Irakaskuntzak ez zuen asetzen Aiora Ganuza (Iruñea, 1980), oso mugatua ikusten baitzuen bere sormen prozesua. Horregatik, Patricia Lizarragarekin batera Harian Ari proiektua martxan jartzea erabaki zuen. Iruñeko Curia kaleko 25. zenbakian dute lokala, eta eurek egiten dute arropa. Horrekin batera, joskintza eta patroigintza ikastaroak ematen dituzte. "Tailerraren zentzua berpiztu nahi dugu. Jendeak ikus dezan arropa egitea ez dela erraza. Ez dela saltoki handi batera joatea, arropa erosi, egun batean jarri eta bota", dio Ganuzak.

"Forma sinpleak eta kolore lauak", horiek erabiltzen ditu Ganuzak arropak egiteko. Oraingoz, emakumeentzat baino ez dute arropa egin, baina laster hasiko dira gizonezkoentzat lantzen. Egun, eskaintza zabala dute; besteak beste, soinekoak, galtzak, kamisetak, osagarriak, turbanteak eta txanoak egiten dituzte. Abenduan ireki zuten denda, eta garapena nabaritu dute lehen sei hilabeteetan. "Ahoz aho zabaldu da, eta jendeak gauza berriak ikusi nahi ditu. Nazkatuta daude beti berdin janztearekin". Oraingoz ez dute irabazirik arropa salmentarekin. Baina jendeak euren arropa janztearekin konformatzen dira. "Guk nahi dugu gure arropa kalean ikustea. Horrek emango digu izena". Gainera, Facebook orrialdea ere badute. Baina eskaintza bereziena bezeroei ematen dieten tratua dela dio. "Nahiko normalak gara, apalak. Nik uste dut hori dela gure berezitasun nagusia".

Arroparekin bakarrik ez dute proiektua aurrera ateratzen Ganuzak eta Lizarragak. Beraz, joskintza ikastaroak ere eskaintzen dituzte. "Adin guztietako jendea etortzen da, eta bakoitzak bere interesak ditu", azaldu du Ganuzak. Astean sei orduko eskolak ematen dituzte, eta saio bakoitzean hiru ikasle daude, goiz eta arratsaldez. "Abenduan hasi ginen eskolekin. Ikasleek hilabeteko konpromisoa dute, hilero ordaintzen baitute, eta abenduan hasi ziren hainbat ikaslek jarraitzen dute".

Estresa hitzarekin definitu du bere egunerokoa Ganuzak. "Ireki berri dugu, eta sekula ez dugu negozio bat izan". Egunean hamabi ordu lan egiten dituztela dio diseinatzaileak. Hala ere, gustuko du lana. Eurek egiten dute dena, eta sasoi bakoitzeko 400 bat jantzi egiten dituzte. Lan gogorra da, baina diseinatzaileak langilea izan behar duela uste du. "Ni nahiko burugogorra naiz, baina lanarekin gauzak aurrera ateratzen dira. Hori bai, lan handia egin behar da". Ganuzaren aburuz, diseinatzaile lana ez dago behar bezala estimatua. "Jendeak uste du diseinatzailearen lana marrazkiak egitea baino ez dela. Baina hori ez da horrela. Diseinatzaile batek gauza asko jakin behar ditu, hala nola josi, patroiak egin eta bezeroekin harremanak sustatu". Diseinatzaileak sortzaileak dira, baina Ganuzak ez du inspirazioan sinesten, lanean baizik. "Ez dut inspirazioan sinesten; lanarekin lortzen da hori. Langilea den pertsona batek gauzak ateratzen ditu aurrera". Hala ere, filmei eta "antzinako garaiei" erreparatzen die. "Badut zerbait iraganarekin".

Diseinatzaileak gauza asko egin behar ditu. Baina Ganuzak patroiak egitea maite du. "Sormen prozesua oso luzea da. Gauza asko izan behar dira kontuan. Gustuko dut diseinua egitea eta marraztea". Hala ere, badira gustuko ez dituen gauzak ere. "Gorroto ditut diru kontuak". Lizarraga eta bera dira enpresa txikia aurrera daramatenak, eta hori ere euren esku dago.

Sei hilabete daramatzate proiektu berriarekin, baina aurretik bide luzea egin du Ganuzak modaren munduan. Arte Ederrak ikasi zituen, Bilbon, baina txikitatik gustatu zaio ehunekin aritzea. "Amak txikitatik ezberdin jantzi nau, berezi. Aitaren alkandora hartu, maukak moztu eta berogarri bezala jartzen nituen. Beti izan naiz pixka bat trapuketaria". Unibertsitatean lan gehienak ehunekin egiten zituen. Hala ere, gauza asko egiteko mugak zituela dio. Unibertsitatea bukatu, eta Iruñean moda ikasi zuen, Yolanda Gabiriaren eskolan. "Titulua ofiziala ez zenez, Bilbora itzuli nintzen graduondokoa egitera".

Graduondokoa bukatu, eta Iruñeko Texartu dendan hasi zen lanean. Bertan euskal jantziak egiten dituzte, eta asko ikasi zuen. Pare bat urteren ondoren, zineman lan egiteko aukera izan zuen. "Jantziterian lan egitea gustatzen zitzaidala ikusi nuen, eta mundu horretan murgildu nintzen". Laguntzaile gisa bi filmetan lan egin du: Baztan eta Zinegi Na Milegi Dobara (Behin bakarrik bizitzen da). Bigarren hori Bollywoodeko film bat da, Iruñean grabatu zutena. Blue Lips (Ezpain urdinak) filmean ere lan egin du. Kasu horretan, bera izan zen jantzien arduraduna. Zineman ez ezik, antzerkian ere aritu da, El Bardo antzerki taldearekin. Azken urteetan Crea Navarra Goi Mailako Diseinu Eskolan irakasle gisa ibili da, baina utzi egin zuen.

Moda mundua zaila da. Ganuza hainbat tokitan ibili da. Egun, ordu asko ematen ditu lanean, baina gustura dago bere lanarekin. Bere arropa propioa sortzen baitu. "Moda gai subjektiboa da. Baina egiten dudan guztia bihotzez egiten dut, eta askotan badakit nork eramango duen egiten dudana".

IRUÑEA. Hozkailu berezia dute Yamaguchiko liburutegian. Ez du hotzik ematen, eta 200 liburu baino gehiago gordetzeko tokia du. Liburutegiko erabiltzaileek hozkailuko edozein liburu har dezakete, trukean beste bat utzi ondoren. Behin-behineko kanpaina zen, baina hamazortzi hilabete egin ditu martxan, eta udan ere jarraituko du. Egunean, batez beste hamar lagunek erabiltzen dute hozkailua.

IRUÑEA. Nafarroan milaka argi kanpaina martxan jarri zuen IKAk ikasturte honetan. Herritarrek Nafarroako herrietan argazkiak atera eta euskaltegia diruz laguntzea du helburu kanpainak. Iturrama institutuko ikasleek kanpainako argazkietan oinarritutako margolanak egin dituzte, eta lanak ikusgai egongo dira ekaina bukatu arte Iruñeko Arturo Campion euskaltegian.

IRUÑEA. Gora Iruñea plataformak maiatzaren 29an aurkeztu zuen Runa parkeko jai gunerako egitaraua. Hala ere, udalak Runa parkea erabiltzeko lehiaketa martxan jarri zuen. Baina, aurreko urtean bezala, ez da inor aurkeztu. Udalbatzak plataformaren alde egin zuen. Asteazkenean, Gora Iruñeak jakinarazi zuen jai gunea jartzeko baimena eman diola udalak.

SUSTRAI ERAKUNTZAK JASO DITUEN PROIEKTUAKHarrobi eta meategiak: gutxi batzuen aberastasuna, gehienon arazoa izenburua duen txostena publikatu berri du Sustrai Erakuntza fundazioak. Helburua proiektu berriak txostenean jasotzea da.

MANIFESTAZIOA EGIN DUTEN AZKOYENGO LANGILEAKAzkoyen enpresako 200 langilek manifestazioa egin zuten asteartean, Azkoienen. Euren lan hitzarmena abenduaren 31n iraungi zen. Langileek salatu zuten enpresako jabeek soldata jaitsierak eta deskokatzeak aur...

Dozenaka harrobi eta meategi daude Nafarroan. Errealitate zabala bezain askotarikoa da. Hala ere, Sustrai Erakuntza fundazioak txosten bat argitaratu berri du, harrobi eta meategien hainbat proiekturen berri emateko. Orotara, fundazioko kideek bederat...

"Beti egiten ditut modelo ezberdinak. Hori da nolabait nire sinadura pertsonala", azaldu du Zelai Ordoñez Egañak (Iruñea, 1983). Duela bi urte langabezian geratu zen, eta, bizimodua aurrera ateratzeko, eskulanak egitea pentsatu zuen, txikitatik trebea izan baita horrelako lanetan. Ordoñezek ez du ordutegi finkorik, baina horrek ez du esan nahi lan lasaia duenik. "Astelehenetik ostiralera lanean aritzen naiz, piezak egiten. Asteburuetan, ordea, azoketara joaten naiz". Egun ez du nahikoa diru ateratzen eskulanekin; horretarako, "azokalari" bilakatu beharko lukeela uste du. Baina, gutxi bada ere, hilero diru sarrerak lortzen ditu, eta egunez egun ikasten eta enpresatxoa garatzen doa, Frikadela izeneko enpresa garatzen.

"Betidanik birziklatu ditut esku artean izan ditudan gauzak", dio Ordoñezek. VHS kasetekin altzairuak eta zapata kutxekin apalategiak egin ditu. Baina horrelakoak saltzea zaila dela uste du. "Horrek ez du merkatu askorik, lan horiengatik asko kobratu behar delako". Koadroak eta argazkiak ere egiten ditu, baina horiek ere garestiak dira. Baina Ordoñezen produktu izarrak kameuak eta zintzilikariak dira.

"Kameuak XVII. mendean familia dirudunek eramaten zituzten bitxiak ziren. Ireki egiten dira, eta normalean pertsona maitatuaren edo seme-alaben argazkiak jartzen zituzten". Ordoñezek marrazkiekin apaintzen ditu. "Nik oinarriari marrazkia gehitzen diot. Denak ezberdinak egiten ditut. Nahiz eta lelo bera idatzi edo gai antzekoa erabili, beti aldatzen dut zerbait". Horiek dira egiten dituen bitxi pertsonalenak. "Ez dute zerikusirik egiten ditudan beste gauzekin".

Beste hainbat eskulan ere egiten ditu, zintzilikariak adibidez. "Mineralekin zintzilikariak egiten ditut. Baina horiek produktu arruntak dira; ondoko postukoak ere eduki ditzake". Mineralekin ez ezik, beste gauza batzuekin ere zintzilikariak egiten ditu. Burezur, dortoka eta zaldi itxurakoak. Baita birziklatutako beste bitxi batzuk ere. "Erabiltzen ez ditudan lagunik gabeko bitxiekin eta belarrietakoekin lepokoak egiten ditut".

Materialak bilatzeko lan asko egin behar da. "Iruñean materiala bilatzea oso zaila da, nahiko hiri txikia baita. Mineralak eta bolak Bartzelonan erosten ditut, askoz ere merkeagoa ateratzen zait haraino joatea". Kameuak Iruñean lortzen ditu, baina hainbat eta hainbat gauza Internet bidez eskuratzen ditu. Horiek guztiak bilduta, etxean lan egiten du. "Ordenagailu ondoan lanerako txokoa dut, hor jarriak ditut nire lanpara eta lupa". Ordutegi finkorik ez du Ordoñezek, baina, gustuko lana egiten duenez, nahi gabe ordu piloa sartzen dituela dio. "Etxeko txoko horretan lasai-lasai musika jarri eta lanean hasten naiz. Handik hiru ordura ateratzen naiz ez dakit zenbat gauza eginda".

Astelehenetik ostiralera materiala prestatzen du Ordoñezek. Baina hori gero saldu beharra dago. Horretarako, azoketara joaten da. "Garrantzitsuena da azoketan egiten diren kontaktuak, normalean gauza asko ahoz aho zabaltzen baitira". Horrez gain, lan burokratiko ugari egin behar dela dio. "Herri eta hirietako udaletxeetara deitu behar da. Han, beste telefonoren bat ematen dute. Posta elektroniko piloa bidali behar dira. Ez da besterik gabe mahaitxoarekin agertzea".

Azoketan gero eta jende gehiagok parte hartzen duela dio. Hori ez dute begi onez ikusten eskulangile batzuek. "Batzuei beldurra sartu zaie konpetentziaren asuntoarekin". Ordoñez ez da iritzi berekoa. "Artisau bakoitzak produktu ezberdinak ditu. Nik eskuz egindako gona bat erosi nahi baldin badut, kameu bat erosteagatik ez diot gona erosteari utziko". Hala ere, artisau berriak gaizki ikusten dituztenak gutxiengoa direla nabarmendu du. "Oro har, oso jatorrak dira, elkarri asko laguntzen diogu. Hori da onena. Nahiz eta egunen batean ez saldu, normalean oso ondo pasatzen dut". Ordoñez parte hartzeagatik ordaindu behar ez den azoketara joaten da. Baina, bidaia eta kanpoan jatea ordaindu behar du, eta horrek irabaziak jaisten ditu. Horregatik, gertu ibiltzen da. "Iruñerriko azoketara baino ez naiz joaten. Elizondora ere joaten naiz, baina amamari bisita egiteko aprobetxatzen dut".

Azoketan aritzeko saltzen jakin behar da. Ordoñezek urteetan lan egin du dendetan, eta onartzen du ez duela arazo handirik jendearen aurrean aritzeko. Baina bere amak askoz hobeto egiten duela dio. "Berak ni baino bi aldiz gehiago saltzen du. Esaten du: 'Ikusi alabak egiten dituen gauzak!'". Amak saltzeko erraztasun handiagoa badu ere, Ordoñezek argi du garrantzitsuena atsegina izatea dela. "Jendearen aurrean atsegina izatea ezinbestekoa da. Zerbitzuaren parte da. Hori eta jendea informatzea. Ez baduzu saltzen, berdin dio, beti mantendu behar da itxura ona".

Horrekin batera marketina ere landu behar da. Baina gai horretan huts egiten duela aitortu du. "Facebook badut, eta bloga ere martxan jarri nahi dut. Baina horretarako laguntza eskatu behar dut". Izenarekin ere arazoak izan ditu. "Bi urtean lau izen izan ditut. Sortzailea naiz, baina ez horretarako".

Asteburu osoz dantzaz beteko ditu Iruñea eta Uharteko kaleak Amaiur dantza taldeak. Folk Lore nazioarteko dantza ospakizuna egingo baitute hamazortzigarrenez. Bihar goizean 14 urte arterako 350 dantzari txikik kalejira egingo dute Iruñeko Alde Zaharrean. Igandean berriz, Uharteko San Juan plaza hartuko dute dantzariek. Amaiur taldearekin batera, Donostiako Goizaldi eta Sardiniako Mamutzones di Samugheo ariko dira.

Hotz industrialaren arloko Koxka enpresari bideragarritasun ekonomikoa bilatzeko asmoz, egungo enpresaren jabeak, AEBetako AIAC inbertsio funtsak (American Industrial Acquisition Corporation), Manuel Rodriguez Quevedo aholkularia izendatu du bere ordezkari. Chechu Rodriguez CCOO sindikatuko Industria Federazioko idazkari nagusiak azaldu duenez, Rodriguez Quevedok berak jakinarazi zien baduela eskuduntza enpresa saltzeko, zorrak ordaintzeko edota bestelako zereginak betetzeko. Aholkularia enpresan hiru astez egotea espero da, Koxkaren bideragarritasun plana egiteko denbora hori beharko duela eta.

Hala ere, oraindik kolokan dago Nafarroako enpresa indartsuenetakoa izan zenaren etorkizuna. Izan ere, enpresaren jabeei dirua desbideratu izana egotzi diete langileek, duela zenbait aste. Horren ondorioz, enpresak Iruñean eta Azkoienen dituen lantegiak zuzendaritzaren esku uzteko eskatu diete jabeei.

Egun, Koxkan 380 langilek egiten dute lan, baina 2000ko hamarkadan Nafarroako enpresarik garrantzitsuenetakoa izan zen. 2005ean diru galerak izan, eta, 2008tik dagoen finantza krisiaren eraginez, galerei aurre egiteko zailtasunak izaten hasi zen. Ondorioz, 2009an lana erregulatzeko espediente baten bitartez, 190 langile kaleratu zituzten.

2010. urtean eskuratu zuen AIAC inbertsio funtsak Koxkaren jabetza, eta 12 milioi euroko mailegua eskatu zuen, enpresa modernizatzeko helburuarekin. Baina egoera ekonomikoa bideratu ezinda, zorrak pilatzen ari zirela eta, 2013an langileen soldata %20 murriztea adostu zuten langileekin. Gaur egun, Eguberrietako estra eta martxoko soldata zor dizkiete langileei. Dena den, datozen egunetan estra horren zati bat ordaintzekotan da enpresa.