatu. Nafar guztiek dute eskubidea euskara ikasteko. Eredu erdaldunek herritarrei ukatu egiten diete Nafarroako hizkuntza ofizialetako bat jakitea, eta etorkizunean lan eta harremanetarako aukerak", salatu du Torregrosak.
Kezkaz bizi dute euskalgintzako eta plataformako kideek gobernuak euskararekiko duen jarrera. "Badirudi gobernua beldur dela. Oposizioak euskara jomugan du. Guk ausardiaz jokatzeko eskatzen diogu, euskararen eremuan pausoak eman behar baitituzte nafarren eskubideak direlako", azaldu du Torregrosak.
Hala ere, oposizioak euskararen gaiarekin gogor jokatzen badu ere, Torregrosak gogoratu du Nafarroan badagoela euskararen aldeko gehiengo bat. "Nafarroan badago gehiengo bat euskararen alde, eta gobernuak haren babesa izango du. Zarata sor daiteke, baina horrek gutxi irauten du. Gu lanean ari gara, eta horretan jarraituko dugu".
Datak estuak dira, eta Nafarroako Gobernuan, berriz, zalantzak ugari. Baina Alde Zaharrean argi dute: hasieratik ikasi nahi dute euskaraz.
Edurne Elizondo
Guztiak ele bitan. Navarra-rekin batera, Nafarroa ere bai. Gobernuak herrialdeko sarreretako seinaleak aldatzea erabaki du, eta guztiak euskaraz eta gaztelaniaz jartzea, azkenean. Nafarroako errepideetan gisako 67 seinale daude denera, ...
Kattalin Barber
Noaingo San Miguel ikastetxean D eredua eskaintzea lortu zuten, herritarrek urte luzez egindako ahaleginari esker. Gutxika-gutxika, euskararen aldeko urratsak egin dituzte ikastetxean, ahalegin horri esker. Aurtengo ikasturtearen hasier...
Kattalin Barber
Harrera garaia izaten ari da Arrosadiako Printzearen Harresia eta Donibaneko haur eskoletan. Lan taldea berria baita bi eskoletan, eta haur gehienak ere bai. Elkar ezagutzen ari dira orain. Aurten, gainera, euskara da berritasuna. Polemiken ondoren, ikasturtea lasai eta bare hasi dutela diote haur eskoletako zuzendariek eta gurasoek. Euskarazko eskaintza zabaltzea erabaki zuen Iruñeko Udalak otsailean, baina hainbat alderdi kexu azaldu ziren erabakiarekin.
90 ume daude Printzearen Harresia haur eskolan. %30 iazkoak dira, eta %70, berriak. "Harrera garaian gaude, eta ongi doa. Haurrek ez dituzte hezitzaileak ezagutzen, lantalde berria garelako, baina pozik eta gogoz gaude", dio Garikoitz Torregrosa Printzearen Harresiko zuzendariak. Dioenez, aurtengo matrikulazio berrien ehunekoaren zati batek euskararen aldeko apustua egin du, beste zati batek gertutasunarengatik aukeratu du haur eskola, eta gainerakoek plaza lortu dutelako. Torregrosak badaki oraindik erabakia auzitegian dagoela guraso talde baten salaketa dela medio, baina ez dutela horretan pentsatzen adierazi du: "Egunetik egunera lan egiten dugu, eta ez dugu hori buruan. Zerbait gertatzean erantzuna emanen diogu".
Txema Unzuek aurten lehenengo aldiz eraman du bere haurra haur eskolara. Argi zuen euskarari lehentasuna eman nahi ziola, eta plaza lortzean poztu ziren. Harrera prozesua ongi joaten ari dela dio Unzuek: "Egia da dena berria izan dela bai guretzat eta bai haur eskolako hezitzaileentzat ere, tokia eta umeak ez zituztelako ezagutzen, baina pozik eta gustura gaude".
Iritzi berekoa da Leire Ugarte. Ametsek ikasturtea hasi du Printzearen Harresian. Iaz Burlatako haur eskolan zegoen, gazteleraz. "Euskaraz aritzeko aukera ikusi, eta ez genuen birritan pentsatu; gertutasunarengatik ere ederki datorkigu Arrosadiako haur eskola", azaldu du. Pozik agertu dira bi gurasoak euskarazko eskaintza zabaldu delako Iruñean eta horrela mantentzea nahi dute. "Heldu den urtean gehiago badira, hobeto", esan du Ugartek.
Torregrosak azpimarratu du, halaber, atzerritar askok eman dutela izena euskaraz. "Gurasoak etorri zaizkigu haien seme-alabek euskaraz ikasi nahi zutela komentatzen, eta plaza lortzean erabat poztu dira". Lehenengo egunetan haur eskolan urduritasuna nabari zela dio, baina horrelakoetan "normala" dela jakinda, lanean aritzeko gogo handiarekin daude hezitzaileak. Harrera prozesuan daude orain, umeak egokitu arte.
Edurne Lekunberri Urmeneta Donibaneko haur eskolako zuzendaria da. Torregrosarekin bat egin du, eta ikasturtea normal hasi dela adierazi du. "Iaz zeuden haur batzuen gurasoak kezkatuta agertu ziren hasieran, haien seme-alabek euskaraz ez zekitelako. Baina bi aste pasatu dira, eta lasai daude orain. Ongi joan dela konturatu dira". Gainera, Lekunberrik azaldu du umeentzat gazteleraz egitea lasaigarria bada, horrela egiten dietela. Iazko haurrek martxa hartua dute, eta familiak lasaiago daude horrekin. Guztira, 97 haur daude Donibaneko haur eskolan. %31 iazkoak eta gainerakoak berriak.
Jauzia ingelesezko eredutik
Gehienek hurbiltasunarengatik aukeratu dutela uste du Lekunberrik, baina baita euskararen apustu garbia egin dutela ere askok. Lekualdatzeak izan dira, eta Hello Rochapeako, Mendebaldeko eta Sanduzelaiko eskoletatik jaso dituzte umeak. "Bitxia iruditu zaigu, batez ere, ingelesezko eredutik hona etortzea", esan du. Lantalde osoa berria den arren, elkar ezagutzen dutela nabarmendu du zuzendariak eta horrek egunerokoa errazten laguntzen duela. Ilusio handiarekin eta euskaraz lan egiteko gogoz hasi baitute ikasturtea Iruñeko euskarazko bi haur eskola berriak.
Lehendik martxan ziren euskarazko haur eskolak Txantrea eta Arrotxapea auzoetan daude. Denera, haur eskoletan 954 toki eskaini dituzte gazteleraz eta 378 euskaraz. Hartara, euskarazko plazen eskaintza %10 zen kehen, eta %30 da orain. Udalak adierazi du haur eskolen okupazioa %93,2koa dela gaur egun, eta bigarren matrikulazio epea urtarrilaren 31n bukatuko da. Euskarazko haur eskola gehiago irekitzeko eskatu dute urte luzez Iruñeko euskalgintzako eragileek eta ehunka gurasok.
Edurne Elizondo
Tradizioak eta berrikuntzak eskutik helduta egin dute aurrera Udako Euskal Unibertsitatearen historian. 1973. urtean egin zituzten udako ikastaroak, lehendabiziko aldiz, Donibane Lohizunen (Lapurdi). 1977an ailegatu ziren Iruñera. Eta, geroztik, ez dute Nafarroako hiriburua utzi. Urtetik urtera egokitzen joan dira, halere; garaian garaiko beharretara eta testuingurura moldatzen. Aurten, aurrenekoz, aurrea hartuko diete sanferminei: hilaren 27an, 28an eta 29an eginen dituzte Iruñeko ikastaroak, hiriko Alde Zaharreko Kondestablearen jauregian.
"Aldaketak ulertu behar ditugu ikastaroen eboluzioaren barruan". Horixe nabarmendu du Irati Iziarrek, UEUko udako ikastaroen arduradunak (Oñati, 1975). Eboluzio horrek azaltzen du 1977ko ikastaroen eta oraingoen arteko aldea. "1977. urtean euskaraz ikasteko aukera ia bakarra ziren UEUko ikastaroak; oasi baten modukoak ziren euskaldunentzat", gogoratu du Iziarrek. Egoera aldatu da. Euskarak bere tokia hartu du unibertsitatean ere, nahiz eta herrialdez herrialde ezberdintasunak nabarmenak izan. Formakuntzaren esparruan izan diren aldaketak mahai gainean jarri ditu Iziarrek ere. "Oraingo eskaintza ordukoa baino askoz ere zabalagoa da; etengabeko formakuntzara ohitu gara, eta hamaika motatako ikastaroak ditugu eskura, hamaika erakundek antolatuta".
1977an Larraona ikastetxean aurkitu zuen UEUk udako ikastaroak egiteko behar zuen aterpea. Hasierako garai hartan, bi astez garatzen zituzten ikastaroak, eta ehunka ikaslek parte hartzen zuten. Euskal Herri osoko jendea etortzen zen Iruñera. "Oporrak hartzen zituzten ikastaroak egin ahal izateko!". Larraonan zituzten ikasteko gelak, bai eta lo egitekoak ere. "Garai hartan helduentzat behar genuen barnetegia ziren UEUko ikastaroak", erran du Iziarrek.
Horrek giro berezia sortzen zuela dio. Eta jende anitz giro horrekin oroitzen dela, oraindik ere. "Ez dut uste, ordea, egungo ikastaroei orduko giro hori eskatzea errealista denik; egia da hasierako garai hartan euskaldunen arteko sarea sortzeko balio zutela ikastaroek, baina horretan ere egin dugu aurrera, eta badaude bestelako aukerak eta foroak".
Aldaketak
Aldaketek lortu dute UEUko udako ikastaroei eutsi ahal izatea. Horixe argi eta garbi du Itziarrek. Horregatik erabaki dute aurten, adibidez, ikastaroak ekainean egitea, lehen aldiz. "Azken urteotan sumatu dugu Iruñeko matrikulen kopuruak behera egin duela; uste dugu data izan daitekeela arrazoia". Uztailean, sanferminen ondotik egiten ohi zituen UEUk Iruñeko ikastaroak; hasieran, bi astez. Egoitza aldatu zuten gero, eta Iturrama auzotik Alde Zaharrera mugitu ziren, Iruñeko Hizkuntza Eskolaren egoitzara. Aste bakarreko bilakatu zituzten ikastaroak. Azken urteotan, berriz, Jaso ikastola izan da UEUren udako egoitza. "Eskuzabaltasun osoz jokatu dute ikastolako kideek gurekin".
Erakunde publikoen jarrerari buruz ezin du gauza bera erran Iziarrek. Azken hamalau urteotan izan da bera udako ikastaroen arduradun. "Euskalgintzako gainerako taldeek izan dituzten oztopo berak izan ditugu guk ere". Azpiegiturak eskatutakoan jasotako ezetzak nabarmendu ditu, adibidez, eta Iruñeko Udalak eta UEUk zuten hitzarmena desagertu izana. Udaletxean duela urtebete gertatu zen aldaketak izan du eragina, eta eskertu du Iziarrek. "Beste jarrera bat dute oraingo arduradunek. Iaz, hain zuzen ere, Iruñeko Udalak harrera egin zion UEUri; hogei urte ziren horrelakorik gertatzen ez zela".
Nafarroan gertatu den aldaketa politikoa jorratuko dute aurtengo ikastaroetan, hain zuzen ere. Eugenio Arraizari buruz jardunaldia eginen dute, halaber. UEUko kide eta bazkide zen Arraiza, eta iazko abuztuan zendu zen. "Bazkide sutsua izan zen, eta omenaldia egin nahi izan diogu; ezohiko omenaldi bat, halere. Euskalgintzak egindako bidea jorratzeko baliatuko dugu jardunaldia", azaldu du Iziarrek.
Ikastaro horien eta gainerakoen bitartez, euskal komunitate zientifikoari aurrera egiten lagundu nahi dio UEUk. Unibertsitatea osatzen duten profesionalen, bazkideen, boluntarioen eta ikasleen "ilusioa" eta "gogoa" nabarmendu ditu Iziarrek. "Hori da gure altxorra". Historia saileko kide gisa hasi zuen ikastaroen arduradunak bere bidea UEUren barruan. Saileko zuzendari izendatu zuten gero, eta ikastaroen buru da orain. Lana badu, bai eta egiteko gogoa ere.