gaiak

Harri arteko gau eta ikuskizunak
2018-08-032018-08-05Aisialdia, Albisteak, gaiak, Nafarroa

Harri arteko gau eta ikuskizunak

Edurne Elizondo

Ezohiko gauak ekarriko ditu Iruñeko abuztuak: harri artekoak izanen dira, Harresietako Jaialdiari esker. Iruñeko Udalak antolatu du zikloa, hirugarrenez, Creacity proiektuaren barruan. Iruñeko, Baionako eta Hondarribiko gotorlekuei balio kulturala eta turistikoa emateko helburua duen egitasmoa da Creacity. Ziudadela izanen du agertoki nagusi, baina jaialdiak Iruñeko bertze hainbat auzotara ere eramanen ditu musika, dantza eta antzerkia, atzo hasi eta hilaren 22ra bitarte. 164.000 euroko aurrekontua du aurtengo programak. http://www.pamplonaescultura.es/eu/events/festival-de-las-murallas-2018/ helbidean dago jasota.

"Jaialdi askotariko bat prestatu nahi izan dugu, mota guztietako publikoek izan dezaten aukera gustuko zerbait aurkitzeko", nabarmendu du Iruñeko Udaleko Kultura zinegotzi Maider Belokik. Sail bereko zuzendari Maitena Muruzabalek erantsi du Udalak helburu hartu duela "artea karrikara eta pertsonengana hurbiltzea". Jaialdiak, zehazki, Ziudadela, Guadalupeko gotorlekua, hiriko harresiak eta O plaza bilakatuko ditu bere agertoki. Ikuskizun guztiak doan izanen dira. "Bereziak izanen dira abuztuko ilunabar eta gauak", berretsi dute udaleko arduradunek. Ezohiko gauak Iruñeko abuztuan.

Diziplina anitz

Ziudadelan, hainbat diziplina uztartuko dituzten ikuskizunak izanen dira nagusi. Musikak, dantzak, kale antzerkiak eta zirkuak eginen dute bat. Gisa horretako proposamena aurkeztuko du, adibidez, Shakti Olaizolak: Baldin Bada izenburuko lana eskainiko du asteartean. Egun berean, Enkore musika taldea ariko da espazio horretan. Asteazkenean, berriz, Christophe Pavia artista eta Melanie Spettel dantzaria ariko dira, elkarrekin, Mysterieuses coiffures izenburuko performancean. Amer y Africa taldeak Enva eskainiko du, eta, Lazy Daisy Band taldeak, berriz, kontzertua.

Ostegunean, Dj Momek hartuko du agertokia, eta Nueveuno taldeak, berriz, zirkua eta dantza uztartuko ditu Sinergia 3.0 izenburuko lanean. Hilaren 14an, Traspediante konpainia ariko da Ziudadelan, batetik; bertzetik, Anne Etxegoien musikariak emanaldia eskainiko du. Akrobaziak egiten duten trebezia erakutsiko dute The Black Blues Brothers taldeko kideek, hilaren 15ean; biharamunean, Up Arte taldekoak izanen dira agertokian. Musika, berriz, Zenet taldeak eskainiko du.

Hilaren 18koa zonbien gaua izanen da. Hamabi eta hamazazpi urte bitarteko gazteentzat scape room berezia antolatu du udalak, zonbiak protagonista bilakatuta. Dantza bilakatuko du protagonista Maduixak, hilaren 21ean, eta, 22an, azkenik, Cirque Rouages konpainiaren ikuskizunak itxiko du jaialdia, Ziudadelan.

Guadalupeko harresian dantza bertikala izanen da protagonista, La Glo Zirko eta La Banda konpainien eskutik. Gaur ariko dira, 21:00etatik aurrera. Hilaren 10ean, La Bandak errepikatuko du, eta Compagnia dei Folli ere ariko da. Hilaren 17an, berriz, Linea d'Aria, eta La Banda, hirugarrenez. Zaldi Zurian ere dantzak hartuko ditu txokoak, Carmen Larrazen zuzendaritzapean. O plazan, berriz, kale antzerkiaz, dantzaz eta musikaz gozatzeko aukera izanen da, bertzeak bertze, Arantxa Villanuevaren konpainiaren eta Lindy Hop taldearen eskutik.

Flamenko jaialdia

Harri arteko ikuskizunak ez dira Iruñeko abuztua berezi bilakatuko duten bakarrak: hilaren 21etik 26ra, Flamenco on Fire jaialdia eginen dute, bosgarrenez, izen bereko fundazioak antolatuta, Nafarroako Gobernuaren eta Iruñeko Udalaren laguntzarekin, bertzeak bertze. Kontzertuak, hitzaldiak, liburu aurkezpenak eta bertze izanen ditu Iruñeko flamenko jaialdiak. Aurten, emakumeak omendu nahi ditu. Programa www.flamencoonfire.org helbidean dago.

Baluarteko oholtzan izanen dira, bertzeak bertze, Mayte Martin, Belen Maya eta Estrella Morente; Martin eta Maya hilaren 21ean izanen dira Iruñean; Morente, berriz, 22an. 24an, kontzertu berezi bat hartuko du agertoki horrek: Tomatito gitarra jotzaileak eskainiko du, Nafarroako Orkestra Sinfonikoarekin batera.

Ezagutu, sortu eta partekatu
2018-07-272018-07-27Aisialdia, Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Ezagutu, sortu eta partekatu

Edurne Elizondo

Zorioneko obrak!". Lizarrako Gustavo Maeztu museoko kide Natalia Genticok erran ditu hitzok; museoan igogailua jartzeko lanak egiten ari dira, eta, ondorioz, itxi egin dute. Erakundeak ez ditu udako tailerrak bazter utzi nahi izan, halere, eta herriko San Domingo zahar etxean bilatu eta aurkitu du aterpe. Astebetez, belaunaldi ezberdinetako hogei pertsona aritu dira, zahar etxeko klaustroan, museoak antolatutako arte tailerrean. Toki horretako giro lasaiak hartu ditu sortzaileak, eta 8 eta 85 urte bitarteko egileak erabat murgildu dira sortzeko prozesuan. "Zorioneko obrak!", berretsi du Genticok, klaustroko giro bereziak harrapatuta.

Genticorekin batera, Fermin Alvira artista aritu da tailerreko arduradun. "Bagenuen esperientzia haurrekin, bai eta zaharrekin ere; baina, oraingoan, belaunaldi ezberdinetako pertsonak elkartu ditugu toki berean, elkarrekin lan egin dezaten, eta emaitza zoragarria izan da", nabarmendu du.

Zahar etxeko hamar kidek osatu dute taldea, batetik; bertzetik, bost adingabek; eta hirugarrenik, berriz, Gizakia Helburu fundazioko bertze bost kidek. Astebetez bat egin dute, egunean ordu eta erdi luzez. Denbora tarte horretan, hutsean gelditu da adin muga; elkarrekin ikasi eta elkarri irakatsi diote.

"Hagitz polita da!", erran diote taldeko neska gazteenek Julia Lizariri, andreak egindako erretratuari so. Irribarre zabalak hartu dio aurpegia. Zahar etxea du bizitoki. Tailerra egoitzan egin izana eskertu du, eta, batez ere, kanpotik ailegatu diren parte hartzaileen bisita. "Ederki pasatzen dugu".

Martin da zahar etxetik kanpoko bisitari horietako bat. Gizakia Helburu fundazioaren eskutik bat egin du Gustavo Maeztu museoaren ekinaldiarekin. "Esperientzia polita da; lasai egoteko aukera ematen digu, eta ikastekoa ere bai. Haurrekin, gainera, barre anitz egiten dugu", azaldu du.

Irakasleak, "pozik"

"Eskertzen dutela sumatzen da, eta hagitz lan interesgarriak egin dituzte. Artearen bidez anitz kontatzen dute", erran du Alvirak, Gizakia Helburu fundaziotik iritsi diren parte hartzaileei buruz. Droga mendekotasuna duten pertsonak artatzen ditu erakunde horrek.

Tailerrak irakasleei ere eman die "anitz", Genticok eta Alvirak aitortu dutenez. "Hagitz polita da esperientzia; taldeak hasieratik bat egin du, eta hagitz ongi moldatzen dira denak. Harreman bizia eta aberasgarria sortu da denen artean, eta horrek gu ere pozten gaitu", azaldu du Alvirak.

Ipuinetako pertsonaiekin, collagearen teknikarekin eta erretratuarekin lan egin dute tailerreko parte hartzaileek beren lanak osatzeko. Erretratuak egiteko, aurrean dutenari so egin diote, eta ia denek erran dute gauza bera, lanean hasi bezain pronto: "Hagitz zaila da!". Ez dute etsi, halere. Nork bere burua margotu behar izan du, halaber. Genticoren eta Alviraren laguntzarekin, betiere.

Gizakia Helburu fundazioan boluntario ari den Camila Rizzo ere erabat murgildu da tailerreko prozesu sortzailean, eta zalantzarik gabe hartu ditu eskuan arkatza eta margoak. Italiatik etorri da Nafarroara, gizarte langile gisa trebatzen jarraitzeko. Argi du tailerrak on egin diela fundaziotik parte hartu duten kideei.

Abuztuan izanen dute bertze hainbatek parte hartzeko aukera, tailerra berriz eginen baitute Gustavo Maeztu museoko kideek. "Lehendabiziko hau izugarri ongi atera da, eta errepikatu nahi dugu, argi eta garbi", nabarmendu du Genticok.

San Domingo zahar etxeko klaustroa erakusketa toki ere bilakatu da, tailerrak iraun bitartean, lanak amaituta denak batera erakutsi baitituzte, artistek hamaiketakoa hartu bitartean. Zahar etxeko zuzendari Maite Eskostegi Goñik ere baliatu du aukera lanei so egiteko. "Kontent" da tailerra egiteko izan duten aukerarekin. "Talde zoragarria sortu da; bat egin dute lehen unetik, eta hori zoragarria da. Guk ez dugu gizartetik at gelditu nahi. Bertze herritarrekin bat egin nahi dugu".

Zahar etxeko kideek atzean dituzten esperientziak, bizipenak eta ezagutzak nabarmendu ditu Eskostegi Goñik, eta horiek guztiak tailerreko bertze parte hartzaileekin partekatzeko aukera izatea eskertu du. "Gustavo Maeztu museoarekin harreman estua dugu, sintonia handia, eta elkarlan hori hagitz aberasgarria da", erran du zuzendariak. Margo, paper, arkatz eta pintura artean eman dituzte hainbat egun zahar etxean, eta abuztuko tailerra hasteko zain dira jada.

Trenbidera atera ez dadin
2018-07-272018-07-26Albisteak, gaiak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Trenbidera atera ez dadin

Edurne Elizondo

Ez dadila atera; geltokian gera dadila abiadura handiko trena. Horixe dute helburu AHT Gelditu taldeko kideek, eta, hori lortzeko, proiektu horren aurka egiteko, Martzilla eta Altsasu arteko bizikleta martxa bat jarri dute abian. Atzo hasi, eta igandean amaituko da.

AHTaren inguruko egungo egoeraren ondorioz hartu dute azpiegitura horren aurka direnek protesta egiteko erabakia. "Garai garrantzitsua da oraingoa; duela hiru urtera arte, proiektua geldirik egon da; orain, berriz, lanak berehala hasteko mehatxua dugu aurrean", azaldu dute Nafarroako AHT Gelditu taldeko kideek.

Ezagutarazi dutenez, azken aldian bi desjabetze prozesu jarri dituzte martxan: bat, Tafallan eta Erriberrin; bertzeak, berriz, Erriberriko lurrez gain, Alesbes, Azkoien, Faltzes eta Martzilla herrietakoak ere ukituko ditu. Bizikleta martxak, hain zuzen, herriok izanen ditu protagonista, gertatzen ari diren desjabetzeak salatzeko, bertzeak bertze.

Bizikleta martxak Sustrai Erakuntza fundazioaren babesa jaso du. Hain zuzen ere, talde horretako kide Pablo Lorentek nabarmendu eta salatu du egungo Nafarroako Gobernuak AHTari bultzada eman diola: "Azken hiru urteotan, UPNk zortzi urtean egin zuena baino anitzez ere gehiago egin du EAJk AHTaren alde". Batetik, Geroa Baik AHTaren aldeko apustua egin izana jarri du Lorentek mahai gainean; bertzetik, berriz, gobernua babesten duten gainerako hiru taldeek "deus" egin ez izana, Geroa Baik AHTari emandako bultzada hori hutsean uzteko.

Hitzaldi bat eskainiz eginen du bat Sustrai Erakuntzak egunotan egiten ari diren bizikleta martxarekin. Gaur izanen da, 15:00etan, Biurrunen, herriko elkartean. Fundazioko Xabier Zubialdek hartuko du hitza Prestazio handiko trena eta energia izenburuko saioan.

Gaur, Tafallatik Iruñera

Atzoko lehen etapan, AHTaren aurkako bizikleta martxak Martzilla eta Tafalla arteko bidea egin zuen. Gaur, Tafalla eta Iruñe artekoa eginen du. Gaurko ibilbidea 46 kilometrokoa da, eta hiriburuko Maravillas gaztetxea izanen du helmuga.

Bihar, parte hartzaileak Iruñetik Irurtzunera joanen dira, 43 kilometroko bidean. Igandeko etapak, azkenak, kilometro kopuru bera izanen du: txirrindulariek Irurtzun eta Altsasu arteko bidea eginen dute. 09:30ean hasiko da igandeko etapa, eta 18:00etan eginen dute protesta bukatzeko ekinaldia, Altsasun.

"Herritarrei esan nahi diegu karrikara atera behar dugula AHTaren aurka protesta egiteko; orain, inoiz baino gehiago", berretsi dute AHT Gelditu taldeko kideek. Batetik, agerian utzi dute lanak hasteko arriskua, baina, bertzetik, nabarmendu dute egun "inoiz baino zilegitasun gutxiago" duela abiadura handiko trenaren proiektuak.

Izan ere, Europako kontu auzitegiak berriki erran du, txosten baten bidez, Europako AHT lineak ez direla "eraginkorrak", eta "kostuei eta onurei buruzko azterketarik gabe" egiten dituztela. Lorentek ere nabarmendu du zer errealitate uzten duen txosten horrek mahai gainean: "AHTarekin aurrera jarraitzeko inolako argudiorik ez dute", erran du.

AHT Gelditu taldeko kideek ere argi dute kontu auzitegiak agerian utzi dituen datuak aintzat hartzekoak direla. Gainera, AHTaren inguruko "ustelkeria" salatu dute. "Barcenasen paperetan ageri diren hainbat enpresari esleitu dizkiete Nafarroako lanak", azaldu dute.

Bizikleta martxaren antolatzaileek uste dute AHTaren proiektuak gero eta babes txikiagoa duela gizartean ere. Nabarmendu dute azken urteotan hainbat talde sortu direla Nafarroan bertze tren eredu baten alde, bertzeak bertze Tafallan eta inguruko herrietan, bai eta Sakanan ere. AHT Gelditu plataformako kideek "sarea" osatzen jarraitu nahi dute taldeokin, eta horretarako ere baliatu nahi dute bizikleta martxa.

Sustrai Erakuntza fundaziotik ere tren publiko eta sozialaren alde egin dute lan azken urtean. Lorentek apustu hori berretsi du, eta Nafarroako Gobernuko kideak bat egitera deitu ditu. Bizikleta martxaren helburua ere hori da, AHTa baztertzeko eta bertzelako tren eredu bat bultzatzeko lan egitea. Atzotik, bidean dira bizikletak; igandean iritsiko dira Altsasura. Han eskatuko dute AHTa ez dadila geltokitik atera.

Antzerkiaren hiriburu
2018-07-202018-07-19Albisteak, gaiak, Nafarroa

Antzerkiaren hiriburu

Edurne Elizondo

Iaz hasitako bidetik eginen du aurrera Erriberriko Antzerki Jaialdiak. Gaur hasiko da, eta, abuztuaren 4ra bitarte, herria kulturaren hiriburu bilakatuko du. Luis Jimenezek hartu zuen iaz jaialdiko zuzendaritza artistikoaren ardura, eta aurten ere haren esku egon da programa osatzeko lana. Jimenezek "zabaldu" egin nahi izan du eskaintza, hain zuzen ere, eta nazioarteko proposamenei egin die so. Antzerki klasikoaren oinarria galdu gabe, oholtza gaineko garai eta molde guztiak hartu nahi izan ditu kontuan, "nazioarteko erreferentziazko antzerki jaialdi" bilakatzeko.

"Izan dadila antzerkiaren besta handia", erran du Luis Jimenezek, gaur hasiko den Erriberriko Antzerki Jaialdiari buruz. Zehaztu du batez ere publikoa izan duela kontuan programazioa osatzerakoan. Abiapuntu horretatik, "gogoeta kritikoa" jo du helburu nagusitzat. Azken urteotan gora egin du Erriberrira jo duen ikusleen kopuruak. 2016an, 3.200 sarrera saldu zituzten; iaz, berriz, 4.500.

Nafarroako Gobernuko Kultura zuzendari nagusi Dori Lopez Juriok, berriz, Erriberriko jaialdiak herrialdeko kulturaren sektorearentzat duen garrantzia nabarmendu du ekinaldia hasi aurretik. "Sektore horren alde egin du apustu gobernuak, argi eta garbi, jaialdi honen bidez", erran du.

Testu poetikoak izenburuko atalerako, hain zuzen ere, Nafarroako lau antzezlan hautatu dituzte, datozen egunotan Erriberrin aurkezteko: Como las cenizas por el fuego, Iralei Teatro konpainiarena; Polvo serán… mas polvo enamorado, La Nave taldearena; Tres tristes tigresas, Atikusena, eta, azkenik, Montse Zabalza eta Peio Otanoren La trovairitz Beatriz de día. Ziklotik at, bosgarren testu nafar bat aukeratu dute antolatzaileek, gainera: Bandada de amores en Rock y Versos, En Rumbo Teatro konpainiarena. Musika eta poesia uztartzen ditu lan horrek.

Kultura departamentuak nabarmendu du Erriberriko Antzerki Jaialdiaren bidez bertze "apustu" bat egin nahi izan duela: irisgarritasunarekin duen konpromisoaren aldekoa, alegia. Ondorioz, Cava espazioko funtzio guztietan lau toki gordeko dituzte mugitzeko gaitasuna mugatua duten pertsonentzat. Nafarroako Ezintasunen bat duten Pertsonen Ordezkarien Batzordearekin adostu dute, gainera, sarrerak merkeago eskuratu ahal izanen dituztela, taldean joanez gero. Entzumen arazoak dituztenentzat, berriz, bukle magnetikoa baliatuko dute soinua anplifikatzeko, uztailaren 29an Comedia Aquilana obra eskainiko dutenean, Cava espazioan bertan.

Zurro, aurtengo gonbidatua

Erriberriko Antzerki Jaialdiak gonbidatu berezi bat izanen du aurten: Sevillako (Espainia) Antzerki Eskolako Alfonso Zurro zuzendari artistikoa. Cava espazioan bi lan eskainiko ditu Zurrok: Luces de Bohemia eta Hamlet.

Jaialdiko egitarau nagusian, bertzeak bertze, Mexikoko Los Colochos konpainiak parte hartuko du, Mendoza izenburuko obrarekin. Argentinako Indigo Producciones taldeak, berriz, La Fiesta del Viejo eskainiko du jaialdian.

Thomas Jolly zuzendari frantziarra La Piccola Familia konpainiarekin ariko da Erriberrin. Arlequin poli par l'amour izeneko obra eskainiko du. Madrilgo Venezia Teatro konpainiak Moliereren Tartufo, el impostor aurkeztuko du. Nao d'Amores konpainiak, berriz, Espainiako Antzerki Klasikoko Konpainiarekin prestatutako Comedia Aquilana ekarriko du Erriberrira.

Laurentzi Producciones taldeak El hermano de Sancho eskainiko du, oholtza gainean, eta Jose Padilla zuzendariak, berriz, Gris/Mar aurkeztuko du. Egitarau nagusia ixteko, antolatzaileek dantza ikuskizun bat hautatu dute: Sara Caleroren Fandango Street, alegia.

Izanen da bertzerik, halere, Kultura departamentuak prestatutako jaialdian: karrikako antzerkia, dantza eta clown ikuskizun bat, bertzeak bertze. Erriberriko jaialdiak, gainera, Tafallan antolatutako ekinaldiak izanen ditu bere programaren osagarri, azken urteotan bezala.

Zehazki, hiru antzerki eskolak ikasketa amaierako lanak aurkeztuko dituzte herri horretako kulturgunean. Tartean izanen dira Nafarroako Antzerki Eskolako ikasleak. Angelica Lidellen Eché mi corazón a freír en la sartén lana aurkeztuko dute. Nafarrekin batera izanen dira Tafallan Sevillako (Espainia) eta Bordeleko (Okzitania) antzerki eskoletako kideak.

Ikusleek izanen dute zer aukeratu, beraz, egunotan, oholtza handi bilakatutako Erriberrin. Kulturak herri horrekin hitzordua du urtero; aurten, hemeretzigarrenez.

Magia, egonaldia arintzeko
2018-07-132018-07-12Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Magia, egonaldia arintzeko

Edurne Elizondo
Izan dadila espazio atsegin bat, tratamenduak eta gaixotasunak tarte batez ahazteko aukera emanen duena". Horixe hartu du helburu Nafarroako Ospitale Guneko Humanizazio Batzordeak, Bideko Ama Ospitaleko laugarren solairuan atondu duen g...

Buelta eman dute kamioiek
2018-07-132018-07-12Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Buelta eman dute kamioiek

Edurne Elizondo
Helburua bete dute. Horixe uste du Nafarroako Gobernuak Belateko mendatean ibilgailu astunen zirkulazioa murrizteko hartutako neurriei buruz. Ekainaren 4an jarri zituzten indarrean. Egun hartan, Belateko eta Almandozko tunelak itxi zitu...

‘Teresa’-k ere aske bizi nahi duelako
2018-07-062018-07-05Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

‘Teresa’-k ere aske bizi nahi duelako

Edurne Elizondo

Teresa da Oscar Hortak Plaza y Valdes etxearekin idatzitako Un paso adelante en defensa de los animales (Aurrerapauso bat animalien defentsan) liburuaren azaleko protagonista. Hiltegira kondenatu zuten behia, 2011n, Sizilian, baina ezarritako patu horri ihes egitea lortu zuen. Haztegitik alde egin zuen, lehendabizi; gero, handik 25 kilometrora, itsasora ailegatu zen. Hiru orduz egin zuen igeri, ontzi batean harrapatu zuten arte. Berriz ere ihes egiten saiatu zen lurra ukitu bezain pronto. Lotua zuten animalia, ordea. Eta ezin izan zuen deus egin.

Bizitzeko erakutsi zuen grinak, halere, jaso zuen saria, azkenean. Siziliako herritarrak hunkitu ziren behiak aske izateko egin zituen ahaleginekin, eta egindako presioari esker, salbatzea lortu zuten. Teresa-k, azkenean, helburua bete zuen.

Teresa-ren istorioa hartu du Hortak ardatz bere liburuan, galdera nagusi bat egiteko irakurleei: "Zergatik kezkatu behar dugu gizakiok bertze animaliekin, zergatik egin behar dugu haien alde, edo haien kontra egiteari utzi? Buelta ematen ahal zaio galdera horri: zergatik ez genuke bertze espezietako animaliez arduratu behar?". Gogoeta hori bera egin du idazleak Iruñeko Katakraken eskainitako hitzaldian.

Filosofian doktore da Horta, Galiziako Santiago de Compostelako Unibertsitatean irakasle. Etika Animala taldeko kidea ere bada. Hortak argi utzi du bertze animalien alde egin behar dutela gizakiek. Horrek ekarri beharko luke, batetik, animaliok esplotatzeari eta erabiltzeari uztea; eta, bertzetik, beharra dutenean haiek laguntzea, bai eta naturan bizi direnean ere.

Gizakien eta bertze animalien arteko egungo harremana iraultzeko gakoa sentitzeko gaitasuna da. "Hori da garrantzitsuena: gozatzeko eta sufritzeko gai izatea". Gaitasun horren ondorio izan beharko luke, Hortaren hitzetan, bertze gizakienganako, bai eta bertze animalienganako errespetuak. Adibide bat aipatu du: "Imajinatu gureaz gain bertze mundu bat badela; baina bigarren horretan espezismorik ez dagoela; hau da, ez dago espeziearen araberako bazterketarik. Gizaki, oilo, txerri edo behi jaio behar ote duzun ez badakizu, bi mundu horietako zeinetan bizi nahiko zenuke?".

Hortak argi du gehiengoak espeziearen araberako bazterketarik gabeko mundua aukeratuko lukeela, norbanakoek zein taldetan egon behar duten jakinen ez balute. "Modu inpartzial batean egindako hautua izanen litzateke, eta halakoak izaten dira bidezkoenak".

Nerbio sistema zentrala

Zientziaren munduak onartu du, jada, animalia espezie kopuru handi batek baduela sentitzeko gaitasuna. "Zalantzak eta eztabaidak daude animalia batzuen eta bertzeen esperientziak nolakoak diren azaltzeko orduan, eta zalantzan jarri da hainbat espeziek benetan sentitzeko gaitasuna ote duten; halere, adostasuna bada animalia kopuru handi bat sentitzeko gai dela nabarmentzen duen ideiaren inguruan".

Sentitzeko gaitasuna nerbio-sistema zentralarekin dago lotuta. Hau da, sentitzeko gai diren animaliek badituzte informazioa jaso, igorri eta prozesatzeko egitura fisikoak edo nerbio sistemak, eta horrek ekartzen du animaliok esperientzia positibo eta negatiboak izatea. "Egitura horiek ez ditugu gizakiok edo gizakion antza gehien duten animaliok bakarrik; bertze anitzek ere badituzte, bai eta zenbait ornogabek ere".

Hortak onartu du zalantza dagoela hainbat espeziek izan dezaketen sentitzeko gaitasunari buruz. "Kontua da hainbat animaliak ez dutela informazioa prozesatzeko burmuinik, baina badituzte, ordea gongoil zerebroideak, eta horiek ere, neurri batean, informazioa prozesatzeko gai dira". Halako kasuak dira molusku kuskubikoena eta gastropodoena, adibidez.

Sentitzeko gaitasuna gakoa dela berretsi du Hortak, eta salatu du, bertze animaliei gaitasun hori aitortu arren, ez dutela izan beharko luketen errespetua. Alderantziz. Hainbat datu jarri ditu mahai gainean bertze animalien errealitatea zein den azaltzeko: 70.000 milioi ugaztun eta hegazti hiltzen dituzte, urtean, hiltegietan. "Kasu gehienetan, gainera, sufrimenduz betetako bizitzak izan eta gero hiltzen dituzte". Kopuruari erreparatuz gero, arrainak dira esplotaziorik latzena sufritzen dutenak: "Urtean bi bilioi inguru hiltzen dituzte". Eta kopuru horri erantsi behar zaio arrain haztegietan hildakoena. "100.000 milioi inguru izan daitezke".

"Animaliok jaten ditugunean, ezin dugu ahaztu benetako prezioa zein den: guk ordaintzen dugun diruaz gain, animaliak pagatzen duen prezioa hor dago, sufrimenduz betetako bizitza eta heriotza, alegia".

Bertze animaliak esplotatzea eta zapaltzea ez da espezismoak duen ondorio bakarra, Hortak nabarmendu duenez. Naturari ere egin dio so, bertze ondorio nagusi bat mahai gainean jartzeko: "Natura idealizatzen dugu; baina naturan bizi diren animalien bizitza gogorra da, kasu gehienetan". Gizakiak laguntzen ditugun kasuetan bertze animaliei laguntza hori ukatzea espezistatzat jo du, eta nabarmendu du laguntza hori emateko beharra. "Ongi aztertu behar dira egoerak, eta argi izan ez dugula eraginen saihestu nahi duguna baino kalte handiagoa". Aipatu du, adibidez, Jane Goodallek polio eritasunaren kontrako botika eman ziela txinpantzeei, eta Europako iparraldeko hainbat herritan amorruaren aurkako botikak banatu dituztela, airez botatako gaileten bidez.

Arduraz ospatzeko
2018-07-062018-07-05Aisialdia, Albisteak, gaiak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Arduraz ospatzeko

Kattalin Barber
Hondakinik onena sortzen ez dena da. Iraultza dakar asteon aurkeztu duten Nafarroako hondakinei buruzko legeak. Bukatu da kontsumitu eta botatzeko garaia, eta, besteak beste, hondakin plastikoen murrizketa du ardatz legeak. Neurriak har...

Mezu misoginoaren kontra
2018-06-222018-06-21Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Mezu misoginoaren kontra

Edurne Elizondo

Ezin dugu bertze alde batera begiratu; ezin dugu gertatzen ari dena ikusezin bilakatu". Noemi Solanas Solerrenak dira hitzak, Erriberako Luna Roja taldeko kidearenak. Eskualde horretako feministen artean alerta piztu du Cortesen hilaren 30ean eta uztailaren 1ean eginen duten Holika musika jaialdiak. Zehazki, Kidd Keo trap abeslariaren parte hartzeak eragin du feministen haserrea: salatu dute haren kanten hitzek emakumeen aurkako indarkeria bultzatzen dutela. "Mezu misoginoek hartzen badute Cortesen eginen duten jaialdiaren gisako espazio bat, gure betebeharra salatzea da. Denentzako seguruak diren espazioak eraiki nahi ditugu guk".

Ez da Kidd Keoren mezuak salatu dituzten lehen aldia. Urtarrilean, ViñaRock jaialdiko egitarautik kanpo utzi zuten antolatzaileek. Apirilean egin zuten, Villarobledon (Albacete, Espainia). Kidd Keo zen parte hartzaileetako bat, baina haren mezu matxistak eta misoginoak salatu zituzten hainbat emakume taldek, eta antolatzaileek kanpo uztea erabaki zuten.

Ez da berdin gertatu Nafarroan. Holika jaialdiko antolatzaileek berretsi dute Kidd Keo Cortesen izanen dela. Zehaztu dute, halere, ez dituela bere "kantarik polemikoenak" abestuko. "Bazter utziko ditugu gure jaialdiko filosofiarekin bat egiten ez duten balioak zabaltzen dituzten abestiak", erran dute. "Holika jaialdiaz hitz egitea da adierazpen askatasunaz hitz egitea; bai eta errespetuaz hitz egitea ere".

"Voy a follarme a esa puta, hacer famosa a la puta, voy a hacer que se lo crea, voy a meterla en la tumba". Esaldi hori eta gisakoak jasotzen dituzte Kidd Keoren abestiek. Adierazpen askatasuna aldarrikatu dute antolatzaileek. "Ez haiek bakarrik; ezkerretik ere jaso ditugu gisako erantzunak, adierazpen askatasuna nabarmendu duten erantzunak alegia", azaldu du Solanas Solerrek. Argi utzi du talde feministen asmoa ez dela zentsura bultzatzea, ezta adierazpen askatasuna murriztea ere. "Gure artean ere egin nahi dugu auzi horri buruzko gogoeta, eta aztertu non dauden adierazpen askatasunaren eta emakumeen aurkako indarkeria bultzatzen duten mezuen arteko mugak". Luna Roja taldeko kideak uste du jaialdiak mezu faxistak bultzatuko balitu bertzelakoa izanen zela sektore anitzen erantzuna. "Horrek erakusten du lan handia badela egiteko".

Lan hori, bertzeak bertze, erakunde publikoekin egin behar dela nabarmendu dute Erriberako feministek. Solanas Solerrek salatu du emakumeen aurkako indarkeriaren kontra hartzen dituzten konpromisoak hutsean gelditzen direla Corteskoaren gisako jaialdiak babesten dituztenean.

Izan ere, CIC Cortesko Hautagaitza Independenteak mozio bat aurkeztu zuen udalean, erakunde horrek herriko futbol zelaia utz ez zezan jaialdia egiteko. Espazio publiko bat da, udalarena, alegia. Mozioak ez zuen aurrera egin, ordea. PSNk babestu zuen, baina aurka agertu ziren agintea beren esku dutenak, UPN eta CET. "Prebentzio lana funtsezkoa da emakumeen aurkako indarkeriari aurre egiteko; Kidd Keoren abestietako mezuek normaltzat hartzen dute indarkeria hori, eta ezin dugu halakorik onartu, inondik inora. Ezin dugu onartu musika jaialdi batean halako mezuak natural entzutea", berretsi du Solanas Solerrek.

Erribera osoko hamaika emakume taldek egin dute Kidd Keoren parte hartzearen aurka. Iruñetik ere gogor salatu dute abeslaria. Bertzeak bertze, Zikutak taldeak zabaldu du sare sozialen bidez gertatzen ari denaren berri. "Hamaika talderen babesa jaso dugu; Martxoaren 8an sortutako sinergien bultzada aprobetxatu dugu bat egiteko. Nafarroa kanpotik ere hainbat taldek bat egin dute gurekin".

Gobernuaren erantzuna

Nafarroako Gobernuak ere hartu du hitza, Cortesko jaialdiaren inguruko eztabaida mahai gainean jarri eta gero. Maria Solana bozeramaileak herri horretako udalaren esku utzi du ardura, halere. "Erakunde horrek aztertu behar du gertatzen ari dena, eta dagokion erantzuna eman. Adierazpen askatasunak merezi duen errespetuaz harago, pedagogia ere kontuan hartu beharreko kontua da; errespetuaren kultura bultzatu behar dugu", erran du.

Nafarroako Gobernuko Herritarrekiko eta Erakundeekiko Harremanetako kontseilari Ana Ollok "sentsibilizazioa" lantzeko beharra nabarmendu du, eta bide horren alde egin du. "Sentsibilizazioa landu behar dugu, zentsura baino gehiago". Ollok udalari eskatu dio, halere, entzun ditzala Kidd Keoren kanten hitz matxistak salatzen ari direnen ahotsak: "Ahots horiek erraten ari dira kantek zabaltzen duten mezua ez dela egokia, eta gobernuak ezin onar dezakeen emakumeen kontrako indarkeria bultzatzen ari direla". Nafarroako Parlamentuak ere adierazpena onartu du, eta Cortesko Udalari eskatu dio ez babesteko jaialdia.

Noemi Solanas Solerrek ez du uste Cortesko Udalak atzera eginen duenik. "Badakigu emakumeen aurkako indarkeriaren auziarekin benetako konpromisorik ez duela UPNk; ezin dugu haiengandik deus espero". Halere, nabarmendu du "azken unera arte" jarraituko dutela presioa egiten. Sare sozialen bidez kanpaina egin dute, bertzeak bertze. "Antolatzaileek kontrako mezuak ezabatzen dituzte". Antolatzaileek eraso matxisten aurkako mezuak jarri dituzte beren sare sozialetan, hain zuzen. Jaialdian ere erasoen aurkako gune bat izanen dela erran dute. "Aurpegia zuritu bertzerik ez dute nahi", salatu du Solanas Solerrek.

Gaur, jardunaldia antolatu dute feministek, Cortesen. 18:00etan, Taska espazioan, indarkeria matxistari nola aurre egin aztertuko dute. "Prebentzioa, informazioa eta erantzuna jorratuko ditugu". 20:30ean, txupinazoa izanen da plazan; 20:45ean, berriz, kontzertua, DJ Ellerekin.

Hamaikakoa, partidarako prest
2018-06-222018-06-21Albisteak, Euskara, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Hamaikakoa, partidarako prest

Kattalin Barber

Beste urrats bat egin du Euskaraldiak: Nafarroan erreferente diren hamaika enbaxadore aurkeztu ditu, herritarren artean egitasmoa sustatzeko. Euskaraldiko hurrengo mugarria, norbanakoen izen-ematea, alegia, udazkenean izango da.

11 egun ditu Euskaraldiak, azaroaren 23tik abenduaren 3ra bitarte, eta xede du hizkuntza ohiturak aldatzea eta euskararen erabilera hazten laguntzea. 11 egun, eta 11 enbaxadore, gainera. Euskara aktibatzea hartu dute helburu.

Hamaika esparrutako euskaltzale "aktibo eta erreferentzialak" bildu dituzte: Oier Sanjurjo, futbolaria; Julian Iantzi, aurkezlea; Edorta Salvador, okina eta sukaldaria; Zuriñe Hidalgo, abeslaria eta aurkezlea; Nerea Egozkue, modeloa; Nerea Fillat, Katakrak-eko kidea; Mikele Grande, Uharteko gaztea; Mikel Idoate, enpresaria; Pello Yaben, enpresari aholkularia; Juan Kruz Lakasta, kazetaria; eta Saioa Jaurena, errugbi jokalaria. "Haiek osatzen dute hamaikakoa, eta horren funtzioa dinamikaren erreferentzia izatea da", azaldu du Oskar Zapatak, Euskaltzaleen Topaguneko kide eta Euskaraldiaren Nafarroako koordinatzaileak.

Urte erdi falta da 11 eguneko erronka martxan jartzeko, eta jada 90 udalerrik eman dute izena parte hartzeko. Batzordeak sortu dira herri horietan, Euskaraldia prestatzeko: euskalgintzako eragileek eta erakundeek bat egin dute. "Mugimendu polita sortu da herrietan, eta Nafarroan 35 batzorde eratu dira; uste baino gehiago lortu dugu". Euskal Herri osoko erakundeak eta euskalgintzako eragileak ari dira elkarrekin. Batzordeak arduratuko dira herri bakoitzean Euskaraldiari gorputza emateaz. Horretarako, euskaraldian parte hartzeko bi rol zehaztu dituzte: ahobizi eta belarriprest. Ahobiziek euskaraz egingo diote ulertzen duenari. Belarriprestak izanen dira, berriz, euskaraz entzuteko prest daudenak; horrela, dakienari hitz egiteko gonbita egingo diote.

Nafarroan, prestaketa lanetan buru-belarri dabiltza. "Izugarrizko ekinaldi polita mamitzen ari gara", esan du Nafarroako koordinatzaileak. Ziur da urrats kualitatibo eta kuantitatibo handia izanen dela, eta hausnarketarako parada emanen duela 11 eguneko egitasmoak. "Gogoeta ekarriko du".

Kantua, uztailean

Euskaraldiko kantua aurkeztuko dute uztailean, eta ekinaldiaren hurrengo mugarria, norbanakoen izen-ematea, irailaren 20tik aurrera izanen da. "Euskaraldia ariketa soziala da, ez da kanpaina bat", argitu du. Hizkuntza ohiturak astindu, euskara uste baino gehiagotan erabil daitekeela erakutsi, eta erabilera areagotu nahi duelako Euskaraldiak.