Iruñean 738 ostatu eskaintzen ditu AirBNB enpresak.%43 etxebizitza osoak dira, eta gainerakoak, logelak. Donostian, adibidez, %74 dira etxebizitza osoak. Eskaintza gehiena Alde Zaharrean dago. Gainera, hori da dentsitate handieneko auzoa: 100 etxebizitzatik 3,7k gisa horretako ostatua eskaintzen dute.
Alde Zaharrean Bizi elkarteak salatu duenez, auzoan AirBNB bidez eskaintzen diren apartamentuen %28 etxe agentziekin lotutako jabeen esku daude, eta hainbat etxeren jabe dira.
Kattalin Barber
Egin dezagun memoriaren ibilbidea. Bidaia bat, gure historian eta gure herrian barrena. Sartaguda ezagutzeko eta haren iragana berreraikitzeko proposamena da hau. Hemen berean, memoriaren parkean hasiko da, eta hilerrira eramanen gaitu....
Kattalin Barber
Gizarte langilea da Maria Jose Barahona (Madril, 1964), eta 30 urte baino gehiagoko esperientzia du prostituzioaren kontsumitzaileak aztertzen. Emakumeak salgai? izeneko jardunaldietan parte hartu zuen joan den astean, Iruñeko Hezkuntza departamentuko areto nagusian. Boterea, diskriminazioa eta desorekatutako harremanak bukatu nahi ditu, prostituzioa eta salerosketa harreman horien oinarri baitira, haren ustez.
Gizonen arduraz ari zarenean, zer esan nahi duzu?
Prostituzioa existitzen da dirua tartean dagoelako. Ordaintzearen ondorioz existitzen da prostituzioaren fenomenoa. Prostituzioaz ari garenean, emakumea da prostituta, eta gizona, berriz, ordaintzen duena. Hortaz, esaten badugu diruak sortzen duela sexu industria, ardura gizonena da. Eskaerarik ez badago, ez dago eskaintzarik. Ordainketarik ez balego, prostituzioa ez litzateke existituko.
Nola definituko zenuke prostituzioa?
Prezio baten bidez emakume baten gorputza erabiltzeko sarbidea da. Hortaz, emakumearen sexu organoen eta beste parte batzuen erabilera, eta gehiegizko erabilera dago. Horren helburua sexu plazera eta plazer psikologikoa lortzea da.
Zure ikerketetan kontsumitzailea izan duzu ardatz. Zergatik ordaintzen dute gizonek?
Dirurik ez balego, emakumea ez litzateke kontsumitzailearekin egonen, emakumeak kontsumitzaileak duena behar duelako: dirua. Gizonen helburua plazera lortzea da. Baina fantasiazko egoera da, eta prostitutek rol zehatz bat dute: panpina zoriontsuaren papera egiten dute, gizona unibertsoaren erdigunea sentitzeko. Azken finean, film pornografiko bat da: ordaintzen duenak aukeratzen du zer-nolako emakumea nahi duen, eta esaten dio zer egin behar duen. Boterea lortzen dute dirua dutelako. Emakumeak haien esanetara daude.
Kontsumitzaileei dagokienez, ez dago profil zehatzik. Zergatik?
Ez da existitzen profil zehatzik, dakigun bakarra da gizonak direla. Sexua izateko ordaintzen duten eta ordaintzen ez duten pertsonen artean ez dago desberdintasunik, ezta ezaugarri bereizgarririk ere. Ondorio horretara iritsi dira ikerketa guztiak. Prostituzioaz hitz egiten dugunean, bakoitzak bere buruan irudi bat du: emakume bat ageri da. Baina kontsumitzaileei buruz ez dugu irudirik. Prostituzioa ez dute emakumeek sortu, gizonek baizik, eta onuradun nagusia sexuaren industria da. Prostituzioaren historian prostituten ezaugarriak oso definituta daude, baina apenas aipatzen den nor den kontsumitzailea. 2000. urtetik aurrera, gure ikerketen ikuspuntua aldatu genuen. Oso gogorra izan zen ikerketa, oso zaila zelako gizonak aurkitzea. Ez genekien nora jo genezakeen haiek aurkitzeko. Ez dago harrotasunik sexu ordainketan, eta ezkutaturik daude.
Gizonak abiapuntua dira prostituzioa ikertzeko?
Bai, abiapuntua eta helmuga. Elkarrizketatu ditudan kontsumitzaile guztiek berdin esaten dute: emakumeak ongi tratatzen dituztela eta onak direla. Gaiztoak besteak dira. Askok esaten dute emakumeak han daudela nahi dutelako. Libreak direla, gustatzen zaiela prostituzioan aritzea, eta haiekin oso ongi pasatzen dutela. Horrelako erantzunak jaso ditut, baina bitxia da, inork ez du nahi bere alaba edo arreba prostituta izatea. Gizonek kontsumitzen dute prostituzioa, baina aurpegi publikoa beti emakumeak dira; haiek itzalean gelditzen dira.
Prostituzioa bateraezina da emakume eta gizonen berdintasunarekin?
Bai, dudarik gabe. Ez dago berdintasunik prostituzioan. Krisi ekonomiko larria izan dugu, oraindik ere badugu, eta krisi ekonomikoetan kaltetuenak beti emakumeak dira. Lanik ezean, beste irteera bat dugu: prostituzioa. Desoreka estrukturala pairatzen dute emakumeek. Prostituzioan hiru diskriminazio mota izaten dira: generoa, klasea eta arraza. Non daude emakume dirudunak prostituzioan? Zergatik ez dago hemen Frantzia edota Ingalaterrako prostitutarik?
Prostituzioa existituko litzateke patriarkala ez den sistema batean?
Ez. Patriarkatua egoera unibertsala da, baina alda daiteke. Aldatu behar dugu. Kontuan izan behar dugu emakumeak beti desberdindu garela ama eta prostituten artean. Beste era batera esanda, zintzoen eta lizunen artean. Baina desberdindu gaituena gizona da. Zuk galdetzen badiozu prostituta bati zergatik ordaintzen duten gizonek sexua izateko, esanen dizu: "Etxean ez diotelako ematen behar duena". Zuk galdetzen badiozu prostituta ez den norbaiti zergatik ordaintzen duten gizonek sexua izateko, erantzuna izanen da: "Prostitutak zikinak eta lizunak direlako". Gizona da alde batetik bestera libreki ibiltzen dena; gu, ez.
Zer urrats egin behar dira?
Gizartearen sentsibilizazioa behar dugu, beste mota bateko gizartea eraikitzeko, berdintasun balioekin, estigmatizaziorik eta diskriminaziorik gabe. Modu berean, sentsibilitate politikoa behar dugu.
Nola uste duzu garatu behar dela auzia feminismoan?
Emakumeek haien gorputza saltzeko eskubidea dutela esatea da ezkutatzea gizonek erosteko eskubidea dutela. Arazoa da sexuaren industrian diru asko dagoela, eta interes ekonomikoak handiak direla. Progresista da esatea prostituta izatea librea dela? Hori da neoliberalismoak esaten duena, baina niretzat ez da batere progresista. Aristotelesek esaten zuen askatasuna dela aukerak izatea eta horien artean hautatzea, baina, betiere, aukeratzeko premiarik ez dagoenean. Emakumeek ez dute aukeratzen, ez dutelako beste erremediorik. Batzuetan egoera behartua da, hirugarren pertsonak daudelako atzean. Beste batzuetan, beharrezkoa, proxenetarik ez dagoen arren emakumeek ez dutelako alternatibarik. Ez dago hautu librerik alternatibarik ez badago. Horrela bakarrik alda daiteke egoera. Prostituzioa indarkeria da, baina inork ez dio ezer esaten klub batetik ateratzen den gizonari.
Zer gertatuko litzateke seinalatzen badira, edo argazkiak ateratzen bazaizkie?
Niri berdin zait zenbat gizonezkok ordaintzen duten, niri inporta zaidana da zergatik ordaintzen duten, eta zer gertatzen den ordaintzen dutenean.
Kattalin Barber
Egin dezagun memoriaren ibilbidea. Bidaia bat, gure historian eta gure herrian barrena. Sartaguda ezagutzeko eta haren iragana berreraikitzeko proposamena da hau. Hemen berean, memoriaren parkean hasiko da, eta hilerrira eramanen gaitu....
Iker Tubia
Iruritan gertatu zen. Danbolin nagusiak dira sokadantza irekitzen dutenak, baina bikotea behar dute. Danbolin nagusien lagunek bikoteak aurkezten dituzte. Egun hartan bi neskari eskatu zieten plazara ateratzeko, eta haiek, ezetz. Bat-batean,...
Lohizune Amatria
Iritsi da udazkena. Benito Lertxundi jarri dute irratian; eguraldiari tarte luze xamarra eskaini diote telebistan, eta sare sozialetan Iratiko oihana bisitatzeko gonbita egin dute. "Irati, Pirinioetako oihan magikoa. Udazkeneko plazera. #Bidaiatu. #Ezagutu". Arrazoirik ez zaio falta tituluari: ederra jartzen da Iratiko oihana hori, gorri, laranja eta marroi kolorez tindatzen denean. Eta, bisita egitea erabaki duzun egun horretan eguraldi ona egiten badu, gainera, mirari bilakatzen da bidaia.
"Irati, argazkigintzaren paradisua. #Izugarria. #Bilatu. #Aurkitu". Ez da zaila, ez, Twitterretik hartutako beste mezu horrek dioena egitea. Irati bilatu eta aurkitzea erraza da; Iruñetik ordubetera baino ez dago. Errepidea oso ona ez dela esango dizuete zenbaitek; baina lasai, Iratiko oihanak merezi du, "#izugarria" baita.
Mendietako zuhaitzen eraldaketari erreferentzia eginez, "udazkeneko sorginkeria Nafarroako Irati oihanean", zioen beste mezu batek. Sorginkeria zeinek eragin ote duen galdegin diot neure buruari hura irakurtzean. Aldaketa ez baita soilik zentzu horretan izaten. Iratin ez da dena hori, gorri, laranja eta marroi kolorekoa. Oraindik ere sare sozialetan batera eta bestera dabiltzan artikuluak auto ilara luze bihurtu dira azken asteotan. "#Turismoa".
Bai bertakoentzat eta bai bisitarientzat ere eremu deseroso bilakatu da parajea. Orduak eman behar izan dituzte gidari askok zain; zenbait, gainera, Iratira sartzeko aukerarik gabe geratu dira, eta autoarekin buelta emateko egin dute ilara. Argazki idilikorik gabe itzuli dira etxera. Iratik bi sarrera ditu, Otsagabikoa eta Orbaizetakoa. Bigarren horretan egon nintzen ni udazkeneko lehenengo zubian, eta lehenengo pertsonan bizi izan nuen sortu zen auto-ilaretako bat.
Arratsaldeko zazpi eta erdiak ziren. Nahita, berandu xamar igo ginen portura, bordara jaitsi behar genituen ardi batzuen bila. Baina autokarabanekin eta furgonetekin lo egiteko prestatuta dagoen Arrazolatik pasatzean zanpatu behar izan genuen frenoa. Hirietan ohikoagoa izaten den irudia genuen aurrean: aparkatzeko tokirik ez, eta gidari zenbait haserre aurpegiarekin. Guri ere aldatu zitzaigun aurpegia egoera horren aurrean. Tarte batez zain egon ondoren, baina, jarrera hori lagungarria ez dela konturatu nintzen.
Gero eta ohikoagoa den eszena da kolapsatutako Irati oihanarena. Gaur egun, eremu honek ez du hainbeste turista hartzeko azpiegiturarik. Baina, eskualdearen gainbehera kontuan izanda, besteen artean, beharrezkoa du turismoa. Hortxe arazoa: bertakoek eta turistek lilura galdu dute egoeraren aurrean. Denen arteko elkarbizitza eta oreka bilatu beharko da, beraz.
Zaraitzuk aurreratu du jada aparkaleku handiago bat egiteko nahia. Iruditzen zait, baina, izozmendiaren puntan dagoen arazoa konpontzeko neurrietako bat izango dela planteatu duten hori. Muinera jo beharko da irtenbidearen bila, eta, lan horretan, bertako bizilagunak, instituzioak eta Nafarroako Gobernua eta Landa Garapenerako departamentua beharko ditugu.
IDOIA ZABALETA / ARP
Joan den larunbatean, alkateen bilkura antolatu zuen Foro Sozialak Iruñeko Kondestablearen jauregian. Nafarroan "bizikidetza berri bat" bultzatzeko helburua agertu zuen foroak, eta bide horretan alkateei "motor" izateko eskatu. "Udalak herritarrengandik gertuen dauden instituzioak dira, eta, horrela, prozesuaren arrakasta eta behetik goranzko perspektiba bermatuko dira", azaldu zuten. Horrekin batera, ETAri eta agintariei gatazkaren irakurketa "kritikoa", "eraikitzailea" eta "partekatua" egiteko eskatu zien Foro Sozialak.
Iker Tubia
Bestondo goxoa utzi du 10. urteurreneko bestak. Ondorioak begi-bistakoak dira. Uharten, artilez egindako koloretako bufandak zintzilik ageri dira nonahi. Joan den larunbatean, Uharteko arte garaikideko zentroak besta antolatu zuen bere urtemuga ospatzeko eta jendearekin biltzeko. Polemika, ezjakintasuna eta noraeza agerikoak izan dira ibilbidearen hainbat unetan. Hori hautsi, eta proiektu berria sendoa dela erakutsi du Uharteko zentroak.
2007. urtean inauguratu zuten arte garaikideko zentroa. Bi ekitalditan egin zuten. Lehenbizikoa inaugurazio hutsa izan zen, adiera guzietan. Inaugurazio bat baizik ez zen izan, oraindik hutsik zegoen zentro baten aurkezpena. Apirilean izan zen hori, kalean uhartear batzuek, pankarta eskuan, protesta egiten zuten bitartean. Bigarrena, berriz, urte bereko azaroan izan zen. Orduan bai, orduan zentroak bazuen zer eskaini.
Inaugurazio horretan izan ziren gaur egun zuzendaritzan dauden lau emakumeak. Oskia Ugarte zentroko kudeatzaile eta koordinatzaileak gogoan du anekdota esanguratsu bat. Eskailerak jaisten ari zen, aurrean gizon eta emakume zaharrak zituela. Behean bi emakume zeuden, performance bat egiten. Bata lurrean etzanda, bestea lurrera so. Gizona larritu zen, zerbait gertatzen zitzaiola uste zuen, eta aldamenekoari esan zion lagundu behar ziotela. Nafarrak ez zeuden arte garaikidea ikustera ohituta.
Hamar urte igaro dira ordutik. Ibilbide horretan bi osagai nabarmen izan dira: polemika eta ezjakintasuna. Hasieran, uhartearrak proiektuaren aurka agertu ziren. Zentroa udalak eraiki zuen, bederatzi milioi euro gastatuta. Gerora, Nafarroako Gobernuaren ekarpena milioi batekoa baizik ez zen izan. Urtean 1,2 milioi euroko aurrekontua behar zuen zentroak, udalaren aurrekontuaren %20. Egoerak ez zuen luze iraunen.
Uhartekoa 6.500 metro koadroko eraikina da. Haietatik 2.300 erakusketa aretoetarako diseinatu zituzten. "Eraikin erraldoi eta hotza zen; Uharte bezalako inguru batean ez zuen tokirik. Sentsazio hori gogoan dut, baina aldatuz joan da urteek aurrera egin ahala eta eraikin honekin izan dudan harremanarekin", azaldu du Nerea San Millan zentroko hezkuntza arduradunak. Garai hartan bi pentsamendu kontrajarri izan zituen Ugartek: "Zer egiten du honek Uharten?" eta "Tira, hau aukera". Nerea de Diego zentroko arte bisualen arduradunak ere gogoan du une hura: "Jakitun ginen kontainerrak eraikitzeko garaia zela, eta arazoa gerora etorriko zela, hori edukiz bete behar zenean".
Herri guzietan kultur etxe handiak eraikitzeko urteak ziren, baina helburu zehatzik gabe. Edukirik gabeko edukiontziak ziren. Uhartekoa ere bai. "Edukian ez duzunean pentsatzen, ondorioa da ez duzula etorkizuneko begiradarik, eta proiektuak aldatuz joan behar du ahal duen bezala aurrera egiteko. Hori da gertatu dena", zehaztu du San Millanek.
Proiektua berehala hustu zen. Lehenbiziko urtean 1,6 milioi euroko aurrekontua izan zuen, hurrengoan 1,2 milioikoa, eta beheranzko joerari jarraitu zion 300.000 eurora ailegatu arte. Gaur egun, egoera ekonomikoa hobetu egin da: 400.000 euro dituzte jardueretarako, 90.000 euro artistak laguntzeko programarako, eta 40.000 euro baliabideetan inbertitzeko.
Hasierako aurrekontuak kontuan izanda, Uharteko Udalak nekez euts ziezaiokeen egoera horri. 2010. urtean Nafarroako Gobernuak zentroaren ardura hartu zuen. "Erabateko erreskatea izan zen. Erreskatatu edo itxiko zuten", dio Ugartek. "Kontua da ez zuela zentzurik Nafarroak ez izateak arte garaikideko zentro bat eta Uharte bezalako herri batek bai", gehitu du De Diegok. Beharren arabera jokatu izan balitz, bestelako proiektu bat sortuko zuketen, seguruenik.
Orain arte, noraezean
Arazo nagusia kultura plan estrategiko baten falta izan zela nabarmendu dute zentroko zuzendaritzako kideek. "Ez dakit utzikeria den, edo ezjakintasuna. Ez dut uste fede txarrez jokatu denik, baina ez da helburuen arabera aritu", dio Ugartek. Baziren bestelako aferak ere. Ziudadela arte garaikideko zentro bihurtu behar zuten, eta bertan Joxefa Uharteren bildumak behar zuen. Oraindik ere Ziudadelakoa birpentsatzen ari dira, eta bilduma hori Opusek du bere museoan.
Dena den, zuzendaritzako kideak itxaropentsu agertu dira, egungo gobernua plan estrategikoa prestatzen ari baita sektoreko eragileekin batera. Ugartek haien sentsazioa azaldu du: "Kultura kontseilua oso aktibo dago, eta hori berme bat da fundamentuzko plan bat izateko. Uste dut sakontasunez egiten ari direla epe luzerako plan bat".
Uharteko zentroaren historian hiru zuzendaritza aritu dira lanean. Enrique Ordoñez 2009ra arte aritu zen, eta garai horretan erakusketa handiak ekarri zituzten, aurrekontu handiak zirela aprobetxatuta. Ordura arte Nafarroan ez zen horrelako erakusketarik antolatu, eta hori baliagarria izan zitzaien artistei. "Aukera bat izan zen, ez soilik aurrekontu eta gastu handiak. Hemengo artistendako leiho bat izan zen", onartu du Ugartek.
Aurrekontuak beherakada izugarria izan zuen, baina, eta Uharteko Udala ez zen gastuari aurre egiteko gai. Egoera horretan Ordoñezek kargua utzi zuen, eta denboraldi batez zuzendaririk gabe aritu zen zentroa. Ez zen itxi, baina jarduera asko apaldu zen. 2011tik aurrera, Javier Manzanosek gidatu zuen arte garaikideko zentroa. Izendapena polemika iturri izan zen, patronatuko kide izan zelako —dimisioa eman zuen zuzendari kargua lortu aurretik—, eta zentroaren lan ildoak eta filosofia zehazteko dokumentua idaztean jokatu zuen rol nagusiarengatik.
Manzanosen garaian ez zen aurrekontu handirik izan; beraz, baliabide gutxirekin aurrera egitea tokatu zitzaion. Sasoi horretan herrira gehiago ireki zen zentroa De Diegoren aburuz. "Aurrekoa herriari bizkar emanez zegoen erabat, eta Javierrekin parte garrantzitsu hori lortu zen". Herritar asko aurka izanik, zentroa haiengana gerturatzea onuragarria zen.
Hirugarren zuzendaritza lau lagunek osatzen dute 2015. urtetik. Ugarte, De Diego eta San Millanekin batera ari da Elisa Arteta jarduera eszenikoen arduraduna. Garai berri honetan erabateko itzulia eman diote proiektuari. Hiru zuzendaritza izan diren arren, zentroaren historian bi fase bereizten dituzte zuzendariek. Lehenbiziko bi zuzendarien proiektua arte garaikideko erakusketa zentroarena izan zen. Orain, erakusketa zentro izatetik, arte ekoizpenerako gune izatera pasatu da. Egoera guziz aldatu da, nahiz eta hamar urteko ibilbidea ez duten baztertu. "Aurrekoen gauza asko hartu ditugu, noski", aitortu du San Millanek.
Aldaketak hainbat alorretan egin dituzte. Hasteko, zentroa zuzentzeko moduan, lau lagunen artean egiten dutelako. "Aldebakartasunarekin haustea askoz ere errazagoa da horrela. Lau izanda, laurehun izan gaitezke. Norberak ez du iritzi bakar bat", dio De Diegok. "Arte garaikidean praktika artistiko kolaboratiboak asko izaten dira, geroz eta gehiago. Zergatik ez eraman hori kudeaketara?", gehitu du San Millanek.
Horretaz gainera, zentroak komunitate artistikoan eta ingurunean du arreta jarria. Ekoizpenerako gune izanda, sormena bultzatzeko aukera eskaintzen du Uhartek. "Soilik erakustaldian jartzen bada arreta eta ez ekoizpenean, azkenean artea inportatu behar da", dio San Millanek. "Makurra da Madrilen bizi diren nafarren obrak inportatu behar izatea", gehitu du Ugartek. Azken finean, Nafarroa ekoizpenerako, ikerketarako eta partekatzeko gune izan daitekeela demostratu nahi dute. Alde horretatik, artistekin harreman sendoagoa dute. "Orain, artistak zentroaren parte dira; hemen bizi dira. Egunero ditugu hemen; batzuk erresidentzian, beste batzuk estudioan lanean edo gela bat publikoaren begiradapean sortzen", dio De Diegok. Gainera, gogora ekarri dute kanpoko artistak izan dituztela, atzerritik Txilekoak eta Alemaniakoak, besteak beste, eta bueltatzeko gogoa azaldu dietela.
Publikotik gertu
Zenbakiek agerian uzten zuten erakustoki gisa ez zuela etorkizun handirik Uharteko zentroak. Publiko zabala ez da haraino mugitzekoa erakusketa bat ikusteko. Bestela izan liteke esperientzia bat bizitzeko bada. Betiere, ikuste hutsari interesa kendu gabe. Baina ez da zuzendaritzak bilatzen duena. "Publikoa oso aldendurik dago arte garaikidearengandik. Guk uste dugu artearen prozesuak gertuago jarraitu eta ezagutzeak gerturatzea bultza dezakeela", dio De Diegok. Gainera, arte garaikideko proiektuak komunitatearendako oso aberasgarriak izan daitezkeela sinetsita dago.
Arte garaikidea jendeari eta zentroa herriari gerturatzea, biak dituzte helburu. Herritarrekin duten harremana hobetu dela nabarmendu dute. "Bi noranzkoetako proiektuak sortu nahi ditugu. Elkarrekin sortu nahi dugu, hori baita gune hau herriarena izateko modu bakarra", azaldu du De Diegok. Horretarako, osagai bat funtsezkoa da: denbora. Ez dago presarik. Hamar urte igaro dira, eta zuzendaritza berriarekin ailegatu da metamorfosia.
Kattalin Barber
Zer gertatuko da gurekin zahartzen garenean?". Galdera horri heldu diote Etxekide kolektiboko lagunek, baita erantzunak bilatu ere: "Etxe kolaboratiboak nahi ditugu, autogestionatuak, espazio pribatu eta komunak dituztenak, ekologikoak eta ingurumena errespetatzen dutenak". Kontxesi San Juanenak dira hitzok. 59 urte ditu, eta Etxekide kolektiboko kidea da. "Gure bizitzaren eta etorkizunaren jabe izan nahi dugu", aldarrikatu du. 50 eta 70 urte bitarteko pertsonentzat etxebizitza kolektiboak bultzatzen ari da haren kolektiboa, eta, joan den astean, proiektua aurkezteko jardunaldiak egin zituzten Iruñeko Kondestablearen jauregian.
Ohiko formuletatik urrunduta, zahartzaroan zaintza modu komunitarioan ulertzen duen eredua da etxe kolaboratiboena. Bertan, apartamentuak pribatuak izanen lirateke, baina espazio edo zerbitzu komunekin. "Kide bakoitzak bere espazioa eta bere intimitatea izanen du, baina, era berean, ezinbestekoa da gune komunak izatea elkar laguntzeko: lorategia, jantokia...", azaldu du San Juanek. Espazioaren banaketa egokia lortuz gero, pertsonak elkarrekin bizi daitezke intimitatea bortizki galdu gabe, eta espazio intimotik publikorako trantsizioa askoz naturalagoa egiten da.
Oraindik gauza asko dituzte definitzeko, eta bidea hasi baino ez da egin, baina kooperatiba izanen da Iruñeko etxe kolaboratiboen izaera juridikoa. Eratuko duten bazkideen batzarrak definituko ditu kooperatibaren oinarriak, bai eta irizpideak eta proiektuaren arauak ere. Ezinbestekotzat jo du San Juanek parte hartzea: "Argi dago proiektuak funtzionatzeko guztiok hasieratik parte hartu behar dugula; parte hartzen ez badugu, ez dugu inoiz geure sentituko". Horregatik, etorkizunean bertan biziko diren pertsonen lantaldea osatzen ari dira orain. Gutxika-gutxika elkar ezagutzeko, eta etxe kolaboratiboekin urratsez urrats aurrera ekiteko.
San Juanek adierazi duenez, 25-40 pertsonako talde bat osatzea da ideia; dagoeneko herritar askok agertu dute interesa. Iruñeko Udala lur zati bat uzteko prest agertu da, eta Sanduandia kaleko orube bat eskaini du. Hamarkadak daramatza hutsik, eta hamar etxe inguru eraiki ahalko lirateke bertan. "Guretzat, ordea, ez da egokia, espazioa txikia delako; lur zati handiagoa behar dugu. Baina beste talde batentzat egokia izan daiteke", dio San Juanek. Finantzaketari dagokionez, behin Iruñeko Udalak lur zatia utzita, bakoitzak bere etxea ordainduko du, eta diru laguntzak ere eskatuko dituzte.
Etxe kolaboratiboek onura handiak dituztela ziur da San Juan. "Zentzu guztietan, osasungarria da: bai guretzat eta baita hiriarentzat ere. Gure artean laguntzean eta antolatzean, ekarpen handia egiten ahal diogu komunitateari, eta, modu berean, jaso ere bai". Suedia, Danimarka eta Alemanian, esaterako, aspalditik daude martxan pertsona nagusientzako etxebizitza kolaboratiboak. Horiek izan ditu hizpide San Juanek: "Etxebizitza horietan, herritarrak autonomoki antolatzen dira espazioa, elkarrenganako laguntza eta zaintza profesionalak partekatzeko, besteak beste". Nafarroan, Artieda herrian, Arterra Bizimodu proiektua dagoela jakinarazi du Etxekideko kideak: "Ez da guztiz gurea bezalako proiektua, baina antzekotasunak ditu".
Adibideak ekarri dituzte
Partekatzen eta elkarlanean bizitzeko modu bat. 'Cohousing' edo etxebizitza kolaboratiboak izenburupean antolatu zituen jardunaldiak Etxekidek, Iruñeko Udalaren babesarekin. Besteak beste, etxe kolaboratiboetan dihardutenek hitz egin zuten. Jardunaldietan Bartzelonako adibide batez mintzatu ziren. Otsailaz geroztik, La Borda kooperatiba sei solairuko egurrezko eraikin bat egiten ari da Sants auzoan, udalaren lur zati batean. Adin guztietako 50 lagun inguruk bizitza partekatu ahal izanen dute bertan eginen diren 28-30 etxeetan.
"Gure proiektua hiritarra da, eta Iruñean kokatzen da. Hirian bizi gara, eta kale giroarekin ditugu loturak. Garrantzitsua iruditzen zaigu inguruan jendez betetako hirigune bat izatea, zahartzearekin batera gero eta beharrezkoagoak eginen zaizkigun dendak, kultura, aisialdi, garraio eta osasun zerbitzuak gertutik eskainiko dizkiguna", dio San Juanek. Munduan dauden ereduei jarraikiz, Iruñean ere etxebizitza kooperatiboak nahi dituzte. Lehen zimendua jarria du Etxekide kolektiboak.
Edurne Elizondo
Espezismoa jomugan. Gizaki ez diren animalien bazterketaren eta erabileraren kontrako astea izanen da hurrengoa; bertze animalien interesak gutxiesten dituen aurreiritziaren aurka lan egitekoa. Nazioartean jarri dute martxan kanpaina hori, eta bat egin du, Nafarroan, LiberAbere taldeak. Urriaren 30etik azaroaren 5era, "espezismoaren biktima guztiak gogoratu" nahi dituzte ekinaldi horren bidez.
Data ez dute kasualitatez hautatu. Batetik, beganismoaren nazioarteko eguna da azaroaren 1ekoa. 1994. urtetik ospatzen dute, urte hartako azaroaren 1ean 50 urte bete zituelako Erresuma Batuko Elkarte Beganoak. Bertzetik, Ingalaterrako ekintzaile eta kale garbitzaile Barry Horneren heriotzaren urteurrena beteko da azaroaren 5ean. 1997an, 18 urteko espetxe zigorra ezarri zioten, Boots botika enpresaren azpiegituren kontrako hainbat sute egotzita. Lau aldiz egin zuen gose greba kartzelan, bibisekzioaren aurka; azkenaren ondorioz zendu zen, 2001eko azaroaren 5ean. Horne eta hark egindako lana gogoratu nahi du urriaren 30ean hasiko den nazioarteko kanpainak; azaroaren 4an, Madrilen, espezismoaren aurka eginen duten manifestazioak ere Northhamptongo ekintzailea omenduko du.
Kanpainarekin bat egin, eta Iruñean ere antiespezismoaren berri zabaltzeko egitaraua osatu du LiberAberek datorren asterako, Alde Zaharreko gaztetxean. Azaroaren 2an, 3an eta 4an, dokumental bat eta bi hitzaldi eginen dituzte. Ostegunean Tras el pasamontañas dokumentala izanen da, Animalien Askapenerako Frontearen lanari buruzkoa, 18:30ean. Ostiralean, berriz, beganismoaren inguruko hitzaldia, 19:00etan. "Mugimendu politiko bat dela azaldu nahi dugu", erran du LiberAbereko kide Leire Morrasek. Larunbateko hitzaldiak, azkenik, Nafarroan animaliekin egiten dituzten esperimentuen auzia jorratuko du, 18:00etan. Egunero, gainera, ekitaldien ostean, pintxo %100 begetalak izanen dituzte. Antolatzaileek parte hartzera deitu dituzte herritarrak.
Iruñeko Ekintza Antiespezistako kideek osatzen dute LiberAbere taldea. Izen berriarekin, hain zuzen ere, etapa berria hasi nahi dute, "bertze animalien kontrako bazterketa eta sufritzen duten zapalkuntza" salatzeko, eta haren kontra lan egiteko. Izen berriaren aitzakiarekin, nortasun propioa garatu eta "ikusgarriago" bilakatu nahi dute.
Ongi dakite espezismoa "errotuta" dagoela gizartearen egunerokoan. "Gizakiek baliabidetzat dituzte beste animaliak". Hainbat datuk ematen dute errealitate horren berri: ia 1,3 milioi behi, ardi, ahuntz eta txerri baziren, iaz, adibidez, Nafarroako haztegietan. Herrialdeko hiltegietan, berriz, espezie horietako 671.000 animalia akabatu zituzten, 2016an. 361.500 ziren ardi eta bildotsak, eta 286.700, berriz, txerri eta txerrikumeak. Nafarroako Gobernuak berak nabarmendu du txerrien esplotazioak herrialdeko abeltzaintzan duen "garrantzi estrategikoa". Erriberan daude haztegirik handienak.
2015eko datuekin alderatuta, iaz nabarmen egin zuen behera Nafarroako hiltegietan hildako txerrien kopuruak, 420.000 izan baitziren duela bi urte. Kontsumoa bultzatzeko, hain zuzen ere, Became a pork lover izeneko ekinaldi ibiltaria hasi zuen industriak, irailean, Bartzelonan. Azaroaren 14ra bitarte, Herrialde Katalanetako, Hego Euskal Herriko, Espainiako eta Erresuma Batuko 22 hiri bisitatuko ditu kanpainak. Hainbatetan protestak egin dituzte jada.
Abolizioaren alde
Izen berrian jaso dute LiberAbere taldeko kideek helburutzat hartu dutena: "Gure asmoa ez da animalien ustezko ongizaterako legeak aldatzeko lan egitea; sistema espezistaren abolizioaren alde egin nahi dugu borroka", nabarmendu du Morrasek. Taldeko kideek ontzat jo dute, adibidez, Iruñeko Udalak animaliak baliatzen dituzten zirkuak debekatzeko mozioa onartu izana, baina argi utzi dute harago ailegatu nahi dutela. Animalia ororen erabilera oro jarri nahi dute agerian. Izan ere, gizakien egunerokoaren esparru guztietan erabiltzen dira bertze animaliak; ez bakarrik jateko edo janzteko.
Errealitate horren berri eman nahi dute LiberAbereko kideek. Antiespezismoak duen izaera politikoa nabarmendu dute, baina onartu dute, oraindik ere, distantzia handia ikusten dutela bertze animalien aldeko mugimenduaren eta gainerako mugimendu sozialen artean. "Bertze taldeek ez dute antiespezismoa mugimendu sozialtzat hartzen, oraindik ere", azaldu du Morrasek.
Distantzia hori murriztea xede hartu du LiberAberek, hain zuzen ere. Eta, asmo horrekin, Alde Zaharreko gaztetxearekin bat egin dute. Bertze taldeekin eta mugimenduekin harremana lantzeko asmoz. Ostiralero egiten dute bilera gaztetxearen egoitzan, 18:00etan. Hilabetean behin, gainera, elkarretaratzeak egiten hasi dira talde antiespezistako kideak, herritarrengana hurbiltzeko. Lehendabiziko ostiralean egiten dute, 18:00etan, Gazteluko plazan. "Karrikan egon nahi dugu, eta jendeari erakutsi antiespezismoak egunerokoan baduela tokia; antiespezismoa hurbil senti dezatela nahi dugu", erran du Raquel Ariztiak.
Orain arte bide horretan neurri batean huts egin dutela sentitzen dute LiberAbereko kideek. Iruñeko Ekintza Antiespezista 2015. urte inguruan sortu zuten, baina taldeak ez du lortu, bultzatzaileen hitzetan, espero zuten oihartzuna. Horregatik erabaki dute orain, izen berriaren babespean, bide berriak jorratzea, eta, batez ere, gehiago ateratzea karrikara.
Sare sozialetan ere lan egin nahi dute. Gazte anitzen berezko komunikazio esparrua da hori, eta ez dute aukera hori galdu nahi. "Arlo horretan anitzez ere aktiboago izan nahi dugu, anitzez ere ikusgarriago", azaldu du Silvia Dollerer kideak.
Morras, Dollerer eta Ariztiarekin batera, Israel Carbonel, Ada Garrues, Javi Aramendia eta Naiara Azpilkueta dira LiberAbereko kide, bertzeak bertze. Atea zabalik dute. Antiespezismoaren berri jaso nahi duenak hurrengo astean izanen du aukera.