Idoia Sobrino

Duela gutti jakin dut nire titiek ez daukatela titi formarik. Forma egokirik, erran nahi baita. Bi dauzkat, handi xamarrak gainera, modak manatzen duen erara, baina ez behar luketen formarekin. Arazoa, omen, erabiltzen ditudan bularretakoetan dago: betegarririk gabekoak erabiltzen ditut, ustetan, inozoa ni, bularretakoaren funtzioa bularrak kontzearena zela, bizkarreko minak saihestu eta, bide batez, egunerokoak erosoago egin ahal izateko.

Baina ez, orain ongi erakutsi didate bularretakoaren funtzioak bi direla: bat, zure titiei bertze neska baten titien forma ematea (hau da, modan dauden nesken titien forma ematea), eta bi, titipuntak gordetzea. Zer iduritzen? Ba horrela omen, bai jauna. Neska talde batek erran dit hori dena; susmotan nago haien ahoetatik ez ote den jaun hori solastatu.

Izan ere, nondik dator nire titiek titi forma ez izateren kontu hori? Zergatik behartu behar dut neure burua telebistan saltzen diguten neska horien titiak izatera? Gainera, afera trikimailuz josita dago: alde batetik, 90-60-90 neurri horiek lortzera behartzen gaituzte, hau da, titi handiak izatera. Bertzetik, modelo profesionalen gorputzak omen dira gure ispilua: titirik gabeko neskak. Eta, bukatzearren, binomio horretatik ateratzen diren modako arropak dira nonahi saltzen dizkigutenak (denda berezietara joan gabe).

Baina adi, hemen hasten da jolasa eta: modako arropetan ez dago titi handiak sartzerik, ez dira kabitzen; beraz, titi txikiak izatera bideratzen gaituzte. Baina o! Titi txikiak ez ditugu gustuko. Zer egin, orduan…? Tatxan! Horra, betegarriak dituzten bularretakoak guretzat prest!

Poz-pozik egon zaitezke titi txikiak izan eta bularretako handiak erabiltzen badituzu: kolore eta puntilla mota guztietakoak izango dituzu aukeran. Zure titiek, orain bai, forma borobildua izanen dute, eta oroitu, gainera, bularretakoaren bigarren funtzioa ere betetzen dutela: inork ez du suposatu ere eginen zure titiek titipuntarik daukatenik!

Baina itxoin, titipuntak emakume sexyaren ikur ere badira, ezta? Orduan ezkutatu edo agerrarazi behar ditut?? Ai ama… Ez naiz aklaratzen… Moda jaunak zoratuta nauka. Gainera, orain oroitu naiz nik neurez titi handiak ditudala; beraz, ezin dut mota eta kolore guztietako bularretakorik erosi, zeren guretzat, titi-handientzat, betegarririk gabekoak eta soilik hiru koloretan baizik ez baitira saltzen: xuria, beltza eta txitxi-kolorekoa (polita hori, ezta?). Azken horren funtzioa bularretakorik eramaten ez duzun itxura egitea da. 100 bat daukazu, baina bularretako horrekin denek pentsatuko dute ez duzula deus eramaten!

Ez dago dudarik: moda jauna jauna da. Jauna eta ez andrea. Oraindik badago mikromatxismoan sinisten ez duenik. Oraindik badago hau ez dela mikromatxismoa erran eta errango duenik. Nik bertze zerbait dut errateko: sanfermin parekide hauetan, eraso sexistak azpimarratzera deituak izan garen honetan, hona hemen nire azpimarra eta oihua: neskak, egizue titipuntetan jartzen zaizuena! Izan libre, ausart eta libre!

Asier Azpilikueta
Duela urtebete, aldaketa politikoaren Nafarroako Gobernua martxan jarri zelarik, batzuok erraten hasi ginen lau urte hauetan ahalik eta gauza gehien aldatu behar zirela, ahalik eta bizkorren, gutxienez lau urtean bertze Nafarroa batea...

Izaskun Etxeberria Zufiaurre
Naturaren lege zaharrari ihardetsiz urak, landareek eta suak, erritu bihurturik, babesa eta purifikazioa eskaini digute enegarren aldiz. Guk ere, munduko bazter askotan bezala, Naturari erantzun eta gau ona opa diogu Ilargi...

Lohizune Amatria
Asteazkena zen. Ekainaren 17a. 2015. urtea. Egun berezia Nafarroako politikagintzan. Urduri izanen ziren seguruenik egun Nafarroako Parlamentuko hemizikloan esertzen diren politikariak. Batzuk besteak baino gehiago, noski. Urtebete iga...

Lur Albizu Etxetxipia
Aspalditik gabiltza hausnartzen, pentsatzen eta konspiratzen. Izan ere, aspaldi konturatu ginen errealitate honetan ez genuela bizi nahi. Ez dugula bizi nahi. Ezin garela horrela bizi. Ez dugula honetan sinisten eta, are gehiago, ...

Idoia Sobrino

Euskararen egoera nire lanpostuan, hori da azkenaldian gehien kezkatzen nauen gaia. Ez dut ulertzen hainbertze euskaldun egonik nola duen euskarak hain leku txiki eta baztertua. Nekatzen nau, nonbaitetik hastearren, Hizkuntza Zerbitzuaren konfiantza faltak, eta azalduko dut: testu bat gaztelaniaz idazten badut, idatzi, nagusiari pasatu, eta nahikoa izaten da. Euskaraz idazten badut, idatzi, Hizkuntza Zerbitzura "zuzentzera" bidali, haiek niri bueltatu, eta nik nagusiari bidali beharra diot —baita nagusia elebiduna bada ere—. Beraz, nire lana gaztelaniaz ongi eta euskaraz gaizki eginen dudala uste dute. Euskarazkoak, badaezpada, "zuzenketa" behar izaten duenez. Nekatzen nau.

Bidenabar, zer argitaratzen da lehenago? Gaztelaniazko testua, noski. Euskarazkoa "iritsiko da"... Nekatzen nau bi hizkuntza izanik bakarra bageneuka bezala funtzionatzeak. Denok dakigu goizean bi haur jantzi eta eskolara eramateak bat bakarra jantzi eta eramateak baino denbora gehiago hartuko duela; hortaz, bi izanik, ez dugu egunero bat puntual eta bertzea berandu eramaten. Biendako denbora izateko neurriak hartzen ditugu, berdintasunean. Bi hizkuntzengatik ez, ordea. Eta horrek nekatzen nau.

Nekatzen nau, era berean, egunero lantokiarekin erlazionatutako prentsa laburpen bat jasotzen dugunean, berrien lerroburuetako zerrendan, baten bat euskaraz badago gaztelaniazko itzulpena gehitzen diotela ikusteak, euskaraz ulertuko ez delakoan edo… Gaztelaniazkoari ez zaio euskarazko itzulpena gehitzen, eta horrek nekatzen nau.

Baina konturatu naiz nekatzen nautenak ez direla erdaldunak, euskaldunak baizik. Ni bezalako euskaldunak direlako nigan konfiantzarik jartzen ez dutenak nire testuak zuzentzeko eskatuz. Ni bezalako euskaldunak direlako lerroburuak gaztelaniara itzultzen dituztenak "denek uler ditzaten" aitzakiaren pean.

Bi hizkuntza dauden herrialde batean bizi gara; gaurgero elebakarrek onartua beharko lukete ez daukatela beraien inguruan pasatzen denaren %100a ulertzeko gaitasunik, bi hizkuntzetako bat falta zaielako; zenbait gauza galtzera ohituta egon beharko lukete eta bakoitzaren aukera librea behar luke hori guztia galtzen segitu edo konponbidea jartzeko ardura hartzeak. %100a ulertu nahi duzula? Euskara ikasi. Ez duzula nahi? Ados, baina onartu orduan —eta onar dezagun euskaldunek— zenbait gauza galduko dituzula. Beraien aukera dela.

Lasai daude, ordea, konponbidea elebidunek jartzen diegulako: guk itzultzen dizkiegu gaztelaniara euskarazko testu guztiak, elkarrizketa guztiak, lerroburu guztiak, "egun on" guztiak! Ia-ia barkamena eskatuz euskaraz aritzen garenean, gainera… Beraiek bakarrik ezingo lukete itzulpen lan hori egin, baina badakite horretarako gu gaudela, elebidunak, euskara aldamenetara botata beraiei bidea errazten diegunak. "Ez duzu ulertzen? Lasai, —ez ikasi euskaraz, arras zaila da eta— nik itzuliko dizut". Ustezko berdintasunaren eta "laguntzaren" aitzakian, euskaldunak zertan ari garen pentsatu beharko genuke, neke hau behingoan gainetik kendu nahi dut eta.

Asier Azpilikueta

Sinets iezadazu, irakurle, erraten badizut orain irakurriko duzun artikulua idaztea ala ez erabakitzeko dozenaka buelta eman dizkiodala buruari. Talde ekologista bati belarrietatik tira egin behar baitiot, eta ez da hori kantatzea gustuko dudan abestia.

Azken asteotan, Urbasa-Andia natur parkearen esparruan dagoen Lizarragako kareharri harrobiaren kontrako hainbat ekinbide jorratu ditu Gurelur taldeak ingurumenean kalte larriak eragiten ari delako eta legez kanpo ustiatzen ari omen direlako. Eta ez naiz ni izanen Gurelurri kontu zehatz horretan arrazoia kenduko diona.

Baina Cetya izeneko fundazio batek 250.000 euro eman zizkion Gurelurri 2008an, Arguedasko estazio biologikoa martxan jarri eta bortz urtez kudea zezan; eta halaxe argitaratu zuen orduko prentsak eta halaxe jasotzen du oraindik ere Cetyaren webguneak. Eta, barkatuko didazue, baina ordutik mesfidantza handia diot Gurelurri, batez ere harrobiez mintzatzen delarik.

Cantera de Etxauri-Tiebas Y Asociados; horixe baita Cetya akronimoaren gibelean dagoena. Cetya taldeak harrobiak ditu Etxaurin, Tebasen, Beriainen eta Murietan, eta hormigoia egiteko lantegiak Tebasen, Castejonen, Urrotzen, Saratsan eta Erriberrin. Ekologistak Martxan izeneko talde ekologistako kide nauzue. Nafarroako Ekologistak Martxan ANAT-LANE izeneko taldetik sortu zen. Eta talde beretik atera zen Gurelur ere. Alegia, duela urte mordoxka, Ekologistak Martxan eta Gurelur taldeetako jendea elkarte berean zegoen. Eta, ulertuko duzuenez, bereizi zirelarik, haien arteko hainbat ika-mika izan ziren.

Ezinikusi haiek gertatu eta gero ailegatu nintzen ni Ekologistak Martxan-era eta, beraz, ez diot inolako herrarik Gurelurri. Baina Gurelurren ekologismo kontserbazionista ez da niri interesatzen zaidana. Ekologismo sozialaren barnean ikusten dut neure burua, eta horregatik sartu nintzen Ekologistak Martxan-en. Ekologismo sozialaren iritziz, ingurumen arazoek ekoizteko eta kontsumitzeko moduetan dute sorburua; arazo horiek jendaurrean eta epaitegietan salatu behar dira; arazoen jatorrien aurkako sentsibilizazio kanpainak egin behar dira; eta alternatiba zehatzak eta bideragarriak landu behar dira.

Hau da, ekologismo sozialaren ustez, harrobi zehatz batek eragiten dituen kalte zehatzak agerian jarri behar dira eta irregulartasunak salatu behar dira, bai, baina hori guztia testuinguru baten barnean jarri behar da, eta adierazi behar da zergatik gauden harrobiak behar dituen sistemaren kontra eta zein izan daitekeen harrobien alternatiba iraunkorra.

Cetyak 250.000 euro eman zizkion Gurelurri 2008an. Eta horretan ez dago ez ustelkeriarik ez legearen kontrako deus ere. Baina ez didazue ukatuko doinu xelebrea duela kanta horrek: Cetya taldea "liderra da Nafarroan aridoen, morteroen eta hormigoien merkaturatzean", eta lau harrobi ustiatzen ditu; Cetya taldearen fundazioak milioi laurdena eman zion Gurelur talde ekologistari eta, hala ere, Gurelurrek bere burua aske ikusi zuen harrobien kontra borrokan segitzeko —eta halaxe egin izan du, adibidez, Zilbetiko proiektuaren kontra—, baina Gurelurrek ez ditu Cetyaren harrobiak, ez eta gibelean dagoen sistema osoa, salatzen.

Ez dakit zuek, baina ni ez nintzateke soinu horretan dantzatuko.

Izaskun Etxeberria Zufiaurre

Nekez uzten baitu elurrak zuritasuna", kantatzen zuen Mikel Laboak. Kolore zuriaren erabilerak euskal usadioan, alde batetik, gauzen benetako muina estaltzea esan nahi badu ere, alegia, zurikerietan, faltsukerietan ibiltzea: gezurra zuri baita Euskal Herrian esana idatzi zuen Orixek edota izerdi eta edari zuriarena, hau da, alferkeria eta patarrarena. Beste alde batetik, gauzen azaleko estalkia kendu eta barruko benetako mamia azaltzea ere esan nahi du. Horrela, edozein fruta klase zuritu egiten da, eta haserre aldiaren ondoren ere kontuak zuritu egiten dira. Zuritasunari lilura, dohain, magikotasuna dario, eta zoriontasunaren seinalea ere bazen, jainkotasunaren eta alaitasunaren adierazlea zen bezala. Zozo zuriak zorionaren arrautza bana eman zien J. M. Satrustegik bildu zuen ipuin bateko bi mutikoei, adibidez. Maitasun lilura kolore zuriaz janzten zen, eta ongietorria ematen zitzaion eguzkiari ere xuria zen. Edozein herritan bezala, gurean ere, garbitasunaren seinalea da.

"Gorria aurrez aurre begiratzen duen kolorea da, eta gorritu eginen da aurpegi zurbila lotsatzean", idatzi zuen J. Sarrionandiak. Kolore gorria kolore erabakigarria da, eta sinbolismorik ugariena duen kolorea euskaldunentzat. Neke, ezin, gatazka, amorrazio eta soiltasunarena: premia gorria, gorriak ikusi, gorroto gorria, larru gorritan, lur gorria; gaiztakeria eta bihurrikeriarena: sugegorria, Galtzagorriak; suarena: labe gorria, gori-gori; lehorteak bazterrak gorritzen ditu, eta landareetan mingorria edo herdoila sortzen da; Europako kultura guztietan kristau fedetik urrundu den guztia gorria izan da: ateoak, heterodoxoak, komunistak; sexua gorria da, baita erotismoa ere: gona gorria emakumeentzat, gerriko gorria gizonezkoentzat; bizitasuna, indarra eta osasuna ere gorriak dira. Festa giroan gorri, "xuri, ubel, musker, urdin, bainan guziz gorri", idatzi zuen J. Etxeparek.

Badira "xuri, beltz, gorri, urdin, hori, nabar, ubela, bainan zoin hitzek erran dezakegu belarraren itxura?", jarraitu zuen J. Etxeparek: muskerra, perde frantsesari kendua zelako. Manezaundik deskribatu bezala: "Iruñerat urbiltzean harriturik zeuden eremu agortu eta idor horiek ikustean. Gaizoek uste zuten mundu guzian bazirela Garazi aldeko larre pherde muskerrak. Muskerra". Berdea kolore arrotza eta berantiarra izan da euskal kulturan, lur emankorrena, eguraldi bustiarena, sexuaren inguruko gordinkeriena, gaitzak jotakoarena. Usadio zaharrean, beltzak bereganatzen zuen berdearen gerozko ñabardura.

Euskal usadio zaharrean zuria, gorria eta beltza baitziren hiru kolore nagusiak, abereak, haizea, lurra, ura, harria, mendia… banatzeko balio zutenak, ederki asko esplikaturik eta literatura aipuek zein ahozko testigantzek lagundurik agertzen direnak Patziku Perurenaren Koloreak euskal usarioan 1992ko saiakera aberatsean.

Sabino Aranak, ordea, orlegia asmatu zuen berdea izendatzeko, beltzarena behar zuena deskribatzeko eta zuria, gorria eta orlegiarekin ikurrina sortu zuen Luis anaiarekin batera, 1894an. Zuriak Jainkoa, gorriak Bizkaia eta berdeak independentzia eta askatasuna irudikatzen zuten. Euskal Herriko ikur bilakatu zen, zigortua izan zena 1979 arte, EAEko bandera ofizialtzat legeztatu arte. Nafarroan eta Iparraldean ez da oraindik ofiziala, baina beste aldean ez dago bere erabilera arautzeko legerik. Sakanan, adibidez, kale gorrira baztertu behar izan da. Altsasun, aldiz, ezta kale gorrian ere!

Lohizune Amatria

Salatzen bada, baina ez bada zigortzen, ez da torturarik gertatu". Bai, bada hori sinesten duenik. Telebistan entzuteko aukera izan genuen, gainera; eta esaldia bota zuen pertsonari ahotsak ez zion dardararik egin. Espainiako Gobernuak Nafarroan duen ordezkari Carmen Albarenak dira hitzak, eta beraz luze batekin amaitu zuen esaldia, tortura gure asmakeria bat dela iradokiz edo.

Nafar Telebistako kazetariak zuzenean galdetu zion. "Espainian torturatzen da?". Eta beste erantzun irmo bat eman zuen Albak: "Ez, demokrazian ez da inor torturatzen, eta ez da inor torturatu". Iraingarriak suertatu zaizkit bere hitzak. Ezagutzen ditugu adibideak, gehiegi. Ez al zituen Guardia Zibilak Lasa eta Zabala demokrazian hil? Ez al du Amnesty International taldeak tortura kasurik salatu? Ez al du Estrasburgoko Auzitegiaren ebazpenen berri?

Euskal Herrian torturatzen da. Bai. Baina ezin da hori esan, adierazi edo idatzi. Iñigo Iruin abokatuak aurreko astean EHUn antolatutako mahai inguruan esan bezala, epaileak Poliziaren laguntzaile dira, alderantzizkoa baino. Isiltasun arau batek babesten du torturatzailea, eta estalki horren pean zigorgabetasunez joka dezakete. Auzitegiek, gobernuak, estatuak eta sistemak berak egiten dute posible hori gertatzea; eta legeen babespean, bai, esan dezakete tortura salatzea "gezurra" eta "irain" bat dela. Torturatuaren hitza sistemaren aurka jartzen dute, eta dena du galtzeko.

Aztnugal kanpainak piztu egin du azken hilabeteotako eztabaida. Mural batetik hasi, eta ehunka ditugu orain Euskal Herriko txoko ezberdinetan. Agoitzen dago horietako bat, Merkatuko plazan. Tortura hitza ezabatuta azaltzeaz gain, Agoizko mural horretan, gainera, Mikel Zabalza gogoan! leloa, haren aurpegia, eta 1960 eta 2013. urteen bitartean Euskal Herrian 3.587 tortura salaketa izan direla azaltzen da.

Delitua. Bai. "Terrorismoari gorazarre egitea" izan daitekeela adierazi dio Carmen Albak Agoizko Udalari. 30 eguneko epea eman dio instituzioari margoketa ezabatzeko, Espainiako Auzitegi Nazionalaren 2009ko uztailaren 7ko instrukzio baten arabera, "ETA erakunde terroristarekin erlazioa duten sinbolo denak (ETAko kideen argazkiak, pankartak eta anagramak edo erakunde terroristaren aldeko babes leloak dituzten afixak...)" kendu behar dira eta. Egunero igarotzen naiz horma horren paretik, eta oraindik ez diot ETArekiko loturarik aurkitu.

Euskal Herrian bizikidetza baketsu bat lortzeko, ezinbestekoa da egiaren aitortza. Guardia Zibilaren eskuetan hil zen nire osaba Mikel Zabalza, torturapean, duela 30 urte, eta demokrazian. Eta estatuak hori onartzen ez duen bitartean edo hormetatik haren irudia, memoria, ezabatzen duten bitartean, ez gara bakean biziko.

"Alderantzizko munduan" kokatu zuen bere burua Carmen Albak Nafarroako Parlamentuak haren dimisioa eskatu zuenean. Eta esanen nuke ez dabilela oker: alderantzizko munduan bizi gara.

Lur Albizu Etxetxipia

Kontseiluak Bide eman euskarari, euskaraz bizi nahi dugu lelopean manifestazioa eginen du, ekainaren 4an. Duela pare bat aste egin zuten horretarako deia euskalgintzako hainbat eragilek, eta zer hausnartua eman dit. Ez dakit ideiak ordena logiko batean idazteko gai izanen naizen, baina, tira. Saiatuko naiz.

Duela ia urtebete UPN, PP eta PSNri aurrea hartu eta aldaketaren indarrek akordioa egin zutenetik. Ia urtebete lau alderdiek sostengatzen duten gobernua eratu zenetik. Akordio programatiko luze eta zabala lau urteri ekiteko. Eta, a zer kasualitatea, euskara dago askatu beharreko korapiloen artean. D ereduan izena emateko aukera Nafarroa osora zabaldu da —ez oztopo gutxirekin, eta gobernuak ezer gutxi eginda—, baina erabaki hori aldaketaren aurretik ere onartua zegoen. Aurten, ez dira gutxi izan euskara erdigunean izan duten eztabaidak, zirkuak eta azpijokoak.

Euskararen Legea aldatzeko oraindik mendeak falta direla ematen du. Eskubideak ez dira eskubide, gutxi batzuen identitate arazoak baizik. "Zergatik aldatuko dugu, bada, zonifikazioa? Zer arazo du? Ez dakit zertaz kexatzen zareten, jadanik Nafarroa osoan D ereduan ikasten ahal baldin bada…". Eta horrela segi dezakegu infinituraino, bueltak eta bueltak ematen…

Honen aurrean zein erantzun eman behar du euskalgintzak? Mobilizazioa beharrezkoa da, ados nago, eta etorri behar zuela uste dut. Zein lanketa eginen da deialdi honekin? Zein izanen da helburua, euskalgintza suspertzea, herrietara heltzea, diskurtsoa finkatzea, inplikazioa sortzea… edo manifestazioa bera? Iazko Anaitasunako ekitaldiak zein hazi erein zuen? Zein izanen da diskurtsoa? Iruditzen zait eskubideak aldarrikatzeaz haratago joan behar dugula, praktikara eraman behar dugula aldarrikatzen ari garena. Euskararen aldeko borrokak konpartitua izan behar du, koordinatua eta herri mugimenduko eta gizarte osoko sektore anitzekin aurrera eramana.

Nik ez dut euskara etsipenerako tresna (bakarrik) izaterik nahi. Ez dut "Europako hizkuntza zaharrena da, zaindu behar dugu, gure arbasoak…" esan nahi, euskara orain da, eta gu gara. Eraldaketarako tresna izan daiteke, berria edo zaharra izan. Ez ditut hamasei urteko gazteak ikusi nahi bi esaldi jarraian esateko beldurrez, ergatiboa edo erlatiboa edo nikezdakitzer gaizki esanen duten beldurrez. Euskaraz entzun nahi ditut gazte horiek, edo euskañolez, haien hizkera propioarekin.

Bide berriak sortu behar ditugu, euskarari mistikotasun hau kendu, museoko pieza izateari utz diezaion. Emozioekin lotu, haserrearekin, borroka grinarekin, minarekin, umorearekin eta baita gozamenarekin ere. Gozamenetik hitz egin nahi dut euskaraz, euskaraz bizi eta gozatu nahi dut.

Euskara beste borroka espazio bat da; moldeak eta moduak berritzen, berrirakurtzen eta birsortzen jakin behar dugula uste dut, egoerak eskatzen duenari erantzuten. Manifestaziotik harago ere honek eragina izan dezan.