Edurne Elizondo
Dibertsitate mentala duten eta sufrimendu psikosozialeko esperientziak izan dituzten pertsonen eskubideak defendatu nahi ditu Giza Eskubideen eta Buruko Osasunaren Plataformak. Asteazkenean jendaurrean azaldu zituen bere lan ildoak. Bur...

Edurne Elizondo

Duela hamabost urte bota zituzten Itoizko urtegiak azpian hartuko zituen herriak. Nagorera ailegatu ziren inora baino lehenago hondeamakinak, 2003ko apirilaren 28an. Geroztik, zazpi herri pobreagoa da Nafarroa. Inguruko herritarrek aurrean dute gertatu zena gogoratzen dien paisaia, ez baita ezagutu zuten bera. "Borroka galdu genuen; eta orain zer?". Hori galdetu du Maddi Barber zinemagileak (Lakabe, 1988), eta erantzuna emateko egin du 592 metroz goiti filma.

Zer duzu gogoan Itoizko borrokari buruz?

Borroka hori ezagutu nuen, baina txikia nintzela. Gogoan ditut manifestazioak, eta itsasgarriak saltzen nituela. Gurasoak Itoitzekiko Elkartasuna taldeko kide ziren, gainera, eta ni neu Lakaben jaio nintzen. Beraz, bailara nola itxuraldatu den ikusi dut. Auziak zuzenean eragiten dit, nire oroitzapen asko urperatuta baitaude, nolabait esanda.

Maiz itzultzen zara?

Bai. Ama Zaraguetan bizi da, eta asteburuetan joaten gara, bai eta udan ere. Gogorra da ingurua nola aldatu den ikustea, eta filma egiteko ideia, hain zuzen, hortik sortu zen. Itoizko urtegia egin zuten, borroka galdu genuen; eta, orain, zer? Galdera hori jarri nahi nuen mahai gainean. Ea nola bizi gaitezken hemen bizi garenok, egun, ingurua hainbeste aldatu eta gero. Finean, egunero etxetik ateratzen garenean jabetzen gara errealitate horretaz, bizi garen tokia ez dela jada ezagutu genuena. Hori da abiapuntua.

Galdera jarri duzu mahai gainean. Zein da zure erantzuna?

Dolua egin behar dugula, horren beharra dugula. Eta dolu horrek, gainera, kolektiboa izan behar duela. Agian, zaila da hori egitea, baina iruditzen zait ezer gertatu izan ez balitz bezala jokatu dugula, neurri handi batean, eta ezer gertatu izan ez balitz bezala segitu dugula aurrera; horrek ez du balio, ordea, ez du funtzionatzen. Horrela jokatzen badugu onartzen ari garelako bailararen erdia galdu dugula.

Zer erran nahi duzu?

Kontua da saiatzen garela urpean galdu dugun hori ez ikusten. Ez gara lehengo tokietara joatean ez dugulako ikusi nahi zer gertatu den. Bizkarra ematen diogu, nolabait. Agoitzen ere hori gertatzen da. Atzean dute urtegiko presa, eta atzean duten horretaz ahazten saiatzen dira; egondako borroka guztiaz ahazten saiatzen dira. Nire ustez, ordea, inportantea da aurpegira begiratzea errealitateari. Urtegiaren kontrako borroka kolektibo bat gertatu zen, eta gizarteak erantzun indartsua eman zion. Orain, ordea, bakardadean bizi dugu egungo errealitatea.

Dolu kolektibo hori egitera deitu nahi du zure lanak, beraz?

Uste dut horretarako baliagarria izan daitekeela, bai. Bakardadean bizi dugun hori kolektibizatzeko, hain zuzen.

Dokumentalean agertzen den Lakabeko emakume batek aipatzen du galdu duela, azkenean, herriak berreraikitzeko esperantza. Itxaropen hori zegoen eskualdeko jendearen artean, zure ustez?

Uste dut baietz. Eta egungo gobernuak agintea hartu zuenean ere gauzak aldatuko zirela pentsatu zuten askok, nire ustez. Itxaropena ez da galtzen, eta jaio zaren lekua berreskuratu nahi duzu beti. Deserrotu zaituztelako. Oraingoa uste dut erabaki bat hartzeko momentua dugula. Atzera begira jarraitu edo aurrera segitu. Argi dut egoera hori bizitzeko mila modu daudela, eta nork bere dolua egin behar duela. Baina iruditzen zait zinema dela, adibidez, min bat besteekin partekatzeko modu bat. Horregatik, Itoitzi buruz orain prestatzen ari naizen bigarren lanak doluaren gaiari modu zuzenago batean eutsi nahi dio.

Urpean, lurra izenburua jarri diozu. Urpean gelditu denari egin nahi diozu so?

Bai. Lehen lanaren izenburua Itoizko urtegiko uraren mailari buruzkoa da; 592 metroko maila hori da, nolabait esanda, bi lanen arteko muga ezartzen duena. Lehendabizikoan, maila horretatik goitiko egungo pasaiari egin diot so. Bigarrenean, berriz, maila horren azpitik gelditu dena berreskuratu nahi dut.

Lehendabiziko lan horretan, animaliak dira protagonista; batetik, naturan bizi diren hegaztiak, eta, bertzetik, gizakien mende bizi diren behiak. Zergatik?

Batetik, nire aita abeltzaina zen, eta beti izan dut animaliekin harreman berezia. Maitasunezko harreman bat izan da, gertutasunak emana, baina, aldi berean, animalion heriotza egon da tartean beti. Antropologiako masterra egiten hasi nintzenean, gainera, hasi nintzen asko irakurtzen antiespezismoari buruz, bai eta gizartean beste animaliekin dugun harremanaz ere. Bestetik, gertatu zitzaidan Itoitzera grabatzera joan nintzenean bizpahiru aldiz behiak baino ez nituela ikusi. Gizakirik ez, bakarrik behiak. Baina behiak han baziren, argi nuen gizakiek inguruan egon behar zutela. Gizakien eta animalien arteko harremanak estuak dira eskualdean, eta horri buruz hitz egin nahi nuen.

Igandean, Suitzako Visions du Réel jaialdian aurkeztuko duzu dokumentala. Kontent?

Bai. Beste hogei lan ingururekin lehiatuko da nire dokumentala. Oso jaialdi garrantzitsua da, eta oso kontent nago.

Itoitzekin lotutako bigarren lanari ekinen diozu gero?

Bai. Lehena amaitu nuenean, konturatu nintzen gai asko ez nituela ukitu. Eta banuen gogoa memoriaren gaia lantzeko. Itoitzekin Elkartasuna taldekoek utzi dizkidate haiek grabatutako irudi guztiak. 80 ordu baino gehiago dira, eta denak ikusten ari naiz. Indar handiko irudiak dira, galdu zen borroka batenak. 592 metroko mailak erabaki zuen zer geldituko zen urpean eta zer ez, eta orain urpean dagoen hori jorratu nahi dut. Memoria, ametsak, eta orainaren eta iraganaren arteko talka landu nahi ditut film berri horretan.

Galdutako borroka bat izan dela erran duzu. Uste duzu, halere, zer irakatsi baduela Itoizko urtegiaren aurka egindako lanak?

Bai. Eta iruditzen zait nire lana izan daitekeela borrokan jarraitzeko beste modu bat ere. Garrantzitsua iruditzen zait belaunaldi berriei horren berri ematea. Eta argi uztea uraren azpian lurra dagoela. Herriak hor daudela.

Iruditzen zaizu jendeak ahaztu duela Itoitzen gertatu zena, neurri batean?

Bai. Uste dut baietz, ahaztu dugula. Egia da urtegiaren aurkako borrokak energia asko eraman zuela. Baina bada jendea borrokan, oraindik ere, bailaran. Hainbatek oraindik ez dute jaso gobernuak zor zien guztia.

Zuk nola bizi duzu gaur egungo egoera?

Nik sentitzen dut berriz ere gozatu nahi dudala bailaraz. Ur horietan bainua hartu, adibidez. Kontraesanak badira, ur horrek estali dituelako gure herriak. Baina kontraesan horiekin bizi behar dugu. Ezin diegu ihes egin.

Kattalin Barber

Transgenikoen "itzalak" jaso ditu Jose Ramon Olarietak (Barakaldo, Bizkaia, 1963) Transgénicos: ¿De verdad son seguros y necesarios? Evidencias científicas que llaman al principio de precaución izenburuko bere liburuan. Nekazaritza Ingeniaritzan doktorea eta Edafologiako irakaslea da Lleidako Unibertsitatean.

Zer arrazoi dago transgenikoei ezetz esateko?

Lehenengo arrazoia eta oinarrizkoena da ez ditugula ezertarako behar. Esan ohi da transgenikoak teknologia bat direla, eta arazo bati irtenbidea ematen diotela, goseari, hain zuzen ere. Baina gosea ez da arazoa, arazo baten sintoma baizik. Eta munduko gosea ez da ekoizpen arazo bat, banaketa arazo bat baizik. 1939. urtean John Steinbeck idazleak The grapes of wrath eleberria argitaratu zuen. Besteak beste, lan horretan esaten da gizakiok elikatzeko fruituak sortu ditugula, baina ez garela gai izan fruitu horiek jateko sistema sortzeko. Hortaz, fruituak lurrean usteltzen ari dira prezioari eusteko. Berdin jarraitzen dugu, Lleidan udaro gertatzen da. Ez dakit zenbat tona fruta botatzen dute, prezioari eusteko.

Transgenikoek ekoizpena handitzen dutela diote. Ados zara?

Ez da egia. Kataluniako Generalitateak urtero kaleratzen dituen txostenak aztertzen ditut, eta urtez urte, labore transgenikoen errendimendua ez da handiagoa. Gainera, landareak hobetzeko ohiko teknikek hobeki funtzionatzen dute. Afrikan pare bat proiektu daude, eta lehorteak eta zoru pobreak jasaten dituzten barietateak sortu dituzte, hain zuzen ere. Hobetu dituzte haziak eta horien artean ez dago hazi transgenikorik.

Orduan, arrazoirik dago transgenikoei baietz esateko?

Haziak patentatu nahi badituzu beharrezkoak dira transgenikoak. Azken finean, hori da helburua: hazien merkatua kontrolatzea. Transgenikoak existitzeko arrazoia hazien jabetza intelektuala existitzea da. Patentea dute transgenikoek, ohiko barietateek ez bezala. Hazi ez-transgenikoak gorde ditzakete nekazariek urtez urte; hazi transgenikoak, aldiz, ez. Epaiketak egon dira nekazariekin gai horren harira. Horregatik esaten dut azken xedea milioika euro mugitzen duen merkatu bat kontrolatzea dela. Oso esku gutxitan dagoen teknologia baita, eta teknologia horren gainean hazi enpresen kontrola dago.

Liburuan zalantzan jartzen duzu transgenikoen segurtasuna. Zer dela eta?

Transgenikoek osasunean eraginik ez dutela esan ohi da. Esaldia erdi-egia da. Hasteko eta behin, transgenikoak merkatuan jarri baino lehen ez da inolako ikerketarik egin. Merkaturatu dituzten enpresek ez dituzte beren eraginak ikertu, eta hori kontsumitu baino lehenago egin behar da. Inoiz ez gero. Bigarrenik, merkaturatzen hasi zirenetik ez dute begiratu gizakiengan zer nolako eraginik duten. Ez da alderatu transgenikoak kontsumitzen dituen norbait kontsumitzen ez dituen norbaitekin. Kontua da ezinezkoa dela, ezin dugula jakin. Ameriketako Estatu Batuetan ez da etiketan azaltzen. Europan, berriz, bakarrik azaltzen da 0,9 baino gehiago dituzten produktuetan. Hortaz, ezin da ziurtatu.

Transgenikoak benetan arriskutsuak al dira?

Pertsonekin egindako hiru ikerketa daude, eta hirurek arazoak dituzte. Lehenengoan ikusi zuten elikagai transgenikoetan sartutako geneak gizakion hesteko mikroflorara igarotzen zirela. Inork ez zuen jarraitu ikerketarekin. Kanadan emakumeekin egindako ikerketa batean ondorioztatu zen emakumeen ehuneko altu batek eta haien fetuek Bt toxina zutela odolean. Toxikoa da. Azkenik, Korean egindako ikerketa batean diote soja transgenikoak immunologia-erreakzio desberdin bat eragiten duela. OMEk ere ohartarazia du minbizia sor dezakeela glisofatoak. Munduan gehien saltzen den pestizida da. Inoiz ez dute esanen artoa herbizida dela, baina hori da duena. Arto hori jaten baduzu herbizida jaten ari zara.

Nafarroan 7.200 arto transgeniko hektarea daude. Zer gertatzen da arto ekologikoa erein nahi dutenekin?

Ezin dute. Lleidan berdina gertatu da. Arto ekologikoa ereiten zuten nekazariak desagertu dira, kutsadura arazoak daudelako. Elkarbizitza ezinezkoa da, ezin zaie murrurik jarri soroei. Dena galdu dute, eta orain arto ekologikoa ekartzen da Italiatik. Azken finean, eredua da. Elikagai merkea sortzea nahi dute, biztanleria kontent egoteko, eta KPI kontsumo prezioen indizea ez igotzeko. Baina ohiko nekazariak ezin du ezer egin, merke ekoizteko hektarea asko behar dituelako.

Gizartean zer iritzi dago, zure ustez, elikagai transgenikoen inguruan?

Egin diren inkestek diote herritarren gehiengoak ez duela transgenikorik nahi. Suitzan erreferenduma egin zen, eta ezezkoak irabazi zuen. Italian, Frantzian eta Grezian ez dute transgenikorik erabiltzen. Kontua da desinformazioa eta interes falta ere dagoela, eta askotan gai hauen inguruan informatzea kostatzen zaigu. Gainera, zientziaren arloko gai gisa aurkezten digute, baina gai politikoa da. Hartzen ditugun erabakiak politikoak dira, ez zientifikoak.

Iruñea Transgenikorik Gabeko Gune izendatu dute. Nafarroako beste 22 udalerrik bat egin dute adierazpenarekin. Zer-nolako ondorioak ditu?

Adierazpen hutsa da, baina beharrezkoa da, aldi berean. Presioa egitea da kontua, eta gaia mahai gainean jartzea da helburua; horrelako urratsak egin behar ditugu borroka irabazteko. Azken finean, bi ereduren arteko borroka da hemen gertatzen ari dena. Zer nahi dugu? Hori da gakoa. Transgenikoek bide batetik eramaten gaituzte eta, nik, behintzat, ez dut hori nahi.

Edurne Elizondo

Belateko tuneletan eginen dituzten lanek kalte egindako herrietako alkateek hilaren 20an egin zuten lehen protesta. Zazpi hilabetez itxi eta ibilgailuak bide zaharretik bidaliko dituzte. Obrek larria den egoera larriago bilakatu dutela uste du Baztango alkate Joseba Otondok (Elizondo, 1977), eta N-121 errepideak ezin jasan dezakeen kamioi kopurua hartzen duela salatu du.

Gobernuak zuzenean eman dizue alkateoi obren berri?

Parlamentuan iragarri bezperan, aitzineko arratsaldean telefonoz eman ziguten gobernutik obren berri.

Zer azaldu dizuete?

Hainbat bilera egin dugu lehen telefono dei hori jaso genuenetik. Azaldu digute Belateko tuneletan segurtasuna hobetzeko lanak egin nahi dituztela. Segurtasuna hobetzeko lan horiek ez dute ekarriko arriskua ttipitzea, halere.

Aspalditik dago ezbaian Belateko tunelen segurtasuna. Zein da konponbidea, zure ustez?

Arriskua ttipitzeko eta Europak ezartzen dituen mugetara hurbiltzeko, badago konponbide erraz bat eta arras merkea dena: nazioarteko zama garraioa desbideratzea. Neurri hori hartuta, Almandozko tunela Europak zehazten dituen mugen barruan egonen litzateke. Belateko tunelari buruz, beharko litzateke sarreretako batean suhiltzaileak jartzea. Suhiltzaileak ez badira, gaitutako langileak. Kontrol etxe bat bada jada, beraz, bakarrik beharko litzateke langileak trebatzea. Neurri horiekin lortuko lukete arriskuak ttipitzea.

Gobernuak orain eginen dituen lanak, beraz, ez dituzue egokitzat jotzen?

Lan horiek egoki diren edo ez, horretan ez gara sartuko. Sua hartuko ez duen kablea jarriko dute, isuri toxikoak biltzeko putzu bat, eta autoak gelditu ahal izateko gunea eginen dute. Guk erraten duguna da arriskua ttipitzeko modua aipatu dudan hori dela.

Kamioien trafikoa da arazo nagusia, zuen ustez?

2000. urtean, Belateko tuneletatik 767 kamioi pasatzen ziren, egunean; 2017an, berriz, banaz bertze, 2.600 ziren. Olabeko herritarrek bertze datu bat eman dute: hiru egunez eta 24 orduz grabatu dute errepidea, eta egunean 3.900 kamioi pasatu dira. Errepide horretan goiti eta beheiti ibiltzen diren herritarrak aserik daude, ikusten baitute, urtetik urtera, gero eta zama garraio gehiago ibiltzen dela eta horrek segurtasunik eza areagotzen duela. Ezinegona dago herritarren artean, eta azken hilabeteotan gertatu denak erakusten du badirela horrela sentitzeko arrazoiak.

Istripuez ari zara?

Azken lau hilabeteotan, kamioiak tartean izan dituzten hamalau istripu gertatu dira N-121-A errepidean. Suhiltzaileek parte hartu behar izan dute. Horietaz gain, autoen arteko istripuak ere zenbatu beharko genituzke. Istripu anitz dituen eta ardatz den errepide bati buruz ari gara. Azken lau hilabeteotan, bortz pertsona hil, eta bortz larri zauritu dira errepide horretan; bertze bat, berriz, arin zauritu da.

Kamioilarien lan baldintzek ere badute zer ikustekorik?

Badakigu lan baldintza gogorrak dituztela. Sistemak ditu modu onartezin eta bidegabe batean. Zalantzarik gabe, egoera hori ere kontuan hartu behar dugu, eta arazo horri eutsi.

Baztango herritarrentzat funtsezkoa da N-121 errepidea?

Egunerokorako oinarrizko errepidea da guretzat. Baztanek zilbor heste bat du Iruñearekin. Aldi berean, egia erran behar da: egoera hori da hainbertze urtetako lurralde antolaketa jakin baten emaitza; egunean gero eta gehiago mugitzera behartzen gaituzte. Lana, irakaskuntza, osasuna... ezinbertzean mugitu behar dugu Iruñera, edo, bertzela, Bortzirietara. Eta N-121 errepidea da bietarako bidea ematen diguna. Belateko tunelak ixten dituztenean, kamioi guztiak Belateko mendateko bide zaharretik joanen dira.

Hori da datozen hilabeteotan eginen dituzten lanen inguruko zuen kezka nagusia?

Bai. Belateko tunelak zazpi hilabetez itxi behar badituzte lan horiek egiteko, ezin dugu onartu nazioarteko zama garraioa Belateko mendi gainetik ibiltzea. Onartzen dugu eskualdea helburu duten kamioiak ibiltzea, baina ez, ordea, nazioarteko zama garraiorik. Errepidetik pasatzen den kamioien kopurua mendateak duen ahalmenaren gainetik dago.

Gobernuak zer erran dizue?

Gobernuak erran du ezetz. Aholku hori emanen dutela. Beraz, gidari bakoitzak eginen du nahi duena. Neurri erabakigarririk hartzen ez bada, segur aski, kamioiek Belateko mendi gaina hartuko dute pasabide gisa.

Gobernuak neurri horiek har ditzan, hain zuzen ere, protestak hasi dituzue obrek kalte egindako herrietako alkateek. Zer espero duzue?

Hilaren 19an bilera egin genuen Nafarroako Gobernuko kideekin, eta, biharamunean, modu sinboliko batean, agerian utzi nahi izan genuen ez dugula etsiko, eta eskatzen duguna eskatzeko arrazoiak baditugula. Errepidea moztu genuen Arraizko bentetan, horretarako. Arrazoiak mahai gainean jartzen jarraituko dugu, eta herritarrak mugiaraziko ditugu. Nafarroako Gobernuari eskatu nahi diogu kasu egiteko.

Herritarren artean kezka sumatu duzue?

Kezka handia sumatu dugu. Nazkatuta daude eguneroko egoerarekin. Gainezka egin du jendeak. Hori azaldu diegu, argi eta garbi, Nafarroako Gobernuko ordezkariei. Ibilgailu guztiak Belateko mendatetik pasarazi gabe ere, nazkatuta daude herritarrak.

Obrek, beraz, lehendik ere mahai gainean zegoen egoera bat are okerrago bilakatuko dute?

Hori da. Obrak egin behar izan gabe ere, arazoa hor dago. Egoerak okerrera egitea ekarriko dute lanek, eta horrek eragin du jendearen haserrea. Baztandik, behintzat, mobilizazio dinamika bat proposatuko dugu. Alkate gehienok bat egin dugu egoera hau salatzeko. Herritarren atxikimendua ere lortu nahi dugu.

Belateko errepide zaharraren egoerak ere kezkatzen zaituzte?

Bai, noski. Zolaren egoeraz harago, Belateko mendateko bide zaharrak baditu zortzi bihurgune estu. Kamioiek, anitzetan, kontrako norabideko bidea hartu behar izaten dute pasatzeko. Uste dugu Belateko mendateko errepide zaharrak badituela objektiboak diren arrisku batzuk; kontua ez da zola konpontzea, edo babes hesiak jartzea. Egiturazko arazoak ditu errepideak.

Zergatik egin du hainbertze gora kamioien kopuruak?

Produkzio prozesua nazioarteko bilakatu dugulako, eta prozesu horiek zatikatu ditugulako. Salgaiak harat-honat mugitzen ditugu. Garraioak gora egin du, eta horrek ditu ondorio anitz. Bideraezina den sistema ekonomiko bat dago atzean.

Zer iritzi duzu kamioiek bidesaria ordaintzeko aukeraz?

Solastatu gaitezke nazioarteko garraioari buruz.

Edurne Elizondo

Asun Maestro (Faltzes, 1960) 2015etik da Nafarroako liburutegien zerbitzuko buru. Anitzez lehenago hasi zen esparru horretan lanean, herriko liburutegian. Orain, duela zazpi urte zabaldu zuten Nafarroako Liburutegi Nagusiaren egoitza du lantoki. Espazio zabala da, baina haren jarduera, oraindik ere, ez Maestrok nahi bezain ikusgarri.

2015eko irailetik zara liburutegien zerbitzuko buru. Noiztik ari zara arlo horretan lanean?

Duela 34 urte hasi nintzen. 1984an hasi nintzen Faltzesen, herriko liburutegian. Handik etorri nintzen Iruñera. Orduan ez zegoen egun dagoen egitura; zabalduz joan da. Ez dakit herritarrak eta liburuak gertu ditugulako edo zergatik den, baina uste dut liburutegietan ari garenok benetako afizio dugula ofizioa. Irakurketaren militante bilakatzen gara.

Liburutegi guztien ardura duzu orain. Erran duzu Nafarroako Liburutegi Nagusiaren arazo nagusietako bat dela ikusgarritasunik eza. Zer erran nahi duzu?

Erran nahi dut uste dugula herritarrek ez dutela egiten duguna ezagutzen. Ez da bakarrik liburutegi nagusiaren arazo bat. Oro har gertatzen da. Urtean 2.500 ekinaldi baino gehiago ari gara egiten, baina herritarrek ez dute ezagutzen, oraindik ere, egiten dugun lan guztia.

Liburutegi nagusiaren kasuan, espazioa zabala eta handia da, baina agerian utzi izan dituzu kultura ekinaldiak antolatzeko dituzuen zailtasunak. Zer dela eta?

Eraikin handia da, eta espazio zabalak ditugu. Kontua da eraikina egin zutela funtsa gordetzeko, eta irakurtzeko, edo ikertzeko erabiltzeko. Kulturarekin lotutako ekinaldiak antolatzeko espazioak falta dira, ez zitzaion horri lehentasuna eman. Guretzat liburutegia topaketarako gune bat da, eta behar ditugu kultura ekinaldiak antolatzeko espazioak. Espazio horiek atontzeko moduak bilatzen ari gara, eta, aldi berean, antolatzen ditugun ekinaldien berri zabaltzen ahalegintzen ari gara.

Liburutegi nagusia hiriko erdigunetik urrun da. Horrek eragiten dio?

Egia da erdigunetik nahiko genukeen baino urrutiago dagoela. Hiriko mugan dago, eta hori ahulgune bat da. Gure lana da horri buelta ematea. Dagoen tokitik ezin dugu mugitu, beraz, balia dezagun duguna ahalik eta etekinik handiena ateratzeko. Zazpi urte bete berri ditugu. Gure helburua da dugun espazioa edukiz betetzea, eta herritarrei helaraztea eduki horren berri.

Liburutegien jardueran zer eragin dute teknologia berriek? Zein neurritan aldatu dute liburutegiak erabiltzeko modua?

Teknologiak eman digu aukera, 1996. urtetik, prozesuak automatizatzeko. Liburutegiek, gainera, partekatzen dute informazioa; nahikoa da, adibidez, batek agiri bati buruzko azalpena automatizatzea, denek informazio hori jaso ahal izateko. Mailegu zerbitzua ere automatizatu dugu, eta orain, txartel bakar batekin, herrialdeko liburutegi guztietan sar zaitezke. Hori ez zen gertatzen duela hamar urte. Liburu funtsaren digitalizazioaren esparruan ere ari gara lan egiten. Horrek aukera ematen du edozein tokitatik liburu horiek erabiltzeko. Errazagoa da erabiltzea, bai eta zaintzea ere.

Baina maileguen esparruan, adibidez, liburu elektronikoak ez dizue eragin?

Bai. Eragin hori sumatu dugu, behera egin dute maileguek. Uste dut jendea oraindik ez dela jabetzen kopia pirata egiteak ekartzen duen kalteaz.

Parlamentuko Kultura Batzordeko kideen bisitan lantaldea handitzeko beharra nabarmendu zenuen. Langileak faltan dira?

Aspalditik datorren arazo bat da hori, eta agerian utzi nuen kargu hau hartu aurretik ere, Nafarroako Liburuzainen Elkarteko kide gisa. Betiko eskaera da hori. Liburutegi publikoek badute hezkuntzaren eta kulturaren esparruan eragiteko gaitasun handia, baina ez dugu dena aprobetxatzen. Niretzat oinarrizko zerbitzu bat eskaintzen dute liburutegiek. Falta dira langileak liburutegien zerbitzu osoan. Nafarroan 93 daude, liburutegi nagusiaz gain, eta haietako %82tan pertsona bakarra ari da lanean. Arazoa larria da liburutegi nagusian ere. 20.000 metro koadro ditu, eta 24 pertsona ari dira lanean. Liburutegia San Frantzisko plazan zegoen garaiko kopuru bera da. Ez da nahikoa.

Ez dago lantaldea handitzeko aukerarik edo asmorik?

Arazoa agerikoa da, baina konponbidea ez da erraza. Administrazioan ari diren langileen kopurua handitzeko arauak hagitz zurrunak dira. Guk lantaldea handitzeko eskatzen jarraituko dugu.

Espazioarekin ere arazoak dituzue?

Bai. Filmotekarekin partekatzen dugu 180 eserleku dituen areto nagusia, baina aukerarik ez dugu tamaina txikiagoko jarduerak antolatzeko, edo erabiltzaileei biltzeko tamaina txikiko aretoak emateko. Kontua da eraikin hau dugula, eta guk ahalik eta etekinik handiena atera nahi diogula. Aprobetxatu nahi dugu duguna.

Liburutegi nagusia da larunbatetan zabalik den bakarra. Horrek are larriago bilakatzen du espazio faltaren arazoa?

Espazioarekin lotutako arazoa areagotzen da. Lotura zuzena du, noski, lantaldean ditugun mugekin. Larunbatetan agerian gelditzen da espazio gehiago behar dugula. Kontua da bertze liburutegiak ezin direla zabaldu lantaldea ez delako nahikoa. Larunbatetan ilarak izaten ditugu guk liburutegi nagusian.

Parlamentarien aurrean erronka nagusitzat jo zenuen erreferente bilakatzea. Nola lor daiteke hori?

Kargua hartu nuenean, argi nuen plan bat behar genuela legegintzaldirako, lan ildo nagusiak zehaztu behar genituela. Horixe egin genuen. Helburuetako bat da erreferente bilakatzea liburutegi nagusia. 300.000 dokumentu ditu, eta milioi bat hartzeko gaitasuna du. Helburu hartu ditugun ildoetako bat izan da hemeroteka bultzatzea eta sendotzea. Bertze bat da bideo-jokoena. Nerabeak erakarri nahi ditugu ildo horren bidez. Zaila izan da beti nerabeak erakartzea, eta teknologia berriekin are zailagoa. Jardueren esparruan ere egin nahi ditugu urratsak. Argi utzi nahi dut ez nagoela ni bakarrik lanean, lantalde bat dudala ondoan, eta, batez ere, zazpi pertsona zuzendaritzan nirekin elkarlanean: Fernando Ros, Amaia Prado, Clara Flamarique, Anabel Olaso, Jesus Arana, Josean Gomez eta Juantxo Elizari, hain zuzen ere.

Legegintzaldiaren erdia baino gehiago joan da. Ontzat jotzen duzu orain arte egin duzuen bidea?

Zaila da egindako lanaren balorazio bat egitea. Nik erran nahi dudana da orain arteko lana izan dela bizia. Eta gure asmoa izan dela urrats sendoak egitea. Hori da gure lehentasuna, urrats sendoak egitea, gero etorriko direnek atzera ez egiteko, berriz ere.

Kattalin Barber

Ricardo Urrizolak (Iruñea, 1968) 2.000 izen propio baino gehiago jaso ditu Consejo de Guerra. Injusticia militar en Navarra, 1936-1940 liburuan. 1936tik 1940ra arteko 600 bat auzitan aurkitu ditu izen horiek, Iruñeko Artxibo Militarrean. 1936ko gerraren testuinguruan Nafarroa nolakoa zen eta militarrek gizartean zer-nolako kontrola ezarri zuten aztertu du, besteak beste.

Zer dela-eta hasi zinen auzi horri buruz ikertzen?

Bost urteko lana izan da. Memoria historikoaren legea onartu zenean, artxibo militarretan arakatzeko aukera ireki zen. Txalaparta argitaletxeak eman zidan abisua. Izan ere, ordura arte itxita zeuden armadaren artxibategiak. Baimena eskatu nuen, eta ikertzen hasi nintzen. Ez nuen inolako arazorik izan lana aurrera eramateko. Egia esan, ordura arte ezer gutxi nekien 1936ko gerrari buruz. Artxibo askotan ibilia naiz, baina 1936ko gerra ez dut inoiz ikertu. Bereziki, XVI., XVII. eta XVIII. mendeetako dokumentuekin ibili naiz.

Zer motatako dokumentazioa dago artxibo militarrean?

1936tik 1939ra bitarteko dokumentu guztiak ikertzeko baimena jaso nuen. Auzitegi militarren ohiko jarduna agertzen da, besteak beste. Astean hirutan joaten nintzen, eta nirekin beti soldadu bat zegoen, zer egiten nuen ikuskatzeko. Normalean, artxiboetan ez dizute argazkirik ateratzen uzten, baina horretarako ere baimena jaso nuen. Hortaz, sei hilabete eman nituen bi kamerarekin dokumentu guztiei argazkiak egiten, eta gero ikerketa etxean egin nuen. Esan daiteke artxiboa eraman nuela etxera.

1936ko gerran 3.000 pertsona baino gehiago hil zituzten frankistek Nafarroan; horietatik zuk 38 aurkitu dituzu dokumentuetan.

Bai, hasieratik arreta eman zidan datuak. Hor dauden auzien arabera, militarrek botere guztia bereganatu zuten herritarrak epaitzeko. 38 pertsona hil zituzten, auzitegi militarrek heriotza zigorra ezarri eta gero. Gaztelugibelean fusilatu zituzten. Baina gerran 3.000 hildako baino gehiago egon ziren. Terrorismo hutsa izan zen. Ez zegoen epaiketarik, eta zigorgabe gelditu ziren.

Zein zen giroa urte horietan Nafarroan?

Eguneroko bizitzan erabateko kontrola zuten militarrek Nafarroan, gerraren lehendabiziko egunetik. Altxamendua gertatu eta hurrengo astelehena laneguna zen, eta Fronte Popularrak irrati bidez lanera ez joateko abisua eman zien herritarrei. Militarrek, aldiz, lanegun normal bat izatea eta lanera joatea nahi zuten. Hortaz, militarrak kontrolatzen hasi ziren nor joaten zen lanera eta nor ez. Tabernetan egon ziren zelatatzen, eta hainbat eta hainbat atxilo hartu zituzten. 'Hemen ez da ezer aldatu, eta bizitzak beti bezala jarraitu behar du'. Horixe zen militarrek zabaldu nahi zuten mezua.

Ia 600 auzi bildu dituzu. Zer-nolako istorioak jaso dituzu?

Denetarik dago. Bakoitza istorio bat da, eta ez du zerikusirik aurrekoarekin. Errepresioa, sententziak, salaketak, zigorrak... Hasieratik, ezkerreko jendeari armak kendu zizkieten eskuineko jendeari banatzeko. Salatari asko zeuden orduan, eta arma batekin harrapatzen bazintuzten bazenekien zein zen ondorioa. Familia susmagarria baldin bazenuen, kartzelara zindoazen.

Herritarrak defendatzen ziren?

Ikertzen ari nintzela, lagunei laburpen moduko bat egin nien. Esan nien 1936ko Iruñean nagusi zirela pistolak, alkohola eta barrabilak. Hiru hitz horiek deskribatzen dute militarren jarduna. Agintzen zuten, eta nahi zutena egiten zuten. Bi tirorekin konpontzen zuten dena, eta herritarrak mehatxatzen zituzten. Beldurra zuten. Senideren bat edo gertukoren bat desagertzen bazen, jendeak ez zuen salatzen. Eta, horregatik, hain zuzen ere, oraindik ere agertzen dira ezagutzen ez genituen kasuak honi buruz hitz egiten dugunean, isilik egon direlako urtez luzez, beldurrez josita.

Inork ez zituen salaketak jartzen?

Aurkitutako informazioaren arabera, salaketa kasu bakarra aurkitu dut. 1937. urtean izan zen. Emakume batek senarraren desagertzea salatu zuen. Altsasuko alkate izandakoa zen; mezan egon, eta gero bi gizonekin bat egin omen zuen etxerako bidean, eta ordutik ez zuten gehiago ikusi. Militarrek salaketari bidea eman zioten, baina ezerezean gelditu zen.

Militarren, falangisten eta erreketeen arteko gatazkak ere jaso dituzu. Nolakoak ziren?

Behin gerra hasita, Iruñeko Dormitaleria kalean prostituzio etxeak irekitzen hasi ziren. Han ere nahi zutena egiten zuten militarrek; auzi asko daude prostituzio etxeetan gertatutakoak. Udaltzaingoarekin liskarrak izan zituzten. Esan daiteke bat egin zutela hasieran altxamendua babestu zuten guztiek, baina, poliki-poliki, botere banaketa dela eta, arazoak sortzen hasi ziren. Militarrak gutxi ziren hemen. Nafarroan karlistak ziren nagusi, eta frontetik itzuli zirenean ikusi zuten militarrek agintzen zutela, baina haien familiak bakarrik zeudela eta lagun asko hil zirela. Falangistekin ere arazoak izan zituzten, karlistentzat oso garrantzitsua baita erregearen figura, baina falangistek ez dute ez jaungoikorik, ez erregerik. Lehia handia zegoen haien artean.

Zer-nolako ekarpena egiten dio zure liburuak memoria historikoari?

Gerrari buruz gehiago jakitea ekarri du liburuak. Azken finean, mapa osatzea. Orain dela 30 bat urte Jose Mari Esparzak argitaratu zuen Navarra 1936: de la esperanza al terror liburua. Lan horrek 3.000 hildakoren berri eman zuen. Hau segida izan daiteke mapa osatzeko bidean. Nik ikertu dut auzitegi militarren ohiko jarduna; eta ikertu ditut, halaber, Nafarroako orduko giroa eta armadak ezarritako erabateko kontrola.

Edurne Elizondo

Jose Manuel Morenok (Espinoso del Rey, Toledo, Espainia, 1952) ontzat jo du Nafarroako Gobernuak klimaren aldaketara egokitzeko proiektua martxan jarri izana. Ekologian katedraduna da Moreno Gaztela-Mantxako Unibertsitatean, eta baita IPCC Klima Aldaketari Buruzko Gobernuen Arteko Taldeko kide ere.

Baikor izateko tarterik ba al dago klimaren aldaketari buruz?

Parisko akordioa garatzeko aukerari eutsi behar diogu. Asmo handikoa da, baina behar du herriek baliabide gehiago jar ditzatela mahai gainean, konpromiso handiagoa har dezatela. Helburua da planetaren tenperaturak ez gora egitea bi gradu baino gehiago, baina, herriek hartutako konpromisoei so egiten badiegu, hiru gradutik gertu izanen gara. Beraz, konpromiso handiagoak behar ditugu, klimaren aldaketak ekar ditzakeen ondoriorik larrienei aurre egin ahal izateko.

Datuak kezkagarriak dira?

2017. urtea bigarrena izan da urterik beroenen zerrendan, datuak jasotzen direnetik. Beroena izan da, kontuan hartzen badugu 2016an El Niño-ren fenomenoaren eragina izan genuela, eta 2017an ez. 2017an etengabekoak izan dira berri txarrak: lehorteak, tenperatura inoiz baino altuagoa... Ezohikoz betetako urtea izan da, baina ezohiko gertaera horiek ari dira datorkigun bidea zehazten. 2017an gertatu denak erraten digu, funtsean, ez dugula klimaren aldaketaren zain egon beharrik, hemen dugulako jada.

Urrian Portugalen eta Galizian gertatu ziren suteak klimaren aldaketaren ondorio izan dira?

Sekula izan gabeko tenperatura esparru batean gertatu ziren iazko sute horiek; hau da, klima berri baten esparruan gertatu ziren. Klimaren aldaketa hemen dugu, zalantzarik gabe. Zientzialariak aspaldi hasi ziren gertatzen ahal zenaren berri ematen: 2001. urtean, IPCC Klima Aldaketari Buruzko Gobernu Arteko Taldeak hirugarren txostena onartu zuen, eta agiri hartan ohartarazi zuen gertatzen ahal ziren beroaldiez. 2003an sekulako beroaldia gertatu zen Europan, eta 70.000 pertsona hil zituen. 70.000. Inor ez zen oroitu bi urte lehenago zientzialariek errandakoarekin.

Agintariei ere kosta egin zaie zientzialariek errateko zutena entzutea?

Gertatzen dena da agintariek, herrietako gobernuek, datu zehatzak nahi izaten dituztela. Jakin nahi dute zer gertatuko den, non eta noiz. Baina zientzialariontzat zaila da hain zehatzak izatea klimaren aldaketari buruzko kontuetan. alerta piztu dugu, eta ordua da erabakiak hartzeko, gertatzen ahal denari aurre egiteko prest ote gauden jakiteko.

Klimaren aldaketara egokitzea da orain kontua?

Bai. Prest egon behar dugu gertatzen ahal denari aurre egiteko. Eta hobe dugu egoerarik txarrenari aurre egiteko prestatzen hasten bagara.

Garaiz gara klimaren aldaketaren ondoriorik larrienak hutsean uzteko?

Munduko gobernu guztiek erabakiko balute bihar isurketa bakar bat ere gehiago ez egitea, klimak aldatzen jarraituko luke; izan ere, atmosferan berotegi efektua eragiten duten gas kopuru nahikoa isuri dugu jada, aldaketak denbora batez aurrera egin dezan. Noski, lortuko genuke ondoriorik larrienak hutsean uztea. Baina orain egoera arriskutsu batean gaude; berdin jarraituz gero, baliteke tenperaturak hiru gradu egitea gora mende amaierarako. Hori anitz da. Sekulakoa da. Eta horrek erran nahi du aldaketa nahiko handi bat gertatuko dela ezinbestean. Tenperatura bi gradutik gora ez igotzeko, 2050erako isurketek %50-%70 egin beharko lukete behera. Parisko akordioan jasotakoa da, ordea, isurketen gorakada pixka bat apaltzea. Datu hori nahikoa da, nire ustez, jendea arazoaren dimentsioaz eta dagoen urgentziaz jabetzeko.

Ameriketako Estatu Batuak Parisko akordiotik at gelditu izanak are larriago bilakatzen du egoera?

Gehien kutsatzen dutenetako bat da, eta, aldi berean, klima aldaketaren aurkako borroka oztopatzen du. Horrek anitz zailtzen du mundu osoko politikak garatzea hain boteretsua den herri baten kontra. Uste dut garrantzitsuena hango herritarren erantzuna izanen dela, bai eta estatuek beren kabuz hartzen ahal dituzten erabakiak ere. Adibidez, Kalifornian kezka handia dute auziarekin, eta konpromisoa hartu dute Parisko akordioaren helburuekin bat egiteko.

Nafarroak ere Life proiektu bat aurkeztu du, klimaren aldaketara egokitzeko. Arazoak planeta osoari eragiten diola kontuan hartuta, eraginkorrak dira tokian tokiko martxan jarritako gisako neurriak?

Klimaren ikuspuntutik ez da garrantzitsua nork uzten dion kutsatzeari; atmosferarentzat, isurtzen ez dugun karbono gramoa da onena. Argi dago auziak mundu osoari eragiten diola, eta mundu osoak egin behar diola aurre. Baina edozein txokotan egiten denak laguntzen digu urratsak egiten. Klimaren aldaketa jada gertatu dela kontuan hartuta, garrantzitsua da egokitzen hastea, eta esparru horretan ari da Nafarroako Gobernua. Inportantea da jakitea zeri aurre egiteko gai garen une honetan.

Datuek diote energiaren jatorria fosila dela oraindik ere. Energia berriztagarriak benetako alternatiba al dira gaur egun?

Energia berriztagarri horietako hainbat garatzen joan dira, eta lehiakorrak dira: haize errotena, adibidez. Uste dut bidea hori dela, energia berriztagarrien alde apustu egiten jarraitu behar dugula, ezinbestean. Oztopoak jarri izan zaizkie, baina ezin dugu hori egiten segitu.

Espainiako Gobernuak eguzki energiaren auzian hartutako erabakiez ari zara? Zaila da politikariek entzutea zientzialariek errateko dutena?

Era askotako interesak daude tartean. Kontua da herritarrek dutela, azkenean, nork agintzen duen erabakitzeko ahalmena. Bertzelako ardurarik ere badute herritarrek, noski. Etxean ere gauza anitz egin ditzakegu.

Hainbat herritan, halere, gehiago sumatuko dituzte klimaren aldaketaren ondorioak, ezta?

Bai. Gutxien garatutako herriak dira zaurgarrienak klimaren aldaketaren aurka. Ez dute baliabiderik ondorioei aurre egiteko. Horrek erakusten du mundua ez dela bidezkoa. Egoera dramatikoak gertatzen ahal dira. Pentsa laboreak ekoizten dituen herri nagusietako batek prezioak igotzen dituela, klimarekin lotutako gertaera batengatik. Horrek ekartzen ahal du herririk pobreenetan labore horiek ezin erostea. Urrutiko gertaera batek ere eragiten ahal digu. Ez da bidezkoa.

Kattalin Barber

Betaurreko moreak ez ezik, berdeak ere jantzi ditu Ana Maria Dominguezek (Plasencia, Espainia, 1981). Iruñeko Udaleko ingurumen heziketako teknikaria da, esperientzia handikoa kolektibo ekologista eta feministetan. Asteazkenean hitzaldia eskainiko du, CGTk antolatuta, Iruñean.

Zein da ekologismoaren eta feminismoaren arteko lotura?

Nahitaezko lotura da ekologismoaren eta feminismoaren artekoa. Ekologismoak ingurumenaren babesa du oinarri, baina ingurumena zentzu zabalean ulertuta, eta faktore sozialak kontuan hartuta. Horrela ulertzen dut nik, behintzat. Ekologismoan betaurreko berdeak jantzi nituen, eta feminismoan, berriz, betaurreko moreak. Orain, bi koloredun betaurrekoekin ikusten dut mundua. Ingurumen arazoez jabetzeaz gain, lurra interes ekonomikoen, politikoen eta pribilegiatutako klaseen mesedetan dagoela konturatu nintzen. Hau da, kapitalismoaren mesedetan. Eta feminismoak emakumeen mendekotasuna erakusten du sistema patriarkal batean. Orduan konturatu nintzen lotura handia dutela, bi menpekotasun mota direla. Gainera, ezinezkoa da sistema kapitalista bat existitzea sistema patriarkalik gabe.

Hortaz, nola definituko zenuke ekofeminismoa?

Bizitzaren iraunkortasunerako a priori desberdinak diruditen bi korronteen arteko nahitaezko elkarrizketa gisa ulertzen dut ekofeminismoa. Ekologismoa eta feminismoa ez dira hain desberdinak, badituzte ezaugarri komun asko. Borroka feminista eta ekologisten arteko elkarrizketak kontuan hartuz, modu osatuago batean ikus dezakegu nola joan gaitezkeen beste eredu desberdin baterantz. Ekologismoak ingurumenari eta bizitzari eutsi nahi dio, baina, ez badu begirada feminista txertatzen, asko utziko du kanpoan. Horregatik diot ekofeminismoaren begirada osatuagoa dela. Ekologismoak eta feminismoak bat egiten dute ekoizpenari egindako kritikan, hazkunde ekonomikoari egindakoan eta garapenari egindakoan, eta bat egiten dute eguneroko bizitza erdigunean jarriko duen gizarte eta ekonomiaren aldeko apustuan. Azken finean, feminismoa eta ekologia lotzea da ekofeminismoa. Hau da, mundua aldatzeko bi teoria eta praktika horiek elkarrengana gerturatzea.

Ekologismoak elikatzen du feminismoa eta alderantziz?

Bai, ekofeminismoak bietatik edaten du, bi menpeko harremanetatik. Kezka asko berdinak dira, eta jatorriak ere bai, hortaz. Egia esan, gero eta aurrerapauso gehiago ematen ari dira, askotan ekofeminismo hitza agertu gabe. Adibidez, orain dela gutxi irakurri nuen Klima Aldaketaren Bide Orria dela-eta emakume talde bat kexu agertu zela, genero ikuspegia falta zitzaiolako. Izan ere, pobrezia energetikoa handiagoa da emakumeen artean. Begirada hori kontuan hartzen ez badugu, ez dugu begirada osoa izanen, ez ditugu osagai guztiak izanen zapalketa ulertzeko.

Feminismoan ere kontuan hartzen da begirada ekologista?

Feminismoan ez da zertan egon begirada ekologista bat. Era berean, ekologismoa ez da zertan feminista izan. Bat egin dezaketen bi kontzientzia mota dira. Hala ere, feminismoan sakontzen badugu, eta, adibidez, heldu den asteko greba kontuan hartzen badugu, konturatuko gara diskurtso hau gero eta gehiago hartzen dela kontuan. Lan greba, zaintza greba eta kontsumo greba izanen da. Greba honetan badago begirada hori, eta azken bi urtetik hona hasi naiz horrelako begirada ikusten feminismoan. Aurreko urteko Martxoaren 8ko manifestazioaren bukaeran irakurri zena oso ekofeminista izan zen. Gero eta gehiagok hartzen dute bere gain diskurtso antikapitalista eta antikontsumista.

Nola eraman daiteke praktikara ekofeminismoa?

Hain zuzen ere, nik uste dut ekofeminismoaren erronka handienetarikoa dela praktikara eramatea. Oso teorikoa da, eta saiatu behar dugu praktikara eramaten, baina diskurtsoa ekintzetara eramatea zaila da, eta esfortzu handia egin behar dugu. Adibidez, jabetzea emaitza ez dela prozesua baino garrantzitsuagoa. Nire lanean, asteleheneroko bileran "zer moduz?"batekin hasten gara beti. Bakoitzak bere bizitza du, baina guztia kontuan hartzen saiatzen gara. Kostatu zaigu giro hau eraikitzea gure artean, baina lortu dugu. Ez gara makinak, eta bakoitzari gertatzen zaionak inporta du.

Nolakoa da ekofeminismoaren mugimendua Euskal Herrian?

Mugimendu handia dago, kontua da askok ez dutela euren burua ekofeministatzat jotzen. Hala ere, haien ekintzen bidez har ditzakegu borroka horiek ekofeministatzat. Adibidez, niri iruditzen zait Bilgune Feministak dituen lan ildo askok ekofeminismoaren begirada dutela. Ekofeminismoaren etiketa jarria ez duten arren, pentsamenduarekin bat egiten dute. Horrez gain, gero eta topaketa eta jardunaldi gehiago daude ekofeminismoaren inguruan, bizitzaren jasangarritasunarekin lotuta.

Zer-nolako erronkak ditu mugimenduak?

Diskurtsoa praktikara eramatea izanen litzateke erronka handi bat. Ongi legoke, halaber, talde batek teoriatik praktikarako bidea hartzea eta modu horretan gure egunerokotasunera, gure kolektiboetara eramatea mugimendua. Transgenero begirada ere behar du ekofeminismoak. Lan egin behar dugu, gizonen eta emakumeen arteko dikotomia gainditzeko.

Edurne Elizondo

Jende gazte berriak eta aspaldiko kideek egin dute bat Kattalingorri elkartearen batzorde berrian. LGTB kolektiboa artatzea dute helburu: Iruñean, udalaren Harrotu zerbitzua kudeatzen dute (San Gregorio, 28); Nafarroako gainerako herrietarako, berriz, Kattalingune dute martxan (Abejeras, 41), gobernuaren eskutik. Egungo prozesuaz eta gerora begirako erronkez mintzatu dira Kattalingorriko kide Erika Salvatierra (Iruñea, 1989) eta Xabi Sanchez (Iruñea, 1971).

Ziklo berria hasi du Kattalingorrik?

XABI SANCHEZ: 2015. urtetik egon gara prozesu batean murgilduta. Urte hartan Aldapa karrikan genuen egoitza itxi genuen. Erakundeetan aldaketa gertatu eta gero, haiekin beste harreman bat garatzeko aukera izan genuen, eta elkarlan horrek eman ditu bere emaitzak. Batetik, Nafarroako Gobernuaren eskutik, Kattalingune jarri dugu martxan, LGTB kolektiboa artatzeko; bertzetik, Iruñeko Udalaren eskutik, Harrotu bulegoa kudeatzen dugu. Lan bera egiten dugu, baina hiriburuan. Kattalinguneren lan esparrua Nafarroako gainerako herriak dira, eta Tuteran ere badu bulegoa.

Barrura begira ere, batzordea berritu du Kattalingorrik.

X. S.: Hala da. Azken bi urteotan lan handia egin dugu, zama handia izan dugu gainean. Batzordea berritu eta talde anizkunagoa osatu dugu, aurrera begira ditugun erronkei aurre egin ahal izateko.

Erakundeen babesa izateak nola eragin dio zuen lanari?

ERIKA SALVATIERRA: Lantaldea profesionalizatu egin da. Betiko aldarrikapenei eutsi diegu, baina bestelako esparru bat sortu da lan egin ahal izateko. Erakundeetan aldaketa gertatu eta gero, LGTB politikak bultzatu dituzte erakunde horiek. Nafarroako Gobernuak diru laguntza ematen dio Kattalingorriri, kolektiboa artatzeko lan hori profesionalizatu duen bakarra delako. Sexologia oinarri hartuta, erakutsi dugu kolektiboan dauden pertsonak profesionaltasunez artatzen ahal ditugula. Iruñeko Udalak bere zerbitzuaren kudeaketarako plegua plazaratu zuen, eta aukera ikusi genuen aurkezteko. Eta egokitu zitzaigun. Lanean ari gara.

Kattalingunek eta Horrotuk nork bere egoitza du, ezta?

X.S.: Bai. Kattalingune sortu zenean, Harrotu ez zen existitzen, eta gure lan esparrua Nafarroa osoa zen. Udalak erabaki zuen bere zerbitzu propioa martxan jartzea, eta horrek ekarri du Harrotu bulegoa zabaltzea. Ondorioz, Kattalingune ariko da gehiago landa eremuan, eta Harrotuk Iruñean eginen du lan.

Kattalingorri, nolabait, zerbitzuon eta erakundeen arteko zubi bilakatu da?

E.S.: Bai, ezin dugulako ahaztu erakundeei eskatu egin behar zaiela. Legea iaz onartu zuten, eta ongi dago, baina orain legea garatu behar dute. Beraz, erakundeei beren lana egin behar dutela gogorarazi behar diegu etengabe, legeak garatu eta baliabidez hornitu behar direlako. Legeak bermatzen direla zaindu behar dugu, bai osasungintzan, bai eta hezkuntzaren esparruan ere.

X.S.: Oraindik ere beharrezkoa da aldarrikatzea eta borrokatzea, eta lan hori egitea herri mugimenduetatik. Kattalingorrik esparru hori betetzen du, eta, aldi berean, talde profesionala du. Formula berezi hori sortu dugu. Denok elkarrekin ari gara zerbait sortzen. Eta horri gehitu behar diogu orain Kattalingorrin batzordea berritu dugula, eta horrek biziberritu duela elkartea.

E.S.: Batzorde anizkuna da, inoiz baino anizkunagoa, besteak beste, jende gazte berria sartu delako lantaldean.

LGTBI legea onartu zuen iaz Nafarroako Parlamentuak; orain, Transbide izeneko zerbitzua jarri du martxan gobernuak. Kontent halako urratsek ekartzen ahal dutenarekin?

E.S.: Oso positiboa da. Azken urtea oso intentsoa izan da, eta lan handia egin dugu. Ez bakarrik Kattalingorrik; Transkolore eta Ortzadar ere aritu dira. Bazter ginen lehen, eta, bat-batean, sekulako bultzada jaso dugu. Sumatzen dugu aldaketak ekarri duela urratsak egiteko benetako nahi bat. Transbide oso positiboa da, batez ere, paradigma aldatzen duelako, eta pertsona jartzen duelako erdigunean. Pertsona horrek, gainera, jada ez du diagnostikorik behar. Kataluniako zerbitzua hartu du Nafarroak oinarri berea garatzeko eta oso ongi funtzionatzen du. Hori da bidea, baina lanean jarraitu behar dugu.

Zein esparrutan sakondu beharko litzateke, zuen ustez?

E.S.: Hezkuntzaren esparruan, adibidez, behar dugu sexuen hezkuntza bat, baina benetakoa, oinarrizkoa, eta txikitatik, guztiontzat. Sexu heziketaren auzia jasotzen duen dekretua onartu zuen gobernuak, baina garatzeke dago oraindik.

Hezkuntzaren arloan, jendaurrean salatu berri ditu Nafarroako Unibertsitateko ikasle talde batek erakunde horrek azterketa batean egindako galderak; bertzeak bertze, homosexualitatea zuzentzen ote den. Zer deritzozue?

X.S.: Halako jarrerekin, aurrean izanen gaituzte beti. Administrazioari eskatu behar diogu horrelako jarrerak ez ditzala babestu, eta bultza eta babes dezala, berriz, halako gorroto dinamikei aurre egiten dien lana.

Igandean Ekai Lersundiren omenezko lore eskaintza antolatu zenuten. Bere buruaz bertze egin zuen 16 urteko nerabe transexualak. Halakoen aurrean, zer?

E.S.: Gogorra izan da. Honat etortzen den jendeak eskertzen du asko eskaintzen diogun arreta. Batez ere, trans egoeran direnek. Egunotan, pertsona bat etorri da, eta sentitzen duen sexuaren arabera hitz egin diot, eta oso pozik joan da, itzuliko dela esanez. Hori da kontua. Horregatik merezi du gure lanak.

Nerabezaroa denentzat da zaila, baina are gehiago trans egoeran direnentzat. Gizarte binario batean bizi gara, eta rolak oso zehaztuak ditugu. Niri zalantza bat sortzen zait: benetan hormonak hartu nahi badituzte, zergatik ez diegu horretarako aukera ematen? Bakoitzak erabaki dezala.

X.S.: Azken urteotan lortu da transexualitatea gero eta ikusgarriago bilakatzea, eta horrek ekarri du jende gehiago artatzeko beharra. Chrysallis elkarteak egindako lanak ere ekarri du aukerak mahai gainean jartzea. Erakundeek dauden beharrei erantzun behar diete, eta berandu baino lehen erantzun behar dute. Trans kolektiboak esaten duenari egin behar diogu so, eta esaten duen hori bideratzeko baliabideak jarri behar ditu administrazioak.

Kattalin Barber
Nafarroako zerga arau berriak eta erkidegoan dauden paisaia naturalak giltzarri izan dira, Itziar Garcia Zubiriren ustez, ikus-entzunezkoen sektorea hazteko. Lan ona egiten ari direla dio, baina tokiko profesionalak eta ekoiztetxeak zai...