Esako urtegiko eskuin hegala berriz ere mugitzen ari dela jakinarazi zuen joan den astean CHE Ebroko Ur Konfederazioak ohar baten bitartez. Azaldu du azkenaldiko eurite eta elurteengatik izan dela lur mugimendu hori. Gainera, aitortu du hegal horretan "betidanik" izan direla lur mugimenduak eta proiektua onartu zutenerako hori gerta zitekeela bazekitela. Astean bi zentimetro mugitzen da. Batez beste, urtean bi metro higatuko da eremu hori adituen arabera.

Esako urtegiaren inguruan bizi direnen bizitza arriskuan jartzen delakoan, handitzeko lanak bertan behera uzteko eskatu du Esa + Ez herri plataformako kide Iker Aramendiak. Iritzi berekoak dira Rio Aragon Artiedako (Aragoi, Espainia) elkartekoak ere. "Esa handitzeko lanak faraonikoak dira, eta diru xahuketa izugarria", aditzera eman du Aramendiak. Hain zuzen ere, Ebroko Ur Konfederazioak onartu duenez, gutxienez 10 milioi euro baliatuko ditu eskuineko hegala egonkortzeko lanetan.

Konfederazioak "lur mugimenduen" berri joan den astean eman zuen arren, Nafarroako Gobernuak informazio hori abendurako bazuela jakinarazi du Aramendiak. "Abenduan jaso genuen konfederazioaren jakinarazpena, eta ordutik jarraipen mekanismoak martxan daude". Haserre dago gobernuak auzi horretan duen jarrerarekin. "Gobernura joz gero, beti diote hori ez dela beren auzia, Espainiako Gobernuarena baizik", adierazi du. Esako urtegiko presa Nafarroako lurretan dagoela eta arazo klaseren bat izanez gero lehenengo kaltetuak inguruko herrietako biztanleak izango liratekeela ohartarazi du, Zangozakoak eta Esakoak, besteak beste.

Ebroko Ur Konfederazioak dioenaren arabera, eskuineko hegaleko lur mugimendua "motela" da. Baina lehenengo kalteak eragin ditu Esako Lasaitasuna eta Esako Begiratokia urbanizazioan. Denera, ehun etxebizitza inguru daude. Gehienak bigarren etxe gisa erabiltzen diren arren, bederatzi lagunek beste toki batera joan behar izan dute bizitzera. Gutxienez, hamar hilabetez ezin izango dira itzuli.

Aramendiak iragarpen ezkorra egin du: oso zaila izango da pertsona horiek etxera itzuli ahal izatea. "Hamar hilabete dio administrazioak, baina ziur gaude arraildurak gero eta handiagoak izango direla eta horrek bizilagunen itzulera zailduko duela".

Handitze lanekin bueltaka

Ebroko Ur Konfederazioak berak onartu du eskuin hegala ez dela egonkorra. 2001ean hasi ziren urtegia handitzeko lanak. Jaume Matas orduko Ingurumen ministroak jarri zuen lehenengo harria. Hegalen ezegonkortasuna "aurreikusi" arren, ez dute asmatu proiektuaren aurrekontuak zehazten. Hasiera batean, Espainiako Gobernuak iritzi zion Esa handitzeko 77 milioi euro nahikoa izango zirela. Baina, proiektu bera behin baino gehiagotan berregin behar izan dutenez, aurrekontuaren zenbatekoa ere aldatu behar izan dute. Hala, egitasmoaren bigarren zuzenketan aurrekontua 113 milioi eurokoa zen; hirugarren zuzenketan, berriz, 242 milioi eurokoa. Orain, berriz, zenbatekoa handitu egin dute, besteak beste, lur mugimenduengatik. 2013ko Espainiako Aurrekontu Orokorretan jasotzen denez, Esa handitzeko lanetarako 376,8 milioi euro erabiliko dituzte.

Baina Esako luiziak ez dira gauza berria. Izan ere, 1930eko hamarkadan —1936an hasi ziren eraikitzen— gertatu ziren lehen luizi eta arazo geologikoak. Adibidez, ezkerreko hegalean 2003an arraildurak agertu ziren. 2006ko uztailean, hegal horretan bertan, 3,5 milioi metro kubo lur irristatu ziren, azpiegitura eraikitzean sortutako hondakinak bertan pilatu ostean.

Eskuin hegalaren kasua ere antzekoa da. Lur irristaketak izan ziren 1930ean, 1960an eta 1964an, urtegia bete zutenean. 2004an, urtegia handitzeko lanetan ari zirela, 1930ean eta 1964an izandako lur mugimenduak aktibatu ziren. Horren eraginez, ur filtrazio handiak izan ziren, nahiz eta 2007 arte Ebroko Ur Konfederazioak ez zituen onartu.

Gertatuak gertatuta, urtegia handitzeko lanak bertan behera uzteko nahikoa arrazoi badagoela irizten dio Aramendiak, batez ere herritarren segurtasuna kolokan dagoelako. Hala, bihar, 13:00etan, protesta keinu bat egingo dute: Zangozako udaletxeko plazan elkarretaratzea egingo dute eta Esako lanak eten ditzatela eskatuko dute bertan.

2001ean Esako urtegia handitzeko lehen harria paratu zenetik, aurrekontuan aldaketa asko izan dira. Hasierako aurrekontua 77 milioi eurokoa zen. Luizi eta ezustekoen eraginez, egun 376,8 milioi eurokoa da.

Hutsik dago Esako Lasaitasuna urbanizazioa astelehenaz geroztik. Urte osoan bertan bizi diren bederatzi lagunek etxea utzi behar izan dute; ondoan duten Esako urtegiko eskuin hegala, eta mugitzen ari deenz, luiziren bat eragin dezake. Ez dute batere lasaitasunik izan egunotan, eta "ezusteko handia" hartu dute.

Nafarroako Gobernuak eta Ebroko Ur Konfederazioak diote euriteen ondorioz mugimenduak izan direla, eta dagoeneko eskuineko hegala egonkortzeko lanak hasi dituzte. Baina Lasaitasunako bizilagun Cristina Igoak ez du uste euriteak arrazoi bakarra izan direnik. "Eremua ez da egonkorra. Alde batetik, urtegiko eskuin hegala mugitzen delako eta, bestalde, Pirinioetako autobia egin zutenetik pitzadurak agertu direlako etxeetan". Egunkarien bidez jakin zuen berria. "Iruñean nengoen, eta ez nuen inolako abisurik jaso; nik deitu behar izan nuen zer gertatzen zen jakiteko", azaldu du. Astelehena bitarte izan du denbora etxetik ezinbesteko gauzak ateratzeko. Gurasoek etxea dute urbanizazio berean, eta Esako Udalak herriko beste etxe batera lekualdatu ditu. Haiekin biziko da denbora batez beste etxe bat eman artean.

Ehun etxe inguru daude Lasaitasuna eta Esako Begiratokia urbanizazioetan. Gehienak bigarren etxebizitzak dira: "Seguruenik, denbora batez etxerik gabe geldituko dira", azaldu du Roberto Martinez Esako alkateak. Inoiz ez dutela horrelako egoerarik pasatu azaldu du Martinezek, eta oso kezkatuta daudela jakinarazi du. "Azkenaldian euri asko egin du inguruan, eta horrek eragin zuzena izan du", aditzera eman du. Ez du ukatu, hala ere, urtegiko lanek eta autobideak eragina izan dutela.

Maria Angeles Ruizek lehenbailehen itzuli nahi du etxera. "Ez dakit zenbat denbora egonen garen etxetik kanpo; batzuek lau hilabete esaten dute, beste batzuek, urtebete; batek daki. Baina noiz itzuliko naizen ez jakiteak kezkatzen nau gehien". Ruizek ez du ezustekorik hartu. "Argi zegoen egoerak txarrera eginen zuela", aitortu du.

Astelehenean bilera izan zuten urbanizazioetako bizilagunek Raimundo La Fuente Ebroko Ur Konfederazioko zuzendari teknikoarekin eta Patxi Fernandez Nafarroako Gobernuko Barne ordezkariarekin. Bai Ruizek baita Igoak ere alboratu egin dituzte Nafarroako Gobernuak eta Ebroko Ur Konfederazioak eman dituzten arrazoiak. "Ez zuten askorik esan, eta euriteengatik gertatu dela argudiatu zuten; kalte-ordainak ez zituzten aipatu ere egin", azaldu du Igoak. Haserre dago, informazio gutxi duelako eta ez dakielako zer gertatuko den.

Orain Guardia Zibilak "zaintzen" ditu bi urbanizazioak, eta bizilagunak baino ezin dira sartu. "Segurtasuna jarri behar izan dugu lapurretak ez izateko", azaldu du alkateak. Pasa den ostiralean, Nafarroako Gobernuarekin bildu zen, eta bi urbanizazioak husteko "gomendioa" eman zioten. "Neurri prebentiboa izan da, baina pertsonen segurtasunak du lehentasuna".

Azken urteetan zundaketak eta leherketak bizi izan dituzte Esan. Bai urtegian, bai eta Pirinioetako autobia egitean ere. Tunelak egiteko leherketak egin zituzten mendian, eta, ondorioz, pitzadurak agertu dira urbanizazioetako hainbat etxetan. "Urtegia handitzeko lanek zerikusia izan dute pitzaduretan, baina ez dute onartzen", esan du Igoak. Oraingoz, lasaitasuna ez da itzuliko herrira. Lurrak behera egiteko arriskua dago. 2006an gertatu zen bezala.

Uxue Barkos Geroa Baiko diputatuak Xavier de Pedro Ebroko Ur Konfederazioko presidenteak Esako urtegiko eskuin hegaleko mugimenduen berri eman dezala eskatu du. Barkosen irudiko, ezinbestekoa da Ebroko Ur Konfederazioak azaltzea "lur irristaketa zein ...

Ikusmen urritasunarekin zerikusia duten gaiak lantzen dituzten webguneak.

• www.once.es. ONCEren webgune nagusia da.

• www.cineaccesible.com.Zinema Guztiontzat egitasmoren ataria. Bertan, datozen asteetan zein film eskainiko dituzten ikus daiteke, besteak beste.

Ikusten ez dena ez dago sinesterik. Hori dio esaera zaharrak. Baina, zenbaitek, halabeharrez ikusten ez denean ere sinetsi behar izaten dute. Hori da ikusmen urritasuna dutenen errealitatea. Begiak ez diren bestelako elementuak baliatzen dituzte kalera irten eta errepidea gurutzatzeko, lan egiteko edota antzerkira joateko. Hamaika oztoporekin egiten dute topo egunero-egunero. Hain justu, 75 urte bete ditu ONCE Espainiako Itsuen Erakundeak ikusmen urritasuna dutenei erremintak eta prestakuntza ematen. Nafarroan 790 afiliatu inguru dituzte; batzuek zerbait ikusten dute; beste batzuek, ezer ez.

Iruñeko Aralar kalean du egoitza nagusia ONCEk Nafarroan. Une oro jendea sartu eta irten dabil. Batzuk ordenagailuak nola erabili irakasteko eskoletara, beste batzuk psikologora, bada liburutegira doanik ere. Puri Ortiz da ONCEko Nafarroako ordezkaritzako buruetako bat. Jaiotzez da itsua, eta horrek bere alde onak eta txarrak dituela azaldu du. Lau solairu dituen eraikinean ondo baino hobeto moldatzen da makila eta txakur gidaririk gabe. Duela bi hilabete inguru egin zuen txakur gidaria izateko eskaera.

Itsuen egoera azken urteetan "nabarmen" hobetu dela dio. Hala ere, ohartarazi du ONCE ez dela krisiaren eraginetatik kanpo gelditu den erakundea. "Guk ere gure murrizketak egin behar izan ditugu", dio. Eskaintzen dituzten zerbitzuak ez gutxitzen saiatu direla onartu du.

ONCEren diru iturririk garrantzitsuenek jokoan dute oinarria. Ezagunak dira egunero-egunero kaleko etxoletan saldutako kupoiak. Ortizek jakinarazi du azkenaldian gero eta produktu gehiago saltzen saiatzen direla, negozioa "dibertsifikatzeko" beharra dagoelako. Denera, Nafarroan 186 saltzaile daude, eta 28 bulegoetako langileak dira.

Bulegoetan lanean aritzen denetako bat da Lina Apastegi. Ordenagailu gelako arduraduna da. Pazientzia handiko emakumea da, muturreko egoeraren batean egoten diren lagunekin egin behar izaten duelako lan. Nolanahi ere, ordenagailuek eta bestelako teknologiek itsuen eta ikusmen arazo larriak dituztenen bizitza errazten lagundu duela dio. "Hona etortzen denak ezintasunari aurre egin behar izaten dio, eta hori zaila da".

Argitu duenez, ikusmen urritasun guztiak ez dira berdinak. Batzuek erabat galdua dute, baina beste batzuek zulotxo txiki batetik ikusiko balute bezala ikusten dute. Bada, itzalak antzemateko gaitasuna duenik ere. Hala, ordenagailuak beharren arabera moldatzen ditu Apastegik. "Aintzat hartzen ditut erabiltzaile bakoitzak dituen beharrak. Hala, batzuei kontrastea kendu eta zuri-beltzean jartzen diet; bada irudien tamaina lupa baten bitartez handituta moldatzen denik ere".

Arrakasta handia duen beste leku bat liburutegia da. Era guztietako liburuak dituzte bertan, asko braille metodoan idatzitakoak. Hala ere, azken urteetan gero eta arrakasta handiagoa dute audio liburuek. Ortizek azaldu duenez, bera unibertsitateko ikaslea zenetik izugarri aldatu da audio liburuak entzuteko modua. "Orain guztiz digitalizatuta daude, eta era sinbolikoan azpimarratzeko aukera ematen dute, baita atalak hautatzekoa ere".

Itziar Gorostidi ONCEk Iruñeko ordezkaritzan duen liburutegiko arduraduna da. Antzematen da liburuak maite dituela, ikusmen urritasuna dutenen haurrentzako liburuak batez ere. Azken urteetan erakundeak alor horretan lan handia egin duela iruditzen zaio. "Inoiz ezer ikusi ez duen haur bati oso zaila da esplikatzea txalupa bat edo zuhaitz bat zer den", ohartarazi du. Hala, oinarrizko objektu horiek irudikatu ahal izateko, liburu sorta zabala dute, baita euskaraz ere. Testua idatzita eta braillen dago, eta erliebeak baliatzen dituzte haurrak belaontzi bat identifikatu ahal izateko. "Liburu hauek zoragarriak dira, eskoletan haur guztiek atsegin dituzte", dio Gorostidik.

Hala ere, Ortizek ohartarazi du itsuen sozializazioaren esparruan lan asko dagoela egiteke oraindik ere: "Krisi ekonomikoa dela eta, egoera denentzat dago gaizki, eta ikusmen urritasun larriak dituztenentzat, are okerrago. Alor hori gehiago landu beharko genukeela iruditzen zait".

Zinema Guztiontzat deituriko egitasmoaren bitartez, ostegunero-ostegunero itsuentzat eta gorrentzat egokitutako filmak eskaintzen dituzte Iruñeko Karlos III.a etorbide Side zineman, Navarra de cine enpresaren eskutik. Duela hamar urte, Iruñeko Zinema Jaialdiko kideek itsu zein gorrentzako film egokituak eskaintzea erabaki zuten. Dimas Lasterra Navarra de cine enpresako arduradunak dioenez, hasieran Powerpoint batekin egiten zituzten egokitzapenak. Orain, berriz, sistema propioa asmatu dute, baita patentatu ere. "Itsuei entzungailuak paratzen dizkiegu, hala filmean deskribatzen ez diren gauzak nolakoak diren azaltzeko; gorrek, berriz, azpidatziak izaten dituzte", dio Lasterrak. Gainera, ohiko zinemetan dauden filmak eskaintzen dituzte egokituta. Esaterako, ostegunean, Django Unchained eskaini zuten. Lasterrak nabarmendu duenez, itsuak edo gorrak diren lagunez gain, inolako mugarik ez duten pertsonak ere joan daitezke zinemara. "Itsua den norbait bere senideekin batera etor daiteke Zinema Guztiontzat emanaldietara", jakinarazi du Lasterrak.

Joan den larunbatean, Lizarrako Asuncion Fernandezek ia 250.000 euro banatu zituen Lizarran. Izan ere, berak saldutako 47.683 zenbakia zuten txartelak saritu zituzten zozketan. Fernandezek hilabete gutxi daramatza saltzaile gisa; azaroan hasi zen. Den...

Urte luzez Iruñeko Iturrama institutuko irakasle izan da Xabier Duran (Iruñea, 1961). Gaixotasun baten eraginez itsutu zen, bat-batean. Lasai hitz egiten du lehen zenaz eta orain denaz. Zeharo aldatu zaio bizitza. Berriz bizitzen ikasi behar izan duela onartu du. "Itsutu nintzenean ez nintzen ezer egiteko gai; autonomoa izatea eguneroko erronka da orain niretzat". 2005ean tumore bat atzeman zioten hipofisian. Bi ebakuntza egin zizkioten. Lehena ondo atera zen. Baina tumorea ezin izan zioten erabat kendu. Ondorioz, 2007ko uztailean bigarren ebakuntza egin zioten, eta ikusmena erabat galdu zuen. "Ez dakit zer gertatu zen, medikuak ez zidan oso argi azaldu". Hasiera oso gogorra izan zela aitortu du. "Erabat itsutu nintzela jakin nuenean ez nuen oso-oso gaizki hartu. Familiak izugarri lagundu zidan". Poliki-poliki suspertzen hasi zen. Udazkenerako ONCEko kide egitea erabaki zuen.

Itsutu ostean, ezin izan zuen irakasle lanbidearekin jarraitu. Erretiroa hartuta dago. "Lekuz kanpo gelditu nintzen. Berriro hasi beharra nuen bizitzen. ONCE oso ezaguna da, eta medikuak ere esan zidan hemen lagunduko zidatela". Berarentzat aukera ona izan zela onartu du.

Dioenez, ebakuntzaren ostean bi aukera gelditu zitzaizkion: egoerari aurre egin edo ohean gelditu. Aitortu du ohean gelditzeko tentazioa izan zuela. "Ohean dena menperatzen nuen, ez nuen begirik ireki behar. Lokartuz gero amesteko aukera nuen". Egoeraz jabetu zenean, jarrera aldatzea erabaki zuen.

Poliki-poliki etxean mugitzen ikasi zuen, eta egun autonomoa da. Etxeko zeregin batzuetaz ere arduratzen da, sukaldeko zorua lanbasarekin garbitzeaz, esaterako. Oso ondo egiten duela dio irri egiten duen bitartean.

Baina etxeko gela batetik bestera joaten iaioa izan arren, kalean gauzak bestelakoak dira. Ikusten ez diren oztopoak izaten ditu itsuak. Nola jakin autobuseko zein geltokitan gelditu? Nola jakin zein kaletan dagoen gustuko taberna? Galdera horiei erantzuten ikasi behar izan du Duranek, makilaren bitartez.

Makila baliatzearekin batera, ONCEn lehenik braille metodoa ikasten hasi zen. Hasieran zaila egiten zitzaion, baina ikastea lortu zuen. Hala ere, motela dela dio: "Orrialde bat irakurtzeko ordu erdi behar izaten dut". Horregatik, metodoa ikasteari utzi dio.

Baina orain, bere irakurtzeko zaletasuna nola gogobete badu. Audio liburuak erabiltzen ditu. ONCEk liburutegi zabala du. "Liburuak entzuten hasi nintzen, eleberriak, ikasteko liburuak... Niretzat aurkikuntza polita eta erakargarria izan da".

Mekanografia ikasten ere aritu da. Ordenagailua menperatzea zen bere asmoa. Ikusten zuenean, lanerako tresna zen Duranentzat ordenagailua. Mekanografia ikasi du, baina ordenagailuarekin bakarrik hasi zenean "eromena" zela dio. Ikasturte honetan alboratu du ordenagailua erabiltzeko ikastaroa, apur bat "etsita". Baina datozen hilabeteetan berriz ere zeregin horri helduko diola esan du.

Bestalde, itsuak diren gizon-emakumeen kezkak azaleratzeko talde bat sortu zuten Duranek eta beste zenbait lagunek duela hainbat urte. Bidean izena du taldeak. Lagun talde bat ere badirela dio. "Asteartero biltzen gara, besteak beste, elkarri laguntzeko". Astearte honetan ere bildu dira. Dozena bat lagun, eta umorez aritu ziren taldeak bereizgarri duen abestia abesten. "Oso garrantzitsua da gure egoeran umorea izatea; gainera, barruan ditugun beldurrak eta beharrak ateratzeko erabiltzen dugu taldea".

Ia sei urteren ostean, Duran autonomoa da. Makilarekin ibiltzen ikasi zuen arren, orain Faida txakur gidariarekin joaten da toki guztietara. "Makila niretzat mugatua zen". 2008an, familiak txakur bat eskatzera animatu zuen. Berez, eskaria egin eta txakurra eman arte bost urte inguru pasatzen dira. Hala ere, 2011ko irailaren 26rako Faida etxean zuen. Hasiera gogorra izan zela onartu du. Orain, ordea, bikote ona osatzen dute.

Etorkizunari aurrez aurre begiratzen dio. Egun, esate baterako, UNEDen Historia ikasketak egiten ari da. Une gogorrak igaro dituen arren, ikasten jarraitzeko gogoz dagoela dio, edozein oztopori aurre egiteko prest.

Lau langile ari dira lanean Baztan, Urdazubi eta Zugarramurdiko oinarrizko gizarte zerbitzuetan. Harrera eta orientazio programa, gizarteratze programa, eta haur eta familientzako programak eskaintzen dituzte. Orain arte, etxez etxeko langile eta giza...