Asier Garcia Uribarri
Margoa bere bizitzaren erdigunean jartzea erabaki zuen Diana Iniestak (Sabadell, Herrialde Katalanak, 1971) duela hamar urte. Sorkuntza eta formakuntza tartekatzen ditu artista gisa aurrera egiteko. Sortu, Baztanen egiten du, bere...

Kattalin Barber

Alberto Catalan Nafarroako Parlamentuko lehendakari ohiari erretratua musu truk egin diote Vesarte artista elkarteko kideek. Elkarte horren aburuz, "bidegabekeria handia" da dirua politikari ohien erretratu ofizialetan gastatzea. Javier Orduña (Iruñea, 1978) Vesarteko kidea da.

Ez da lehen aldia Nafarroako Parlamentuko lehendakari ohi baten erretratua egiten duzuela, eta musu truk ematen diozuela erakunde horri. Zein da xedea?

Vesarte kolektibo artistikoa da. Gu ez gara entretenitu nahi duten artistak, gu artista probokatzaileak gara. Izan ere, arteak, entretenitu baino gehiago, probokatzailea izan behar du. Orain dela lau urte hasi ginen horrelako erretratuak egiten. Elena Torres Nafarroako Parlamentuko lehendakari ohiaren erretratu publikoaren aurka egin genuen. Garai horretan, krisiak gogor jo zuen Nafarroa, eta murrizketak nonahi zeuden. 6.980 euroko gastua zuen erretratu ofizialak, eta, beste bat egin, eta dohainik eman genion parlamentuari. Oraingoan gauza bera salatzen dugu. Ezin dugu onartu horrelako diru xahutzerik. Gastu elitista da politikari ohien koadroak egitea.

Politikarien erretratu ofizialen auziak gizartean eztabaida eragitea nahi duzue?

Bai. Gizarteak ez du honi buruz hausnartzen. Barneratua dugun gai bat da, eta ez diogu jaramonik egiten. Ekintza sinboliko horren bidez, gizartean mugimendua eragin nahi dugu, kontzientzia hartu. Gizartea esna dadin. Azkenean, normaltzat hartzen dugu politikariek dirua xahutzea, baina diru publikoa sakratua da. Euro bat edo milioika euro izan, diru publikoa xahutzea onartezina da. Hortaz, lehendakari ohien erretratuak izozmendiaren punta baino ez dira. Nafarroan adibide asko ditugu: Esako urtegia, AHTa, Navarra Arena pabiloia, Los Arcosko zirkuitua, Sendaviva... Obra erraldoi eta defizitarioak egiten dituzte, eta, gainera, margolan ofiziala nahi dute. Diru publikoaren kudeaketa txarra salatzen dugu.

Nafarroako Parlamentuak erretratua jaso zuen. Erantzunik espero duzue?

Esperoan gaude. Orain ikusiko dugu zer egiten duten, edo zer erantzuten diguten. Horren arabera, eta beharrezkoa bada, ekintza gehiago aurrera eramanen ditugu. Metxa piztuta dago. Gainera, koadroa anonimoa eta herrikoia da. Ekintza honen bidez, ez dugu artistarik sustatzen. Duintasun ekintza bat da berez; zentzuz jokatzea galdegiten dugu. Gure ustez, politikari ohien erretratuak desagertu egin beharko lirateke. Hori lortu ezean, egiten dituzten koadroak politikariek berek ordaintzea eskatzen dugu.

Zer eginen luke Vesarte elkarteak koadroak balio duen diruarekin?

Osasunean, kulturan eta hezkuntzan inbertituko genuke. Hau da, herritarren beharrak kontuan hartuta eta beharrezkoak diren gauzetan. Nafarroako Parlamentuko lehendakari ohiaren erretratuak ez dio inori onurarik ekartzen. Arazoa da beti egin dutelako jarraitzen dutela egiten. Bidegabekeria handia da dirua horrela gastatzea, aintzat hartuta egun badirela premia askoz larriagoak: esate baterako, langabeak laguntzea, kultura sustatzea eta osasun eta irakaskuntza publikoa indartzea.

Bederatzi urte bete dituzue. Zeintzuk dira kolektiboaren helburuak?

Gure oinarria herri artea da. Vesarte gizarte moderno honetan kuantifikatu ezin daitezkeen produktuak sortzeko erreminta bat da. Gaur egun, dena da kontsumoa eta produkzioa. Guk horri ihes egin nahi diogu, eta beste abiapuntu bat hartzen dugu. Artista ez da arte galerian dagoena. Gure ekintzen bidez, nahi dugu herritarrak kalera ateratzea eta erakundeek kendu diguten espazioa berreskuratzea. Izan ere, hori da herri artea: herritarrek egiten dutena. Hori da gure esentzia.

Zirikatzeko eta egungo kontsumo eta produkzio eredua salatzeko sortu zen Vesarte. Fronte asko ditugu, eta helburua beti da artea kalera ateratzea. Performanceak, kontzertuak eta bestelako ekintzak egiten ditugu. Herritarrak elkarrekin aritzen direnean herri proiektuak aurrera eramateko, gizakiaren benetako esentzia ari dira sortzen.

Besteak beste, Musutruke proiektua duzue martxan, eta, horren bidez, doako ikastaroak eskaintzen dituzue. Nola lortzen duzue doan izatea?

Jende asko harrituta gelditzen da gurera etortzen denean. Ez dute ulertzen musu truk eskaintzen ditugula ikastaro guztiak, eta inork ez duela ezer kobratzen. Beste balio batzuk sustatzen ari gara; etekina bestelakoa da. 25 ikastaro baino gehiago ditugu martxan, eta, denera, 700 pertsonak parte hartzen dute. Harreman sare handia egiten ari gara, eta ikastaro batetik beste batzuk sortzen dira. Edonork proposa dezake bere ideia gurean. Gainera, argi izan behar dugu doan izateagatik ez duela zertan kalitate txikiagokoa izan.

Ez duzue inolako diru laguntzarik. Nola finantzatzen da Vesarte?

Joan den urte amaieran ireki genuen gure egoitza, Arrotxapeko sormen gunea. Egun, hamar kideren kuoten bidez lortzen dugu finantzatzea eta sormen guneari eustea. Bertan egiten ditugu ikastaro gehienak. Ez dugu inoiz jaso erakundeen diru laguntzarik, eta ez dugu jaso nahi. Herritarren parte hartzea da gure helburua. Hori da gure zutabe nagusietako bat. Ez dugu inoren menpe egon nahi, eta gure kabuz aritu nahi dugu. Artea, finean, arma gisa erabiltzen dugu.

Kattalin Barber

Aurizko osasun etxean egiten du lan Irune Tubia medikuak (Iruñea, 1985). Generoa eguneroko kontsultan izeneko hitzaldia eman du, Osasungoa Euskalduntzeko Erakundeak antolatutako jardunaldietan.

Osasuna eta aniztasuna izan dituzue hizpide. Zeintzuk dira desberdintasunak osasun arloan, generoaren ikuspegitik?

Generoa, sexua eta genero rolak izan ditugu hizpide, eta horrek gure lanean nola eragiten duen aztertu dugu. Osasun kontuetan, ez du bakarrik eragiten pazientearen generoak. Desberdintasun genetikoak eta biologikoak daude, eta horrek eragiten du gaixotzeko moduan. Baina badira, generoari dagokionez, baldintza sozialak eta kulturalak ere, batez ere bizi ohituretan eragiten dutenak; eta bizi ohiturek, azkenean, baldintzatzen dute, ehuneko handi batean, gero gaixotzeko moduan. Horrez gain, profesionalok nola lan egiten dugun aztertu dugu. Adibidez, aurten ikerketa bat argitaratu dute AEBetan, eta ondorioztatu dute ospitalean gaixoak emakumeek artatzen zituztenean hilkortasun tasa txikiagoa zela. Horrek ez du esan nahi emakumeak hobeak direnik, beste faktore batzuk daude, noski; baina badirudi emakumeak denbora gehiago egoten garela pazienteekin.

Nola eragiten du generoak gaixotzeko moduan?

Alde batetik, biologikoki eta genetikoki badira desberdintasunak. Horrek baldintzatzen du gure gorputzaren funtzionamendua, bai eta gaixotzeko modua ere. Baina, batez ere, bizi ohiturek; adibidez, emakume eta gizonen tabako kontsumoa desberdina izan da historikoki, baina orain aldatzen ari da. Igotzen ari da emakumeen artean, eta horrek eragiten du haiengan lehen hain ohikoak ez ziren gaixotasunak agertzea. Horrez gain, ongizatean eragin ahal du generoak. Europako beste ikerketa batean diotenez, herrialde guztietan emakumeen ongizate psikologikoa gizonena baino baxuagoa da. Ziurrenik, eragina izanen du emakumearen egoerak eta dituen aukerak. Egiturazko kontua da generoarena, eta alde guztiei eragiten die.

Emakumeek bizi itxaropen handiagoa dute, baina bizi kalitate baxuagoa?

Leku askotan, bai. Bitxia da: lehen bazen alde handia emakume eta gizonen arteko bizi itxaropenean, eta azken urteotan zenbakiak ari dira hurbiltzen. Egun, emakumeena ez da aldatu, eta gizonena ari da igotzen. Aztertu beharko litzateke zergatik ari den aldatzen, eta zergatik batzuk hobera doazen besteak baino azkarrago.

Familiako medikua zara zu. Eguneroko kontsultan nola eragiten du generoak?

Gehienetan, desberdintasunak kontuan ez hartzera jotzen dugu. Esaterako, botiken dosiak kalkulatu ohi dira 70 kiloko gizon batentzat. Gauza horiek guztiak ez ditugu buruan izaten gaixoak artatzean. Horrez gain, jendea guregana etortzen denean, askotan, nahi gabe ere, modu desberdinean aritzen gara gaixoaren generoaren arabera. Kontuz ibili behar dugu.

Zer egin horri aurre egiteko eta kontsultan genero ikuspegia txertatzeko?

Alde batetik, egiten diren ikerketetan genero ikuspegia txertatu behar dugu, eta, beste aldetik, profesionalok hausnarketa egin behar dugu. Egunero bost minutu hartuko bagenu gogoeta egiteko, eta pazientearen generoak edo nire generoak eguneroko erabakietan zertan eragiten duen jakiteko, pauso handi bat litzateke. Azken finean, poliki-poliki begirada aldatzea eta desberdintasunak kontuan izatea da gakoa.

Gizonen gaixotasunak aztertuz eratu da medikuntza. Ikusezin egin du emakumeen osasuna?

Batzuetan, bai, baina ez bortxaz. Gaur egun dagoen bizitzaren medikalizazio horretan agian emakumeen osasuna gehiago izan da kontuan. Haurdunaldia kontrolatu behar da, baina ez da patologizatu behar, ez da gaixotasun bat. Hilekoarekin ere antzekoa gertatzen ari da. Hormonek gure egoera psikologikoan eragin dezakete, baina hortik patologizatzera eta tratamendu bat ematera alde handia dago. Tentuz ibili behar da. Hortaz, egia da gauza asko gizonen ikuspuntutik aztertu direla, baina, era berean, gehiegi patologizatu dira emakumeen hainbat kontu.

Eguneroko kontsultan generoak baldintzatzen zaitu?

Oso harreman pertsonala da osasun langileen eta pazienteen artekoa. Baina egia da askotan jendeari kostatzen zaiola, batez ere adin bateko jendeari, emakumea eta medikua izatea onartzea. Euskaldun eta mediku onaren arteko arazo bera da mediku eta emakumea izatearena. Medikua gizonarekin identifikatu ohi da, eta erizaina, berriz, emakumearekin. Horrelako hamaika egoera bizi izan ditut. Erizain gizon batekin etxe batera baldin banoa, askotan hari bakarrik egin diote kasu, medikua dela pentsatzen dutelako. Dena den, inoiz ez dut sentitu baztertu nautenik, ezta nire generoarengatik gutxietsi nautenik ere.

Oraindik falta da gizartean hori barneratzea?

Bai, erabat. Azken finean, ematen zaizkigun rolak dira, eta ez da bakarrik osasun arloan gertatzen. Gainera, erizain gizonen egoera askoz larriagoa da oraindik. Inork ez du pentsatzen gizon bat izanen denik erizaina. Eta jakin behar dugu gizarteak ez dizkiela bakarrik pazienteei rolak ematen, guri ere ematen dizkigu, eta horren parte gara. Iruditzen zait emakumeok beti egin behar dugula gehiago, ahalegintxo bat, erakutsi behar dugula badakigula gure lana egiten. Euskalduna izatearen gauza bera da. Hala ere, aurrera goaz, nork bere aletxoa jarriz, eta begirada hori aldatuz.

Edurne Elizondo

Antolatzaile izateak emanen dio hamaika lan egunotan Asier Biurruni (Iruñea, 1977). Korrika egiteko tartea ere bilatuko duela nabarmendu du, halere.

Korrika gaur ailegatuko da Nafarroara; dena prest?

Bai, dena prest. Azken petoak banatu ditugu, eta azken egunotan aritu gara, halaber, errepidea markatzen. Oraindik erabat itxita ez dagoena da azken eguneko jaia. Egitaraua prest dugu, baina hamaika txikikeria gelditzen zaizkigu lotzeko. Horretan ari gara!

Zuretzat, zer da Korrika?

Gozatzeko jai bat da. Hainbat urte dira Korrika antolatzeko lanetan ari naizela, eta, noski, lanez gainezka egoten gara egunotan. Zaila da lanaren zirimola horri ihes egitea, baina fruituak ikusten dituzunean, jendeak nola erantzuten duen ohartzen zarenean, orduan, sekulako poza hartzen duzu. Nik aspaldi erabaki nuen euskararen alde egin nahi nuela lan eta borroka, eta gisa honetako ekinaldi batek betetzen zaitu; erabat, gainera. Euskara ari da aurrera egiten. D ereduarekin hemen gertatu dena da horren adibide; hainbat tokitan lortu dute jartzea. Emozioa sumatzen da, eta horrek betetzen nau.

Emozioak bat egiten du aldarrikapen eta lan politikoarekin?

Hala da. Nik ez dut ahaztu nahi, tamalez, Korrika egin behar dugula euskararen normalizazioa oraindik ez dugulako lortu. Baina Korrika martxan den egunetan, emozioak, irribarreak, sortzen dira, eta horiek guztiek euskararen aterkiaren pean egiten dute bat ere. Eta sekulakoa da! Ziur naiz Korrika Iruñean amaitzen denean sentituko dudana azaltzeko hitzik ez dudala izanen. Eta ziur naiz jende askori gauza bera gertatuko zaiola.

Antolatzaile lanetan ari zara; korrika egiteko aukera ere izanen duzu?

Bai, bai, izanen dut. Aurten, segur aski, bertze batzuetan baino gutxiago egin ahal izanen dut, hemen amaitzen denez, lan handia izanen dugulako. Baina beti bilatzen dut tarte bat lagunekin eta familiarekin korrika egiteko. Sakratua da hori niretzat. Guk ere gure unetxo hori izanen dugu.

20. Korrika da aurtengoa; zer du betiko, eta zer du berri?

Korrika guztiak dira berdinak eta ezberdinak, aldi berean. Betiko du euskarria, eta, zoritxarrez, betiko ditu helburuak. Euskararen normalizazioaren alde, eta AEK-ren inguruan dauden guztiak duintasunez aritu ahal izateko egiten dugu Korrika. Zer du ezberdin? Esperientzia, eskarmentua. Berezia du, gainera, egoera politiko eta sozialean aldaketak izan direla, bai eta 20. edizio honetan, azkenean, Korrika hasi zutenei gorazarre egin diegula ere, behingoz, jendaurrean.

BatZuk da aurtengo leloa. Erranahi anitz dituen leloa da. Zuk zer nabarmenduko zenuke?

Nik gustuko dut nabarmentzea oso mezu zuzena dela, eta norbanako horrentzakoa dela; zuri egiten dizula so. Bada sektore bat, euskaltzalea dena baina euskaraz ez dakiena edo erabiltzen ez duena, eta horiengana jotzen du aurtengo Korrikak: Bat gehi Zuk izateko batzuk, eta izateko, aldi berean, multzo bat. Izateko komunitate bat euskaraz eginen duena. Korrikak ez du inor baztertu nahi, hala ere. Hizkuntza bat badugu, zergatik ez ezagutu eta hitz egin?

Oposizioko taldeek ez dute hori egiteko asmorik. Euskararen aurkako erasoak etengabeak izan dira gobernua aldatu zenetik. Zer deritzozu?

Pena da. Politikan ibiltzen den jendeari ahoa betetzen zaio demokraziaren, justizia sozialaren eta eskubideen gisako hitzekin, baina ez dituzte hitz horiek egunerokoan gauzatzen. Nik uste dut badela komunitate bat euskaraz bizi nahi duena, eta badira, halaber, horren kontra egin nahi duten politikariak. Lehengo lepotik burua. Agintean zirenean egiten zituzten politikak beren erara; orain, aldaketaren gobernuaren erara egiten dira. Gobernuan ere badira hainbat gehiegi laguntzen ez dutenak. Nik uste dut beldurraren kultura horren pean bizi garela. Argi badugu demokrazia demokrazia izan dadin euskaldunek bete behar dituztela beren eskubideak, bada, ezar dezagun demokrazia. Ezartzen ari garena da sasidemokrazia bat.

Oposizioaren diskurtsoa ari da gobernuaren jarduera baldintzatzen?

Uste dut beldur direla, neurri batean; eta, bertzalde, uste dut ez dutela jo egin behar denera, eta euskalgintzatik mahai gainean jarri diren beharrak betetzera ez dutela jo.

Zonifikazioak indarrean jarraitzen du, adibidez.

Hainbat udaletan onartu dituzte eremu mistoan sartzeko mozioak, baina hori ez da nahikoa. Zonifikazioaz ari garen bitartean, hutsegite bat dugu. Ez da naturala. Mugak ezartzen dizkiogu hizkuntzari, eta hizkuntza batek modu natural batean behar du izan bere tokia. Zonifikazioa dugun bitartean, ez dago normalizaziorako biderik. Gainditu behar dugu. Orain egiten ari diren urratsak interesgarriak dira, baina ez dira nahikoak. Udalek baliatu dute aukera, urratsak egiteko irrikan direlako. Eman diezaietela aukera hori denei, lege baten pean egin ahal izateko.

Korrikak ere helburu du horretan eragitea?

Bai, zalantzarik gabe. Korrikak ez du mugarik ikusten; ez ditu herrialdeen arteko mugak ikusten, ezta zonifikazioak ezarritakoak ere. Korrikak, gainera, bere eginen du Nafarroan gertatu direnek eragindako poza; D eredua jarri izana hainbat herritan, edo eremu ez-euskalduneko hainbat herri mistora pasatu izana. Sortutako ilusioak bere eginen ditu Korrikak, zalantzarik gabe. Espero dut mugarri izanen dela konturatzeko jauzia egiten ahal dugula. Eta konturatzeko ofizialtasuna ere eskatzen ahal dugula herrialde osoan.

Oposizioak baldintzatuta, baina erakundeek egin dituzte hainbat urrats. Aurten, adibidez, Iruñeko Udalak bat egin du Korrikarekin.

Bai, aldaketa erabatekoa izan da. Lankidetza hitzarmena sinatu dugu Iruñeko Udalarekin, eta horrek erabateko aldaketa ekarri du orain arte erakundeetatik jaso dugunarekin. Hitzarmen horren bidez, udala azken eguneko bestako antolatzaile ere bilakatu da, neurri batean. Gainera, kilometro bat erosi du.

Gobernuan ere aldatu dira hainbat gauza. Diru laguntzak jasotzen hasi zarete berriz.

Egoera hori aldatu da. Gogoratu nahi dut UPNren garaian genuen aurrekontua, kendu zuten arte, orain jasotzen duguna baino handiagoa zela, halere. Euskalgintzan eta alfabetatzean ari garenontzat, diru laguntza berriz jasotzeak haizea eman digu, baina urratsak egin behar ditugu, oraindik ere. Ikasleek ahalegin handia egiten dute, baina erakundeek oraindik ez. Gobernuak bekarik ere ez du ematen. Euskarak egon behar du agendako lehen lerroan, eta izan behar du transbertsala. Erakundeek laguntzen ez badute, hankamotz gelditzen gara. Aurrera goaz, baina azkarrago joanen ginateke, adibidez, hemengo presidente guztiek euskaraz eginen balute. Naturaltasunez ariko bagina euskaraz.

Kattalin Barber

Iruñeko katedralean zegoen altxor artistiko garrantzitsu bat lapurtu egin zuten 1935. urteko abuztuaren 9an eta 10ean. Egia "guztiz argitu gabe" gelditu zen, eta Jose Luis Diaz Monrealek (Iruñea, 1943) eleberri bihurtu du jazotakoa. Elizak lapurretan bete zuen rola ezinbestekotzat jo du historialariak.

Lapurreta oso garrantzitsua izan omen zen, baina gaur egun ez da oso ezaguna Iruñean. Zergatik?

Nik ez nekien ezer horri buruz; lagun batek kontatu zidan 1935ean jazotakoa. Interesatu zitzaidan gaia, eta katedralean hasi nintzen ikertzen, auzitegian eta prentsan. Egia da gertaera ez zela ezkutatu, hori ezinezkoa zelako, eta orduko komunikabideetan oihartzuna izan zuen. Baina, era berean, egia da lapurrak atxilo hartu bezain pronto ez zela gaiari buruz gehiago hitz egin. Ez zen interesatzen. Jose Mari Iribarrenen liburu batean agertzen da lapurreta, baina ezer gutxi gehiago. Ez da idatzi horri buruz. Gaia tabua zen.

Zer gordetzen zuen altxorrak hain garrantzitsua izateko?

Lapurtu zituzten piezek artistikoki balio handia zuten, hemen eta nazioartean. Kalkulaezineko balioa duten mila pieza baino gehiago lapurtu zituzten. Horien artean, pisu handiko bost pieza: gaur egun Leireko kutxatila gisa ezagutzen dena eta Nafarroako Museoan ikusgai dagoena, Lignum Crucis erlikia, Borgoinako dukeak Karlos III.a erregeari eskainitako Urrezko Ardi Larruaren Ordena eta Ama Birjinaren eta Haurraren koroak. Ideia bat egiteko, Ama Birjinaren koroak 485 esmeralda zituen, eta 1.100 diamante. Balio handia zuen altxor hark.

Susmoa duzu katedraleko norbaitek lagundu zuela lapurretan. Horregatik ez da asko hitz egin?

Nire ustez, erlijio munduko pertsonek parte hartu zuten, nola edo hala, lapurretan, eta gaia gehiegi ez zabaltzea lortu zuten. Argi dago katedraleko norbaitek rol garrantzitsua izan zuela lapurretan, ez ekintzan zuzenean, baina bai lapurrei informazioa ematen. Elizak botere handia du. Pentsa ezazu, gaur egun Nafarroan botere handia badu, 1935. urtean askoz gehiago! Oraindik ere, ulertzen ez den Elizarekiko errespetu handia dago. Iruñea oso kontserbadorea da. Beste modu batean erantzungo dizut: orain dela gutxi Iruñeko San Lorenzoko parrokoak alde egin du, abusuak egotzita. Zer dakigu horri buruz? Ezer gutxi. Oharkabean igaro da gertaera.

Historialaria zara, eta orain arte saiakerak idatzi dituzu. Zergatik salto egin duzu eleberrira?

Hasieran ez nuen buruan eleberririk idaztea. Gauzak izan ziren bezala argitaratzea nahi nuen, baina historiak berak eta Pamiela argitaletxeak eleberri bihurtzea eskatu zidaten. Beti nahi izan dut eleberri bat idatzi, baina inoiz ez naiz gai sentitu. Katedralaren lapurretaren gaia eskuetan nuelarik, saiatzea erabaki nuen. Ni ez naiz idazlea, ni historialaria naiz, eta aholkularitza handia jaso dut. Eskerrak eman nahi dizkiot Javier Garcia Claveli eman didan laguntzarengatik. Hau ez da nire estiloa, badakit, eta, horregatik, baldintza bat jarri nion neure buruari: ez bada ateratzen, utziko dut. Saiatu nahi nuen. Liburuak oreka lortu du, eta gustura gelditu naiz emaitzarekin.

Zenbat du eleberriak fikziotik eta zenbat errealitatetik?

Oinarria benetakoa da. Eleberria guztiz desberdina izan zitekeen, guztiz sortua. Baina errealitatearen ondoko bideari jarraitu nahi izan diot, eta pertsonaien izenei eutsi, adibidez. Irakurleak eleberria irakurtzean konturatuko da zer den erreala eta zer asmatutakoa. Fikzioa ez-fikzioarekin nahastu dut, baina esan behar dut oso ongi kontatu dudala gezurra. Hariari jarraiki, epaile lan modukoa egin dut. Horretara iritsi naiz; horrela izan ez bazen, argi dut antzeko zerbait gertatu zela 1935eko uda horretan. Askotan, errealitateak irudimena gainditzen du. Sinesgaitza da.

Garai hartako testuinguruak baldintzatu zuen gertaera hura?

Bai, horrek asko baldintzatu zuen lapurreta eta gero gertatu zena. Islatzen saiatu naiz. Izan ere, sumarioa amaitu eta lau egunetara gertatu zen Molaren altxamendua. 36ko gerra... Gauza asko gertatu ziren orduan. Adibidez, lapur bat hil zuten, zekiena zekielako. Egia da lapurrak harrapatu zituztela eta aitortu zutela, baina ez zioten beste inori errua bota. Hor dago koska. Ziur naiz jende gehiagok izan zuela zerikusia lapurretan.

Nola egituratu duzu eleberria?

Hasiera eta amaiera guztiz asmatu ditut. Mantendu izan dut benetako gertaera, eta, gainera, ongi asmatu dudala iruditzen zait. Azken kapitulua dago, eta horretan gauzak gertatu ziren bezala kontatzen ditut. Idatzi dudanaren %80 benetan jazo zen; poliziarik gabeko eleberri beltza egin dut.

Gerra aurreko Iruñeko giroa islatu duzu?

Bai, 1934. urtean hasten da nobela, eta 1945ean amaitzen da, gutxi gorabehera. Iruñean urte horietan nola bizi ziren azaltzen saiatu naiz. Gainera, garai hartako irudiak txertatu ditut. Asalduzko garaia zen, eta horrek guztiak eragina izan zuen lapurretaren garapenean. Orduan ere ezker eta eskuin alderdien arteko liskarra oso handia zen. Karlistak ere agertzen dira liburuan. Baina pisu handiena Elizak du. Lapurretaren epaiketa 1937an izan zen, eta dena konpondu zelako itxurak egin zituzten. Erdipurdiko epaiketa bat izan zen. Zarata ez sartzea interesatzen zitzaien. Epaileen eta Poliziaren rola zein izan zen ulertzen da orduko gertaerak kontuan hartuta.

Kattalin Barber

Genero ikuspegitik aztertu ditu Ruth Iturbidek (Iruñea,1978) gizonen eta emakumeen arteko harremanak, El Barco telesailari buruzko azterlan baten bidez.

Zergatik erabaki zenuen maitasunaren inguruan ikertzea?

Gizarte lana ikasi nuen, eta praktikak Mertxe Arzarekin egin nituen. Nafarroako Gobernuko Emakumeen Larrialdi Zentroko eta Harrera Etxeko zuzendaria izan da urte luzez. Maitasunaren gaia askotan eztabaidatzen genuen, eta inguruan ikusten nuenak ere bultzatu ninduen gai hau aztertzera; adibidez, harreman toxikoez ohartzeak.

Eta utopia erromantikoa deitu zenion maitasun mota horri.

Bai, fantasia horrek errealitate jakin bat sortu eta eraikitzen du. Errealitate hori oso negatiboa da bereziki emakumeentzat. Fantasia horretatik ez dugu esnatu nahi. Baina utopia iruzurra da. Maitasun desengainua engainutik ateratzea da; hortaz, positiboa behar luke, baina gehienetan ez da izaten. Gaizki bizi dugu.

Nola eraikitzen da utopia hori?

Utopia erromantikoa estrategia bat da emakumeek, familiarenganako maitasunarengatik, lana uzteko. Emakumeok, maitasunagatik, bigarren mailan uzten dugu lan esparrua. Aldi berean, gizonek kimikoak erabiltzen dituzten fabriketan, edo meatzaritzan lan egiten dute, familia mantentzeko. Erreminta oso garrantzitsua da gizarte egitura patriarkalari eta kapitalistari eusteko.

Esan duzu maitasun erromantikoak mendekotasun emozionalari eta indarkeria matxistari laguntzen diela. Ondorioen jakitun gara?

Utopia erromantiko horren ondorioak ezberdinak dira emakumeen eta gizonen kasuan. Alde batetik, maitasunak emakumeentzat garrantzi handiagoa du oraindik gizonentzat baino. Bizitzaren erdigunean jartzen dugu maitasuna. Zergatik? Maitasun harremanen eta zainketen bidez lortzen dugulako onespena eta aitortza gizartean. Besteak maite ditugu besteek gu maitatzeko. Gizonek, berriz, maitasuna gozatzen eta sufritzen dute, baina ez da batere funtsezkoa haien bizitzan, aitortzeko beste gauza batzuk dituzte: lana, kirola...

Xede berak ditugu emakumeek eta gizonek harremanetan?

Ez. Oro har, emakumeok askotan konpainia eta konpromisoa nahi dugu, hau da, hurbiltasun sentimentala. Gizonek, ordea, ez dute hainbesteko loturarik. Kontuan hartzekoa da: gizonek aitortza lortzen dute beste gizon batzuei so eginda; emakumeok, aldiz, gizonei egiten diegu so onespen hori izateko, ez beste emakume batzuei. Bestalde, bada gizonezkoen sexualitate eredu hegemoniko bat, batzuentzat zein besteentzat sustatzen dena, baina, berez, koitoan eta gizonei gozamena ematen dieten sexu praktiketan oinarrituta dagoena, eta hori da telesailetan, filmetan eta telebistako iragarkietan ikusten duguna. Gutxitan ikusten ditugu emakumeak masturbatzen, eta beti postura sexual jakin batzuk agertu ohi dira.

Ezkontza merkatuez mintzo zara. Zer esan nahi duzu kontzeptu horrekin?

Lan merkatua dagoen bezala, harremanen merkatua dago. Gizonek nagusitasuna dute ezkontza merkatu horietan. Haiek kontrolatzen dituzte arauak, emakumeek baino baliabide gehiago dituztelako, eta merkatu horietan denbora luzeagoa igarotzen dutelako. Ez dago berdintasun aukerarik merkatuan, eta horrek azalduko luke emakumeek izaten duten egiturazko mendekotasun emozionala eta indarkeria. Egoera horren ondorioak larriak izaten dira.

Aipatu dituzun egoeren aurrean, zer egin dezakete emakumeek?

Hiru aukera ditugu: dagoenera egokitu, horrek dituen ondorioekin; gizonek duten dinamikara gehitu; edo gure autonomia eta autogestioa lortu; Elena Simonek esaten duen bezala, maitasunak gure bizitza inbaditu gabe. Hori giltzarri da ez soilik genero indarkeriari aurrea hartzeko, baizik eta baita nork bere bizitza edukitzeko ere.

Zuk El Barco telesaila aztertu duzu. Utopia erromantikoa asko kontsumitzen dugu?

Bai, asko... Telesailak oso interesgarriak dira horri buruz hausnartzeko. Kontakizunaren bidez, istorio bat kontatzen digute, eta gure bizitzak nola izan behar duen esaten digute. Modu inkontziente batean ikasten dugu, eta ekintza eta emozio eskema bat eraikitzen dugu. Horrela, badakigu zer-nolako jokaera eta emozioak izan behar ditugun egoera bakoitzean.

Arazoa da bizitza ez dela telesail eta filmak bezalakoa...

Telesailak ikusi, eta gure bizitzekin alderatzen ditugu. Baina bizitzak, errealitateak, ez du zerikusirik telesailekin. Ez doaz bide beretik. Bizitza ez da hain intentsua, ez da hain fantasiosoa... Bizitza beste zerbait da. Uste dugu zoriontasuna emanen digula telesailetan agertzen denak, baina faltsua da. Ez zoriontasunik, ezta ongizaterik ere. Genero egitura ez da inorentzat onuragarri.

Zenbateraino baldintzatzen dituzte ikusten ditugun telesail eta filmek momentu erromantikoak?

Eskutik helduta doaz kapitalismoa eta utopia erromantikoa, azken finean. Zergatik da hain erromantikoa norbaiti maiteminduta zaudela esatea, jatetxe batean eta kandelaz inguraturik? Horrela eraiki delako, erromantizazioa sortzen da. Eta oso garrantzitsua da ohartzea zenbat gauza ditugun gure bizitzan produktu erromantikoekin lotuta. Ez baitira bakarrik otsailaren 14aren ingurukoak.

Kattalin Barber

Ia-ia aldi berean sortu zitzaion mendiarekiko eta argazkilaritzarekiko zaletasuna Iñaki Larreari (Iruñea, 1982). Nafarroako nahiz atzerriko mendi eta paisaiak kameraren bidez betikotzen aritzen da. Pasio du jarduera hori.

Noiz piztu zitzaizun argazkilaritzarako zaletasuna?

Txikitan, guztioi sortzen zaigu noiz edo noiz jakin-min hori. Oraindik gordetzen ditut garai hartako mendi liburuak. Ez da bakarrik mendia, naturak bere horretan erakartzen nau. Horregatik hasi nintzen kamerarekin atzera eta aurrera ibiltzen, jakin-min horrek bultzatuta. Gero eta gehiago gustatzen zitzaidan argazkiak ateratzea eta kamerarekin ibiltzea, baina ez nuen denborarik. Langabezian geratu nintzen gero, eta hori baliatu izan nuen sakontzeko. Argazkilari onen argazki onen bidez ikasiz joan naiz.

Mendizaletasunak eraman zintuen argazkiak ateratzera edo alderantziz?

Ia-ia aldi berean sortu zitzaidan mendiarekiko eta argazkilaritzarekiko zaletasuna. Agertoki horien aurrean zaudenean une hori harrapatzeko beharra duzu. Argia, kolorea, momentua... Mendia bikaintasun hori da, eta, hor zaudenean, bikaintasun hori erretratatu nahi duzu. Egun, argazkiek gailurrek baino gehiago liluratzen naute. Lehen, mendira joaten nintzen, eta argazkiak ateratzen nituen. Orain, argazkiak bilatzen ditut, eta argazkiak ateratzera joaten naiz mendira. Bakarrik joaten naizenean lortzen ditut argazki onenak, benetakoak. Sakontzeko aukera duzu orduan, imajinatu eta deskubritzeko.

Zure argazkiak ateratzeko modua da hori?

Bai, eta ez bakarrik nirea, baizik eta argazkilari gehienena. Bakarrik zaudenean eta bakarrik horretan ari zarenean, ingurua arretaz aztertzen duzunean eta hamaika aldiz huts egiten duzunean, orduan sortzen da argazki onena. Hori da gailentzen dena, eta ez besteentzat, baizik eta norberarentzat. Buruan gordeta gelditzen zaizkizun argazki horiek dira berezienak.

Zein berezitasun ditu mendi argazkilaritzak?

Oraindik mendi argazkilaritzan sakontzeko aukera handiak daude, baina egia da asko egina dagoela. Nolabait, urratsak eta konposizio erreferentziak finkatuta daude. Guztiak joaten gara mendi perfektuaren bila eta idealizatzen dugu, esaterako, Matterhorn mendia edota Himalaiako bailarak. Horiek bakarrik ikusita betetzen zaituzte. Baina hortik kanpo uste dut asko dagoela egiteko. Argi eta hodeien dantzak ikaragarriak dira mendian, horien bila noa ni.

Nafarroa nola ikusten duzu argazkiak egiteko?

Dugun lurraldea oso pribilegiatua da, baina bere mugak ditu. Aniztasun handiko lurra da Nafarroa, eta paisaiak oso erakargarriak dira. Beharbada, alpetar izaera falta zaio. Nafarroako basoak gustatzen zaizkit gehien. Neguan, pagadiak erretratatu ditut, eta materiala dut zerbait egiteko. Faunari buruzko argazki batzuk ateratzea besterik ez zait falta bilduma osatzeko.

Pentsatu ohi da argazkilaritza berehalako zerbait dela, baina lan handia dago atzean; mendi argazkilaritzan are gehiago?

Bi berezitasun ditu mendi argazkilaritzak. Mendi argazki polit bat egitea oso erraza da, baina mendi argazki bikain bat egitea zailena da. Bi aukera horiek eskaintzen ditu mendi argazkilaritzak, kontrapuntu bat, ia-ia. Hasiera batean badirudi erraza dela, paisaiak asko egiten duelako, baina argazki horren bikaintasuna lortzea da zailena. Sakontzen duzunean horretaz konturatzen zara.

Zer-nolako zailtasunekin topo egin duzu zuk?

Nahi duzun argi, kolore eta konposizioa lortzea, esaterako, ez dago zure esku, baizik eta ingurunearen esku. Ez da beti gertatzen, lekuan bertan egon behar duzu, eta esentzia hori atzeman. Argazki batek distira duenean, faktore horiek guztiek bat egin dutelako izaten da. Ezohiko momentuak izaten ohi dira momentu bereziak, azken finean.

Dena prest duzu une hori harrapatzeko baina askotan ez da iristen, ez delako izaten horretarako baldintzarik.

Bai, landu ditudan eta atera ez diren argazki asko ditut. Aldi berean, bidean sortzen dira pentsatuta ez zenituen beste argazki batzuk. Horiek ere maila handia dute. Ez dituzu espero eta iristen dira, zurekin egiten dute topo. Gakoa, azkenean, lekuan bertan egotea da. Lan eta konpromiso handia exijitzen du mendi argazkilaritzak.

Argazki eta irudien etengabeko bonbardaketa dugu gaur egun, dena da bisuala. Nola eragiten dio horrek argazkilaritzari?

Egun, dokumentu grafiko asko daude, baina argazki gutxi. Desberdindu behar dugu irizpide batzuekin egindako argazkia, oinarri bat duena eta atzean lan bat duena. Gustatu nahi duten argazki asko daude. Baina niri politena iruditzen zait ideiak saritzen direnean, lan bat dagoenean argazkien atzean. Ideia bat lantzea eta irudikatzea, hori da interesgarriena.

El humano en la montaña izenburuko liburua argitaratuko duzu apirilean. Zer hartu duzu oinarri proiektu hori osatzeko?

Aspaldi lantzen ari naizen gaia da mendiari eta gizakiari buruzko hori; niri gustatzen zait pertsonak ateratzen diren natura argazkiak egitea. Modu horretan, mendiaren aurpegi atseginago bat erakutsi nahi izaten dut. Ez dute mendiaren ohiko gogortasun hori islatzen. Egia da ez dudala ezer berririk deskubritu lan horien bidez, baina argazki atseginak dira. Nik mendian bizi ditudan momentu horiek transmititu nahi ditut, finean. 22 argazki bildu ditut, denera. Apiriletik aurrera, gainera, Frantziako Pirinioetako parke nazionaleko etxeetan paratuko ditut. Erakusketa ibiltaria izanen da. Aurrerago, lan horiek honat ekartzeko asmoa dut.

Kattalin Barber

Ikusmen arazoak ditu Izaskun Osesek (Barañain, 1984). Begi batekin %5 ikusten du bakarrik, eta bestearekin, %15. Iaz lana utzi behar izan zuen, baina asmatu du bizitzaren kolpeei buelta ematen. Lesionatuta dagoen arren, uztailean Londresen eginen den Atletismoko Munduko Txapelketa du helburu.

Kirolari onenaren saria jaso berri duzu. Zer ekarri dizu?

Poz handia eman dit sariak. Orain lesionatuta nago, eta horrelako sariek aurrera jarraitzeko bultzada ematen didate. Ederra da jakitea zure lana kontuan hartu dutela, pizgarria.

Urte gogorra izan da zuretzat 2016a. Zer irizten diozu orain?

Oso gogorra izan da, eta ahalegin handia egin dut. Urte osoa pasatu nuen entrenatzen, eta eskatutako gutxieneko markak behin eta berriz errepikatzen, sailkapen zerrendan postu hobea lortzeko. Aldi berean, ordainsaria sekulakoa da; eta ez da brontzezko domina eskuratzeagatik, baizik eta Rio de Janeirora joateagatik.

Nola gogoratzen duzu Rio de Janeiroko esperientzia?

Aberasgarria da oso. Baina egia da lehiatu nintzen arte nire baitan bilduta nengoela. Entrenatu, atseden hartu, hango klimara egokitu... Ez nuen besterik egiten, horrela ere asko gozatzen dudan arren. Behin lehiatuta, giroaz gehiago gozatu nuen. Eta brontzezko dominarekin itzultzea ikaragarria da. Baina, egia esan, aurreko urtean egindako lana berdina da hirugarren, laugarren edo bosgarren gelditzen bazara ere. Kontua da domina dela kirol munduan balio duen ordainsari materiala.

800 metrokoan lehiatzen ohi zara; Paralinpiar Jokoetan, 1.500 metrokoa egin zenuen. Ongi?

Bai. Paralinpiar Jokoetan ez dago 800 metroko probarik. Hortaz, halabeharrez proba horretara egokitu behar izan nuen. Ongi atera zitzaidan, eta espero dut marka hobetzen jarraitzea. Dena den, esan behar dut oraindik ere hobeto ikusten dudala neure burua 800 metrokoan.

Joan den urtea gogorra izan zen, halaber, lana utzi behar izan zenuelako. Nola bizi izan zenuen?

Erizaina naiz, eta lana utzi behar izan nuen dudan ikusmen arazoa dela eta. Aurrera begiratzen dut orain, eta egoerara egokitu naiz. Ez dago besterik. Orain, Tuteran fisioterapia ikasteko izena eman dut, baina patxadaz hartzen ari naiz. Ezintasunak ez dit uzten erizaina izaten, baina kirolarekin jarrai dezaket. Hortaz, nire lehentasuna korrika egitea da. Ardura handiz egin behar da lan atletismoan, eta zaila da beste lan batekin uztartzea. Ez da gauza bera Espainiako Txapelketan parte hartzea edo Paralinpiar Jokoetarako prestatzea. Lana utzi behar izateak are gehiago entrenatzeko aukera eman dit. Gauzei alde ona aurkitzen jakin behar da.

Nolakoa izan da egokitzapena atletismo pistan?

Ez ikustera egokitu naiz. Atletismo pistan, berdin. Entrenatzailea beti alboan dut. Ezintasunak mugatzen zaitu, baina hori gainditzen saiatu behar duzu. Jarrera ona izatea ezinbestekoa da, eta, noski, aukera eta baliabideak izan behar dituzu aurrera egin ahal izateko.

Korrika egiten hasi baino lehen, taekwondo egiten zenuen. Zergatik erabaki zenuen kirola aldatzea?

Espainiako txapelduna izan nintzen, 21 urte bete nituen arte. Behin baino gehiagotan min hartu nuen, eta, azkenean, uztea erabaki nuen. Kirola beti gustatu zait, eta korrika egiten hasi nintzen gero. Hasieran, herri lasterketetan parte hartzen nuen, eta Hiru Herri taldean izena eman nuen gero. Orduan hasi nintzen lehiatzen, asko pentsatu gabe; eta gaur arte.

Uste duzu merezi duten garrantzia ematen zaiela Paralinpiar Jokoei?

Bigarren mailan daude Paralinpiar Jokoak, eta hori ikusi egiten da, bai barrutik eta bai kanpotik. Aurrerapausoak eman diren arren, asko gelditzen da aldatzeko. Ez naiz ari bakarrik Paralinpiar Jokoei buruz, baizik eta kirol egokituari buruz. Guk egiten dugun esfortzua ez da hainbeste aintzat hartzen, baina Olinpiar eta Paralinpiar Jokoetarako entrenatzen garenok ahalegin bera egiten dugu. Bete-beteko arduraldia da gurea, eta, gainera, gure zailtasunak gehitu behar dizkiogu horri.

Kontzientziazioa falta da, zure ustez?

Egia da ez dagoela hainbesteko ikusminik, baina nik uste dut egoera aldatzen ari dela. Esaterako, 2012ko Londresko Paralinpiar Jokoetako hamabi bat ordu eman ziren telebistan; joan den urtean, berriz, 80 ordu. Hori bada. Egunkarietan egia da ez zaiola askorik erreparatzen. Arlo ekonomikoan ere, desberdintasuna itzela da, eta ez luke horrela izan behar. Ea poliki-poliki egoera iraultzen dugun.

Kirol egokituan ere desberdintasunak sumatzen dira emakumeen eta gizonen artean?

Orain dela gutxi horri buruz hitz egin nuen Marta Mendia atletarekin. Oro har, kirolean ez gaituzte berdin tratatzen, eta desberdintasunak azalekoak dira. Komunikabide gehienetan beti agertzen dira lehenik gizonak eta gero emakumeak. Baina atletismoan esan behar dut ez dudala aldaketarik sumatzen, ez kirol egokituan, ez bestean. Berdin baloratzen da, baina egia da kirol gehienetan ez dela horrela.

Erronkarik duzu urte honetarako?

Urte honetako helburua Londresen izanen den Atletismoko Munduko Txapelketan parte hartzea da, baina, horretarako, zaindu eta egoera onean egon behar dut. Rio de Janeiron hartu nuen min. Berez, han ez zen sumatzen, baina oinean haustura dut. Ez da larria, baina ezin dut korrika egin. Bitartean, gimnasioan eta beste ariketa batzuk egiten aritzen naiz. Espero dut apirilerako ongi egotea, eta, horrela, udan behar bezala lehiatzea.

Kattalin Barber
Behin baino gehiagotan jasan ditu. Tamalez, oihu eta irain arrazistak entzutera "ohituta" dago Romeo Blaisse Yopa (Duala, Kamerun, 1991). Orain dela bi aste Gares taldearen aurka jokatu zuen partidan entzun zituen azkenak. Lehenengo ald...

Kattalin Barber

Parlamentuan aurkeztu dute Iruñeko Zaharren Eskubideei Buruzko Adierazpena. Nafarroako Geriatria eta Gerontologia Elkarteak helburu du gizarteak zahartzaroari "beste begirada batekin" so egitea. Camino Osle da (Iruñea, 1944) erakunde horretako lehendakariordea.

Zein da Iruñeko Zaharren Eskubideei Buruzko Adierazpenaren helburua?

Joan den urtean elkarteak 25 urte bete zituen, eta antolatu genituen ekintzen artean bururatu zitzaigun adierazpena egitea. Gure erronkak biltzen ditu adierazpenak, eta gizarteak eta erakundeek horren berri izatea nahi izan dugu. Harrera ona izan dugu. Urriaren 1ean, Adinekoen Nazioarteko Egunean, sinadurak biltzen hasi ginen, eta 40 inguru elkarteren atxikimendua lortu dugu. Gizartea zaharren inguruko gaien jakinaren gainean egotea nahi dugu.

Zeintzuk dira elkartearen erronkak?

Zahartzaroaren inguruko ikuspegi positiboa izatea garrantzitsua da; begirada aldatu behar dugu. Zahartzaroa erronka handi bat da gizartearentzat. Bizi itxaropena asko handitu da gurean, eta herritar guztientzako aukera baten gisan ikusi behar dugu. Ez dugu arazotzat hartu behar, ezta bizi itxaropena menpekotasunarekin lotu ere. Bestela, jai dugu. Saiatu behar dugu zaharrek gero eta mendekotasun gutxiago izan dezaten, eta saiatu behar dugu bizi baldintza egokiak bermatzen. Asko lortu dugu 25 urteotan, baina oraindik badugu zer egin. Erronka nagusia arazoei aurrea hartzea da. Izan ere, argi izan behar dugu hurrengo urteotan gizartea gehiago zahartuko dela.

Nola lortu mendekotasun txikiko pertsonak izatea?

Gizartea zahartzen ari da, eta 80 urte baino gehiagoko herritarrak gero eta gehiago dira. Hori kontuan hartu, eta egoera horri aurre egiteko prestatu behar dugu. Prestatzea aurrea hartzea da, eta horrek esan nahi du nagusiak animatu behar ditugula, interesa piztu eta sentsibilizatu. Emakumeen ahalduntzearen gisakotzat jotzen dut nik. Helburua da zaharrak beren bizitzaren eta beren zahartzaroaren jabe izatea. Gizartearen laguntza behar dugun arren, geure burua lagundu eta zaindu behar dugu lehendabizi. Azken finean, zahartzaroari aurpegi eman behar diogu, eta hori lortzen da, adibidez, zahartzaro aktibo bat izanez, hamaika jardueratan parte hartuz, laguntza eta babesa izanez. Zerbitzuak eta arreta zahartzen ari den gizarte honetara egokitzea da orain erronka.

600.000 pertsona inguru bizi dira Nafarroan, eta haietatik %18,6k 64 urte baino gehiago dituzte. 15 urte barru, herritarren ia %25 zaharrak izanen dira, eta hemendik 50 urtera, berriz, %39. Gizartea prestatuta dago?

Nahi edo ez, horretara goaz. Etorkizun horren aurrean, osasun sistema egokitu beharko litzateke. Eta ez naiz bakarrik ari botikei buruz. Hori beharrezkoa da, baina uste dut zahar bakoitzak bere aldetik zerbait jarri behar duela. Dieta osasuntsua izatea eta kirola egitea ezinbestekoak dira, adibidez. Nafarroako Ospitale Gunean, geriatrian, errehabilitazio sistema oso ona dute. Ibiltzen ez dakiten zaharrek ibiltzea lortzen dute programa horiekin. Eta asko ez dira ibiltzen sofatik ez direlako mugitu, baina ez zaie ezer larririk pasatzen. Zahartzean, mugikortasuna izatea oso garrantzitsua da. Horregatik, nik uste dut medikuntzak alde horretatik joan behar duela, hau da, ez hainbeste sendatzera, baizik eta zaharrak zaintzera. Autonomoak izan daitezen saiatzea. Egungo paradigma aldatzea beharrezkoa da, eta norberaren funtzionaltasunean arreta jarri.

Pertsona bakoitzaren jarrerak ere eragina du zahartzaroan?

Askotan, zahartzaroaren beldur gara. Ez dugu hori nahi, baina hori da etorkizuna. Alternatiba latzagoa da. Ez dago besterik. Horregatik, aurpegi eman behar diogu zahartzaroari, gure bizitzaren azken urteak gozatzen jakin.

Zaintza ere bada kontuan hartzeko kontu bat?

Hemen eguneko zentroak, zahar etxeak eta etxeko arreta ditugu, besteak beste. Baina, oraindik ere, familiek hartzen dute pisu handiena zaintzan, eta, familiei buruz hitz egiten dugunean, gehienetan emakumeei buruz ari gara. Etorkizunean ez dakit hori posible izanen den. Zahartzaroaren aldeko aldarria egin behar dugu. Milaka modu daude zahartzaroa bizitzeko, eta moduak sortu behar ditugu. Zergatik ez, adibidez, hiru edo lau nagusi pisu batean elkarrekin bizi? Zaharrentzako bizikidetza gune alternatiboak sortu behar ditugu. Nagusiak ez dira kolektibo homogeneo bat, eta era askotako zerbitzuak behar dituzte, behar guztiak behar bezala betetzeko. Ahal dugun neurrian, izan gaitezen gure zahartzaroaren jabe; hori baita gakoa.

Uste duzu gizartean zahartzaroaren irudi negatiboa gailentzen dela?

Bai. Ezin diogu gizarteari aurkeztu zahartzaroa zatarra dela eta dena arazo dela. Gizarteak ikusi behar du nagusiek zenbat gauza egiten duten. Helduentzako unibertsitatera joaten dira, mendira joaten dira, hitzaldi eta erakusketetara joaten dira... Oro har, aktiboak dira. Gogoa izan beharko genuke nagusi izateko eta erretiro loriatsu bat bizitzeko. Nik uste dut eredu horri jarraitzen baldin badiogu, baikorrak baldin bagara, jendeak bere burua zainduko duela nagusia denean urte horiez gozatzeko. Modu berean, administrazioak eta gizarteak zaharren irudi ona sustatu behar dute, eta gure lekua bermatu.