Elkarrizketa

“Erlijioa hor dago, baina maitasunen eta distantzien filma da”
2017-10-202024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak

“Erlijioa hor dago, baina maitasunen eta distantzien filma da”

Kattalin Barber

Ez ziren fededun. Baina, bat-batean, bi urteko epean, fede katolikoarekin sutsuki bat egin zuten David Arratibelen (Iruñea, 1973) bi arrebak eta amak. Emandako pausoak barruan eragin zion haserreak bultzatuta, eta haien prozesua ulertu nahian, Converso dokumentala egin du orain zinemagile iruindarrak. Esperientziak zauriak sendatzeko balio izan diola nabarmendu du Arratibelek. Iruñeko Ikuspuntu jaialdian aurkeztu eta gero, zinema aretoetara ailegatu da orain dokumentala.

Noiz erabaki zenuen zure familiari buruzko dokumentala egitea?

Nik grabatu dudana ez dut inoiz aldez aurretik erabaki, bidean sortuz joan da, egia esan. Nire koinatuak proposatu zidan elizetako organoen inguruan zerbait egitea. Interesgarria iruditu zitzaidan ideia, eta dokumentalaren hasieran, hain zuzen, organo bat ikusten da. XVIII. mendekoa da, eta Londrestik ekarri zuten. Organoez eta erlijioaz hasi zitzaidan hitz egiten koinatua; hori da abiapuntua, baina dokumentaleko elkarrizketan, berehala, mozketa bat dago, eta filmak beste bide bat hartzen du. Galdetu nion nola bilakatu zen fededun; jakin nahi nuen nola bat egin zuten nire familiako kideek fede katolikoarekin.

Eta familiak onartu zuen bere erlijio bizipenei buruzko dokumentala egitea proposatu zenionean?

Bai, baina itun bat egin behar izan genuen. Adostu genuen filma grabatzeko prozesuan ez zela talde teknikorik egonen, adibidez, intimitatea nahi genuelako. Adostu genuen, halaber, muntatze lana ez bazitzaien gustatzen pelikulak ez zuela aurrera eginen, ez zuela argia ikusiko. Erlijioa hor dagoen arren, finean, maitasunaren, gabezien, hutsen eta distantzien inguruko film bat da nik egin dudana.

Zuk ez zenuen batere begi onez ikusi amak eta bi arrebak katoliko bihurtzeko emandako pausoa. Haserreak bultzatuta egindako dokumentala da?

Erlijioa gai tabua zen etxean, eztabaida handiak genituen. Gainera, fundamentu handirik gabeko eztabaidak ziren. Nik ez nuen errespetatzen haiek bizitzen ari zirena. Ni ez naiz fededuna, baina ezta erlijioaren kontrakoa ere. Film honekin konturatu naiz, alde batetik, bizipen erlijiosoa dagoela, eta, bestetik, Eliza, erakundea. Filmaren hasieran nire jokabidea inkisidorea da. Fededun bihurtzeaz galdetzen diet, eta hasieran nire jarrera oso gogorra da. Baina prozesuan jabetzen naiz zenbat aurreiritzi dauden bestea ulertzean, bestearen erlijio bizipenean. Nor naiz ni horretan sartzeko? 2007. urtean gertatu zen nire arrebetako baten konbertsioa. Horren ondotik, ama eta arreba gazteena kristau bilakatu ziren. 2013an hasi nintzen ni grabatzen.

Momentu batean zure arrebak dio dagoeneko balio izan duela filmak, elkar ulertu duzuelako.

Bai, momentu hori oso garrantzitsua da niretzat. Momentu hori iritsi arte, ni film bat egiten ari nintzen nire arrebaren konbertsioaren inguruan, baina berak hori esan zidanean, orduan konturatu nintzen filma, benetan, elkarrizketa bat dela. Filmak ni interpelatzen nau. Galdera ez da bakarrik zer gertatu zaien haiei; galdera da, halaber, zer gertatu zaidan niri sei urtean nire arrebari ezer ez galdetzeko. Gainera, zinemagilearen anbizioarengatik hasi nintzen grabatzen, ez elkar ulertzeko asmoz. Nire helburua film bat egitea zen, ez nire familia ulertu ahal izatea.

Hala ere, buelta eman, eta familiako kideen arteko arazoa konpontzeko balio izan du azkenean, ezta?

Bai, eta oso polita izan da prozesu hori guztia. Niretzat filma terapeutikoa izan da, eta nire mina sendatzeko balio izan du. Nik ez nuen uste bide hori hartuko zuenik, baina hala izan da. Azken finean, hitz egin gabeko elkarrizketak dira ardatz egin dudan lanean.

Izenburuak bi adiera ditu: elkarrizketa, batetik, eta kristautasuna, bertzetik. Zerk du garrantzi handiagoa zuretzat?

Hirugarren adiera ere baduela esanen nuke: bestearen konpainiarekin bizitzea esan nahi du. Hiru adierak garrantzitsuak dira filmean, baina uste dut elkarrekin ongi bizitzeko hitz egin behar dela. Beharrezkoa dela hitz egitea. Eta hori da guri falta zitzaiguna. Filmak interes handia sortu du, eta nik ez nuen halakorik espero. Fededunentzat fede lekukotza bat da, eta fededun ez direnentzat, berriz, familiako kideen arteko gatazka da oinarria. Egia esan, inoiz ez dakizu nola hartuko duten ikusleek zuk proposatzen duzuna.

Bidea egin du filmak. Hainbat jaialditan egon da jada, eta kritika onak jaso ditu. Espero zenuen?

Arrakasta handia izan du dokumentalak. Aurrekoan, Kordobako elizbarrutiak eskerrak eman zizkidan. Egia esan, hedabide katoliko asko nirekin jarri dira harremanetan filma egin eta gero. Eta gainerako hedabideek ere interes handia agertu dute lanarekin. Egia esan, formari dagokionez, film zaila dela esanen nuke, oso lan pertsonala delako, azken finean. Baina badu osagai morboso bat ere, eta testigantzek ere interesa badute. Niretzat, ekaitz perfektua izan da lan hau. Nire arrebak esaten du espiritu santuaren lana izan dela, eta nik esaten dut, berriz, zinemaren magia dela.

Zure familiari gertatu zaiona kasu bitxia da. Nola ikusten duzu zuk?

Orain kasu gehiago ezagutzen ditut, baina filma egiteagatik izan da. Askotan esan didate oso arraroa dela nire familiako kideek izan duten fede aldaketa. Baina nik ez dut hain arraro ikusten. Alderantziz, gehiago harritzen nau horrelako zerbait denei ez gertatzeak. Azken finean, gaur egun erreferente sozial eta politiko guztiek huts egin dute, eta desengainua nonahi dago. Hortaz, gizarteak helduleku berriak behar ditu, eta ez ninduke batere harrituko behar dituen erreferente horiek fede katolikoan bilatzeak. Egia da ni ez naizela batere espirituala, baina ulertzen dut jendeak, existentziari zentzu bat bilatu nahian, bizipen horiek izatea. Ez nau harritzen.

Hori izan da arrazoia zure familiaren kasuan?

Ezinen nuke erantzun. Ez dakit. Filmarekin hori azaltzen saiatu naiz, baina ez dut lortu. Bereziki nire arreba eta koinatuaren kasua oso konbertsio intelektuala izan zen. Haien prozesuan hausnarketa handia egon zen, bai politikoki, psikologikoki, sozialki... Zaila da. Nire arreba ere saiatzen da azaltzen, baina ez ditu hitzak aurkitzen. "Guri gertatzen zaiguna ezin da hitzekin azaldu", esaten du, une batean. Bizipen oso sakona da, eta nork bere modura bizi du, azken finean.

“Asironek, alkate gisa, badu auzian ardura sozial eta politikoa”
2017-10-062024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak

“Asironek, alkate gisa, badu auzian ardura sozial eta politikoa”

Edurne Elizondo

Azarotik ari dira Iruñeko Erruki Etxeko langileak hitzarmena negoziatzen. Joseba Asironengana jo dute, bitartekaritza lana egin dezan, hura baita, Iruñeko alkate gisa, zahar etxea zuzentzen duen batzordeko presidente. Irabazi asmorik gabeko fundazioa da Erruki Etxea. Horrek gatazka "baldintzatzen" duela azaldu du Susana Laia langile batzordeko buruak (Iruñea, 1970).

Zein da lan gatazkaren jatorria?

Aspaldikoa da, egia erran. Duela lau urte sinatu genuen azken lan hitzarmena. Lehen, jaiegunetan txandaka lan egiten genuen; batean bai, bertzean ez. Denera, zazpi jaiegunetan aritzen ginen lanean. Aparteko orduak ziren, berez, ez zeuden egutegiaren barruan, eta, ondorioz, bazen jaiegunetan lan egiten ez zuen jendea. Ezin gintuzten behartu. Lan egiten zuenak, berriz, aukera zuen ordaina dirutan jasotzeko, edo besta egun bat hartzeko. Duela lau urte hitzarmena negoziatzen ari ginenean, besta egun horiek lan jardunaldian sartzea proposatu zigun zuzendaritzak; hori eginez gero, lanaldia murrizteko aukera onartuko zutela. Sinatzea erabaki genuen, azkenean. Ezustekoa hitzarmen berria negoziatzen hasi ginenean hartu genuen.

Zeintzuk dira ezin onar ditzakezuen baldintzak?

Soldatak ez dituzte igo nahi, ezta KPIa ere! Erruki Etxea hagitz etxe sendoa da Iruñean. Eta KPIa ez bermatzea ere! Guk KPIa eskatzen dugu. Orain arte, krisi garaian ere, KPIa igo badigute, orain zergatik ez? Ezin dugu onartu. Egia da irabazi asmorik gabeko fundazioa dela, baina irabaziak baditu. Bertze ezustekoa lanaldia murrizteko aukerarekin hartu dugu.

Ez dute onartu, azkenean?

Lanaldia murrizteko aukera izanen genuela uste genuen, baina ez da erabat gauzatu guk espero genuena: bi lanaldi murrizteko aukera izanen dugu, baina ez denok, bakarrik 1.699 orduko lanaldia dugunok. Lanaldi partziala dutenek ez dute aukera hori izanen. Zuzendaritzaren logika da, berez gutxiago lan egiten dutenez, ez dutela are gutxiago lan egiteko aukera izan behar. Behin betiko lanpostuen kontua ere hagitz garrantzitsua da guretzat, eta ez dugu kopuruak behera egitea nahi.

Arrisku hori bada?

Duela lau urte, 30 langileren erretiroa aurreratzea sinatu genuen; uste dugu norbaitek erretiroa hartzen duenean lanpostu hori betetzen duenak behin betiko kontratua lortu beharko lukeela. Ez dute hori eskaintzen. 50 lanpostu finko eskaintzen dizkigute, baina proposamen nahasgarria da. Lantaldean, udako egoera bazter utzita, 270 langile gara. Horietatik ehun behin-behineko langileak dira. Hori nabarmentzekoa da, eta, are gehiago, ehun horietatik berrogeik zortzi urte baino gehiago egin dituztela, jada, behin-behineko egoeran. Beraz, 50 kontratu finko horiek aspaldi eginak behar zituen enpresak. Erran behar da, gainera, behin-behineko langileek ez dituztela lan baldintza berdinak.

Mobilizazioak hasi dituzue. Enpresak egin du urratsik geroztik?

Irailaren 17an, manifestazioa egin genuen, eta egun horretan egin genuen azken bilera etxeko arduradunekin. Manifestazioa hasi baino bi ordu lehenago egon ginen. Bilera motza izan zen, ez zigulako deus eskaini.

Iruñeko alkate Joseba Asironekin ere egin duzue bilerarik?

Bai, irailaren 21ean egon ginen Asironekin. Bitartekari lana egin dezala eskatu diogu, hura baita fundazioko zuzendaritza batzordeko buru. Alkateak betetzen ohi du kargu hori. Guk argi dugu Asironek, alkate gisa, baduela auzi honetan ardura sozial eta politikoa. Auzia aztertuko zuela erran zigun. Nik espero dut Asironek bere gain hartuko duela bitartekaritza egiteko ardura.

Irabazi asmorik gabeko fundazioa da Erruki Etxea. Horrek baldintzatzen du, nolabait, lan gatazka?

Bai, baldintzatzen du. Irabazi asmorik gabekoa izanda, ulertzen dut irabazitakoa berriz inbertitu egin behar duela. Eta horren barruan gaude langileok. Zerbitzu hobea eskainiko du langileen lan baldintzak egokiak badira. Ezin dugu ahaztu Erruki Etxea dela Espainiako zaharrentzako egoitzarik handiena; 600 erabiltzaile ditugu. Bertzeentzat ispilu izan behar duzu.

Greba egiteko aukera mahai gainean duzue?

Bai. Duela hamabost urte egin genuen, eta aukera hori mahai gainean dago orain ere. Udalak ez badu bitartekaritza lana egiteko ardura bere egiten, eta enpresak urratsik ez badu egiten, greba izan daiteke hurrengo urratsa.

Zer giro duzue langileen artean?

Sindikatu guztiak bat eginda gaude, eta horrek indarra ematen die langileei. Ez da egoera samurra inorentzat, baina indarra badute, argi dutelako eskaera bidezkoak ari garela egiten.

Eta erabiltzaileek zer jarrera dute?

Zer gertatzen ari den jakin nahi dute zenbaitek, eta galdetzen duenari azaltzen diogu. Baina pertsona zaharrak dira, eta ez ditugu gehiegi kezkatu nahi. Ez lukete gure kontuekin kezkatu behar. Galdetzen dutenen erantzuna izaten ohi da lan handia egiten dugula.

Merezi duen aitortza jasotzen du zahar etxeetan egiten duzuen lanak?

Ez, inondik inora. Lan gogorra da, gorputza eta burua nekatzen dituen horietakoa. Pertsonekin lan egiten dugu; pertsona zaharrekin. Beren bizitzaren azken txanpan diren pertsonekin. Horrek ere berezi bilakatzen du lana.

Emakumeek egindako lana da, batez ere. Horrek badu lotura aitortza falta horrekin?

Nik argi dut baietz. Bigarren mailakotzat jotzen dela egiten dugun lana, emakumeok egiten dugulako. Etxeko lanen gisakotzat hartzen dutelako, oraindik ere. Langileoi, halere, gero eta gauza gehiago eskatzen digute; titulu, ikastaro eta ezagutza gehiago. Baina ez diote gure lanari duen balioa ematen.

“Wifiaren eta gaixotasunen artean ez dago loturarik”
2017-09-222024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak

“Wifiaren eta gaixotasunen artean ez dago loturarik”

Kattalin Barber

Uhinez inguraturik bizi gara, eta haien beharra du egungo gizarte modernoak. Haatik, uhin elektromagnetikoak kaltegarriak izan daitezkeela eta, kezka badago. Bereziki, wifiaren inguruan sortu da ardura. Joaquin Sevilla (Valentzia, Herrialde Katalanak, 1963) fisikan doktorea eta NUPeko irakaslea da; uste ezkorrak ezabatu nahi ditu, eta, Javier Armentia Iruñeko Planetarioko koordinatzailearekin batera, hitzaldia emanen du hilaren 27an, Iruñeko Ingurumen Heziketarako Museoan.

Arriskutsuak dira komunikazio sistemen uhinak?

Wifiaren uhinak kaltegarriak direla esan zuten Ingurumen Heziketarako Museoan antolatutako hitzaldi batean, duela hilabete batzuk. Armentia eta biok ez gaude batere ados baieztapen horrekin, eta azalpenak eskatu genizkion Iruñeko Udalari. Hitzaldia ematea proposatu ziguten. Gizartean dauden uste ezkorrak ezabatu behar ditugu. Uhinak zer diren azaltzeko, ur putzu baten adibidea jarri ohi da: han harri bat botata uhinak sortzen diren moduan, gure ahotsa eta soinua ere uhinak dira. Uhin mekanikoak dira horiek. Eguzkia, berriz, uhin elektromagnetikoen iturri da. Uhin elektromagnetikoen alorrean, bi mota bereiz daitezke: ionizatzaileak eta ionizatzaileak ez direnak. Lehenak X izpiak edo gamma izpiak izan daitezke, eta materia ionizatzeko gaitasuna dute; horrenbestez, osasunarentzako kaltegarria izan daiteke horien aurrean denbora luzea ematea. Ionizatzaileak ez direnak komunikazio sistemetan erabiltzen direnak dira.

Beraz, uhin kaltegarriak eta erabilgarriak daude?

Nik ez nuke esanen X izpiak txarrak direnik. Kontua da albo-ondorioak dituztela, eta ongi erabili behar direla. Medikuntza asko aurreratu da X izpiei esker. Gizartearen arazoaren jatorria terminologia nahasi horretan sortzen da.

Gaur egun, uhin elektromagnetikoz inguraturik bizi gara.

Bai, baina ez bakarrik gaur egun. Betidanik bizi izan gara horrela. Argia uhina da, eta eguzkia, uhin elektromagnetikoen iturria. Komunikazio sistemetan ere uhin asko daude: irratiaren uhinak, sakelakoa, telebista, wifia... Azken horren inguruan polemika dago azkenaldian, baina esan beharra dago wifiaren seinalea irratiaren seinalearen ia parekoa dela. Irratiak ez du inolako kalterik sortu urte hauetan guztietan, ezta alarma sozialik ere.

Batzuek minbiziarekin, migrainekin eta beste gaixotasun batzuekin erlazionatzen dute wifia. Zer dakigu haren arrisku errealaren inguruan?

Ez dago inolako ebidentzia zientifikorik. Minbizia sortzeko uhinek indar oso handia izan behar dute. Ikusgarria den argiak, guk dakigula, ez du minbizirik sortzen; aitzitik, izpi ultramoreek bai, eta horregatik babesten gara. Uhin ultramoreek baino uhin luzera laburragoa dutenek indar handiagoa dute; beraz, molekulak aldarazi eta minbizia sor dezakete. Uhin luzera luzeagoa dutenek ez dute indar nahikorik. Horien artean daude irratia eta wifia, adibidez. Ikerketa epidemiologikoak egin dira, eta esan dezakegu ez dagoela inolako loturarik wifiaren eta gaixotasunen artean. Existitzen den ebidentzia zientifikoak dio ez duela inolako arazorik sortzen.

Orduan, zergatik iruditzen zaizu gizartearen zati batek uste duela arriskutsuak direla?

Ni fisikaria naiz, eta ez dakit behar bezala erantzuten. Nire iritzia eman dezaket, baina ez naiz aditua. Erantzuna jakitea gustatuko litzaidake, arazo honen gainean neurriak hartzeko. Hauxe da arazoa: gizarteak erabakiak hartzen ditu ezagutza zientifikoarekin bat etorri ez arren. Horregatik uste dut garrantzitsua dela dibulgazioa eta hitzaldiak ematea. Modu batean, Bigarren Mundu Gerraren ondoren, gizarteak konfiantza handia zuen garapenean. Adibidez, lehen zentral nuklearrak egin zirenean ia ez zen egon oposiziorik. Arazoak gero etorri ziren: ingurumena, kutsadura... Hortaz, orain kontrakoa gertatu da: teknologia berriek mesfidantza sortzen dute. Izan daiteke arrazoia.

Zer egin daiteke?

Pertsona batek erabaki dezake wifirik nahi ez izatea, eta oso ongi iruditzen zait. Hori uler dezaket, baina, erabakiak hartzen dituztenean, froga zientifikoak kontuan hartu behar dituzte, ez beldurrak. Zientifikoki oinarririk ez duten arrazoiak ematea uste dut ez dela bidea. Arazoa da hainbatek honi guztiari probetxua ateratzen diotela, eta etekina ateratzen dutela. Beldurra sustatzen dute. Zientziak eta pseudozientziak bereizi behar ditugu, bai eta tartean egon daitezkeen aukera politikoak ere. Norbaitek esan dezake: wifia ez da txarra, baina gizarte honetan ez dugu nahi. Hori zilegizko aukera bat da, baina ez, ordea, arrazoi faltsuak ematea.

Joan den urtetik NUPeko ezagutzaren zabalkundearen arduraduna zara. Zer lan egiten ari zarete zientzia gizartean zabaltzeko?

Orain dela urte asko egiten da lan hori Nafarroako Unibertsitate Publikoan. Ezinbestekoa da ezagutza zientifikoa zabaltzea. Bai zientzia orokorra, bai eta unibertsitateko laborategietan egunero egiten den zientzia ere. Gure egitekoa hori da. Jarduerak egiten ditugu zientzia ezagutzera emateko eta zabaltzeko. Zaharkitua dago zientzialari bakartiaren ideia: pentsatzen duena bakarrik laborategian egotea dela bere lana. Ez gara horrelakoak. Egia da batzuetan kosta egiten zaigula lengoaia egokia aurkitzea, baina saiatzen gara. Horixe baita gure lana,egiten duguna gizarteari ezagutaraztea.

“Arazoa da adierazpena eta komunikazioa nahastu direla”
2017-09-152024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak

“Arazoa da adierazpena eta komunikazioa nahastu direla”

Edurne Elizondo

Astean hirutan eginen ditu Kolore Heziketa Sortzailea egitasmoak bere tailerrak. Arno Sternek zehaztutako bidetik eginen du lan Iñaki Zalbak (Agoitz, 1983), haur eta helduekin. Harreman ereduak jorratzea da asmoa.

Zer da hezkuntza sortzailea?

Arno Sternek eman zion izen hori egiten zuen lanari; 1946. urtean zenbait umezurtzekin lan egitea egokitu zitzaion. Margotzen jarri zituen, baina berak ez zekien ezer horri buruz, ez zekien ezer pedagogiari buruz ere. Ondorioz, haien atzean jarri zen, haien beharrak asetzeko asmoz. Hor sortu zen egoteko modu berezi bat. Metodologia bat ezarri edo bide bat zehaztu beharrean, haurrak hasi ziren beren kabuz lanean, eta beren arau propioak ezartzen. Bide hori lantzen hasi zen Stern, eta bide horretatik sortu dira guk egun eskaintzen ditugun tailerrak.

Nola bat egin duzu zuk hezkuntza sortzailearekin?

Bilbon, Miguel Castro eta Vega Martin hasi ziren Arno Sternek hasitako bidetik margo tailerrak antolatzen. Gero, tailer horietan erabiltzen zituzten eta hezkuntza sortzailearen oinarri diren baldintzak eraman zituzten buztina eta mugimendua lantzeko tailerretara. Haien eskutik trebatu naiz ni.

Zeintzuk dira oinarri horiek?

Lau dira. Lehenengoa da kontuan hartzea denok ezberdinak garela eta nork bere ezaugarriak dituela; horrek esan nahi du baten eta bestearen garapena ezberdina izanen direla. Kontua da ez alderatzea, ez lehiatzea, eta, horretarako, gakoetako bat da askotariko taldeak sortzea. Hau ez da bakarrik haurrentz at; helduentzat ere badira gure tailerrak. Heldu bat 3 urteko haur batekin ari denean, hain zuzen, heldu horrek ez du bere burua umearekin alderatuko; gai izanen da nahi eta behar duena egiteko. Bigarren baldintza da taldeka lan egiten dugula; talde horretan nork bere espazioa du, halere, eta besteak ezin dira hor sartu; nork bere papera du, adibidez. Bestetik, badira taldearenak diren gauzak edo elementuak, partekatu behar direnak; taldeka aritzeak, halaber, harremanak sortzen ditu taldeko kideen artean. Orekari eustea da kontua, ongi egoteko. Hirugarren baldintza da inor ez epaitzea. Hemen egiten dugun lana, adibidez, ez da hemendik ateratzen, inork epai ez dezan. Hemen sortzen dugu zaindutako espazio bat, epairik gabekoa. Azken baldintza da kideen beharrak aseko dituen eta baldintzak betetzen direla ziurtatuko duen laguntzaile bat izatea. Ni naiz hemen pertsona hori. Nik eginen dut lan hori. Nik oinarriak betetzen direla bermatuko dut, eta kideen beharrei erantzunen diet, eroso egon daitezen, beren jokoa egiteko, margotzeko, edo buztina lantzeko.

Ohiko ereduetatik urrun da zuena; horrek erran nahi du badela bide berriak lantzeko beharra?

Nik uste dut arazoa izan dela adierazpena eta komunikazioa nahastu izan direla. Haur bat, adibidez, txikitatik hasten ahal da arkatz batekin marrazkiak egiten, baina inolako intentziorik gabe; plazera ematen dio, eta horregatik errepikatzen du, eta, modu horretan, jokoa sortzen du. Kontua da helduok pentsatu izan dugula hori dela artearen hastapena, eta sartu garela epaitzera, bidea zehaztera. Horrela egiten duguna da, finean, jokoa apurtu. Helduok, azkenean, ereduak finkatzen ditugu margolari ona nor den zehazteko. Artisten lanetan bada intentzio bat; hausnarketa egiten dute kontatu nahi duten horri buruz, eta hori kontatzeko modurik onena bilatzen dute. Baina dena dator burutik. Haurren kasuan ez. Ez dago hausnarketarik. Jokoa da. Eta hori da guk bultzatu nahi duguna, hain zuzen. Jokoa sortzeko baldintzak eman nahi dizkiegu haur eta helduei.

Joko hori sortzea zailagoa da helduengan?

Kontua da gehienok uste dugula ez dugula ongi margotzen, behin eta berriz esan digutelako zer dagoen ongi eta zer ez; zer egin eta zer ez. Haurrak ere irudimena galtzen ari ote diren beldur naiz; egungo sistemak ezartzen dituen muga horien ondorioz.

Hemen elkarrekin ariko dira. Helduentzat zailagoa izaten da umeekin aritzea, edo alderantziz?

Ez dut uste hor arazorik dagoenik. Baina uste dut helduok prozesuarekin bat egiteko erraztasun handiagoa dugula; hau da, behin lotura egin eta gero, erraz sartzen dira. Haurrentzat zailagoa da. Hemen egon eta gero eskolara itzultzen direlako hurrengo egunean, eta han, berriz ere, mugak ezartzen dizkiete. Esaten diete zer dagoen ongi eta zer ez. Atzera eta aurrera ari dira, beraz. Baina haien arteko harremanak erraz ezartzen dira, modu erabat naturalean.

Zaila da zuen lan egiteko modua hezkuntza sistemara eramatea?

Ez da erraza, ez. Ni Taupa Taupa izeneko eskola librean ari naiz. Laugarren urtea dut oraingoa; Bilbon bi urtez prestatu naiz heziketa sortzailearen esparruan oraingo lana egiteko, gainera. Heziketa sortzailearen gakoa, nire ustez, harremanak lantzeko modu bat da. Hori da garrantzitsuena. Eta hori ari gara lantzen Taupa Taupan ere. Hezkuntza sisteman harremanak lantzeko modua bestelakoa da; helduok dakigu zer den ona, eta guk zehazten ditugu bideak. Bada erresistentzia, oraindik ere, aldatzeko. Paradigma aldatu behar baita.

“Autobuseko erabiltzaileak uste du ez duela betebeharrik”
2017-09-012024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak

“Autobuseko erabiltzaileak uste du ez duela betebeharrik”

Joxerra Senar

Bakarrik eta babes gabe. Hala sentitzen dira billabesetako gidari asko. Aurten, bederatzi eraso fisiko jasan dituzte. Horrez gain, egunkarien lerroburuetara iristen ez badira ere, ohikoak dira tentsio uneak eta liskarrak. "Gaur zer gertatuko ote zait?". Maiz, pentsamendu horrekin hasten dute lanaldia. Maite Beorlegi (Iruñea, 1962)langileen batzordeko ELAko ordezkariak hamalau urte daramatza autobusa gidatzen. Gizartearen kontzientziazioa aldarrikatu du, eta inplikazio handiagoa eskatu die enpresari eta Iruñerriko Mankomunitateari.

Langileak nola zaudete?

Apur bat gure onetik aterata gaude. Gaueko zerbitzuan lan egiten dutenek aspaldi daramate horrela, eta lanera joate hutsak estresa eragiten die. Hala ere, gaur egun, denoi eragiten digu. Sanferminak hasi baino hamabost egun lehenago, adibidez, langile guztiak urduri gaude, ohikoa baino estres handiagoarekin. Gainera, azken erasoak goizez gertatu dira.

Zein izan da erasorik larriena?

Sanfermin hauetan, gidari bati erasoaren ondorioz puntuak eman behar izan zizkioten, eta abenduan Barañainen autobusa abian zegoela gidaria jo zuten. Hark ere puntuak behar izan zituen. Beste askotan, odolik ez da isuri, baina lankide ugarik gaixo agiria hartu behar izan dute luxazioak, gihar uzkurdurak, estresak eraginda.

Ekainean, ELAko Carlos Villain gidariari egin zioten eraso. Zer gertatu zen?

Igande arratsaldez, mozkor zegoen pertsona bat sartu zen. Semaforo batean geldirik zegoela, atea irekitzeko eskatu zion. Erantzun zion ezin zuela, arriskutsua zelako. Mozkor zegoela ikusirik, jaitsi eta etorbide bat gurutzatzen has zitekeen gainera. Hurrengo geltokian irtetean, garagardo lata bat jaurti zion burura, eta buru ondotik igaro zitzaion. Bultzaka hasi ziren, jendeari laguntzeko eskatu zion, baina inork ez zion lagundu.

Jendeak ezjakintasuna al du ordenantzei buruz?

Hori da oinarrizko arazoetako bat. Hiri garraioa zerbitzu publiko bat da, eta erabiltzaileak uste du ez duela inongo betebeharrik. Autobusetan kartel batzuk egon arren, inork ez die jaramonik egiten. Autobus batean izan beharreko jokabidea ez da ezagutzen. Eta arrandiaz jokatzen da gidariekin. Gu autobuseko autoritatea gara. Zerbait esaten badugu, bete egin behar da, baina erabiltzaileek modu txarrean erantzun ohi digute.

Jarrera orokorra da?

Bai. Zenbaitek ulertzen dute onerako esaten duzula, baina gehienek uste dute ozpinduta gaudela. Jendeak ez digu laguntzen. Zerbait gertatuz gero, inork ez du lekukotasuna eman nahi. Norbait biolento jartzen bada, mundu guztiak beste aldera begiratzen du.

Kontzientziazioa kanpaina beharrezko ikusten duzue?

Bai, herritarrak jakinaren gainean egon daitezen. Hasieran, kamerak jarri ziren. Batetik, kamerak atzera egitera eraman dezake erasotzailea, eta, kasua epaiketara joanez gero, froga bat ere baduzu. Sindikatu batzuk nabarmendu dute pantailak jarri behar direla. Ados gaude horrekin, baina uste dugu lehenago kontzientziazioa egin behar dela, eraginkorragoa delako.

Gidariak babesteko pantailak zalantzak eragin ditu. Zergatik?

Irteteko ate bakarra genuke, pantailarena, eta erasotzaileak irteera moztu dezake edo gainetik edozer gauza bota dezake. Klaustrofobia eragiten du, eta gidatzerakoan ere ez omen dira erosoak.

Enpresak zer jarrera du?

Batzuetan ez digute ezta deitu ere egiten jakiteko nola gauden. Deituz gero, aseguru etxeari gertatutakoaren berri emateko da. Utzikeria dago, bakoitza bere kasa doa. Nabaritu dugu enpresa ez dela pertsonalki inplikatzen.

Eta mankomunitateak?

Nabaritu dugu Aritz Aiesa lehendakariak pertsonalki interesa agertu duela. Beste gauza bat da erakundea; mugitzerako, asko kostatzen da. Ordenantza berria kaleratzear dira. Isun gogorragoak ezarriko dituzte. Hala ere, beste arazo bat dago. Arauak aspalditik ditugu, baina betearazi egin behar dira. Aspalditik inspektoreak ez dira autobusean sartzen, ez dute ordenantza betearazten, billeteak eskatzen... Erabiltzailearen sentsazioa da ez dagoela enpresa edo mankomunitatearen presentziarik. Gaueko zerbitzuetan hasi zen arazoa:udal guztiek nahi dute zerbitzu gauekoa izatea, baina gero ez diote jendeari enbarazu egin nahi. Dena egiten uzten da, eta gerora jendeak ikusten du Polizia ez dela inplikatzen.

Azken asteetan, elkarretaratzeak egin dituzue. Zer gehiago egin dezakezue?

Enpresari eta mankomunitateari inplikazio handiagoa eskatzen diogu. Gidari bati erasotzen dioten hurrengoan, lanuzteak egingo ditugu. Ikusiko dugu nola. Jendeari inplikazioa eskatzeko modua da. Autobusa zergatik ez den iristen galdetzen dutenean, jakingo dute erasoengatik dela.

Atzean badira arazo gehiago?

Bai. Duela hogei urte ezarritako erritmoekin jarraitzen dugu. Trafiko gehiago dago, hiria eraldatu da, baina duela hogei urte bezala funtzionatzen dugu. Enpresa ez da egokitu. Gidatzeko epeak ordukoak dira. Zerbitzuaren lehiaketaren deialdia egin zenean, aurkeztu ziren enpresak kexu ziren gutxieneko prezioa txikiegia zelako, eta, hala ere, %12 murriztu zuen eskainitako prezioa enpresa irabazleak. Zeren truke? Mantentze gastuak murriztu dira, langile kopurua ere bai, autobus ugari lauzpabost urteren buruan oso hondatuta daude. Azkenean, enpresak dirua irabazi nahi badu, nonbaitetik murriztu behar du.