Edurne Elizondo

Iruñe osoa ikus daiteke Euskal Herriko Arkitektoen Elkargoak Nafarroan duen egoitzatik. Bere bulegoan eta Ziudadelari so, hiriko arkitektura garaikidea nabarmendu du elkarteko Nafarroako presidente Patxi Txokarrok (Iruñea, 1954). Malgutasuna eskatu dio gobernuari etxeak berritzeko.

Zer helbururekin hartu duzu kargua?

Gure elkargoko zuzendaritza ez dugu aldi berean aldatzen osorik, pixkanaka egiten dugu zuzendaritza berritzeko prozesua, eta horrek nolabaiteko jarraitutasuna ematen dio lanari. Gure oraingo asmoa da, beraz, jada hasitako hainbat bidetan urrats sendoak egitea. Batetik, formakuntzari eman nahi diogu lehentasuna. Arkitektook, finean, egungo gizartera egokitu behar dugu. Bertzetik, nabarmendu nahi dugu arkitektoaren figurak duen garrantzia, kulturaren eta gizartearen ikuspuntutik. Balioa eman nahi diogu gure lanari.

Formakuntza aipatu duzu, eta gizartera egokitzeko beharra; klimaren aldaketaren egungo garaira egokitzekoa ere bai?

Adibidez. Anitz dugu errateko arlo horretan. Eraikin zaharrak berritzeko beharra dugu, bertzeak bertze. Jada eginda dauden etxebizitzen eraginkortasuna hobetu behar dugu, ahal den neurrian, energiaren kontsumoaren ikuspuntutik. Etxe berriek ere errealitate horretara egokitu behar dute.

Etxebizitzek izan behar dute eraginkor, baina baita hirigintzak ere, ezta?

Bai. Hirigintzak ere izan behar du eraginkorra. Herri aberats askotako plangintzak ekarri du hirigintza espantsiboa izatea. Hemen ez gara hain aberats izan, baina, halere, egin ditugu hagitz egokiak ez diren urbanizazioak ere, hirigunetik urrun. Ez dira egokiak, bertzeak bertze, toki horietara ailegatzeko behar diren azpiegiturengatik eta garraioengatik.

Gero eta gehiago hitz egiten da hirigintzari generoaren ikuspuntua txertatzeko beharraz. Egin dira urratsak arlo horretan?

Argi dago generoaren ikuspuntua hagitz garrantzitsua dela, batetik, hiriaren plangintzan, eta, bertzetik, urbanizazio lanetan. Espazio seguruak eraiki behar ditugu, ez bakarrik emakumeentzat, bai eta haurrentzat eta zaharrentzat ere, adibidez. Sortu behar ditugu espazio biziak. Etxebizitza hutsez osatutako espazioak hutsik egonen dira; dendak ere badaude, lortuko dugu jendea mugitzea, jendea karrikan egotea. Nik uste dut hori funtsezkoa dela. Sortu behar ditugu jendez beteko diren espazioak.

Zaharrentzako hirien inguruan, Nafarroako Gerontologia Elkarteko kideekin aritu zarete, bertzeak bertze. Populazioa zahartzen ari denez, zaharrentzat atseginak diren hiriak sortzea ere lehentasun bilakatuko da?

Nik uste dut arkitektook jabetu behar dugula behar zehatzak dituzten sektoreen errealitateaz; zaharrak izan daitezke, edo ezintasunen bat dutenak, adibidez. Errealitate horretaz jabetu, eta gure lanetan islatu behar dugu. Hiriko seinaleen tamaina, argiak eta gisakoak zaindu behar direla gero eta argiago dut, eta arlo horretan arkitektoek zer erran handia badute. Ari gara auzi horri buruzko gogoeta egiten jada.

Hirigintzaren esparruan administrazioarekin egin behar duzue lan. Nolakoa da zuen arteko harremana?

Plangintza administrazioak egiten du; gu gara, finean, administrazioak plangintza hori gauzatzeko duen tresna. Udal handietan zailtasun gehiago ditu arkitektoak, botere anitz daudelako hiriaren inguruan; herri txikietan lana errazagoa da, eta erabakietan eragiteko gaitasun handiagoa izaten du arkitektoak. Maria Urmeneta emaztea eta biok elkarrekin aritzen gara lanean, eta udal txiki anitz ditugu bezeroen artean. Lan atsegina da. Administrazioarekin, halere, baditugu gorabeherak arkitektook.

Zer arazo duzue?

Etxebizitza zerbitzuko arduradunekin badugu, bizilekuen egokitasunari buruzko dekretuarengatik. Baldintza zorrotz eta zurrunak ezartzen dituzte etxebizitzak berritzeko, adibidez. Horrek ekartzen du etxe horiek ezin konpontzea, eta, ondorioz, gure herrietako ondare arkitektonikoa galtzea, kasu anitzetan. Malgutasun handiagoarekin jokatu beharko lukete, halako egoerak gerta ez daitezen. Iruñeko Alde Zaharrean ere arazo bera dugu. Dekretua moldatu beharko lukete, etxeak berritzeko lanak errazteko.

Nasuvinsa elkarte publikoarekin ere eztabaida izan duzue berriki; arkitektoei buruz "irudi txarra" eman duela salatu duzue. Zer gertatu da?

Deialdi bati buruzko oharra plazaratu dute, erranez arkitekto gehienek ez zutela bete bizilekuen egokitasunari buruzko dekretuak erraten duena. Informazio okerra da, eta min egin digu. Nafarroan, gainera, nabarmena da arkitektoen maila. Anitz gara, eta hemengo eskola erabat errotua eta sendotua dago. Sumatzen da.

Hirian ere badu isla kalitate horrek?

Bai, eta gure lana da hirian eta Iruñerrian dugunaz ohartaraztea herritarrak. Lortu behar dugu jendeak bertze modu batera egitea so hiriari. Iruñea nekazaritza hiri bat izan da duela ez anitzera arte. XIX. mende bukaerako eta XX. mende hasierako arkitektura burges gutxi dugu, baina arkitektura garaikide hagitz garrantzitsua badugu, balio handikoa. Iruñetik gertu, adibidez, zoragarria da Oteiza museoaren eraikina. Eraikinak eta hartzen duen obrak bat egiten dute, erabat.

Edurne Elizondo

Borroka eguna dela nabarmendu du Iruñeko Udaleko Berdintasun eta LGTBI zinegotzi Laura Berrok (Iruñea, 1986), kolektibo horren nazioarteko egunari buruz. LGTBI mugimenduak egindako bultzada "funtsezkotzat" jo du Aranzadiko kideak, udal politikak martxan jartzeko.

LGTBI Kolektiboaren Nazioarteko Eguna da ostegunekoa. Hobera egin du egoerak?

2015. urtean udalera ailegatu ginenean, ez zegoen LGTBI politika publikorik. Ez zegoen deus. Hainbat adierazpen instituzional onartu ziren, LGTBI kolektiboa osatzen duten pertsonen eskubideak aldarrikatuz, batez ere, herri mugimenduari eta oposizioko taldeei esker. Baina bertzerik ez. Udalak, erakunde publiko gisa, ez zuen deus egin. Beraz, urteotan egon den aldaketa erabatekoa izan da.

Lan horrek ekarri du, bertzeak bertze, Harrotu izeneko bulegoa martxan jartzea, LGTBI kolektiboa artatzeko.

Hilaren amaieran, urtebete eginen du zerbitzuak. Bertze hamaika ekinaldi jarri ditugu martxan, batetik, sentsibilizatzeko, eta, bertzetik, oraindik ere gertatzen diren eraso LGTBIfobikoak salatzeko, indarkeria mota hori hutsean uzteko asmoz. Udal barruan ere ari gara lanean.

Zer-nolako lana ari zarete egiten?

Kanpora begira jorratu nahi dugun sentsibilizazio lan hori egin nahi dugu etxe barruan ere. Bertzeak bertze, hori egin nahi dugu udaleko teknikariak trebatuz. Argi dugu pertsonak jarri behar ditugula politiken erdigunean. Berdintasunari buruz ari garenean, beti erraten dugu lan horrek transbertsala izan behar duela. Uste dugu LGBTI kolektiboaren arloarekin gauza bera egin behar dugula, politika publiko guztiek txerta dezaten ikuspegi hori. Bertzela, arriskua dugu politika publiko neutroak sortzeko, eta, haien bidez, ezberdintasunei eusteko; emaitza are okerragoa izan daiteke, eta politika horiek ekartzea egoerak okerrera egitea. Horregatik, garrantzitsua da denok trebatzea. Politikariok ere bai.

Diagnostikoa egiteko asmoa ere agertu duzue. Zer helbururekin?

Hiriko egoera zehatza ezagutu nahi dugu. Horregatik egin nahi dugu diagnostikoa. Martxan da prozesua, eta udazkenerako prest izatea espero dugu. LGTBI kolektiboaren berri jaso nahi dugu, eta, horrekin batera, populazioak, oro har, LGTBI kolektiboari buruz duen pertzepzioa aztertu. Horrek aukera emanen digu gure politikak gehiago zehazteko, eta eraginkorrago izateko. Asmoa da, diagnostikoa oinarri hartuta, LGTBI politikei buruzko plan estrategiko bat osatzea. Gainera, eraso LGTBIfobikoen behatokia egin nahi dugu. Udalak argi utzi nahi du LGTBI kolektiboa hiriko aniztasunaren parte dela, eta aberastu egiten duela.

Azken hilabeteotan hainbat eraso homofobo salatu dituzte, bertzeak bertze, Sanduzelaiko bestetan. Zer egin dezake udalak horren aurrean?

Kontuan izan behar dugu zer-nolako testuinguruan bizi garen. Gizarte matxista eta heteropatriarkal batean bizi gara. Arazoa erroan dago, beraz. Horri erantsi behar diogu errealitate hori aldatzeko erakundeen konpromisorik ez dagoela, oro har, ez dela aniztasuna balio erantsi gisa hartzeko borondaterik. Urratsak egin dira LGTBI kolektiboa osatzen duten pertsonen eskubideak onartzeko eta aitortzeko; hori egia da. Ni anitz kezkatzen nau, halere, politikoki zuzena den baina edukiz hutsik dagoen diskurtsoak. Politikarien eta herritarren artean anitzek salatzen dituzte, hitzez, eraso LGBTIfobikoak, baina egoerak gertutik ukitzen dituenean, atzera egiten dute, neurri batean. Hori landu egin behar dugu. Arrakala bat ireki dugula uste dut, baina egin behar dela, oraindik ere, lan anitz.

Erasoen inguruko daturik baduzue?

2017koak oraindik ez ditugu. 2016an, berriz, hamar salaketa aurkeztu ziren sexu eta genero aniztasunaren aurkako erasoengatik. Salaketen kopuruak gora egin du. Uste dut hori gertatzen dela, batetik, sentsibilitate handiagoa dagoelako; eta, bertzetik, kolektiboaren ahalduntzeak gora egin duenez, ikusgarriago bilakatu delako, eta horrek ekarri duelako subjektu atzerakoienen erreakzioa. Garrantzitsua da, halere, ikusgarritasun hori, espazioak irabazteko. Ez dugu ahaztu behar, gainera, lehen baino lege esparru zabalagoa dugula orain, eta lehen delitutzat jotzen ez ziren hainbat jarrera orain badirela. Paradigma da, beraz, aldatu dena. Ahalduntze eta ikusgarritasun gehiago dago; espazioak irabazi dira; eta horrek ekartzen du heteropatriarkatuaren erantzuna.

Herri mugimenduaren bultzada aipatu duzu. Zein neurritan da mugimendu horrena udalaren egungo politiken meritua?

Neurri handi batean. Bultzada hori funtsezkoa izan da. Errealitatea aldatzen da herritarrek, antolatuta, ezberdintasunen aurka borroka egiten dutelako. Erakundeak aurrerakoiago edo atzerakoiago izan daitezke, baina, batez ere, herritarren lana lagundu egiten dute. Erroa herritarren artean dago. Gu udalera ailegatu ginenean, LGTBI kolektiboak hagitz argi izan zuen presio eta bultza egin behar zuela, eta hori funtsezkoa izan da, bertzeak bertze, Harrotu martxan jartzeko. Garrantzitsua iruditzen zait izaera kritiko hori ez galtzea.

Urteotan lortutakoa galtzeko arriskua badela uste duzu, hiriko gobernua aldatzen bada?

Hiru urteotan egindako lanak balio izan du LGTBI kolektiboaren eskubideen aldeko diskurtsoa sendotzeko. Urrats anitz dugu egiteko, baina bertze anitz egin ditugu, jada, eta egoera ez da lehengoa. Mugimendua anitz ahaldundu da. Gazteen artean sumatzen dut boteretze hori, batez ere. Indar hori suntsitzea ez da erraza. Gainera, legez ere babestu ditugu aldaketak, eta horrek lagunduko du atzera ez egiten.

Uztailaren 6an hasiko dira sanferminak. Kanpaina martxan duzue, eraso sexistei aurre egiteko. Zer espero duzu?

Orain arte egin dugun lana kontuan hartuta, konfiantza handiagoarekin egiten diet aurre aurtengo bestei. Ezin gara lasai egon, baina uste dut lortu dugula erasoen aurkako gure diskurtsoak eta estrategiak hiriko mugak gainditzea, bai eta estatukoak ere. Argi utzi behar dugu eraso sexistak eta, oro har, emakumeon aurkako indarkeria ez direla bakarrik sanferminetako kontu. Ez dira gertatzen bestak direlako, edo Iruñean bakarrik. Eguneroko kontua dira, zoritxarrez, heteropatriarkatuaren indarra handia delako, eta kapitalismoaren babesa baduelako. Egunerokoa da sistema horren kontrako lana.

Hedabideen ardura nabarmendu duzue, eta dekalogoa osatu. Bada hedabideekin lan handia egiteko, oraindik ere?

Hedabideek ardura handia dute, eta oraindik bada zer hobetu. Kazetaritza eskoletan ez da txertatu genero ikuspegia, oraindik ere.

Edurne Elizondo

Zezenketen aurkako kolektiboa da Iruñea Antitaurinoa. Lan esparru hori zehaztu dute, zezenketen aurkako "gehiengo soziala" badela uste dutelako. Horixe nabarmendu du taldeko kide Txaro Buñuelek (Corella, 1962). Datozen asteotarako asmoen berri eman du.

Zezenketen garaia bukatzen hasi dela uste duzu?

Hori lortzeko bidean garela uste dut; hasi dugula zezenketak bertan behera uzteko bidea. Taldea osatu genuenean, gure asmoa helburu zehatzak lortzea zen. Argi genuen tauromakiak nabarmen egin duela behera nazioartean eta estatuan. Azken zazpi urteotan, adibidez, zezenak erabiltzen dituzten ikuskizunek %53 egin dute behera; ikusleen kopuruak, berriz, %59 egin du behera, eta gazteen %84k ez dute animalien aurkako tratu txarrekin lotutako herri batekin identifikatu nahi. Datuek hori diote. Iruñeko egoera aztertzen hasi ginen taldea osatu genuenean, eta argi ikusi genuen, batetik, entzierroa hagitz errotuta dagoela, eta, bertzetik, plazara joaten den jendearen zati batek onartzen duela bestak erakarrita joaten dela, ez zezenketengatik.

Lelotzat hartu duzuen esaldiak hori dio, Iruñeak besta maite duela, ez, ordea, zezenketak. Hala da?

Hori nabarmendu nahi dugu, hori delako bidea, gure ustez, zezenketen aurkako urratsak egiteko. Uste dugu herritar anitzek eutsi nahi diotela zezenketen inguruko eztabaidari, bertan behera uzteko asmoz. Ez da hori gertatzen, ordea, entzierroaren kasuan. Talde zabala osatu nahi genuen, helburu zehatzak ezarri, eta lanean hasi. Horregatik erabaki genuen zezenketen aurka aritzea. Egia da entzierroan tratu txarrak gertatzen direla; hori agerian uzten dute albaitarien txostenek. Errotuta dago, ordea. Orain arte, gainera, kanpokoak etorri izan dira protesta egitera, eta hemengoek ia bestaren zatitzat hartu dituzte.

Tauromakiaren kontrako protestak egin dituzte bertakoek ere: Rosa Negrak, Zezen Gorrik, LiberAberek, Denok Animaliak taldeak...

Ez dugu ukatzen aurretik egindako lana, baina jendeak pentsatu du batez ere kanpotik etorri direla protesta egitera. Orain, indarberrituta atera gara zezenketen kontra egitera; helburu zehatza markatu izanak ekarri du jende gehiagorengana heltzea.

Zergatik utzi dituzue entzierroak zuen diskurtsotik eta lan esparrutik kanpo?

Hautu estrategiko bat izan da, argi eta garbi. Onartu behar dugu, halere, taldean badela entzierroen alde dagoen jendea ere. Baina hautu estrategikoa da, batez ere. Zezenketen aurkako lanari eman diogu lehentasuna uste dugulako badela gehiengo sozial bat zezenketak bertan behera uztearen alde. Ez da gauza bera gertatzen, ordea, entzierroarekin. Lor dezakegun horretan lan egin nahi dugu, horretan jarri indarrak.

Iaz jarri zineten martxan. Kontent, orain arte egindako bidearekin?

Bai. Hutsetik hasi ginen. Gure asmoa hasieratik izan da talde zabala osatzea, zezenketen kontra egiteko helburu zehatzarekin. Iazko sanferminen aurretik egin genuen lehen batzar irekia, eta jende anitz etorri zen. Orduan ikusi genuen bazela lan egiteko aukera. Gure ildoak zehaztuz joan gara geroztik.

Zer asmo duzue aurtengo sanferminei buruz?

Aurten, nabarmendu nahi dugu bestak denonak direla, ez bakarrik zezenketen zaleenak. Zezenketekin deus ikustekorik ez dugun milaka eta milaka herritar gara, eta bestak erruz ospatzen ditugu. Horregatik, aurten, sanferminetako eskailera ospatzea erabaki dugu, argi uzteko hiriko bestetako ikonoak gureak ere badirela.

Zer prestatu duzue eskaileraren azken egunerako?

Iaz bezala, kalejira eginen dugu Alde Zaharrean. Hori izanen da gure ekinaldi nagusia. Uztailaren 7an izanen da, 19:00etan.

Hil honetan, berriz, manifestazioa izanen da zezenketen aurka, ezta?

Bai. Nafarroako Animalien Askapena taldeak antolatu du, iaz bezala, eta aurten ere bat egitea erabaki dugu. Inportantea iruditzen zaigu parte hartzea eta karrikara ateratzea. Gure asmoa ere bada eztabaida mahai gainean jartzea.

Nola?

Azken hilabeteotan, adibidez, bilera egin dugu Iruñeko Peñen Federazioarekin. Zezenketen inguruko gogoeta bat eskatu diegu, eta argi utzi diegu, batetik, plazan gertatzen diren tratu txarrak ezin ditugula onartu; bertzetik, joera dela zezenketek gero eta zale gutxiago izatea. Eztabaida ez egiteak ekartzen ahal du Iruñea Tordesillas bilakatzea, tauromakiaren azken gotorleku bihurtzea. Jendeak erraten badu berez besta maite duela, erakuts dezatela. Hirugarrenik, uste dugu eztabaida gertatzen ez bada Irungo edo Hondarribiko alardeen gisako egoera bat izan dezakegula hemen. Arazoa kroniko bilakatuko da. Horren guztiaren aurrean, iruditzen zaigu herritarrek eztabaida egin behar dutela. Hiri gisa egin behar dugu gogoeta, eta erabaki.

Zer erantzun dizuete peñek?

Harrera ona egin digute. Txostena helarazi diegu, eta federazioak peña guztiei pasatu die; peña bakoitzak, berriz, kide guztiei. Haiek erabakiko dute zer egin. Guk gutxieneko gogoeta eskatzen diegu. Gertatzen denaz ohar daitezela eta jarrera har dezatela.

Joseba Asiron alkateak zezenketak babestu ditu, urtero plazan egon baita. Zer deritzozu?

Ñabardurak badirela uste dugu. Iaz, adibidez, udalak sanferminei buruz egindako bideo ofizialean ez zegoen zezenketen irudirik. Ez da kasualitatea. Guk talde gisa ez diogu udalari deus eskatu, konponbidea ez baitago haren esku, hiritarren esku baizik. Behetik egin behar da presioa. Nahiko genuke alkatea plazara ez joatea, baina ez dugu halakorik eskatu. Azken egunotako sabotajearekin, jendea ohartuko zen, agian, udaleko hainbat taldek ere eskatu dutela gu eskatzen ari garena, herritarren arteko eztabaida, alegia.

Animalien Askapenerako Fronteak egin du sabotajea Gaseko eskortetan. Salatu duzue?

Ez. Hainbat hedabidetan hori zabaldu da, baina ez da egia. Guk argi utzi nahi izan dugu ez dugula ekintzarekin deus ikustekorik. Ez da gure lan ildoa. Guk eztabaidaren alde egiten dugu; hori bertzerik ez dugu erran.

Juan Jose Padilla toreatzailea izanen da sanferminetan. Kritikatu egin duzue, eta peñei jarrera hartzeko eskatu diezue, Espainiako bandera frankistarekin agertu izan baita.

Iruñeko plazan ezkerrarekin lotutako leloak entzuten dira, bai eta feministak ere, baina, aldi berean, plazan egon daiteke Padillaren gisako pertsona bat. Hori agerian utzi nahi dugu. Nahiko genuke peñak plazan ez sartzea Padilla datorrenean. Bandera frankistarekin eroso dela erran du. Peñetakoei ikusarazi nahi diegu hori ere, kontraesan hori agerian utzi.

Edurne Elizondo

Alternatiben Herriaren hirugarren ekinaldia egin zuten larunbatean, Iruñean. Urtebeteko lan prozesua dago atzean. LABeko kide Maider Caminos (Gernika-Lumo, 1977) izan da antolatzaileetako bat. Bizkaian jaiotako iruindarrak lan horrek jarritako oinarriak nabarmendu ditu, ziur baita elkarlanean aritzeko aukera gehiago izanen dituztela.

Helburua beteta?

Urtebeteko prozesua amaitu eta gero, larunbatean lortu genuen nahi genuena. Jende asko etorri zen Iruñera, eta antolatutako ekitaldi guztiak egin genituen, eguraldia lagun. Ontzat jotzen dugu lortutakoa, eta, aurrera begira ere, uste dugu oinarri sendo bat jarri dugula azken urtean eragileon artean egindako harremanak eta sareak indartzen eta sendotzen jarraitzeko.

Eragile anitz zarete. Zaila da egin beharreko urratsak denen artean norabide berean egitea?

Eragile asko eta hainbat esparrutakoak gara, eta, jakina, bidea ez da erraza. Nork bere ikuspuntuak eta gauzak egiteko moduak ditu, eta horrek eskatzen du, ondorioz, prozesuan enpatia handia sortzea, eta saiatzea lehenesten komunean ditugunak. Urtebetez aritu gara lanean. Lehen sei edo zazpi hilabeteak batez ere barne lana egiten izan gara. Auzoka antolatu gara, eta koordinazio talde bat ere osatu dugu. Horrek eskatu du gure arteko konfiantza eremu bat sortzea. Azkenean, prozesu erraza izan ez den arren, nagusitu dira aurrera egiteko genituen borondatea eta gogoa, eta denon artean lortu dugu urratsak egitea. Garrantzitsuena da oinarriak jarri ditugula elkarlanean jarraitu ahal izateko.

Iruñeko Udalaren babesa ere izan duzue. Zer ekarri dizue gisa horretako erakunde batek ekinaldiarekin bat egiteak?

Hitzarmena sinatu genuen Iruñeko Udalarekin. Udalarekin izan dugun harremana etengabea izan da, behar genuelako azpiegiturak eta baimenak lotzeko, adibidez. Burokrazia handia izaten da halakoetan, baina esan behar dugu erraztasunak izan ditugula prozesuan. Aldeko jarrera aurkitu dugu, eta positiboa izan da.

Larunbateko ekinaldiaren bidez, erakutsi nahi izan duzue badaudela alternatibak egungo sistema bazter uzteko. Lortu duzue?

Baietz uste dugu. Gure helburu nagusia zen agertzea bizitza burujabe bat izateko gure eskubideek mahai gainean egon behar dutela, eta inportantea dela egungo jendarte kapitalistari aurre egiteko proiektu txiki eta handi guztiak erakustea. Eta lortu dugu. Nafarroan dauden proiektuak ezagutu ditugu. Asko ari dira garatzen jada jendartea iraultzeko ikuspegiarekin.

Alternatibak martxan dira?

Bai. Lortu dugu erakustea badirela aukerak burujabetzaren bidean urratsak egiteko, modu kolektiboan antolatuz, herritarrei lehentasuna emanez eta proiektuak adostasunetik garatuz. Hori egon da Iruñean. Gainera, Alternatiben Herriak argi utzi du kontua ez dela bakarrik agertzea, erakusleiho batean balira bezala, baizik eta erakustea egingarriak direla proiektu horiek guztiak.

Maila txikiko proiektu horiek zabaltzea eta orokortzea da koska?

Bai. Hilabeteotan behin baino gehiagotan esan dugu alternatibaz osatutako su txiki asko daudela Euskal Herrian, eta kontua dela su txiki horiek guztiak saretzea, ikusgarri bilakatzea, balioa ematea, su handi bilakatzeko.

Hamahiru konpromisok osatutako taula bat aurkeztu zenuten larunbatean, sare hori osatzeko.

Guk argi genuen larunbateko ekinaldiari nahi geniola nolabaiteko jarraipena eman. Gure arteko aliantzak indartzen jarraitu nahi dugu, eta, aldi berean, sortu nahi izan dugu tresna bat irudikatzeko badirela alternatibak kapitalismoaren aurrean, eta gure esku dagoela horiek garatzea. Tresna hori da sortu dugun konpromiso bilduma. Kapitalismoari eman nahi dizkiogun hamahiru kolpe dira. Baliatu nahi izan dugu larunbateko ekinaldia atxikimenduak jasotzen hasteko. Konpromiso zehatzak eskatu ditugu, adibidez, euskaraz bizitzeko, aniztasuna onartzeko edo energia berriztagarriak erabiltzeko. Konpromiso horiek hartu ahal izan zituzten larunbatean Iruñean izan zirenek; orain, asmoa da modu kolektibo batean ere bat egin ahal izatea konpromiso horiekin, elkarteen edo erakundeen bidez. Konpromiso horien bidez, burujabetza gauzatzeko modua badugula erakutsi nahi izan dugu. Finean, helburua da sistema iraultzea, burujabetasunetik.

Baionak antolatu zuen lehena, eta Bilbok bigarrena. Iruñekoa izan da hirugarren Alternatiben Herria. Sendotu da ekinaldia?

Nik esanen nuke baietz, ari garela bidean urratsak egiten, eta jendeak ahalduntzeko gero eta indar handiagoa duela. Subjektu pasibo izateari utzi nahi diogu, subjektu aktibo izateko. Alternatiben Herria mugarri izan da horretarako. Gero eta eragile gehiagok egin dute bat. Eta ez da hori bakarrik. Errotuz eta sendotuz doa. Eta aurrera begira ere ziur naiz urratsak egiten jarraituko duela.

Jendeak sinetsi du alternatibak garatzea bertze alternatibarik ez dagoela?

Bai, baina kontua da aldaketak errokoa behar duela. Proiektu asko daude, eta inportanteak dira, baina oso inportantea da, halaber, ulertzea saretu behar dugula burujabetzaren alde, proiektu oso bat garatu ahal izateko. Bestela, isolatuta egonen gara sistemak ezartzen dizkigun mugen eta oztopoen aurka.

Sistema horren indarra ez da nolanahikoa, ezta?

Hori da. Sistemak guk baino pisu handiagoa du, eta, aurre egiteko, behar dugu bat egin.

Alternatiben Herriak urratsak egiten jarraituko duela erran duzu. Orain zer?

Nik uste dut norbaitek hartuko duela guk utzitako lekukoa. Alternatiben Herriak aukerak zabaltzen ditu herri honek burujabetzaren ikuspegitik duen aberastasuna ikusarazteko.

Kattalin Barber

Aurtengo uztailaren 8an 40 urte beteko dira Espainiako Poliziak German Rodriguez hil zuela, Iruñeko sanferminetan; data hori gogoratu nahi du 78ko Sanferminak Gogoan plataformak, eta hainbat ekinaldi prestatu ditu orduko gertaeren memoria jorratzeko, hain zuzen ere. Ekinaldi horien barruan, 1978ko sanferminen inguruko eleberria eman du argitara Juan Retana idazleak (Lizarra, 1961), Pamiela argitaletxearekin: 22 de septiembre, San Fermín (Irailak 22, San Fermin) izena du lanak.

German Rodriguezen heriotzaren 40. urteurrena beteko da aurten. Data hori gogoan izan duzu eleberria argitaratzeko unea aukeratu duzunean?

Orain dela zazpi urte hasi nintzen eleberria idazten, eta, hainbat kontu direla medio, uste baino gehiago luzatu naiz prozesuan. Orain dela bi urte ia amaitua nuen, eta 78ko Sanferminak Gogoan plataformako kideekin batera erabaki genuen urteurrenaren harira argitaratzea. Liburu hau ez da jasotako enkargu bat, nire proiektu pertsonala baizik, baina hasieratik bat egin dut herri ekimenarekin, eta hasieratik izan dute liburuaren berri. Haiek eman dizkidate kontaktuak ikertzeko, adibidez. 1978ko sanferminak intentsitate handiz bizi izan nituen, eta horregatik eskaini nahi izan diet nire eleberria; era berean, izugarri pozik nago 78ko sanferminen inguruko ekinaldiak ni babestu nauelako.

Zer dela-eta erabaki zenuen 78ko sanferminei buruzko eleberri bat egitea?

Bitxia izan da. Ni 1979an hasi nintzen idazten, eta urtebete geroago Bilbon argitaratu nuen liburu bat. Oihartzun handia izan zuen, beste liburu batzuekin batera Bilboko alkateak su ematea agindu zuelako. Sanferminetako gertaerak eta urtebete geroago hasi nintzen idazten, baina asko kostatu zait konturatzea egun horietako lehen eskuko kalitatezko material narratibo handia nuela. Orain dela zazpi urte, trantsizioaren garaiari buruzko eleberri bat egin nahi nuen. Interes handiko etapa izan zela uste dut, Nafarroa oso leiala izan zelako 1936ko gerran frankismoarekin, eta, gero, berriz, probintzia gorri bat bihurtu zelako. Eskuin muturrarentzat oso deserosoa zen, eta egoera erabat konplexua zen. Hasieran, Montejurrak izan behar zuen abiapuntua, baina lagun batek sanferminei buruz egitea gomendatu zidan, eta orduan konturatu nintzen zer-nolako materiala nuen.

Fikzioa eta fikzioa ez dena bildu dituzu eleberrian. Zer da gehiago, sormena edo errealitatea idatzitakoa?

Fikziozko eleberria da, eta pertsonaia gehienak nik sortuak dira, baina gertatu zena kontatzen du liburuak, aldi berean. Ni fidela izaten saiatu naiz, eta ezin izan dut suspensea erabili. Haatik, jazotakoa ezagutzen ez duenak nobela suspensearekin irakurriko du, eta dena fikzioa dela uste izanen du. Sabadellen bizi naiz, eta hori gertatu da nire hango lagunekin, adibidez. Liburuko fikzioaren eta errealitatearen arteko harreman horri ohaidetza deitu diot nik, hain zuzen ere. Dakidan guztia kontatu dut, zehaztasunarekin, baina ez nekienean, asmatu egin dut.

Modu paraleloan garatzen diren bi istorio kontatzen dituzu: 1978ko istiluak eta jaiak.

Sanferminak bere horretan zer diren kontatu nahi nuen. Ernest Hemingwayk jaietako ikuspegi bat eman zuen, baina ni ez naiz ikuspegi horrekin identifikatzen, ezta gaur egun hedabideek sanferminei buruz ematen duten irudiarekin ere. Nire ikuspegitik sanferminak zer diren azaldu nahi izan dut; azken 40 urteotan aldaketarik gabe jarraitzen duen festaren esentziari buruz hitz egin nahi izan dut, hain zuzen ere. Kasu horretan, fikzioa da nagusi.

Horretarako, pertsonaiak erabili dituzu. Oso obra korala da?

Bai, ia 50 pertsonaia daude. Badaude benetakoak, German Rodriguez eta Avila komandantea, adibidez, baina pertsonaia gehienak nik asmatutakoak dira. Zailena Germanen pertsonaian sartzea izan da niretzat, baina uste dut lortu dudala tonu egokia. Baldintzazko perpausak erabili ditut horretarako, adibidez. Horrez gain, bere ezizena Garin erabili dut, pertsonaiaz aldentzeko. Horren bidez lortu dut kapitulu gogorrenak kontatzea.

Mario Gaviria berriki zendu den soziologoa ere agertzen da eleberrian. Zertarako erabili duzu pertsonaia?

Bere abizena ez da agertzen, baina argi dago bera dela. Mario Henri Lefebvre Frantziako soziologo ospetsuarekin dator sanferminetara. Jaien inguruko ikerketa soziologikoa egin nahi du, baina konturatzen da jaiak bizitzea eta jaiak ikertzea aldi berean oso zaila dela. Marioren bidez, soziologoa denez, orduko egoeraren berri ematen dut, eta sanferminetako kontu zehatzak azaltzen ditut. Testuingurua ematen laguntzen du Mariok.

Nola bizi izan zenituen zuk 1978ko sanferminak?

Liburuan agertzen naiz, eta nik bizitakoa kontatzen dut. Garai horretan Paulino Caballero kalean zegoen Roma kafetegian lanean ari nintzen, gobernu zibiletik 100 metro eskasera. 1978ko uztailaren 8an, gurea zero eremu bihurtu zen. Bataila bertan izan zen, eta manifestariak zein poliziak ingurutik zeuden. Ospitale moduko bat prestatu genuen ahal izan genuen bezala, eta jende asko etorri zen guregana. Ezki-lore infusiorik gabe gelditu ginen, eta momentu oso larriak bizi izan genituen. Zerbitzari batek une horiek guztiak nola bizi izan zituen kontatu dut liburuaren bidez.

Izenburuak, ordea, irailaren 22ari egiten dio erreferentzia. Zergatik?

Deigarria iruditu zitzaidan. 1978. urtean, jaiak eten ziren uztailaren 8an German Rodriguez hil zutelako. Sanfermin txikietan, berriz, benetako sanferminak izan genituen hiru egunez. Jendeak gogoa zuen, eta, horregatik, festari keinua egin nahi izan diot izenburuan.

Sabadellen bizi zara, Bartzelonako probintzian. Nafarroatik kanpo ezagutzen dira 1978ko gertaerak?

Ez, jendeak ez daki zer gertatu zen, are gutxiago ni baino gazteagoak direnek. Lagunei eman diet liburua irakur dezaten, eta erabat harrituta gelditu dira. Egia eta fikzioa ez dituzte bereizi, eta dena asmatutakoa zela uste zuten.

Balio dezake zure eleberriak ere memoria berreskuratzeko?

Bai. Gainera, nik dakidanez, ez dago gaiari buruzko eleberririk. Hutsunea betetzera dator, neurri batean, eta Euskal Herritik kanpo ere horretarako balio dezake, memoria lantzeko. Belaunaldi berrien artean ere 1978ko sanferminak ezagutzera emateko balio duela uste dut. Pozik nago izan duen harrerarekin, eta 78ko sanferminei buruzko herri ekinaldiko kideei esan nahi diet nahi duten moduan erabil dezaketela lana.

Edurne Elizondo

Ongi ezagutzen du Kultura departamentua Dori Lopez Juriok (Iruñea, 1961). Kultur ekintzan aritu da, zuzendari nagusi izendatu duten arte. Kulturari buruzko ikuspegi "parte hartzailea" defendatu du.

Zer ekarri dizu ardura berri honek?

Lehenik eta behin, horixe bera, ardura handiagoa ekarri dit. Ez da gauza bera zerbitzu bateko buru izatea, bost pertsonak osatutako taldean, edo, orain bezala, pertsona horien guztien ardura zure gain hartzea. Baina poza ere ekarri dit. Lana gustukoa dut, eta ez zait ezezaguna. Beti aritu naiz Hezkuntzan eta Kulturan, eta legegintzaldi honetan, orain arte, Kultur ekintzen zerbitzuan aritu naiz. Proiektuak, beraz, ongi ezagutzen ditut, eta horrek lasaitasuna ematen dit.

Oraingo karguak gehiago lotzen zaituela uste duzu?

Ez dut uste. Lehen ere nabarmena zen genuen arduraren zama. Orain gertatzen dena da esparru zabalago bat jorratu behar dudala: liburutegiak, museoak, artxiboak... Esparru horiek ez ditut hain ezagunak, baina lantalde ona dugu, eta esperientzia handiko zerbitzu arduradunak. Kontseilariarekin ere ongi moldatzen naiz. Sintonia ona dugu. Finean, lantalde berean gara, eta hori funtsezkoa da proiektuak aurrera eramateko.

Talde lana egiten duzuen arren, zer ekarpen egin nahi diozu zuk karguari?

Urtebete falta da legegintzaldia amaitzeko. Nik nahiko nuke hasitako proiektuak burutzeko aukera izan. Hori lortu nahiko nuke.

Zer proiektu, adibidez?

Merkatua, adibidez. Bai eta Landarte ere. Proiektu berriak dira. Nafarroako Museoa moldatzen ari gara, gainera, arte garaikidearen esparrua nabarmentzeko eta erakusteko, eta arte eszenikoen eta musikaren artxiboa jarri dugu martxan.

Merkatua ekinaldiak arrakasta handia lortu du. 2017ko herrialdeko kultur ekinaldien artean erreferente nagusi bilakatu zen. Garatzen jarraitzeko asmoa duzue?

Bai. Iaz egin genuen lehendabiziko edizioa. Lan handia egin genuen, baina emaitza oso ona izan zen. Ondorioz, aurten ekinaldia luzatzea erabaki dugu, eta azaroaren 21etik 23ra eginen dugu, hiru egunez. Egia esan, Merkatuak eragin nabarmena izan du inguruko komunitateetan, bai EAEn, Errioxan, Aragoin eta Akitania Berrian ere. Komunitate horiekin harreman gehiago dugu, eta sumatuko da aurtengo Merkatuan.

Legegintzaldi hasieran zehaztutako lan ildo nagusiak nahi bezala ari zarete garatzen?

Lan ildo nagusiak jaso genituen Kulturaren Plan Estrategikoan, eta plan hori martxan jartzea lortu dugu. Plan horri lotuta sortu dugu, adibidez, Kulturaren Behatokia. Beste proiektu garrantzitsu bat ere badugu une honetan esku artean, kultura eskubideen legea egiteko proiektua, hain zuzen ere.

Kultura eskubideak bermatzeko?

Hori da asmoa. Proiektu berri bat da, ez baitago inolako gisako aurrekaririk estatuan, ezta Europan ere. Beraz, aitzindari izanen gara.

Nola zehaztu eta berma daitezke kultura eskubideak?

Esparrua oso zabala da, eta, erreferenterik ez dugunez, egia erran, ez da lan erraza lege bat ia hutsetik egitea. Guk nabarmendu nahi duguna da kultura herritarren esku jarri nahi dugula, legez jaso eskubide hori badutela. Lantaldea osatu dugu lege hori lantzeko, eta zirriborroa nahiko aurreratua dago jada.

Lotura badu kulturaren ikuspegi transbertsal batekin?

Izan dezake, bai. Argi dugu kulturak zeharkatzen dituela beste esparru asko, besteak beste hezkuntza. Hasi gara beste hainbat departamenturekin lanean, hain zuzen ere, auzi hori jorratzeko. Kulturaren izaera transbertsal hori gauzatu ahal izateko.

Noizko izanen da prest legea?

Zirriborroa amaitu eta gero, hurrengo urratsa izanen da jendaurrean erakustea, herritarrek beren ekarpenak egin ahal izateko. Gero eramanen genuke parlamentura, eta espero dugu aurrera egitea.

Legegintzaldia hasi zenean, departamentuak nabarmendu zuen kultura "duindu" nahi zuela. Zer egin duzue hori lortzeko?

Legegintzaldiaren hasieran ikusi genuen lan egiteko behar berezia bazela hainbat sektoretan, besteak beste antzerkigintzaren edo musikaren esparruan. Musikaren arloan, adibidez, egungo gobernua sartu arte, klasikoa saritzen eta bultzatzen zen, batez ere. Guk deialdi publikoetan aldaketak egin ditugu gobernuaren bultzada jaso dezaten orain arte kanpo gelditu diren beste sektoreek ere. Zabaldu nahi izan dugu jarduera. Ekinaldi berri guztiekin ere hori bilatu dugu. Kulturari buruzko ikuspuntu parte hartzaileago eta irekiago bat jorratu nahi izan dugu.

Museoen eguna eta dantza garaikideko jaialdia ospatu berri dituzue. Udan, Erriberrik hartuko du lekukoa.

Bai, hemen ez dugu hilabete lasairik. Hamaika ekinaldi ditugu, hamaika esparrutakoak. Udan Erriberriko antzerki jaialdia da izar nagusietako bat, baina Kultur programak ere eramaten ditu kultura jarduerak hamaika herritara.

Eta, bihar, Vianako Printzea saria emanen duzue. Dena prest?

Bai, dena prest dugu. Iruñeko Ganbera Abesbatzak jasoko du. Erriberrin eginen dugu ekitaldia. Lehen aldiz parte hartuko dut Kultura zuzendari gisa, baina ekinaldi ezaguna da niretzat, beti joaten bainaiz.

Edurne Elizondo

"Ez da erraza", aitortu du Sortzen elkarteko arduradun Sergio Iribarrenek (Iruñea, 1978), Sortzen jaia prestatzeko lanari buruz. Halere, 22. aldiz ospatuko dute igandean, 10:00etan hasita, Iruñeko Antoniutti parkean. "Auzolan erraldoi bat da", erran du Iribarrenek. Bestaz eta esku artean dituzten erronkez mintzatu da. Kezka agertu du euskararen aurkako erasoengatik.

Zein da igandeko bestaren helburua?

Gure komunitatea batzea. Sortzen elkartean bat egiten dugu, batez ere, D ereduko guraso elkarteek, eta, hainbat herritan, eskola osoek. Gure helburua beti izan da hezkuntza komunitate osoa elkarlanean aritzea. Jaiaren 22. aldia ospatuko dugu aurten, eta elkartzeko beharrak sortu zuen, hain zuzen.

22 urteotan izan da aldaketarik?

Uharten eta Sarrigurenen jai oso handiak antolatu genituen, eta iaz oinarrietara itzultzeko beharra ikusi genuen. Jai handiak izan ziren bi horiek, baina pixka bat desitxuratu zirela ere uste dugu. Hasierakora itzuli nahi genuen; guk egindako jai bat izatea, eta guretzat. Ateak zabalik izanen dira, noski, baina koherente izan nahi dugu helburuekin eta gure filosofiarekin. Jai giro batean irudikatu nahi dugu amesten dugun eskola.

Lehen, urtero eskola batek antolatzen zuen besta; iaz eta aurten, denon artean ari zarete. Komunitatea batzeko?

Bai. Eta onartu behar dugu zaila dela. Iruñerriko eskolak ari gara, batez ere. Denen arteko gauza bat dela barneratzea zailagoa da, ahalegin bat eskatzen du. Baina erronka polita ere bada: egun osoko auzolan erraldoi bat da, finean.

EgunOn leloa hautatu duzue. Hezkuntzaz haragoko mezua zabaldu nahi duzue?

Bai. Mezu zabalago bat da. Eskolak auzoetan eta herrietan daude, eta tokian tokiko egoerak eragiten die. Kanpoan gertatzen denak badu eragina eskoletan. Ikasturte hasieratik argi genuen euskararen erabileraren alde egin nahi genuela. Gure eskoletan gero eta familia euskaldun gehiago dago, baina badira euskaldunak ez direnak ere. Egun on esatea, ordea, oso erraza da. Lehen hitza euskaraz esatea bultzatu nahi dugu. Hitz horiekin, gainera, gogoratu ahal izan dugu Martzillako alkate Mario Faboren jokabidea, ikasturte hasierako ekitaldian nahiago izan baitzuen ingelesez hitz egin, egun on esan baino.

Euskararen aurkako mezuak ohiko bilakatu dira oposizioko taldeen artean.

Ez da bakarrik Iruñean eginen duten manifestazioa. Hori anekdota hutsa izan daiteke. Baina gogoratu behar dugu Jose Iribas Hezkuntza kontseilariaren garaiak ere nolakoak izan ziren. Argi izaten genuen ikasturtea hasi bezain pronto D ereduaren aurkako kanpaina bat etorriko zela. Beti egon behar genuen erantzuteko prest. Orain, gobernuaren aldaketarekin, aldatu egin da hori. Erantzuten baino gehiago, eraikitzen ari gara. Halere, Euskararen Legearen aldaketaren ondorioz D eredua sare publikoan lortu duten herrietan bada kezka.

Euskaraz ikasteko aukera galtzeko kezka?

Bai. UPN itzultzen bada D eredua galduko ote duten beldur dira. Egunero ari dira UPNtik eta PSNtik esaten itzultzen badira euskararen alde hartzen ari diren neurri guztiak zaborrontzira botako dituztela. Hori da larriena. Ez dakit gorroto delitu deitzen ahal zaion, baina, azken hiru urteotan, euskararen aurkako mezu oso gogorrak zabaltzen aritu dira. Nafarroako jendarte osoaren aurka ari dira, eskubideez ari baikara. Familia guztiek dute eskubidea seme-alabak D ereduan matrikulatzeko. Zaborrontzira botako dute eskubide hori?

Gobernuak egin dituen urratsei buruz, motz gelditu dela uste duzu?

Ausardiarik eza aipatu dute hainbat eragilek; guk ere bai. Guk argi dugu Euskal Herriak elkarbizitzarako behar duela euskal ikasle eleaniztunak sortuko dituen hezkuntza eredu bat. Nafarroan, hizki zopa bat dugu. Gurasoek A, G eta D ereduen artean hautatu behar dute. D eredua elkarbizitzaren eredua da, euskara, gaztelania eta ingelesa ikasten dutelako haurrek, eta, ondorioz, badute aukera beste ereduetako ikasleekin komunikatzeko. A eta G eredukoek, ordea, ez. Horregatik egin dugu auzo bizi onaren eskolaren eta hezkuntza burujabetzaren alde.

Hori da amesten duzuen eskola?

Badakigu ez dugula orain behar dugun eskumena. Ez zaigu ahazten, halaber, 30 urteotan Euskararen Legeak izan duen eragina. Egoera soziolinguistikoa oso ezberdina da Elizondon, Iruñerrian eta Caparroson. D ereduak, akaso, tokian tokiko egoerara egokitu beharko luke. Egun ez dugu gaitasuna hori guztia egiteko, Hezkuntza Departamentuak esateko ikasleek zer-nolako hizkuntza gaitasunak izan behar dituzten eta horretarako eredua garatzeko. Badakigu hori ez dugula lortuko egun batetik bestera. Baina aurrera egin behar dugu. Helburua da eredu bakar bat, berdintasunean hezteko.

Eremu ez-euskaldunean gurasoak egiten ari diren lana funtsezkoa da bide horretan?

Lan handia egiten ari dira. Baina gutxiengoa dira herri askotan, eta kezka badute.

Zuek ere kezkatuta zaudete?

Bai, gu ere bai. Gobernua aldatu zenean, arnasa hartu ahal izan genuen, eta, erasoei aurre egin beharrean, gure lanetan murgildu ginen. Lehengo dinamiketara itzultzeko aukerak kezkatzen gaitu.

Edurne Elizondo
Iaztik ari dira Burlatako bizilagunak protesta egiten, herriko hotel batean telefonia mugikorreko antena bat jartzeko duten asmoaren aurka. Udalak bat egin du beren aldarrikapenekin, eta helegitea aurkeztu du Nafarroako Gobernuaren aurr...

Kattalin Barber

Duela 25 urte iritsi zen Maite Casero (Burgos, Espainia, 1955) Iruñeko Hizkuntza Eskola Ofizialera. Aleman eskolak ematen ditu, eta duela zortzi urtetik, zuzendaria da. Eskolak 40 urte betetzen dituela ospatzeko, ekinaldi ugari antolatu dituzte.

1978. urtean abiatu zen Iruñeko Hizkuntza Eskola Ofiziala, eta ordutik, 40 urte pasa dira. Zer nabarmenduko zenuke?

1978. urtean sortu zen, baina ez zen ofiziala izan 1984. urtera arte. Hasieran bakarrik eskolak ematen genituen, ziurtagiriak ateratzeko Zaragozara joan behar zuten ikasleek. 1984tik aurrera, gaur egungo egoitzan gaude, Alde Zaharrean. Aipatzeko da ere 1996. urtean eskaintza ofizialetik kanpoko eskolak ematen hasi ginela: arabiera, portugesa, errusiera eta japoniera. Egun, japoniera, txinera eta gaztelania atzerriko hizkuntza gisa ditugu. C1 maila eskaintzeko kanpaina hasi genuen 2009an, eta heldu den ikasturterako ingelesezko C2 maila ezarri nahi dugu, eskaera handia baitago. Horren ondotik etorriko dira besteak. Azpimarratzekoa da aurten eskolaren eremua zabaldu dela, eta Lizarran estreinatu dugula egoitza. Oraingoz, euskara eta gaztelania eskaintzen ditugu, baina hizkuntza gehiago nahiko genituzke.

Herritarren beharretara egokitu zarete?

Egun, 4.000 ikasle ofizial eta 2.000 ikasle libre ditugu, gutxi gorabehera. Hasieran, hiru hizkuntza eskaintzen genituen: frantsesa, euskara eta ingelesa. Alemana 1990. urtean ezarri genuen, eta hurrengo urtean italieraren txanda izan zen. Jende asko pasa da hemendik, urte hauetan guztietan, eta herritarren beharretara egokitu gara. Adibidez, hasieran bakarrik eskolak arratsaldean genituen, eta orain egun osoan. Ingelesezko eskolak, gainera, egun osoan, 08:00etatik 22:00etara ditugu segidan. Askotarikoak dira gure erabiltzaileak: ikasleak, langileak, erretiratuak.... 14 urtetik aurrera etor daitezke, eta ez dago adin mugarik. Ni duela 25 urte iritsi nintzen, eta nire lehenengo ikasleen seme-alabak etortzen dira orain.

Ikasleek seigarren hizkuntza bat ezartzea eskatzen dute?

Bai, baina egoera ekonomikoa dela-eta inoiz ez da egin. Krisia hasi baino lehenago seigarren hizkuntza bat irakasteko ahaleginak egin ziren. Ikasle taldeen eskaerak izan ditugu, eta portugesa, txinera eta greziera eskatu izan digute, besteak beste. Nafarroako Gobernuaren Hezkuntza Departamenduaren esku dago, eta eskolaren eskaintza zabaltzea erabakitzen badu, aztertu beharko du zein den egokiena. Oso ongi legoke hizkuntza koofizialak irakastea: katalana eta galiziera.

Orain hizkuntza bat ikasi beharko bazenu, zein aukeratuko zenuke?

Frantsesa berriro hartzea gustatuko litzaidake. Bere garaian ikasi nuen, baina egun ez naiz batere ongi aritzen. Italiera asko gustatzen zait.

Ingelesa da eskaera gehien duen hizkuntza?

55 irakasle ari gara hizkuntza eskolan lanean, eta horietatik 24 dira ingelesezko irakasleak. Ia eskolaren erdia hartzen du ingelesak, hain zuzen ere. Bigarren hizkuntza euskara da, eta hamabi irakasle ditugu. Hirugarrena, berriz, frantsesa. Azkenik, alemana eta italiera daude.

Gero eta ohikoagoa da hizkuntza bat baino gehiago ikastea?

Gure ikasleetako askok bi hizkuntza ikasten dute, eta badago hiru hizkuntza aldi berean ikasten duenik ere. Normalean, gazteak izaten dira, 20 eta 40 urte artekoak gehienak. Behin ikasketak amaituta edo langabe daudela hizkuntzak ikasteari ekiten diote. Gizartea gero eta eleanitzagoa da, eta hori nabaritzen dugu eskolan. Hizkuntzek gehitzen dute, bai lanerako eta baita bidaiatzeko ere.

Euskara da bigarren hizkuntza. Zer-nolako garapena izan du hizkuntzak eskolan?

Hasi ginenean, 1978. urtean, ez zegoen aukera askorik euskara ikasteko Iruñean, eta ikasle eta talde asko genituen lehenengo mailetan. Piramide baten itxura zuen. Orain, egoera desberdina da. Aukera asko dago hemendik kanpo euskara ikasteko, eta B1 mailatik aurrera dugu ikasle gehien. Lehendabiziko mailetan kopurua txikia da. Horrez gain, euskara ikasten duten ikasle libre asko ditugu, eta ziurtagiriak lortzeko etortzen dira gurera. Andres Iñigo euskaltzaina izan zen eskolako lehen zuzendaria. Berak bultzatu zuen eskola, eta hari zor diogu guztia. 17 urtez izan zen zuzendaria, eta berak lortu zuen bost hizkuntzak ezartzea. Hurrengo zuzendariok adreiluak jarri baino ez dugu egin, aurretik zegoen oinarri sendoaren gainean.

Eskaera eskaintza baino handiago izan ohi da eskolan. Aurten nolakoa izan da?

Aurten ez da horrela izan. Ikasturte honetan matrikula gutxiago izan ditugu. Espero dugu garaian garaiko zerbait izatea. Nik uste dut hezkuntzako oposizioak eragin duela egoera hori. Orain dela hamar urte, egoera bestelakoa zen: aurretiko izen ematean 12.000 lagun izaten genituen, 4.000 matrikuletarako.

Etorkizunari begira, zeintzuk dira eskolaren erronka nagusiak?

Hemen lan egiten dugunok komunitate handia osatzen dugu, eta konpromiso handia dugu eskolarekin. Gustura gaude, eta oinarri sendoa dugu aurrera jarraitzeko. 1991tik bost hizkuntza eskaintzen ditugu eskolan, nik uste dut iritsi dela momentua seigarren hizkuntza bat ezartzeko. Badakigu egoera ekonomikoa ez dela onena, baina horren aldeko apustua egin nahi dugu.

Horrez gain, C2 mailaren alde ari gara. Gure xedea ikasleen beharretara moldatzea da, eta modu berriak arakatzen ari gara: online bidezko ikastaroak, tailer trinkoak.... Azkenik, irakasle gazteak gurera etorri dira, eta hori behar dugu, belaunaldi berriek gurekin bat egitea. Irakasleen harrobi ona dago, eta beste batzuk erretiratzen hasiak dira.

Edurne Elizondo

Arau hegemonikotik kanpo gelditzen diren gorputzak izendatzeko beharra nabarmendu du Lucrecia Massonek (Ombucta, Argentina, 1981). Bertze horiek animalien pare jarri izan dituztela salatu, eta arrazakeriaren aurkako diskurtso eta jarrera dekolonialak eskatu ditu.

Epistemología rumiante lana egin duzu. Behiei egin diezu so, arautik kanpo dagoen horren metafora bilakatzeko. Zergatik?

Memoriarekin lotutako gogoeta bat da, neurri batean. Nire bizipenekin lotutako memoria, hain zuzen ere. Batetik, animaliokin harreman estua izan dut, haurtzaroan behiak izan ditudalako inguruan. Nire egunerokotasunaren parte izan dira. Bertzetik, behi hitza erabili izan da irain gisa, gorputz lodiak iraintzeko. Behi, edo bertze hainbat animaliaren izenak erabili izan dira horretarako; animalien kategorian kokatzen dira iraindu nahi diren horiek. Horri buruz Frantz Fanonek erraten duena interesgarria da: bestiarioa dela kolonoak kolonizatua iraintzeko erabiltzen duen hizkera.

Behi hitzari eman zaion zentzu negatibo horri buelta eman nahi diozu?

Bai. Behi erran didate irain gisa, eta nik hitz hori erabili nahi dut, aldarrikatu. Are gehiago, nabarmendu nahi dut behiek badutela nirekin ikustekorik. Mantso mugitzen dira. Bolumen handia dute, eta erritmo mantsoa. Finean, denbora bizitzeko bertze modu bat da egungo erritmo biziko gizartean.

Fanonen hitzak aipatu dituzu. Animaliekin dugun harremana ikuspuntu dekolonial batetik jorratzea interesatzen zaizu?

Kontua da momentu batean naturaren eta kulturaren arteko bereizketa argia ezartzen dela, eta naturaren esparru horretan sartzen da basatia dena; bertzea, alegia. Eta bertze horien artean sartzen dira animaliak, baina baita pertsona arrazializatuak ere. Zuriekin lotutako mundua dago kulturaren eta arrazionalaren esparruan, eta bertzeak direnen esparruan gelditzen dira animaliak eta zuri ez direnak. Naturaren eta basatia denaren tokian gelditzen dira, etxekotu egin behar den horren tokian, alegia.

Natura-kultura binomioa aipatu duzu. Horrekin lotuta, Guatemalako soziologo Emma Chirixen lana nabarmendu izan duzu, bertzelako binomioak eta horiek apurtzeko beharra jartzen duelako mahai gainean. Feminismo europar eta zuritik kontuan hartzen ez diren binomioak dira?

Ezkutuan gelditzen dira. Gizon-emakume binomioa apurtzeko beharraz hitz egiten da hemengo feminismoan, anitzetan, baina badaude bertzelakoak, adibidez, basati-zibilizatu binomioa. Binomio horiek agerian uzten dute ordena kolonialaren pentsatzeko modua. Horregatik, gizakion eta animalien arteko harremanak edo genero harremanak birpentsatzeko, feminismotik, beharrezkoa da haien inguruko gogoeta bat abiatzea arrazakeriaren aurkako ikuspuntu batetik, ikuspuntu dekolonial batetik. Aztertu eta jabetu behar dugu ikasitako gauzez, eta bertzeen esparru horretan sartu ditugun bertze errealitateez.

Bertze horiei so egiteko ordua da?

Bai. Niretzat feminismoak ez du balio arrazakeriaren aurkakoa ez bada; antiespezismoak ez du balio arrazakeriaren aurkakoa ez bada.

Zuriekin lotutako ereduak nagusi dira, oraindik ere, mugimendu anitzetan, ordea?

Bai, hala da. Antiespezismoaren esparruan, adibidez, iruditzen zait mendebaldeak ezinbertzean onartu behar duela animaliekin zapalkuntza harreman bat baduela, eta mendebaldeak berezkoa duela harreman hori. Hori onartzeko eta horren ardura hartzeko ordua dela uste dut, zapalkuntza hori bazter utzi ahal izateko. Baina uste dut garrantzitsua dela onartzea zapalkuntza mota hori mendebaldeak sortu duela, mesede egiten diolako. Azkenean, zuriek sortutako eredu horiek zuriei egiten diete mesede. Antiespezista zuriek hori aztertu behar dute; bertzela, haien diskurtsoek zilegitasuna galtzen dute. Badira, gainera, bertzelako diskurtsoak.

Zein nabarmenduko zenuke?

Lolita Chavez, adibidez. Guatemalako ekintzaile eta pentsalari kitxe bat da. Uraren aldeko borroketan murgilduta dago erabat, eta mehatxuak ere jaso ditu jarduera horren ondorioz. Chavez Bartzelonara gonbidatu zuten behin, ingurumenaren eguna ospatzeko ekinaldi batera. Berak argi utzi zuen ez dagoela gizakion eta naturaren arteko bitartekaririk, mundua ulertzeko bere moduaren arabera. Nabarmendu zuen ezerk ez duela mozten ibaiarekin duen lotura, bera ez dela ibaia baino garrantzitsuagoa, animaliak baino garrantzitsuagoa. Ideia hori erabat antiespezista iruditzen zait.

Zubiak eraiki behar dira?

Bai. Aliantzak eta bat egiteko guneak sortu behar ditugu.

Arautik kanpo gelditzen diren bertze horiek aitortzeko aliantzak?

Bada behar bat nork bere burua izendatzeko, aipatzeko, gertatzen zaiguna azaltzeko. Ahalmen politiko handi bat dago hor, eta aipatu egin behar dugu. Kontuan hartu behar dugu, halere, ez dagoela modu bakarra politika egitea zer den ulertzeko. Nagusi den eredua hagitz maskulinoa izan daiteke, ekintzarekin hagitz lotua. Baina badaude ekintza politikoa egiten duten bertzelako gorputzak.

Bertzelako gorputzak, bai eta bertzelako buruak ere?

Bai, zalantzarik gabe. Behiaren mantso mugitzeko modua aipatu dut, eta horrekin lotu nahi dut ekintza politiko hori. Badira mantso mugitzen diren gorputzak, baina horrek ez du erran nahi politika egiteko gai ez direnik. Bertzelako gorputz batzuek zaurgarritasunetik aldarrikatzen dute beren burua. Zaurgarritasun horrekin identifikatzen dira, eta hortik egiten dute politika. Politika egiten dute, halaber, bertze modu batera funtzionatzen duen burua dutenek.

Feminismotik edo transfeminismotik ari dira bertze modu horiek aintzat hartzen, bertze subjektu politikoak kontuan hartzen?

Nire esperientziatik abiatuta, aniztasun funtzionala dutenekin egin dudan lanetik abiatuta, adibidez, iruditzen zait kosta egiten zaigula guri, baina haiei ere bai. Aniztasun funtzionala dutenek erran izan didate, adibidez, ez zutela bat egiten mugimendu feministak egindako ekinaldiekin, ez aulkiarekin mugitzeko neurriak hartzen ez zituztelako, baizik eta erraten zutena ez zitzaielako interesatzen, ez zutelako sentitzen haiei buruz hitz egiten ari zirela. Denon lana da, nire ustez, aliantza horiek sortzea. Ari gara urratsak egiten, nire ustez. Iruditzen zait azken bospasei urteotan hasi garela arauekin eta nagusi diren ereduekin bat egiten ez duten gorputzei buruz hitz egiten. Lanean jarraitu behar dugu.