Kattalin Barber

Iruñeko katedralean zegoen altxor artistiko garrantzitsu bat lapurtu egin zuten 1935. urteko abuztuaren 9an eta 10ean. Egia "guztiz argitu gabe" gelditu zen, eta Jose Luis Diaz Monrealek (Iruñea, 1943) eleberri bihurtu du jazotakoa. Elizak lapurretan bete zuen rola ezinbestekotzat jo du historialariak.

Lapurreta oso garrantzitsua izan omen zen, baina gaur egun ez da oso ezaguna Iruñean. Zergatik?

Nik ez nekien ezer horri buruz; lagun batek kontatu zidan 1935ean jazotakoa. Interesatu zitzaidan gaia, eta katedralean hasi nintzen ikertzen, auzitegian eta prentsan. Egia da gertaera ez zela ezkutatu, hori ezinezkoa zelako, eta orduko komunikabideetan oihartzuna izan zuen. Baina, era berean, egia da lapurrak atxilo hartu bezain pronto ez zela gaiari buruz gehiago hitz egin. Ez zen interesatzen. Jose Mari Iribarrenen liburu batean agertzen da lapurreta, baina ezer gutxi gehiago. Ez da idatzi horri buruz. Gaia tabua zen.

Zer gordetzen zuen altxorrak hain garrantzitsua izateko?

Lapurtu zituzten piezek artistikoki balio handia zuten, hemen eta nazioartean. Kalkulaezineko balioa duten mila pieza baino gehiago lapurtu zituzten. Horien artean, pisu handiko bost pieza: gaur egun Leireko kutxatila gisa ezagutzen dena eta Nafarroako Museoan ikusgai dagoena, Lignum Crucis erlikia, Borgoinako dukeak Karlos III.a erregeari eskainitako Urrezko Ardi Larruaren Ordena eta Ama Birjinaren eta Haurraren koroak. Ideia bat egiteko, Ama Birjinaren koroak 485 esmeralda zituen, eta 1.100 diamante. Balio handia zuen altxor hark.

Susmoa duzu katedraleko norbaitek lagundu zuela lapurretan. Horregatik ez da asko hitz egin?

Nire ustez, erlijio munduko pertsonek parte hartu zuten, nola edo hala, lapurretan, eta gaia gehiegi ez zabaltzea lortu zuten. Argi dago katedraleko norbaitek rol garrantzitsua izan zuela lapurretan, ez ekintzan zuzenean, baina bai lapurrei informazioa ematen. Elizak botere handia du. Pentsa ezazu, gaur egun Nafarroan botere handia badu, 1935. urtean askoz gehiago! Oraindik ere, ulertzen ez den Elizarekiko errespetu handia dago. Iruñea oso kontserbadorea da. Beste modu batean erantzungo dizut: orain dela gutxi Iruñeko San Lorenzoko parrokoak alde egin du, abusuak egotzita. Zer dakigu horri buruz? Ezer gutxi. Oharkabean igaro da gertaera.

Historialaria zara, eta orain arte saiakerak idatzi dituzu. Zergatik salto egin duzu eleberrira?

Hasieran ez nuen buruan eleberririk idaztea. Gauzak izan ziren bezala argitaratzea nahi nuen, baina historiak berak eta Pamiela argitaletxeak eleberri bihurtzea eskatu zidaten. Beti nahi izan dut eleberri bat idatzi, baina inoiz ez naiz gai sentitu. Katedralaren lapurretaren gaia eskuetan nuelarik, saiatzea erabaki nuen. Ni ez naiz idazlea, ni historialaria naiz, eta aholkularitza handia jaso dut. Eskerrak eman nahi dizkiot Javier Garcia Claveli eman didan laguntzarengatik. Hau ez da nire estiloa, badakit, eta, horregatik, baldintza bat jarri nion neure buruari: ez bada ateratzen, utziko dut. Saiatu nahi nuen. Liburuak oreka lortu du, eta gustura gelditu naiz emaitzarekin.

Zenbat du eleberriak fikziotik eta zenbat errealitatetik?

Oinarria benetakoa da. Eleberria guztiz desberdina izan zitekeen, guztiz sortua. Baina errealitatearen ondoko bideari jarraitu nahi izan diot, eta pertsonaien izenei eutsi, adibidez. Irakurleak eleberria irakurtzean konturatuko da zer den erreala eta zer asmatutakoa. Fikzioa ez-fikzioarekin nahastu dut, baina esan behar dut oso ongi kontatu dudala gezurra. Hariari jarraiki, epaile lan modukoa egin dut. Horretara iritsi naiz; horrela izan ez bazen, argi dut antzeko zerbait gertatu zela 1935eko uda horretan. Askotan, errealitateak irudimena gainditzen du. Sinesgaitza da.

Garai hartako testuinguruak baldintzatu zuen gertaera hura?

Bai, horrek asko baldintzatu zuen lapurreta eta gero gertatu zena. Islatzen saiatu naiz. Izan ere, sumarioa amaitu eta lau egunetara gertatu zen Molaren altxamendua. 36ko gerra... Gauza asko gertatu ziren orduan. Adibidez, lapur bat hil zuten, zekiena zekielako. Egia da lapurrak harrapatu zituztela eta aitortu zutela, baina ez zioten beste inori errua bota. Hor dago koska. Ziur naiz jende gehiagok izan zuela zerikusia lapurretan.

Nola egituratu duzu eleberria?

Hasiera eta amaiera guztiz asmatu ditut. Mantendu izan dut benetako gertaera, eta, gainera, ongi asmatu dudala iruditzen zait. Azken kapitulua dago, eta horretan gauzak gertatu ziren bezala kontatzen ditut. Idatzi dudanaren %80 benetan jazo zen; poliziarik gabeko eleberri beltza egin dut.

Gerra aurreko Iruñeko giroa islatu duzu?

Bai, 1934. urtean hasten da nobela, eta 1945ean amaitzen da, gutxi gorabehera. Iruñean urte horietan nola bizi ziren azaltzen saiatu naiz. Gainera, garai hartako irudiak txertatu ditut. Asalduzko garaia zen, eta horrek guztiak eragina izan zuen lapurretaren garapenean. Orduan ere ezker eta eskuin alderdien arteko liskarra oso handia zen. Karlistak ere agertzen dira liburuan. Baina pisu handiena Elizak du. Lapurretaren epaiketa 1937an izan zen, eta dena konpondu zelako itxurak egin zituzten. Erdipurdiko epaiketa bat izan zen. Zarata ez sartzea interesatzen zitzaien. Epaileen eta Poliziaren rola zein izan zen ulertzen da orduko gertaerak kontuan hartuta.

Kattalin Barber

Genero ikuspegitik aztertu ditu Ruth Iturbidek (Iruñea,1978) gizonen eta emakumeen arteko harremanak, El Barco telesailari buruzko azterlan baten bidez.

Zergatik erabaki zenuen maitasunaren inguruan ikertzea?

Gizarte lana ikasi nuen, eta praktikak Mertxe Arzarekin egin nituen. Nafarroako Gobernuko Emakumeen Larrialdi Zentroko eta Harrera Etxeko zuzendaria izan da urte luzez. Maitasunaren gaia askotan eztabaidatzen genuen, eta inguruan ikusten nuenak ere bultzatu ninduen gai hau aztertzera; adibidez, harreman toxikoez ohartzeak.

Eta utopia erromantikoa deitu zenion maitasun mota horri.

Bai, fantasia horrek errealitate jakin bat sortu eta eraikitzen du. Errealitate hori oso negatiboa da bereziki emakumeentzat. Fantasia horretatik ez dugu esnatu nahi. Baina utopia iruzurra da. Maitasun desengainua engainutik ateratzea da; hortaz, positiboa behar luke, baina gehienetan ez da izaten. Gaizki bizi dugu.

Nola eraikitzen da utopia hori?

Utopia erromantikoa estrategia bat da emakumeek, familiarenganako maitasunarengatik, lana uzteko. Emakumeok, maitasunagatik, bigarren mailan uzten dugu lan esparrua. Aldi berean, gizonek kimikoak erabiltzen dituzten fabriketan, edo meatzaritzan lan egiten dute, familia mantentzeko. Erreminta oso garrantzitsua da gizarte egitura patriarkalari eta kapitalistari eusteko.

Esan duzu maitasun erromantikoak mendekotasun emozionalari eta indarkeria matxistari laguntzen diela. Ondorioen jakitun gara?

Utopia erromantiko horren ondorioak ezberdinak dira emakumeen eta gizonen kasuan. Alde batetik, maitasunak emakumeentzat garrantzi handiagoa du oraindik gizonentzat baino. Bizitzaren erdigunean jartzen dugu maitasuna. Zergatik? Maitasun harremanen eta zainketen bidez lortzen dugulako onespena eta aitortza gizartean. Besteak maite ditugu besteek gu maitatzeko. Gizonek, berriz, maitasuna gozatzen eta sufritzen dute, baina ez da batere funtsezkoa haien bizitzan, aitortzeko beste gauza batzuk dituzte: lana, kirola...

Xede berak ditugu emakumeek eta gizonek harremanetan?

Ez. Oro har, emakumeok askotan konpainia eta konpromisoa nahi dugu, hau da, hurbiltasun sentimentala. Gizonek, ordea, ez dute hainbesteko loturarik. Kontuan hartzekoa da: gizonek aitortza lortzen dute beste gizon batzuei so eginda; emakumeok, aldiz, gizonei egiten diegu so onespen hori izateko, ez beste emakume batzuei. Bestalde, bada gizonezkoen sexualitate eredu hegemoniko bat, batzuentzat zein besteentzat sustatzen dena, baina, berez, koitoan eta gizonei gozamena ematen dieten sexu praktiketan oinarrituta dagoena, eta hori da telesailetan, filmetan eta telebistako iragarkietan ikusten duguna. Gutxitan ikusten ditugu emakumeak masturbatzen, eta beti postura sexual jakin batzuk agertu ohi dira.

Ezkontza merkatuez mintzo zara. Zer esan nahi duzu kontzeptu horrekin?

Lan merkatua dagoen bezala, harremanen merkatua dago. Gizonek nagusitasuna dute ezkontza merkatu horietan. Haiek kontrolatzen dituzte arauak, emakumeek baino baliabide gehiago dituztelako, eta merkatu horietan denbora luzeagoa igarotzen dutelako. Ez dago berdintasun aukerarik merkatuan, eta horrek azalduko luke emakumeek izaten duten egiturazko mendekotasun emozionala eta indarkeria. Egoera horren ondorioak larriak izaten dira.

Aipatu dituzun egoeren aurrean, zer egin dezakete emakumeek?

Hiru aukera ditugu: dagoenera egokitu, horrek dituen ondorioekin; gizonek duten dinamikara gehitu; edo gure autonomia eta autogestioa lortu; Elena Simonek esaten duen bezala, maitasunak gure bizitza inbaditu gabe. Hori giltzarri da ez soilik genero indarkeriari aurrea hartzeko, baizik eta baita nork bere bizitza edukitzeko ere.

Zuk El Barco telesaila aztertu duzu. Utopia erromantikoa asko kontsumitzen dugu?

Bai, asko... Telesailak oso interesgarriak dira horri buruz hausnartzeko. Kontakizunaren bidez, istorio bat kontatzen digute, eta gure bizitzak nola izan behar duen esaten digute. Modu inkontziente batean ikasten dugu, eta ekintza eta emozio eskema bat eraikitzen dugu. Horrela, badakigu zer-nolako jokaera eta emozioak izan behar ditugun egoera bakoitzean.

Arazoa da bizitza ez dela telesail eta filmak bezalakoa...

Telesailak ikusi, eta gure bizitzekin alderatzen ditugu. Baina bizitzak, errealitateak, ez du zerikusirik telesailekin. Ez doaz bide beretik. Bizitza ez da hain intentsua, ez da hain fantasiosoa... Bizitza beste zerbait da. Uste dugu zoriontasuna emanen digula telesailetan agertzen denak, baina faltsua da. Ez zoriontasunik, ezta ongizaterik ere. Genero egitura ez da inorentzat onuragarri.

Zenbateraino baldintzatzen dituzte ikusten ditugun telesail eta filmek momentu erromantikoak?

Eskutik helduta doaz kapitalismoa eta utopia erromantikoa, azken finean. Zergatik da hain erromantikoa norbaiti maiteminduta zaudela esatea, jatetxe batean eta kandelaz inguraturik? Horrela eraiki delako, erromantizazioa sortzen da. Eta oso garrantzitsua da ohartzea zenbat gauza ditugun gure bizitzan produktu erromantikoekin lotuta. Ez baitira bakarrik otsailaren 14aren ingurukoak.

Kattalin Barber

Ia-ia aldi berean sortu zitzaion mendiarekiko eta argazkilaritzarekiko zaletasuna Iñaki Larreari (Iruñea, 1982). Nafarroako nahiz atzerriko mendi eta paisaiak kameraren bidez betikotzen aritzen da. Pasio du jarduera hori.

Noiz piztu zitzaizun argazkilaritzarako zaletasuna?

Txikitan, guztioi sortzen zaigu noiz edo noiz jakin-min hori. Oraindik gordetzen ditut garai hartako mendi liburuak. Ez da bakarrik mendia, naturak bere horretan erakartzen nau. Horregatik hasi nintzen kamerarekin atzera eta aurrera ibiltzen, jakin-min horrek bultzatuta. Gero eta gehiago gustatzen zitzaidan argazkiak ateratzea eta kamerarekin ibiltzea, baina ez nuen denborarik. Langabezian geratu nintzen gero, eta hori baliatu izan nuen sakontzeko. Argazkilari onen argazki onen bidez ikasiz joan naiz.

Mendizaletasunak eraman zintuen argazkiak ateratzera edo alderantziz?

Ia-ia aldi berean sortu zitzaidan mendiarekiko eta argazkilaritzarekiko zaletasuna. Agertoki horien aurrean zaudenean une hori harrapatzeko beharra duzu. Argia, kolorea, momentua... Mendia bikaintasun hori da, eta, hor zaudenean, bikaintasun hori erretratatu nahi duzu. Egun, argazkiek gailurrek baino gehiago liluratzen naute. Lehen, mendira joaten nintzen, eta argazkiak ateratzen nituen. Orain, argazkiak bilatzen ditut, eta argazkiak ateratzera joaten naiz mendira. Bakarrik joaten naizenean lortzen ditut argazki onenak, benetakoak. Sakontzeko aukera duzu orduan, imajinatu eta deskubritzeko.

Zure argazkiak ateratzeko modua da hori?

Bai, eta ez bakarrik nirea, baizik eta argazkilari gehienena. Bakarrik zaudenean eta bakarrik horretan ari zarenean, ingurua arretaz aztertzen duzunean eta hamaika aldiz huts egiten duzunean, orduan sortzen da argazki onena. Hori da gailentzen dena, eta ez besteentzat, baizik eta norberarentzat. Buruan gordeta gelditzen zaizkizun argazki horiek dira berezienak.

Zein berezitasun ditu mendi argazkilaritzak?

Oraindik mendi argazkilaritzan sakontzeko aukera handiak daude, baina egia da asko egina dagoela. Nolabait, urratsak eta konposizio erreferentziak finkatuta daude. Guztiak joaten gara mendi perfektuaren bila eta idealizatzen dugu, esaterako, Matterhorn mendia edota Himalaiako bailarak. Horiek bakarrik ikusita betetzen zaituzte. Baina hortik kanpo uste dut asko dagoela egiteko. Argi eta hodeien dantzak ikaragarriak dira mendian, horien bila noa ni.

Nafarroa nola ikusten duzu argazkiak egiteko?

Dugun lurraldea oso pribilegiatua da, baina bere mugak ditu. Aniztasun handiko lurra da Nafarroa, eta paisaiak oso erakargarriak dira. Beharbada, alpetar izaera falta zaio. Nafarroako basoak gustatzen zaizkit gehien. Neguan, pagadiak erretratatu ditut, eta materiala dut zerbait egiteko. Faunari buruzko argazki batzuk ateratzea besterik ez zait falta bilduma osatzeko.

Pentsatu ohi da argazkilaritza berehalako zerbait dela, baina lan handia dago atzean; mendi argazkilaritzan are gehiago?

Bi berezitasun ditu mendi argazkilaritzak. Mendi argazki polit bat egitea oso erraza da, baina mendi argazki bikain bat egitea zailena da. Bi aukera horiek eskaintzen ditu mendi argazkilaritzak, kontrapuntu bat, ia-ia. Hasiera batean badirudi erraza dela, paisaiak asko egiten duelako, baina argazki horren bikaintasuna lortzea da zailena. Sakontzen duzunean horretaz konturatzen zara.

Zer-nolako zailtasunekin topo egin duzu zuk?

Nahi duzun argi, kolore eta konposizioa lortzea, esaterako, ez dago zure esku, baizik eta ingurunearen esku. Ez da beti gertatzen, lekuan bertan egon behar duzu, eta esentzia hori atzeman. Argazki batek distira duenean, faktore horiek guztiek bat egin dutelako izaten da. Ezohiko momentuak izaten ohi dira momentu bereziak, azken finean.

Dena prest duzu une hori harrapatzeko baina askotan ez da iristen, ez delako izaten horretarako baldintzarik.

Bai, landu ditudan eta atera ez diren argazki asko ditut. Aldi berean, bidean sortzen dira pentsatuta ez zenituen beste argazki batzuk. Horiek ere maila handia dute. Ez dituzu espero eta iristen dira, zurekin egiten dute topo. Gakoa, azkenean, lekuan bertan egotea da. Lan eta konpromiso handia exijitzen du mendi argazkilaritzak.

Argazki eta irudien etengabeko bonbardaketa dugu gaur egun, dena da bisuala. Nola eragiten dio horrek argazkilaritzari?

Egun, dokumentu grafiko asko daude, baina argazki gutxi. Desberdindu behar dugu irizpide batzuekin egindako argazkia, oinarri bat duena eta atzean lan bat duena. Gustatu nahi duten argazki asko daude. Baina niri politena iruditzen zait ideiak saritzen direnean, lan bat dagoenean argazkien atzean. Ideia bat lantzea eta irudikatzea, hori da interesgarriena.

El humano en la montaña izenburuko liburua argitaratuko duzu apirilean. Zer hartu duzu oinarri proiektu hori osatzeko?

Aspaldi lantzen ari naizen gaia da mendiari eta gizakiari buruzko hori; niri gustatzen zait pertsonak ateratzen diren natura argazkiak egitea. Modu horretan, mendiaren aurpegi atseginago bat erakutsi nahi izaten dut. Ez dute mendiaren ohiko gogortasun hori islatzen. Egia da ez dudala ezer berririk deskubritu lan horien bidez, baina argazki atseginak dira. Nik mendian bizi ditudan momentu horiek transmititu nahi ditut, finean. 22 argazki bildu ditut, denera. Apiriletik aurrera, gainera, Frantziako Pirinioetako parke nazionaleko etxeetan paratuko ditut. Erakusketa ibiltaria izanen da. Aurrerago, lan horiek honat ekartzeko asmoa dut.

Kattalin Barber

Ikusmen arazoak ditu Izaskun Osesek (Barañain, 1984). Begi batekin %5 ikusten du bakarrik, eta bestearekin, %15. Iaz lana utzi behar izan zuen, baina asmatu du bizitzaren kolpeei buelta ematen. Lesionatuta dagoen arren, uztailean Londresen eginen den Atletismoko Munduko Txapelketa du helburu.

Kirolari onenaren saria jaso berri duzu. Zer ekarri dizu?

Poz handia eman dit sariak. Orain lesionatuta nago, eta horrelako sariek aurrera jarraitzeko bultzada ematen didate. Ederra da jakitea zure lana kontuan hartu dutela, pizgarria.

Urte gogorra izan da zuretzat 2016a. Zer irizten diozu orain?

Oso gogorra izan da, eta ahalegin handia egin dut. Urte osoa pasatu nuen entrenatzen, eta eskatutako gutxieneko markak behin eta berriz errepikatzen, sailkapen zerrendan postu hobea lortzeko. Aldi berean, ordainsaria sekulakoa da; eta ez da brontzezko domina eskuratzeagatik, baizik eta Rio de Janeirora joateagatik.

Nola gogoratzen duzu Rio de Janeiroko esperientzia?

Aberasgarria da oso. Baina egia da lehiatu nintzen arte nire baitan bilduta nengoela. Entrenatu, atseden hartu, hango klimara egokitu... Ez nuen besterik egiten, horrela ere asko gozatzen dudan arren. Behin lehiatuta, giroaz gehiago gozatu nuen. Eta brontzezko dominarekin itzultzea ikaragarria da. Baina, egia esan, aurreko urtean egindako lana berdina da hirugarren, laugarren edo bosgarren gelditzen bazara ere. Kontua da domina dela kirol munduan balio duen ordainsari materiala.

800 metrokoan lehiatzen ohi zara; Paralinpiar Jokoetan, 1.500 metrokoa egin zenuen. Ongi?

Bai. Paralinpiar Jokoetan ez dago 800 metroko probarik. Hortaz, halabeharrez proba horretara egokitu behar izan nuen. Ongi atera zitzaidan, eta espero dut marka hobetzen jarraitzea. Dena den, esan behar dut oraindik ere hobeto ikusten dudala neure burua 800 metrokoan.

Joan den urtea gogorra izan zen, halaber, lana utzi behar izan zenuelako. Nola bizi izan zenuen?

Erizaina naiz, eta lana utzi behar izan nuen dudan ikusmen arazoa dela eta. Aurrera begiratzen dut orain, eta egoerara egokitu naiz. Ez dago besterik. Orain, Tuteran fisioterapia ikasteko izena eman dut, baina patxadaz hartzen ari naiz. Ezintasunak ez dit uzten erizaina izaten, baina kirolarekin jarrai dezaket. Hortaz, nire lehentasuna korrika egitea da. Ardura handiz egin behar da lan atletismoan, eta zaila da beste lan batekin uztartzea. Ez da gauza bera Espainiako Txapelketan parte hartzea edo Paralinpiar Jokoetarako prestatzea. Lana utzi behar izateak are gehiago entrenatzeko aukera eman dit. Gauzei alde ona aurkitzen jakin behar da.

Nolakoa izan da egokitzapena atletismo pistan?

Ez ikustera egokitu naiz. Atletismo pistan, berdin. Entrenatzailea beti alboan dut. Ezintasunak mugatzen zaitu, baina hori gainditzen saiatu behar duzu. Jarrera ona izatea ezinbestekoa da, eta, noski, aukera eta baliabideak izan behar dituzu aurrera egin ahal izateko.

Korrika egiten hasi baino lehen, taekwondo egiten zenuen. Zergatik erabaki zenuen kirola aldatzea?

Espainiako txapelduna izan nintzen, 21 urte bete nituen arte. Behin baino gehiagotan min hartu nuen, eta, azkenean, uztea erabaki nuen. Kirola beti gustatu zait, eta korrika egiten hasi nintzen gero. Hasieran, herri lasterketetan parte hartzen nuen, eta Hiru Herri taldean izena eman nuen gero. Orduan hasi nintzen lehiatzen, asko pentsatu gabe; eta gaur arte.

Uste duzu merezi duten garrantzia ematen zaiela Paralinpiar Jokoei?

Bigarren mailan daude Paralinpiar Jokoak, eta hori ikusi egiten da, bai barrutik eta bai kanpotik. Aurrerapausoak eman diren arren, asko gelditzen da aldatzeko. Ez naiz ari bakarrik Paralinpiar Jokoei buruz, baizik eta kirol egokituari buruz. Guk egiten dugun esfortzua ez da hainbeste aintzat hartzen, baina Olinpiar eta Paralinpiar Jokoetarako entrenatzen garenok ahalegin bera egiten dugu. Bete-beteko arduraldia da gurea, eta, gainera, gure zailtasunak gehitu behar dizkiogu horri.

Kontzientziazioa falta da, zure ustez?

Egia da ez dagoela hainbesteko ikusminik, baina nik uste dut egoera aldatzen ari dela. Esaterako, 2012ko Londresko Paralinpiar Jokoetako hamabi bat ordu eman ziren telebistan; joan den urtean, berriz, 80 ordu. Hori bada. Egunkarietan egia da ez zaiola askorik erreparatzen. Arlo ekonomikoan ere, desberdintasuna itzela da, eta ez luke horrela izan behar. Ea poliki-poliki egoera iraultzen dugun.

Kirol egokituan ere desberdintasunak sumatzen dira emakumeen eta gizonen artean?

Orain dela gutxi horri buruz hitz egin nuen Marta Mendia atletarekin. Oro har, kirolean ez gaituzte berdin tratatzen, eta desberdintasunak azalekoak dira. Komunikabide gehienetan beti agertzen dira lehenik gizonak eta gero emakumeak. Baina atletismoan esan behar dut ez dudala aldaketarik sumatzen, ez kirol egokituan, ez bestean. Berdin baloratzen da, baina egia da kirol gehienetan ez dela horrela.

Erronkarik duzu urte honetarako?

Urte honetako helburua Londresen izanen den Atletismoko Munduko Txapelketan parte hartzea da, baina, horretarako, zaindu eta egoera onean egon behar dut. Rio de Janeiron hartu nuen min. Berez, han ez zen sumatzen, baina oinean haustura dut. Ez da larria, baina ezin dut korrika egin. Bitartean, gimnasioan eta beste ariketa batzuk egiten aritzen naiz. Espero dut apirilerako ongi egotea, eta, horrela, udan behar bezala lehiatzea.

Kattalin Barber
Behin baino gehiagotan jasan ditu. Tamalez, oihu eta irain arrazistak entzutera "ohituta" dago Romeo Blaisse Yopa (Duala, Kamerun, 1991). Orain dela bi aste Gares taldearen aurka jokatu zuen partidan entzun zituen azkenak. Lehenengo ald...

Kattalin Barber

Parlamentuan aurkeztu dute Iruñeko Zaharren Eskubideei Buruzko Adierazpena. Nafarroako Geriatria eta Gerontologia Elkarteak helburu du gizarteak zahartzaroari "beste begirada batekin" so egitea. Camino Osle da (Iruñea, 1944) erakunde horretako lehendakariordea.

Zein da Iruñeko Zaharren Eskubideei Buruzko Adierazpenaren helburua?

Joan den urtean elkarteak 25 urte bete zituen, eta antolatu genituen ekintzen artean bururatu zitzaigun adierazpena egitea. Gure erronkak biltzen ditu adierazpenak, eta gizarteak eta erakundeek horren berri izatea nahi izan dugu. Harrera ona izan dugu. Urriaren 1ean, Adinekoen Nazioarteko Egunean, sinadurak biltzen hasi ginen, eta 40 inguru elkarteren atxikimendua lortu dugu. Gizartea zaharren inguruko gaien jakinaren gainean egotea nahi dugu.

Zeintzuk dira elkartearen erronkak?

Zahartzaroaren inguruko ikuspegi positiboa izatea garrantzitsua da; begirada aldatu behar dugu. Zahartzaroa erronka handi bat da gizartearentzat. Bizi itxaropena asko handitu da gurean, eta herritar guztientzako aukera baten gisan ikusi behar dugu. Ez dugu arazotzat hartu behar, ezta bizi itxaropena menpekotasunarekin lotu ere. Bestela, jai dugu. Saiatu behar dugu zaharrek gero eta mendekotasun gutxiago izan dezaten, eta saiatu behar dugu bizi baldintza egokiak bermatzen. Asko lortu dugu 25 urteotan, baina oraindik badugu zer egin. Erronka nagusia arazoei aurrea hartzea da. Izan ere, argi izan behar dugu hurrengo urteotan gizartea gehiago zahartuko dela.

Nola lortu mendekotasun txikiko pertsonak izatea?

Gizartea zahartzen ari da, eta 80 urte baino gehiagoko herritarrak gero eta gehiago dira. Hori kontuan hartu, eta egoera horri aurre egiteko prestatu behar dugu. Prestatzea aurrea hartzea da, eta horrek esan nahi du nagusiak animatu behar ditugula, interesa piztu eta sentsibilizatu. Emakumeen ahalduntzearen gisakotzat jotzen dut nik. Helburua da zaharrak beren bizitzaren eta beren zahartzaroaren jabe izatea. Gizartearen laguntza behar dugun arren, geure burua lagundu eta zaindu behar dugu lehendabizi. Azken finean, zahartzaroari aurpegi eman behar diogu, eta hori lortzen da, adibidez, zahartzaro aktibo bat izanez, hamaika jardueratan parte hartuz, laguntza eta babesa izanez. Zerbitzuak eta arreta zahartzen ari den gizarte honetara egokitzea da orain erronka.

600.000 pertsona inguru bizi dira Nafarroan, eta haietatik %18,6k 64 urte baino gehiago dituzte. 15 urte barru, herritarren ia %25 zaharrak izanen dira, eta hemendik 50 urtera, berriz, %39. Gizartea prestatuta dago?

Nahi edo ez, horretara goaz. Etorkizun horren aurrean, osasun sistema egokitu beharko litzateke. Eta ez naiz bakarrik ari botikei buruz. Hori beharrezkoa da, baina uste dut zahar bakoitzak bere aldetik zerbait jarri behar duela. Dieta osasuntsua izatea eta kirola egitea ezinbestekoak dira, adibidez. Nafarroako Ospitale Gunean, geriatrian, errehabilitazio sistema oso ona dute. Ibiltzen ez dakiten zaharrek ibiltzea lortzen dute programa horiekin. Eta asko ez dira ibiltzen sofatik ez direlako mugitu, baina ez zaie ezer larririk pasatzen. Zahartzean, mugikortasuna izatea oso garrantzitsua da. Horregatik, nik uste dut medikuntzak alde horretatik joan behar duela, hau da, ez hainbeste sendatzera, baizik eta zaharrak zaintzera. Autonomoak izan daitezen saiatzea. Egungo paradigma aldatzea beharrezkoa da, eta norberaren funtzionaltasunean arreta jarri.

Pertsona bakoitzaren jarrerak ere eragina du zahartzaroan?

Askotan, zahartzaroaren beldur gara. Ez dugu hori nahi, baina hori da etorkizuna. Alternatiba latzagoa da. Ez dago besterik. Horregatik, aurpegi eman behar diogu zahartzaroari, gure bizitzaren azken urteak gozatzen jakin.

Zaintza ere bada kontuan hartzeko kontu bat?

Hemen eguneko zentroak, zahar etxeak eta etxeko arreta ditugu, besteak beste. Baina, oraindik ere, familiek hartzen dute pisu handiena zaintzan, eta, familiei buruz hitz egiten dugunean, gehienetan emakumeei buruz ari gara. Etorkizunean ez dakit hori posible izanen den. Zahartzaroaren aldeko aldarria egin behar dugu. Milaka modu daude zahartzaroa bizitzeko, eta moduak sortu behar ditugu. Zergatik ez, adibidez, hiru edo lau nagusi pisu batean elkarrekin bizi? Zaharrentzako bizikidetza gune alternatiboak sortu behar ditugu. Nagusiak ez dira kolektibo homogeneo bat, eta era askotako zerbitzuak behar dituzte, behar guztiak behar bezala betetzeko. Ahal dugun neurrian, izan gaitezen gure zahartzaroaren jabe; hori baita gakoa.

Uste duzu gizartean zahartzaroaren irudi negatiboa gailentzen dela?

Bai. Ezin diogu gizarteari aurkeztu zahartzaroa zatarra dela eta dena arazo dela. Gizarteak ikusi behar du nagusiek zenbat gauza egiten duten. Helduentzako unibertsitatera joaten dira, mendira joaten dira, hitzaldi eta erakusketetara joaten dira... Oro har, aktiboak dira. Gogoa izan beharko genuke nagusi izateko eta erretiro loriatsu bat bizitzeko. Nik uste dut eredu horri jarraitzen baldin badiogu, baikorrak baldin bagara, jendeak bere burua zainduko duela nagusia denean urte horiez gozatzeko. Modu berean, administrazioak eta gizarteak zaharren irudi ona sustatu behar dute, eta gure lekua bermatu.

Edurne Elizondo
Zigarro itzali bat ahoan duela ailegatu da Giovanni Levi Katakrak liburu dendara (Milan, Italia, 1939). Ahozko historia jorratzeko saioan parte hartzeko egin du bat Laura Benadibarekin, baina onartu du memoriak mugak badituela. Ohartu g...

Kattalin Barber

Ameriketako Estatu Batuetatik etorri da Iruñera Jacqueline Urla antropologoa (Kansas City, Missouri, AEB, 1956). Uste du Erorien Monumentua ez dela behera bota behar, eta "kontzientzia leku" bilakatu beharko luketela espazio hori. "Biktimak aitortzea beharrezkoa da, baina beste urrats bat egin behar dugu: frankismoaren historia gizarteratu behar dugu", nabarmendu du AEBetako antropologoak.

Oroimen historikoa ikertzen ari zara. Zergatik?

Urteak daramatzat memoria historikoaren gaiarekin interesaturik. Nire aitona 1936ko abuztuaren 23an fusilatu zuten, Bardeako Valcaldera eremuan, beste 51 lagunekin batera. Orain dela zortzi urte hasi nintzen horri buruz galdezka. Familiakoek bagenekien fusilatu zutela, baina ez genekien beste ezer, ez genuen bestelako daturik. Interesa dut gizarte mugimenduetan, eta orduan hasi nintzen harremanetan jartzen Nafarroako memoria historikoaren esparruan lanean ari diren elkarteekin.

Zure aitonaren gorpuzkiak oraindik ez dituzue aurkitu. Nola bizi izan du zuen familiak egoera hori?

Hasieran, Navarra 1936: De la esperanza al terror liburuan agertzen zena bakarrik genekien. Gure familiarentzat, liburu hori oso argigarria izan zen. Ondoren etorri zen detektibe eleberritzat har daitekeena: Valcalderan ez zen hilotzik aurkitu. 1959. urtean, gorpuzki guztiak atera, eta Madrilgo Erorien Haranera eraman zituzten. Valcalderako sarraskian hil zituztenen 52 gorpu horiek, ordea, desagertuta daude oraindik gaur egun.

Familia erbesteratu egin zen. Nola ikusten da auzia atzerrian egonda?

Guztiontzat shock bat izan zen gertatutakoa. Min egiten du jakiteak zure aitona diktadoreen aldeko monumentuan hobiratu dutela. Familiarentzat iraina izan da hori. Nafarroako familia batzuek gorpuzkiak atera zituzten Erorien Haranetik, baina beste batzuk desagertu egin ziren. Iruñekoekin inork ez daki zer gertatu zen. Horrek guztiak agerian uzten du estatuaren utzikeria. Nola da posible hori gertatzea? Ez da egon aitortzarik orain gutxi arte.

Nafarroan ugaritu egin dira oroimen historikoaren aldeko saioak. Urratsak egiten ari dira?

Bai, pozgarria da hori. Pentsa: orain dela urte batzuk, ez genekien Valcaldera non zegoen ere, eta han ez zuen inon jartzen han jazotako sarraskiari buruzko deus. Egiak asko laguntzen du zauriak sendatzen. Guztiz eskertzen dut hemengo elkarteek memoriaren alde egin duten eta egiten duten lana. Eredugarria da, guztion historia jaso eta biltzen ari baitira elkarte horiek. Pertsona askoren ahaleginari esker lortzen ari da hau guztia. Gainera, uste dut orain gehiago hitz egiten dela gaiari buruz.

Txikitatik gaiaz hitz egiten zenuten etxean?

Guk ez genuen hemengo errepresioa bizi izan: AEBetan geunden. Baina frankismoaren eragina gurasoengan ikusi genuen guk: familia zigortuta, baztertuta zegoen, eta kexatu ezinik, gainera. Bakarrik irentsi eta irentsi, besterik ezin zuten egin. Gure familiaren bizitzak ez zuen inporta. Ez genuen beldurrik gaiari buruz hitz egiteko, baina, aldi berean, ez genuen auzi horri buruz norekin hitz egin ere. Familia sakabanatuta zegoen, eta, ondorioz, sustraiak galdu genituen. Harrigarria dirudien arren, bizi ginen eremuan inork ez zekien ezer 1936ko gerrari buruz. Hortaz, ezin genuen gure esperientzia inorekin partekatu, eta bakarrik gure artean hitz egiten ahal genuen. Gure identitatearekin lotutako zerbait zen.

Emilio Mola eta Jose Sanjurjo militar kolpisten gorpuzkiak Erorien Monumentuko kriptatik atera zituzten iaz. Hori egin eta gero, mahai gainean dago eraikin horri buruzko eztabaida. Zer egin behar da monumentuarekin?

Hasteko, nik uste dut oso aberatsa eta interesgarria dela monumentuari buruzko eztabaida bera piztea. Gai horren inguruan ideiak eta proposamenak trukatzea oso aberasgarria da, ados jarri ahal izateko. Ez dago bide zuzena, noski; herriak erabakitzen duen bidea eginen da. Baina uste dut zaila izanen dela bide hori. Izan ere, hemen ez dago adostasunik 1936ko gerra eta diktadura zer izan ziren zehazteko orduan ere.

Zergatik ez da lortu adostasuna?

Hemen, diktadurak iraun egin zuen, ez Alemanian bezala. Hitler garaitu egin zuten; Franco, berriz, ez. Nolako trantsizioa egon zen, horrek zerikusia izan zuen. Jende askok ez zuen atzera begiratu nahi izan. Ez da egon gizarte gaitzespenik, ezta zigorrik ere. Horregatik, oraindik ere gai delikatua da. Eta horregatik, era berean, 40 urte geroago, hemen gaude, Iruñeko Erorien Monumentuarekin zer egin pentsatzen.

Pedagogia egitea beharrezkoa da?

Orain garai ona da gaiari heltzeko, nire ustez. Gure iraganak eragina du gaur egunean, eta horren jabe izan behar dugu, halabeharrez. Uste dut beharrezkoa dela beste urrats bat egitea. Beharrezkoa da biktimak aitortzea, eta gorpuzkiak ateratzea. Funtsezko lana da. Baina, horrez gain, frankismoaren historia gizarteratu behar dugu. Ahantzitako eta ahantzarazitako oroimena gizarteratu behar dugu, baketze eta adiskidetze bidean balio duelako. Isiltasunak kontrakoa eragiten du. Oraindik, Nafarroan kosta egiten da gaia gizarteratzea, baina ahaleginak egiten ari gara, eta hori sustatu nahi dute memoria historikoaren elkarteek, hain zuzen ere.

Frankismoa gizarteratzeko balio dezake Erorien Monumentuak?

Nik uste dut hemengo herritarrek erabaki behar dutela zer egin monumentuarekin, eta ez kanpoan gaudenok. Hala ere, nik kontzientzia leku baten alde eginen nuke. Frankismoaren museoa egitea proposatuko nuke nik, eta, horrela, auzia gizarteratzea.

Badira gisa horretako beste hainbat toki.

Bai. Gernikan bertan eta beste hainbat herrialdetan egin dituzte gisakoak. Ezagutarazi behar dugu gertatu zena, eta horretarako balio dute halako tokiek. Ez dakit herritarrak hausnarketa horretarako prest dauden, baina behintzat aukera badago. Finean, memoria historikorako leku bat izatea litzateke kontua. Kontzientzia lekuen nazioarteko koalizio bat dago, eta horren parte izaten ahal da Iruñea ere. Eredugarria izanen litzateke hori. Pedagogia egin behar dugu, eta memoriatik ekintzetara jauzi egin. Dena den, argi dut hemengoek erabaki behar dutela zer egin, soilik horrela izanen baitute eragina hartutako erabakiek.

Kattalin Barber
Emakumeen salerosketaren biktima izan zen Amelia Tiganus sorterrian (Galati, Errumania, 1984); atzean utzi du prostituzioa, eta, orain, ekintzaile aritzen da Munduko Medikuak elkartean eta feminicidio.net webgunean. Aukera bat eskatu d...

Kattalin Barber
Nobela beltzari buruzko solasaldi eta aurkezpenak dira protagonista, egunotan, Baztango hainbat herritan. Hirugarrenez, misterioak hartu ditu hango bazterrak, igandera bitarte. Elurre Iriarte (Arizkun, 1972) antolatzaileetako bat da, et...