Uztail honetan, ohi bezala, Iruñeko sanferminek protagonismo berezia izan dute. Txupinazoa bera atzeratzeko modukoa izan da aurten ikurrinaren presentzia, nafar jendartearen euskal izaeraren adierazgarri gisa indarra duen ikurra, eta garaipen pozgarria izan da jai herrikoien aldeko jai-gunea ere, herri-ekimenez hainbertze urtez lan egin ondotik azkenean irekitzea lortu dena. Behin bestak iraganda, eta herritarren adierazpen eta presentziaren arrakasta ezin eramanez, agintarien jazarpena etorri da, bortz gazteren atxiloketarekin. Tristea bada ere, jada ohikoa bilakatu den jazarpena, "mendeku gisa". Euren haserreak agertzen digu herriaren garaipena.

Hilabetea amaitzear da, eta sanferminen ondotik, hamaika hitzordu ditugu uda honetarako, jai herrikoiez gozatzen segitu ahal izateko. Honako honetan, euskara, auzolana eta jaia biltzen dituen ekimen berri bat proposatu nahi genuke: Artzibarreko Zazpe herrian, euskaraz bizitzeko Barnetegi Autogestionatua egiten ari dira egunotan, hain zuzen ere, joan den astelehenean hasi eta heldu den abuztuaren 4ra arte. Aurtengoa hirugarren edizioa da, eta bere garrantzia hartzen ari den hitzordua dela erran dezakegu.

Iruñerriko, Nafarroako eta Euskal Herri osoko herritarrei egiten zaien gonbidapena da. Ehunka izanen dira udako egun hauetan euskalduntzeko ahaleginean dabiltzan lagunak, eta aukera bat gehiago da Artzibarreko hau ere.

Iruñeko sanferminetan herri-ekimenaren eta euskal izaeraren alde egiten den ahaleginak Zazpen badu bere jarraipena: euskara aldarrikatzetik, euskalduntzeko aukera eskaintzera jauzi egiten da, talde-antolakuntzari esker eta, bide batez, herria biziberritzeko auzolana indartuz. Hain zuzen ere, auzolanean berreraikitzen ari den herria da Zazpe, eta udako Barnetegiaren barnean, bultzada azkarra jasotzen du.

Horrez gainera, euskaraz egin ahal izanen diren gisa guztietako jarduerek euren lekua izanen dute egun horietan; aldez aitzinetik prestatutakoak batzuk, guztiz bat-batekoak bertze aunitz, han bilduko direnen gogoaren arabera. Eta, noski, gisa honetako talde-ekimen guztietan izan ohi den osagaia da bestarena, bai behinik behin, auzolana tartean dela. Suaren inguruko gaubelak aurreikusten dira... Nafarroako erdi-ekialdeko inguru honetan, mendia eta erreka lagun, uda-giroko opor ederrak iragateko hitzordu aproposa, aipatutako jarduerek aberasten dutena.

Jaia bai, aldarrikapena ere bai, eta, horrez gainera, hitzetatik ekintzetara iragateko gonbidapena. Euskalduntzea helburu, auzolana bide. Uda honetan Artzibarren elkartuko gara. Animatuko zarete?

Luis Zarraluki Nafarroako Gobernuko Sustapen kontseilariak adierazi duenez, Belateko tuneletan Iruñera doan bidea uztail bukaeran irekitzeko asmoa dute, tunelaren hegoaldeko hegalaren egonkortze lanak amaitu baitituzte. Bide hori apiriletik itxita egon da, urte hasieratik ia etenik gabe izandako euriteek eragindako luizien ondorioz. Abuztuan inguruan dagoen lur guztia kendu eta obrak hil bukaerarako amaituko dituztela aurreikusi du Zarralukik.

• Obra publikoak jasandako murrizketa, milioi eurotan. Nafarroako obra publikoak lau urtean 1.050 milioi euroko murrizketa izan du; 1.150 milioi eurotik 100 milioitara jaitsi da. Ordutik, 29 enpresa desegin dira.

• Ertzillako ur araztegi berriak hornituko dituen biztanleak. Ertzillako ur araztegi berriak (ETAP) Larraungo eta Lekunberriko 1.787 biztanle edateko urez hornituko ditu. Ura tratatzeko estazio berriak segundoko 30 ur litro edateko moduko bihurtzeko ahalmena du.

Gauza bat aitortu behar dut. Zutabeetan ez dut beti egia esaten. Konparazione, Mugalari-n, Gara-ko gehigarrian, Bach Donalds izeneko idatzian, Bilbon hiru orduz Johann Sebastian Bachen San Mateoren araberako Pasioa entzun ondoren, Iruñera itzuli aurretik, sublimetasuna gainetik astintzeko eta itzuliko bidaia tripako zorririk gabe egiteko, Euskalduna jauregi ondoko merkataritza gunean sartu eta hanburgesa bat jan nuela adierazi nuen. Bada, ez zen egia izan. Triputsik itzuli nintzen etxera, baina pozik —pentsatu nahi dut— burutazioak berak zertaz idatzi emango zidalako hurrengoan.

Antzeko egoera bizi dut pasa den txupinazo egunean. Hamaiketakoa non hartuko genukeen ni arduratu behar eta, nigan ohitura denez, tokia hartzeko ardura egun batetik bestera luzatuz joan nintzen. Hainbat tabernatan hiruzpalau ezezko jaso eta bururatu zitzaidan iruindar bati baino gehiagori txantxa moduan bururatutako gauza bera benetan egin genezakeela, Mercaderes kalean ireki berri duten fast food-eko jatetxean tokia har genezakeela, almuercicoa bertan egiteko. Uste baino errazagoa izan zen dena, eta, orduan, burutazioaz (eta balizko zutabe batez) gozatzeaz gain, jateko eta edatekoa ere izan nuen oraingoan. Inoiz bizi izan dudan sanfermin hasierarik ironikoena.

Ironia zurruntasunaren kontrako mendeku bat da.

Eta konturatuta nengoen gai honetan talibantxo bihurtzeko bidean nengoela. Iruñeko ostalaritza da kezkatzen nauten gaietako bat. Hitzaldi bat eman nezake, horretara jarriz gero, Foruak aipatu eta guzti. Badaude taberna batzuk idazki txukun batean kaligrafia huts baten moduan min ematen didatenak. Nire ustez, "gauza bakoitzak bere tokia" da Jainkoaren lege urbanistikoa. San Nikolas karrikako taberna bat Nabarreria plazan paratzea bekatua da. Ni guztietara sartuko naiz baina ordena jakin batean.

Jon Lizarraga izeneko batek Mercaderes kaleko bazkari azkarreko jatetxeaz mintzo, Vatikanon sex shop bat irekitzearen pare zela bota zuen Twitterren. Ni metaforen trenera igo eta solarium bat oasi baten erdian kokatu nahi izatea bezalakoa edo Justin Bieber Bayreutheko jaialdi wagnerdarrean ikustea bezalakoa zela gehitu nuen.

Guztiarekin, neure kontraesanekin mahaira eserita, aitortu behar dut oso ongi (alegia, oso gaizki) eman zigutela jateko eta bikain pasa genuela, ez balitz izan zerbitzatu gintuenetako neska bati nik eskola eman niola (tempus fuckit) eta beste bat nire irakaslea izana zela aspaldian.

Bederatzi egun luzez umeentzat desio eta gurasoentzat zoramena izan da Runako parkea. Astelehenean, prezioak merkatu zituzten, eta hori izan zen barrakez disfrutatu ahal izateko azken eguna. Izan ere, asteartean bertan hasi ziren jolasak desmuntatzen. Barraken gunea, beraz, betiko Runako parkea da berriro. Horrez gain, apurka-apurka Iruñea guztia eguneroko bizimodu normalera itzultzen ari da, sanferminek utzitako biharamunetik bere oneratuz.

Zilarrezko erretiluan zerbitzatzea" oso esamolde ezaguna dugu gaztelaniaz, bere horretan hitzez hitz euskaratu daitekeena. Gauzak erraz, errazegi jartzen dizkigutela/dizkiotela… —hartzailea nor den kontuan harturik— esan nahi du.

Esapideari dagokion irudia, hain zuzen, zerbitzari atsegin batek zilarrezko erretilu batean nahi duguna zerbitzatzen digula izango litzateke. Aitzitik, jatorria bilatzeko Bibliara jo beharko genuke, San Marcos eta San Mateoren ebanjelioetara non San Joan Bataiatzailearen hilketa deskribatzen duten:

Herodes Antipasek, Herodes Handiaren semeak, Jesus haurra desagerrarazi nahian haur guztiei zintzurra moztu zien haren semeak, Joan Bataiatzailea preso zeukan, profetak gaitzesten ziolako Herodias koinatarekin bizi izatea: "Ez duzu zure anaiaren emaztea desiratuko". Herodiasen alabak, Salomek, bere dantza dotore eta lizunarekin txunditurik utzi zuen Herodes bere urtebetetze-festa handian. Agintariak, esker onez, nahi zuen guztia eska zezala esan zion gazteari, eta honek, amari galdetu eta gero, erretilu batean Joan Bataiatzailearen burua nahi zuela adierazi zion. Eta eskatu bezalaxe ekarri zioten profetaren burua, bandeja batean. Herodiasek mendekua hartua zuen.

Urte batzuk geroago, zehazki 1966. urtean, Billy Wilder zine-zuzendariak beste istorio bat kontatu zigun: Zilarrezko erretiluan izenburua zuena. Protagonistak lanean ari zela buruan hartutako kolpea aprobetxatu nahi izango du, koinatuaren laguntzaz diru-etekinak lortu eta alde egin dion emaztea berreskuratu ahal izateko. Film honek hipokresia, gutizia, diru-zalekeria… baina baita errudun-sentimendua ere lantzen ditu. Errudun-penak hartu omen zuen Herodes Antipas ere.

Euskaraz zilar hitzak gehienetan aberastasuna eta argitasuna adierazten digu. Batetik, aberastasunaren lekukoak genituen jantzi aberatsenetan zilar-harizko brodatuak eta zilarjoskundea bera, zilar-diruak eta zilardunak, aberatsen etxeetako zilarrezko ontziak eta bitxiak. Beste aldetik, argitasunaren ikur ziren argizagi zilarbola edo zilarpil larria, ilargi handi eta argitsua izendatzeko; eguzkia eta izarrak ere zilarrezkoak ziren: eguzki zilartsua eta izarrak dirdiz zidarrezkoak; eguzkia zilar-kolorekoa.

Zilarrak bestelako bertuteak ere deskribatzen zituen: oilarraren zilarrezko turuta; larrurik onena zilar kolorekoa; mailu zilarrezkoak hauts ditzake ate burdinazkoak; Mariana, espos paregabea, zilarrezko ama; mintzatzeak zilarra balio du edo lanak zilarra balio du.

Aitzitik, zilargose eta zilarkoi hitzek esanahi gaitzesgarria adierazten zuten.

Zilarrezko katilua Nafarroako ipuinak kontatzen digu sagarrak biltzeko garaian auzokoak hurbilduak zirela etxe batera laguntzera. Egun osoan lan egin eta gero, nagusiak arratsaldekoa eskaini zien. Auzoko emakume batek ardoa guztiei banatu eta gero, zilarrezko katilua sagarrondo baten bi abarren artean utzi zuen. Guztiak etxeratutakoan etxeko jabeak bazter guztiak miatuta ere ez zuenez topatu zilarrezko katilua emazteari kontatu zion. Ebatsi ote ziela frogatzeko etxekoandreak kandela bat erre eta horrela lapurra zigortuko zuen. Baina auzoko andreari ez zitzaion ezer gertatu. Biharamunean, sagarrondo berde-berdea zena orain iharturik zegoela ikusita, botatzea erabaki zuen nagusiak. Aizkora hartu eta kriski-kraska zuhaitza erori zenean hantxe agertu zen zilarrezko katilua.

Udako solstizioak, San Joan izenez ezagun den egunak atea zabaldu dizkie udako festei. Tradizioz Sakanako herrietako festetan ardoa banatzen da zilarrezko katilu edo barkiluetan, apika, garai bateko udaletxeetako aberastasun-ondare apurra jai-giroan herritarrekin eta berdintasunean partekatzeko asmoz. Horregatik, arestian aipaturiko guztiarengatik, zilarrezko bandejan patata ustela baino, nahiago ardoa zilarrezko barkilu eta katiluetan.

Zezenekin batera, bertze hainbat animalia erabiltzen dituzte Iruñeko bestetan. Barraketara haurrak gainean ibiltzeko poneyak ekarri dituzte azken urteotan. Eguzkipean orduak ematen dituztela salatu dute animalien eskubideen aldeko aktibistek. Elkarretaratzea egin zuten igandean, animalion egoera salatzeko. Tuteran debekatu dute poneyak erabiltzea. Iruñeko Udalak ere poneyak erabiltzearen aurkako mozioa onartu du, UPNren kontrako bozekin.

Zalaparta handirik gabe. Zalaparta mediatiko handirik gabe, bederen, Sakanako hainbat herritan atez ateko sistema abiatuko dute astelehenean. Tira, gauzak zehaztearren, herri bakoitzari egokituriko zabor bilketa eginen dute; baina betiere atez ateko sistemaren inguruan egituratuak denak eta Nafarroako gainerako tokietan ezagutzen dugun edukiontzien eredutik aldentzen direnak. Erran dugu Nafarroan zalaparta mediatiko handirik ez duela izan; xelebrekeriarik ez zaio falta izan, ordea.

• Iraultza instituzionala. Betidanik irria marraztu egin zait aurpegian Mexikoko PRI alderdiaren izen osoa entzun izan dudalarik: Alderdi Iraultzaile Instituzionala. Oximoron polita, Roberto Jimenez eta pisuzko arrazoiak elkartzea bezalaxe. Hala, garai batean antisistematzat jotzen zuten ezker abertzalea —bertze batzuekin batera elkartuta— erakundeetatik ari da benetako iraultza bulkatzen, herritar guztien eguneroko ohitura bat hankaz gora jarri nahi duena.

• Alde, eta ez kontra. Erakundeetatik etortzen diren proiektuen aurka borrokatzen ohitura dugunok arraro samar sentitzen gara oraingoan. Jokoz kanpo. Orain, diputazio batetik, hainbat mankomunitatetik, zenbait udaletatik "inposatzen" ari direnaren alde egin behar dugu sutsuki. Beti "ez", "ez" eta "ez" oihukatzen, eta orain "bai", "bai" eta "bai"? Gauza arraroagorik!

• Herri kontsultak. Aurreko batean aipatu genuen zenbait herri galdeketaren emaitzek toki zailean uzten gaituztela herri galdeketen aldeko garenok. Zorionez, baina, atez ateko sistemaren kontra egiten ari diren galdeketa gehienak hain dira zabarrak, hain ilunak, hain itsusiak, hain antidemokratikoak… ezen horietaz paso egiteko aukera ederra ematen baitigute, horretarako batere alhadurarik izan gabe. Orain ulertzen dut zer sentitzen duten UPNkoek "betiko" herri mugimenduek antolaturiko herri galdeketak aintzat hartzen ez dituztelarik: deus ere ez.

• NAN. Bideoa ikusiko zenuten: Villabonan (Gipuzkoa) atez atekoaren kontrako herri galdeketa; ezker abertzaleko kide batzuek bozkalekura sartu nahi dute, behatzaile lanak egiteko; lotsagarriki, ez diete sartzen uzten; eta ezker abertzaleko kideek beren arrazoiak erakusten dituzte, baita beren Espainiako nortasun agiriak ere.

• Kontrainformazioa. Atez atekoa ezartzen ari direnek, informazioa (hedabide instituzionalak erabilita). Haren aurkakoek, kontrainformazioa (eskela gehien saltzen dituzten egunkariek eta alderdi politiko handiek lagunduta). Eta aspalditik zaborrak hobeki kudeatzearen alde daudenenek, kontra-kontrainformazioa (hedabide txiki alternatiboak baliatuta).

Aurkakorik? Sakanako Mankomunitatekoak atez atekoa azaltzen hasi zirelarik, PPko zinegotziek flipatu zuten jakin zutelarik beren alderdiak gauza bera babesten duela Katalunian. Geroago, ekainaren hasieran, UPNk atez atekoa debekatzea proposatu zuen Nafarroako parlamentuan. Baina hilaren bukaeran Sakanara eginiko bisitan, UPNko ordezkari Begoña Sanzberrok erran zuen ez zeudela "ez alde eta ez kontra". Bisita berean, Carmen Otxoa parlamentari sozialistak adierazi zuen atez atekoa "etorkizuna" dela. Ez ote dute oposizio garbiagorik eginen?

UPNk eta PSNk akordiorako oinarria adostu dute, PPren babesarekin. Bertan, langabeziari aurre egiteko 40 neurri aurkeztu dituzte, hiru bloketan banaturik. Langabezian dauden pertsonen batzarrak, ordea, adar jotze gisa hartu du mahaiak egindako bilera....