Joan den larunbatetik Lesaka Uema Udalerri Euskaldunen Mankomunitateko kide berria da, Munitibar, Lekeitio, Tolosa eta Zarautz bezalaxe. Pozik agertu da Peio Etxabide (Lesaka, 1988). Euskaldunen hizkuntza eskubideetan aurrerapausoak emango direla ziur...

Drogen eta alkoholaren inguruko ikerketa publikoa egin berri du Hegoak elkarteak. Diotenez, krisi ekonomikoaren eraginez antzematen da jaitsiera drogen kalitatean. Maite Ziganda Hegoak elkarteko koordinatzailea da (Iruñea, 1978). Tuterako Gizakia Helburu elkartea desagertzear egotea tamalgarria dela jakinarazi du. Izan ere, substantziekiko menpekotasunen bat dutenek bizitokitik gertu artapena jasotzeko eskubidea dutela aldarrikatu du.

Drogetan gero eta substantzia faltsutu gehiago daudela salatu duzue. Zer dela-eta gertatzen da hori?

Krisi ekonomikoaren eraginez, diru falta dago, eta substantzien fenomenoan ere antzematen da kalitate jaitsiera. Substantzien printzipio aktiboek beren ezaugarriak dituzte. Esaterako, speedaren kasuan, printzipio aktiboa anfetamina da. Baina, sarritan, printzipioarekin zerikusirik ez duten substantzia faltsutuak aurkitzen dira, azukrea eta kafeina esaterako. Agerikoa da produktu faltsutzaile horiek askoz ere merkeagoak direla.

Alkoholaren inguruko azterketak ere egin dituzue.

Duela bi urte hasi ginen alkoholaren analisiak egiten jai guneetan, baita gure egoitzan ere. Bestelako drogekin gertatzen den bezala, saltzen den alkoholaren kalitateak ere behera egin du. Jai guneetan, sarritan ardura eskatzea kosta egiten zaigu, baina eskatu beharko litzatekeela iruditzen zaigu.

Lehen esan duzunez, krisi ekonomikoaren eraginez drogen kalitatea murriztu egin da. Horrek kontsumoan eraginik izan du?

Oraingoz, ez daukagu datu ofizialik. Hala ere, elkarte gisa jai gune askotan izaten gara, eta gazte askorekin hitz egiteko aukera izaten dugu. Iaz, esaterako, 35.000 gazterekin egoteko aukera izan genuen. Ohartu gara drogen kontsumoa oso fenomeno aldakorra dela, kontsumoak aldatuz doazelako. Lehen, esaterako, heroina zen gehien kontsumitzen zen droga. Orain, ordea, substantziaren bat hartzen dutenen %5ek soilik kontsumitzen dute heroina. Hala ere, krisi ekonomikoaren eraginez, areagotzen ari dira langabezia, etxe kaleratzeak, arazoak... Horrek drogekin erlazio gatazkatsuak izatea eragiten du.

Duela gutxi, Nafarroako Parlamentuak Drogen Mendekotasunaren II. Plana onartu zuen. Zer balorazio egiten duzue?

Bigarren plana beharrezkoa zela iruditzen zaigu. Lehen esan dudan bezala, drogen errealitatea izugarri aldatu da azken urteetan. Hasiera batean, plana egiten hasi zirenean, elkarte guztien ekarpenak kontuan hartzen hasi ziren. Baina, behin plana erredaktatuta, alboratu egin dira elkarteak. Esan liteke hasierako parte hartzea bertan behera gelditu dela. Iruditzen zaigu planak kontuan hartzen dituela pertsona ezberdinak eta substantziekin izan daitezkeen erlazio motak.

Jakin denez, Tuterako Gizakia Helburu proiektua kolokan dago. Zer eragin izan dezake horrek?

Benetan oso albiste tristea da. Ez dira konturatzen Nafarroa herri txikiz osatua dagoela eta herri txikietan bizi direnek hiri handietako biztanleen eskubide berberak dituztela. Azkenean, Tuterako Gizakia Helburu ixten badute, mendekotasunen bat duten lagunek Iruñera etorri beharko dute artapena jasotzera. Itxierak atzeraldia eragingo luke orain arteko lanean. Administrazioak saiatu behar du arazo horri irtenbideren bat aurkitzen. Elkarteko kideak ahalegin handia egiten ari dira proiektuak aurrera jarrai dezan.

Zein erlazio duzue droga mendekotasunaren alorrean lanean aritzen diren gainontzeko elkarteekin?

Alor horretan lanean aritzen garen elkarteetako ordezkariak bi hilabetean behin elkartzen gara. Bilera horietan aztertzen dugu gure lana zertan den, nola mantendu gure baliabideak... Elkarte bakoitzak bere erara egiten du lana. Baina, gure idurikoz, guztiak gara garrantzitsuak. Izan ere, droga mendekotasunaren alorrean mota ezberdinetako elkarteek egon behar dute. Kontuan hartu behar da mendekotasunen bat duen pertsona batek artapena behar duenez zerbitzu batzuk baliagarri egingo zaizkiola eta beste batzuk ez.

Nolakoa da Hegoak elkartearen egoera ekonomikoa?

Administraziokoek askotan esan izan dute gure baliabideen gainetik bizi izan garela, baina hori gezurra da. Hegoak taldean urtero- urtero egoera ekonomiko estuan egon gara. Beti zalantza izaten da urtea amaituko dugun edo ez. Nik uste ezinbestekoa dela administrazioak guk egiten dugun lana serio hartzea.

Droga mendekotasunari buruzko webguneak:

• www.proyectohombrenavarra.org. Gizakia Helburu elkartearen Tuterako eta Iruñeko egoitzen webgunea da.

• www.www.antox.asociacionespamplona.es. Droga mendekotasunari aurre egiteko Iruñeko elkartea da.

Erriberako 274 lagunek jaso zuten Tuterako Gizakia Helburu fundazioaren laguntza iaz. Erabiltzaileen %56 Tuterakoak ziren, eta gainerakoak, ingurukoak. Hala ere, Aragoi eta Errioxako (Espainia) lagunak izan dituzte.

Nafarroako Parlamentuak Droga Mendekotasunaren Aurkako II. Plana onartu berri du. Besteak beste, erabaki dute droga mendekotasunari buruzko behatokia eratzea, adingabeen artean alkoholaren kontsumoak kontrolatzeko neurriak jartzea eta enpresetan droga...

Zazpi mila irlak baino gehiagok osatzen dute Filipinak. Horietako hiru handiak dira, eta gainerakoak, txiki-txikiak, mapan ez dira ikusi ere egiten. Uharte handietako batean, Luzonen bizi da Ainara Peñalver (Aroztegi, 1985) 2010. urteaz geroztik. Tesia egitera joan, lana aurkitu, eta egun, doktoretza egiten dihardu.

Nekazaritza Ingeniaritza ikasi zuen Nafarroako Unibertsitate Publikoan, eta Faro izeneko beka jaso zuen, Filipinetan bere tesia egiteko. Egun, IRRI izeneko institutuan lan egiten du, entomologiako departamentuan. "Arroz motak aztertzen ditugu, eta ni arduratzen naiz aztertzeaz arrozaren erabilerak zer-nolako eragina duen landare erresistenteetan". Izurriteak kontrolatzeko modu bat da, eta ekosistema aberatsa izatea du helburu. "Modu ekologikoan lantzen dugu, eta pestizidak erabiltzea saihesten dugu". Arroza da Filipinetan gehien kontsumitzen den produktua. Iparraldetik hegoaldera arroz soroak daude, eta filipinarren eguneroko jakia ere bada. "Bitxia da, inguru bakoitzean era batera ekoizten dutelako. Iparraldean, adibidez, baratze mailetan edo terrazatan lantzen dute".

Los Bañosen bizi da Peñalver, Manilatik 60 kilometrora dagoen herrian. "Hemen, herria deitzen diote, baina, Nafarroan, hiria litzateke; Iruñeak bezainbeste biztanle ditu". Unibertsitate asko daude, eta ikasle giroa du hiriak.

Tagaloa da filipinarren hizkuntza ofiziala, baina 170 hizkuntza inguru daude, eta ingelesa edonon entzuten da. "Hiri handietan eta leku turistikoetan, mundu guztiak daki ingelesa". Peñalver, hala ere, saiatzen da tagaloz hitz egiten. Bere kabuz ikasi du, lankide filipinarren laguntzarekin, eta, hiru urte ondoren, gutxi gorabehera moldatzen da. "Bertakoekin hitz egiteko, ezinbestekoa iruditzen zait tagaloa ikastea; errespetua da". Filipinarrak, gainera, beti laguntzeko prest daudela adierazi du. "Haien egoera latza izan arren, beti dute irribarrea ahoan".

Irribarrea ahoan, eta abesten igarotzen dute eguna. Filipinarren kirola karaokea dela azaldu du Peñalverrek. "Maite dute". Isiltasuna ez zaiela gustatzen, eta, hortaz, egunero abesten aritzen dira. "Pop estiloko kantak abesten dituzte, eta hamaika karaoke daude". Karaokeetako kantei, gainera, kaleetako trafikoa gehitu behar zaie: "Beti entzuten da soinuren bat; ez dago isiltasunik". Horren falta sumatzen du Peñalverrek, eta mendira joan ohi da lasaitasunaren bila. Los Bañosen ondoan ditu mendi garaiak, eta gehienak sumendiak dira; batzuk aktiboak dira, eta beste batzuek ez dute jarduerarik. Gertu dagoen sumendi bat ezagutzen du Peñalverrek. Aktiboa da, eta bi krater ditu: "Urak hartua duen krater handia du, eta, horren barruan, beste krater txiki bat du. Oso bitxia da".

Peñalverren iritziko, alaiak eta lasaiak dira hango biztanleak, "erritmo filipinarra dute". Haien bizimodura egokitu da, bai lanean, eta bai bidaiatzean. "Abentura izaten da beti: inoiz ezin da jakin noiz iritsiko den zure helmugara". Behin, Manilara joateko autobusa hartu zuen Peñalverrek, eta, autopista erdian, kea ateratzen hasi zen. "Matxuratu egin zen, eta gidariak gelditu egin zuen; jaisteko agindu zigun". Autopistaren erdiko bidera joan zen gidaria, eta errepidetik etortzen ziren autobusak gelditzen hasi zen. "Beste autobus batek Manilara eramatea nahi zuen, eta lortu bazuen ere, egoera oso arraroa izan zen". Horrelakoak egunero gertatzen zaizkiola dio. Hala ere, ez da askotan joaten Manilara. "Eromena da: jende pilaketa, kutsadura, zirkulazio izugarria... ez du merezi". Hiri handietan bizi izan da, Txileko Santiagon kasu, baina zerikusirik ez duela azaldu du. "Santiagok kutsadura handia izan arren, izugarri polita da Manilarekin alderatuta".

Turistei ere ez die gomendatzen hiriburua bisitatzea, baina bai Filipinetako beste txoko batzuk. Padawan irla du gogoan Peñalverrek, inoiz ikusi dituen hondartzarik politenak ikusi baititu han. Horretaz gain, Banaue ingurua gustatzen zaio. "Leku oso polita da, baina gehiegi ustiatu dute turismoa; hori baino gehiago, inguruan dagoen guztia gustuko dut". Iparraldean dago, eta mendiz inguratuta. "Hango haize freskoa eskertzen da". 30 gradu inguru egiten ditu egunero Los Bañosen, eta hezetasun handiko lurraldea da. "Izerditan pasatzen ditugu egunak". Urte osoan, horrelako tenperatura egiten du, baina bi garai daude Filipinetan. Orain, lehorte sasoian daude, eta ez du euririk egiten. Ekainetik azarora izaten da euri sasoia, eta, beroa egin arren, egun osoan daude euripean. "Hilabete txarrenak uztaila eta abuztua dira, orduan izaten dira tifoiak".

Zortea izan du Peñalverrek, ez duelako ikusi tifoi arriskutsurik. "Orain dela hiru urte, hiru gradukoa egon zen; bi egun pasatu genituen ur eta elektrizitaterik gabe; haizea eta euria gogor ari zuen, eta palmerak horizontalean zeuden; ez dut imajinatzen bost graduko tifoia nola izanen den".

"Inork ez du ospitale bat eraikitzen garraio publikoa iristen ez den toki batean. Iruñeko kartzela zerbitzu publikoa da, baina ez dago inolako garraio zerbitzu publikorik hara joateko". Salhaketa elkarteak "beharrezkoa" ikusten du Iruñeko kartzela hiriaren erdigunearekin lotzea hiri garraioaren bidez, zerbitzuak onurak ekarriko dizkielako presondegira joan behar duten pertsonei.

Nafarroako Parlamentua, Iruñerriko Mankomunitatea eta Iruñerriko zenbait udal hiri garraioa ezartzearen alde azaldu badira ere, finantzaketa eta errentagarritasun ekonomikoaren arazoak jarri dituzte mahai gainean. Presoen aldeko elkarteak, berriz, uste du giza interesa interes ekonomikoaren aurrean jarri behar duela gobernuak eta, kartzela zerbitzu publikoa den heinean, herritarren beharrak ase behar dituztela.

2012. urteko ekainean estreinatu zuten kartzela berria Santa Luzia muinoan, eta, ordutik, presondegiko langileek, presoen familiek eta gainerako erabiltzaileek taxiz, autoz edo oinez joan behar izaten dute. Autobus geltoki hurbilenak Buztintxurin eta Berriozarren daude. Espetxetik 1,5 eta 2 kilometrora daude, eta oinez 20-30 minutu inguru egin behar izaten dituzte. Horren guztiaren harira, joan den astelehenean elkarretaratzea egin zuen Salhaketak Iruñean Iruñerriko Mankomunitatearen egoitza aurrean.

Ez da lehenengo aldia Salhaketak hiri garraioa presondegiraino iristea eskatzen duena. Iaz, beste bederatzi elkarterekin batera, manifestu bat aurkeztu zuten, "beharrezkoa" den zerbitzu hori eskatuz. 1.100 sinadura ere bildu dituzte. "Hirugarren graduko presoentzat, senideentzat, langileentzat eta beste edozein herritarrentzat ere nahitaezkoa da autobus zerbitzua", azaldu dute. Lanean jarraituko du Salhaketak, bai talde politikoekin baita gizarte eragileekin ere, espetxeraino hiri garraioa iritsi arte.

Orain dela bost urte iritsi nintzen hona, neure burua lehenago iritsi bazen ere". Jose Eduardo Agualosa idazle angolarraren Estación de lluvias (Euriteen sasoia) liburua irakurri zuen Borja Monrealek (Lizarra, 1984). "Bete-betean harrapatu ninduen, eta Angolari buruz hasi nintzen interesatzen". 2008an egin zuen bidaia Afrikara. "Egia esan, aitzakia bat bilatu nuen hona etortzeko; bai edo bai etorri behar nuen".

Kazetaritza ikasketak egin ditu Monrealek, baina orain Angolako GKE batean lan egiten du. Lehen sektorean aritzen diren angolarrentzat dituzte proiektuak. "Hemengo herritarrei alternatibak eta aukerak ematen saiatzen gara". Horretaz gain, Monreal idazlea da. Txikia zenetik idazten du. "Sentimenduak eta ideiak transmititzeko eta horiek ulertzeko bide onenetarikoa da literatura". Harentzat idazle eta irakurlearen arteko harremana oso hurbila eta berezia izaten da askotan. "Momentu honetan jakitea norbait nire libururen bat irakurtzen ari dela sentipen interesgarria da".

Monrealen azken liburua Angola, la intensidad del SER humano da (Angola, gizakiaren intentsitatea). Liburuaren helburua iparraldeko zein hegoaldeko herrialdeen arreta erakartzea da. "Erakutsi nahi dut bizitza indar gehiagorekin bizi dezakegula, erakargarria eta dibertigarria izan daitekeela". Izan ere, Monrealen hitzetan, "guztiz lotuta gaude". "Ikasi, lana bilatu —seguruenik baldintza txarretan—, ezkondu, seme-alabak izan eta erretiroa hartu. Nik aldarrikatzen dut beste bizimodu bat".

Angolan sumatu du, gainera, hango herritarrek iparraldeko herrialdeen bizimodua goraipatzen dutela eta ez direla konturatzen haiek bizimodu askoz indartsuagoa dutela. "Hemengo herritarrak Europan ez ditugun zailtasun batzuekin bizi dira, muturreko egoerak dituzte; horrek pertsonak benetakoak izatea eragiten du. Bai onerako, baita txarrerako ere". Angolan ezagutu ditu Monrealek lagunik "kabroienak", baina baita onenak ere. "Eta horrek askoz gehiago balio du".

Gogoan du Monrealek Namibeko basamortura egindako bidaia. Gaua igaro zuten bertan, eta Mukubai etniako kide batzuen bisita izan zuten. Nomadak dira mukubaiak, eta ganaduarekin ibiltzen dira leku batetik bestera. Monreal eta haren lagunak sua egiten ari ziren, eta mukubaiak gerturatu zitzaizkien. "Ederra izan zen; haiek behatzen gintuzten guk genuen jakin-min berarekin". Elkarrekin afaldu zuten, eta hala moduz komunikatu ziren keinuekin. Ryszard Kapuscinski idazlearen El encuentro con el otro (Bestearekin topatzea) liburua izan zuen buruan orduan. "Bi taldeontzako bestea erabat ezezaguna zen, baina mesfidantza ordez laguntasun giro ederra sortu zen; oraindik ere, horretaz oroitzen naizenean, irribarrea ateratzen zait".

Huambo herrian bizi da Monreal, 2.000 metroko garaieran. Hala ere, Angolara iritsi zenean hiriburuan bizi izan zen, Luandan. "Guztiz desberdinak dira; orain, herri batean bizi naiz; askoz lasaiagoa da". Lau urtez bizi izan zen Luandan, eta hiri "kaotikoa baina oso dibertigarria" dela azaldu du Monrealek. "Herritartasun eta gizarte klase guztiak han bizi dira, eta egunero duzu istorio bat kontatzeko eta ikusteko".

Orain dela 11 urte bukatu zen Angolako guda zibila. 27 urte iraun zuen. "Gerrak betiko irauten du, eta arrastoak nonahi daude; hala ere, jendeak aurrera egin du sekulako indarrarekin". Gaur egun, gezurra badirudi ere, Luanda munduko hiribururik garestienetakoa da. "Angolako hazkunde ekonomikoa ez da proportzionatua izaten ari: produktu eta zerbitzuen eskaria erraldoia da, eta eskaintza, berriz, eskasa; horregatik, prezioek gora egin dute".

Iparraldetik hegoalderaino eta mendebaldetik ekialderaino zeharkatu du Monrealek herrialdea. "Angolako eremu guztiak ezagutu ditut, eta ez da batere erraza izan herrialdeak dituen azpiegiturak kontuan hartuta". Orain dela gutxi egin zuen Monrealek bere azken espedizioa. "Ia inork ikusi ez dituen ur-jauzi batzuen bila joan ginen". Esperientzia ona izan zen. "Matxetea eskuan bidea irekitzen, enborrak eta lianak mozten aritu ginen zazpi orduz". Hala ere, merezi izan zuen: "Kristorena izan zen iristea, David Livingstone bezalako esploratzaileak bagina bezala sentitzen ginen". Bidaiatzea gustatzen zaio Monreali, eta Angolaz gain, dagoeneko Afrika erdia ezagutu du. Orain, gainera, lekuz aldatzea pentsatzen ari da. "Ezagutu nahi ditudan beste lurralde batzuk daude, eta hemendik gutxira joatea espero dut. Ghana eta Boli Kostara joan nahi dut, adibidez".

Portugesez hitz egiten dute Angolan, eta horrela komunikatzen da Monreal hangoekin. Hala ere, Angolan hamar hizkuntza ofizial baino gehiago daude, eta beste horrenbeste ofizialak ez direnak. "Umbunduko hitz batzuk dakizkit, baina portugesarekin moldatzen naiz beti. Denbora gehiago izanen banu, hemengo hizkuntzak ikasiko nituzke".

Espainiako Gobernuak joan den udan onartutako Merkataritzaren Legea onartu du Nafarroako Parlamentuko Turismo Batzordeak, UPN, PP, eta PSNren aldeko botoen bitartez. Hala, Nafarroako merkatariek urtean hamar jaiegunetan ireki ahal izango dituzte beren...

Asteazkenean bederatzi urte bete ziren Espainiako polizia batek eta haren semeak Angel Berrueta Iruñeko Donibane auzoko okina hil zutenetik. Duela urtebete inguru, Angel Gogoan plataforma sortu zuten dozena bat lagunek. Plataforma horretako kidea da Patxi Rey (Iruñea, 1981). Dioenez, Berruetarentzat eta haren senideentzat egia, aitorpena eta ordaina besterik ez dute eskatzen.

Iragan urtean erabaki zenuten Angel Gogoan plataforma sortzea. Zer dela eta?

Azken zortzi urtean egindako lanaren jarraipena egiteko erabaki genuen plataforma sortzea. Horrez gain, urte osoan lanean aritu nahi dugu. Normalean, auzoan zenbait lagun elkartu eta Berrueta hil zuten eguna hurbiltzen zenenean omenalditxoa prestatzen genuen. Hala ere, pentsatu genuen bazela garaia lan handiagoa egiteko eta urte osoan jardunean aritzeko. Guk hiru gauza bakarrik nahi ditugu: egia, aitorpena eta ordaina. Helburu horiek lortzeko, ezinbestekoa da plataforma serioa egitea.

Berrueta familiaren ingurukoek salatzen duzue justizia ez dela egin.

Argi dago ez dela benetako justiziarik egin. Gaur egun, oraindik Angel Berruetaren familiak ez du ordainik ez aitorpenik jaso. Gainera, egia ere ez dute onartu. Justizia eta egia kasu honetan baztertuta daude.

Berruetaren hilketagatik bi lagun epaitu zituzten. Espetxean jarraitzen dute?

Egia esan, horrekin nahiko haserretuta gaude. Berruetaren familiari urduritasuna eta ezinegona sortzen die hilketan parte hartu zutenak zelan dabiltzan ez jakiteak. Guri informazioa familiaren bitartez iristen zaigu. Familiari abokatuek esaten diete ez dutela zertan deus jakin. Hau da, abokatuei auzitegiek ez dietela zertan jakinarazi ezer. Duela bi urte, jakin genuen hilketagatik zigortutako poliziaren semea baimenarekin kalean zegoela, pertsona batek Gasteizen ikusi zuelako. Informazio zehatza eta zuzena nahiko genuke.

Zuek egia, aitorpena eta ordaina aldarrikatzen duzue. Aitorpenak nondik etorri beharko luke?

Gure ustez, aitorpena, egia eta ordaina auzoak eta Donibaneko jendeak eman digu. Berruetaren familia pozik eta harro dago horrekin. Guk eskatzen duguna da instituzioek hori onartzea. Hain justu, instituzioek ez dituzte betetzen aldarrikatzen ditugun hiru premisa horiek. Behingoz, Berruetaren familiak atseden hartzeko garaia bada. Ez da normala kontrako jarrerak jasotzea, poliziek eraso egitea, mehatxatzea... Aurkako efektua izan dute azken urteetan Berruetaren senitartekoek. Instituzioek benetako sentsibilizazio eta zintzotasunez jokatu beharko lukete.

Zein proiektu dituzue plataforman?

Aurreko urtean hasi ginen instituzioetara begira. Lan txukuna egin genuen. Alderdi politiko batzuekin biltzea lortu genuen, nahiz eta nahi genuen guztiekin ez zen posible izan. Lan askoren ostean, lortu genuen Iruñeko Udalean mozio bat aurkeztea. Tamalez, bost minutuan gure mozioari buelta eman, eta ordu arte egindako lana ezerezean utzi zuten. Ondorioz, erabaki genuen gure benetako lana eta gure benetako indarra babes soziala zela. Familia ere oso pozik dago babes hori dela eta. Instituzioetara begirako lana ez dugu erabat alboratu; parlamentura joateko asmoa daukagu.

Zuek azpimarratzen duzue Berrueta ez dela auzoan izandako liskar soil baten biktima.

Argi daukagu herri honetan dagoen gatazka politikoaren biktima dela Berrueta. 2004ko martxoaren 11n Madrilen izandako atentatuen ostean, hedabide askotan intoxikazio kanpaina indartsua jarri zen martxan. Arrazoi bat edo erantzule bat behar zuten. Azken finean, gatazka politiko baten ondorioz sortutako eztabaida izan zen. Polizia nazional batek hil zuen Berrueta; beraz, ezin da gertatutakoa sinplifikatu.