Ziurrenik, Iruñeko Dormitaleria kaleak ez du Estafetak edota Mercaderesek duten sonarik. Katedralaren albo batera dagoen kalea da, askorentzat ezezaguna. Baina, azken urtean, artearen eta artisten kalea bilakatu da. Hainbat artisauk ere bertan dituzte euren tailerrak. Horrez gain, badira bi galeria. Horietako bat da Dormitaleria 54. Artea negozio gisa ulertzen ez duten artisten bilgune da galeria hori. Izan ere, artea edonork eskuratu ahal duela nabarmentzen dute. Hilabete hasieran, urte bat bete zen galeria berezi horren ibilbidea hasi zenetik. Ia hiru astez, Xabier Morras, Belen Arevalo, Juan Gorriti eta Jose Luis Zumetaren obrak izan dira ikusgai. Urtarrilera bitarte, aldiz, galeriako kide direnen lanak ikusteko aukera izango da.

Orain arte egin duten lanarekin pozik daudela aitortu dute Sara Casadok eta Mila Bojek. Dormitaleria 54 galeriako kideak dira, eta euren lanak ere ikusgai daude atzotik martxan duten erakusketa berrian. "Egia esan, urtea azkar joan da, baina egindako lanarekin pozik gaude", azaldu du Bojek. Gaineratu duenez, Dormitaleria bezalako arte galeriarik ez da Iruñean. "Azkenaldian, Iruñeko galeria kopurua izugarri murriztu da; oker ez banago, lau besterik ez dago", ohartarazi du Bojek.

Dormitaleria 54ko kideek ez dute artea negozio gisara ulertzen. Euren lana erakusteko zailtasunak dituzten artisten txokoa da bereziki. Bojek azaldu duenez, galeria askotan artelanen prezioak "puztu" egiten dituzte, galeristek ere dirua irabaz dezaten. Baina haiek ez dute bat egiten filosofia horrekin. Izan ere, artelanek gehienez izan dezaketen prezioa zehaztuta dago: 300 euro. Dormitaleria 54n ez dute 300 euro baino garestiagoa den artelanik. Izan ere, artearen demokratizazioan sinesten dute. "Artea poltsiko guztien eskura egon ahal izatea nahi dugu", aitortu du Casado galeriako kideak.

Dormitaleria 54 galeria irabazi asmorik gabeko elkarte batek kudeatzen du, eta, orotara, 56 bazkide ditu. Oraingoz, bazkideen ekarpenekin eta Fiare banku etikoan eskatutako mailegu baten bidez finantzatzen da proiektua. Beste diru iturri batzuk bilatzeko beharra dutela aitortu du Bojek. Izan ere, orain arteko diru sarreren bidez justu-justu aurre egiten diete dituzten gastuei. Hala, Bojek jakinarazi du ez dutela baztertzen erakunde publikoetan diru laguntzak eskatzeko aukera.

Galeria berria abian jarri zutenetik urtebete soilik igaro den arren, hainbat tailer, ikastaro eta erakusketa jarri dituzte abian. Izan ere, Casadok adierazi duenez, Dormitaleria 54 gune aktiboa izatea nahi dute. Horregatik, gutxi gorabehera hiru astean behin galeriako erakusketa aldatu egiten dute. "Galeriako txoko batean erakusketa iraunkorra izaten dugu, eta gainontzeko txokoetan hiru astean behin berritzen ditugu ikusgai dauden lanak". Ziurrenik, orain arte egin duten erakusketarik bereziena asteazken arte ikusgai izan den Lau haizeetara erakusketa izan da. "Hainbat artista ezaguni gurean euren lanak erakusteko proposatu genien, eta inolako zalantzarik egin gabe baietz esan ziguten", azaldu du pozik Casadok.

Artista horiek Morras, Arevalo, Gorriti eta Zumeta dira, eta euren lanak izan dira ikusgai Dormitaleria 54 galerian hiru astez. Horri esker galeria ezagunagoa egitea lortu dutela nabarmendu du Bojek. Gainera, lau artista horiek, galeriako arduradunen eskaerak aintzat hartu, eta 300 euro baino merkeago saldu zituzten euren obrak, Zumetaren koadro bat salbu. Kolore morea nagusi zen koadro horretan. "Jende asko gerturatu da erakusketa martxan izan denean Zumetaren koadro horrek zenbat balio zuen galdezka, baina ez zegoen salgai, 300 euro baino garestiagoa zelako", zehaztu du Bojek.

Hala ere, orain, Morras, Arevalo, Gorriti eta Zumetaren lanen tokia Dormitaleria 54ko bazkideen lanek hartu dute. Bazkide bakoitzak bi lan erakusteko aukera besterik ez du izan. Atzotik daude ikusgai, tartean Bojerenak eta Casadorenak. Hala ere, erakusketaz gain, urteurrena ospatzeko tailerrak, aurkezpenak eta dastatzeak prestatu dituzte. Esaterako, bihar, 21:00etan, elkarteko bazkide baten bitartez, garagardo dastatzea egingo dute. Besteak beste, dastatzean parte hartzen dutenek garagardo on baten ezaugarriak zeintzuk diren ezagutu ahal izango dute. Horrez gain, heldu den ostegunean, 19:00etan, 81 amama dokumentalaren aurkezpena egingo dute.

Aurrerantzean, orain arte lan egin duten ildotik jarraitu nahi dute. Horrez gain, Dormitaleria kalea ezagutarazten jarraitu nahi dute. Gainera, Alde Zaharrarekin lotutako ekinbideetan parte hartzen segitzeko asmoa dute, "arte sorkuntza auzokideei hedatzeko". Erronkak ere badituzte. Tartean, lokal handiago bat nahiko lukete, egun dutena txiki gelditu zaielako. Helburu eta erronkak badituzten arren, orain arte egindako bidean jarraitu nahi dute. Batez ere, artista ezberdinen bilgune izaten eta "denek eskuratu" dezaketen artea saltzen.

Euskal emakumearen inguruan eraikitako iruditegiari buruzko proiektua da 81 amama. Iloba eta amonen arteko harremana aztertzen du. Dokumentalak, batez ere, XX. mende hasieran jaio ziren amonen bizimodua aztertzen du, bereziki nekazaritza eremuko bizim...

Bere estudioa ere baduen arren, Dormitaleria 54 galerian bitartez jende gehiagorengana iristea lortu duela aitortu du Lola Herrera (Murcia, Espainia, 1961). Urte osoan berak egindako orratz apainduak erosi ahal izan dira galeria alternatiboan, eta hor...

Hilean behin biltzen da Iruñeko Euskalgintza taldea. Euskararen normalizazioan dihardute buru-belarri. Oraindik egiteko asko dagoela aitortu dute taldeko kideek. Hala ere, lehentasunak zehazterakoan Nafarroako hiriburuko hizkuntza paisaia eraldatzea lehenetsi dute. Azken urteetan lehenengoz, Iruñeko Udalak 14.000 euroko diru saila jarri du hizkuntza paisaia eraldatzeko. Iruñeko Euskalgintza taldekoek aurrerapausoa dela ohartarazi dute.

Astearteko bileran, IKA euskaltegiko Sagrario Aleman, EHEko Gorka Iriarte, Sortzen Ikasbatuaz-eko Garikoitz Torregrosa, AEK-ko Asier Biurrun, NIE Nafarroako Ikastolen Elkarteko Unai Arellano, Kontseiluko Maite Inda eta Administrazioan Euskaraz-eko Joseba Otano bildu ziren. "Ahotsik gabe oso ozen hitz egiten du hizkuntza paisaiak", adierazi du Indak. "Hizkuntza paisaiak igortzen dituen mezuak subliminalak dira, baina hizkuntza jarreretan eragin izugarria dute".

Errealitate horretaz jabetuta, Iruñeko Udalean hizkuntza paisaia aldatzeko proposamena aurkeztu zuten. Gainera, hori gauzatzeko tresna baliagarria da udal ordenantza. Oposizioko alderdi guztiek adostu zuten, duela zenbait hilabete, Iruñeko Udalak hizkuntza paisaian euskarari eta gaztelaniari trataera bera eman diezaien. Asier Biurrun AEK-ko kideak dioenez, aurrerapausoak txikia iduri lezakeen arren pixkanaka-pixkana joan behar da.

Dena den, Iruñeko Udalak ez dio Iruñeko Euskalgintza taldeari jaramonik egin garrantziaren arabera egin beharreko aldaketen inguruan. Izan ere, Indak azaldu duenez, Iruñe sarreran dauden seinaleak gaztelania hutsean daude idatzita, eta horiek aldatzea lehentasuna zen arren, oso zaila dela ohartarazi die Javier Lopez Iruñeko Udaleko Hiri Kontserbazioko zinegotziak. Dena den, kaleko hamalau plaka aldatuko dituztela jakinarazi diete.

Agindu hori betetzeko epea amaitzen hasia da. Izan ere, 14.000 euroko diru saila urte amaiera arte egongo da aktibatuta. Beraz, hilabete besterik ez da falta Iruñeko Udalak Iruñeko Euskalgintza taldearekin hartutako konpromisoa betetzeko. Epea bukatzen ari dela eta, kezkatuta dauden arren taldeko kideak ziur dira udalak emandako hitza beteko duela.

Izan ere, taldekideek argi dute euskara bertako hizkuntza dela, eta normalizazioan duen garrantzia dela-eta aldarrikatzen dute hizkuntza paisaia aldatzeko. Lan horretan, herritar anonimoen ekarpena ezinbestekoa izan da. Euskara gutxiesten den dozenaka kale seinaleren argazkiak igorri dituzte. Alde horretatik, hilabete hauetan guztietan egindako lana oso positiboa dela jakinarazi dute taldekideek.

Egia da hizkuntza paisaian euskararen aurkako erasoak anitz direla. Esaterako, Iruñeko Udalak dio plazen izenak ezin direla euskaraz eta gaztelaniaz jarri. Ondorioz, gaztelaniazko izena lehenesten dute. Dena den, oztopoak oztopo lanean jarraituko dute. Lehenik eta behin, Iruñeko Alde Zaharreko seinaleak aldatuko dituztelakoan daude. Horrek atzerritik datozenenei hiriaren errealitatea hobeto ezagutzen lagunduko diela uste dute.

Laster, tabernetako menua euskaraz ere eskaini nahi dutenengana jotzen saiatuko dira. Iruñeko Euskalgintzak ilusioa eta desioa badu, eta hori da euren helburuak lortzeko duten arma eta baliabiderik garrantzitsuena, egoera hobetzeko nahia.

EHE Euskal Herrian Euskaraz taldeko kide Itziar Claverrek eta Haizea Ramirez de Aldak itxialdia egin zuten asteburuan, ezabaketa kanpainan parte hartzeagatik ezarritako zigorra betetzeko. Epaiak 6.000 euroko isuna eta bi eguneko lokalizazio etengabea ...

Arkitekturarekin lotutako webguneak.

• www.coavn.org. Euskal Herriko Arkitekto Elkargo Ofizialaren webgunea da. Besteak beste, aurtengo sariketaren inguruko informazioa dago eskuragarri.

• www.coavna.com. Nafarroako Arkitektoen Kolegioko webgunea da, herrialdeko informazioa dago, batez ere.

Aniztunak. Hala definitu ditu Maier Velez EHAEO Euskal Herriko Arkitektoen Elkargo Ofizialeko kideak 2013ko sariketan parte hartu duten arkitektura lanak. Guztiak Iruñeko Baluarte jauregiko Harresiaren Aretoan daude ikusgai, Gure arkitektura izenburupean. Orotara, 206 lan aurkeztu dituzte sariketaren 11. ediziora. Manuel Paja Fano elkargoko dekanoaren arabera, "lan horiek agerian uzten dute jakinduria eta eguneroko lan ona, ez bakarrik norberaren trebezia erakusteko obretan, baizik eta baita eraikuntza enkargu txikietan, birgaikuntza zainduetan, hirietako esku hartzeetan eta kultur argitalpenetan ere". Izan ere, beste behin arkitektoen zeregina aldarrikatzeko balio izan du sariketak.

Velezek argi dio ez dagoela euskal arkitektoak bereizten dituen estilo konkreturik. Berretsi du ez dagoela korronte zehatzik. Gainera, ohartarazi du arkitektura ez dela etxe berriak diseinatzera soilik mugatzen. Horren adierazle da 2013ko sariketara aurkeztutako lanen artean sariren bat jaso duten lanak biltzen dituen katalogoa. Orotara, hamar sail prestatu dituzte, tartean, bizitoki eraikuntza, hornidura eraikuntza, zaharberritze proiektuak... Badira saritu gabe gelditu diren hainbat sail, lurraren antolaketari eta eraikuntza industrialei dagokienak.

Saritutako lanen bat nabarmentzea zaila egiten zaio Velezi; dioenez, "denek dute berezitasunen bat". Baina ziurrenik berezienak erakusketaren azken txokoan daudenak dira. Diseinuaren sailean aurkeztutako bi lan daude. Alde batetik, Vaillo+Irigaray Architects taldeak Alvarno arropa diseinatzailearekin gauzatutako proiektuko hainbat adibide daude. Madrid Fashion Week moda desfilean aurkeztu zituzten euren proposamenak. Arkitekturako ezagutzak moda diseinuko oinarriekin uztartuta, kortse bereziak ekoiztu dituzte. Velezek argi utzi du arkitektura bestelako diziplinekin lan egiten ohitua dagoela, eta proiektu hori adibide gisara jarri du.

Proiektu horrez gain, txoko berezia dauka erakusketan kortseen sail berean aurkeztutako Dvelas proiektuak. "Arkitekturaren barnean elementuak berrerabiltzen direla frogatzen da proiektu honetan", azaldu du Velezek. Izan ere, Enrique Kahle diseinatzailea belaontzietako haize oihalei beste erabilera bat bilatzen saiatu da, baita topatu ere. Etxerako hainbat altzari diseinatu ditu, tartean, terrazan etzanda egoteko aproposak diren etzaulkiak, pufak eta arropa zintzilikatzeko esekitokia. "Ziurrenik erakusketaren zati hau da bereziena", adierazi du Velezek.

Kasu horretan bezala, saritutako beste hainbat proiektu Nafarroakoak dira. Gainera, ziurrenik Berriozarko Urtxintxa haur eskola izango da proiekturik koloretsuena, zeinak hornidura eraikuntzen saria irabazi duen. Javier Larra, Iñigo Begiristain eta Iñaki Bergera arkitektoen lana da. Eraikinaren kanpoaldea hamaika kolorez osatutako xaflez egina dago. Horregatik, eraikinaren ondotik igarotzen direnen arreta erakartzen du eraikinak. Gainera, halako eraikinak diseinatzerakoan haurren eta irakasleen beharrizanak oso kontuan hartzen direla jakinarazi du Velezek.

Ibilbidea hirian barna

Hala ere, badira sarritan oharkabean pasatzen diren hainbat lan. Sarritan, arkitektoek eta proiektuen arduradunek diseinatutako azpiegiturek ingurunearekin bat egitea nahi izaten dute. Hori gertatzen da, esaterako, Labriteko harresiekin. Zaharberritu zirenean, Labriteko aldaparen alde banatan gelditzen diren aldeak pasarela batez batu zituzten. Hain justu, Carlos Pereda, Oscar Perez eta Ignacio Oliteren proiektu horrek irabazi du hirigintza eta diseinuaren saria EHAEOren sariketan. Velezek argi dio harresien inguruan dagoen ibilibideari "jarraibidea" ematea lortu dutela.

Bi urteren buruan egingo dute EHAOEko sariketen hamabigarren edizioa, arkitektura eta harekin lotutako gainontzeko diziplinetan Euskal Herrian egin dena ezagutarazteko.

Euskal Herriko Arkitektoen Elkargo Ofizialak bi urtean behin antolatu ohi du sariketa, eta 11. edizioa izan da gaurkoa. Euskal Herriko herrialde guztietako 206 lan aurkeztu dituzte sariketako hamar sailetara.

Krisi ekonomikoak eta batez ere eraikuntzaren sektorean izan den jaitsierak zuzenean eragin du arkitektoen lan kopuruan. Mariano Gonzalo Arkitektoen Sindikatuko presidenteak ohartarazi duenez, 2007tik %82 murriztu da arkitektoen lana. Sindikatuak egin...