Edurne Elizondo
Anitzek uste zuten bide motza eginen zuela, baina bi hamarkada bete ditu, jada, Burlatako Axular aldizkariak. Izen bereko elkartearen ekimenez hasi ziren argitaratzen, 1997. urtean, eta, geroztik, ez du hutsik egin. Urtean lautan agertz...
Kattalin Barber
Etorkizun oparoa izan dezake Irati Zurbano arkulariak (Elia, 1997). Helburu du Eslovenian uztailaren 22an hasiko den Europako Junior Txapelketan parte hartzea, eta dirua biltzeko kanpaina abiatu du bidaia ordaintzeko.Zergatik hasi duzu ...
Jon Barberena
Bizitzak heriotzari zor dio duen balioa. Hauskorra eta galkorra izateak ematen dio balio hori. Bizitza bizitzea dugu bizibide, beharra eta nahia. Bizi beharra dago herioak eskaintzen digun denbora tartea, eta, badaezpada, urruntasunetik b...
Edurne Elizondo
Asteburu bakar batean Mediterraneo itsasoan 100 edo 200 pertsona hil direla esaten digute telebista kateek; garrantzirik eman gabe; pertsonak beharrean, zenbakiak aipatuz. Eta ematen du hondamendi natural batek hil dituela. Ez digute azaltzen zergatik ziren txalupa batean; zergatik ez duten bidaia egin hegazkinez. Errealitatea itxuragabetzen dute, zenbakien atzean dauden aurpegiak, zenbakien atzeko pertsonak ezkutatu arte".
Hedabideek egiten duten kontakizunaz harago, errealitate hori zuzenean eta bere gordinean ezagutu nahi du Bea Beorlegik; estatistika huts bilakatzen dituzten gizakiak ezagutu. Zabaldiko kide da, eta datorren uztailaren 14an Euskal Herritik Melillarantz (Espainia) abiatuko den elkartasun karabanan izanen da. Iaz, Greziara antolatu zuen bidaia Mugak Zabalduz ekinaldiak, eta, aurten, hegoaldeko mugari egin nahi izan dio so. Gertu, eta, aldi berean, hagitz urrun dagoelako. Hango errealitatea, oraindik ere, arrotz delako herritar anitzentzat. Han gertatzen dena ikustera, kontatzera eta salatzera joan nahi du Beorlegik Melillara.
Hamaika bilera egin dituzte jada karabanarekin bat eginen duten Iruñeko elkarteek eta eragileek. Iruñea Harrera Hiria dinamikaren ingurukoak dira gehienak. Asmoa da Nafarroatik autobus bat abiatzea; Hego Euskal Herriko bertze herrialdeek ere bat egin dute ekinaldiarekin. "Denera, 4-5 autobus betetzea espero dugu", azaldu du Beorlegik. Hilaren amaierara arte bada denbora, oraindik ere, izena emateko. Bi helbide badira hori egiteko: abriendofronteras.net eta karabanamugakzabaldu@gmail.com.
Bidaia hasteko gogoz da Beorlegi. Argi du esperientziak ahalbidetuko duela zubiak eraikitzea Europako politika migratzaileen aurka ari diren elkarteen eta pertsonen artean, eta elkarlan horrek ekarriko duela egun Europan gertatzen ari dena ozenago salatzeko aukera. "Ezin dugu telebistari so jarraitu, 'zer gaizki' esanez, baina deus egin gabe; hitzak bainoago, ekintzak behar ditugu", berretsi du Beorlegik.
Hesia, mafiak eta Polizia
Saharaz hegoaldeko migratzaileekin batera, Siriako gerratik ihes egin duten errefuxiatu ugari ere ailegatu dira Melillako mugara, bertzeak bertze. Hesira igotako pertsonak erakusten dituzten irudietan, halere, Saharaz hegoaldekoak baino ez dira agertzen, babesa eskatzeko bulegoa dagoen arren, Saharaz hegoaldekoentzat hagitz zaila delako bide horretan aurrera egitea. Bulegoa 2014. urtean zabaldu zuten, eta, ordutik, urte hasierako Espainiako Gobernuaren datuen arabera, 9.600 pertsonak eskatu dute babesa; gehienak Siria, Yemen, Irak eta Libiakoak dira.
Saharaz hegoaldeko migratzaileen kasuan, oztopo anitz dituzte. Marokoko Poliziak ez die Espainiara ailegatzen uzten, babesa eska dezaten. Mafiek kontrolatzen dute migratzaileek Marokon egiten duten bidea, eta ez dira dirua galtzeko prest. Espainiak, gainera, hagitz protokolo zorrotz eta gogorra du Saharaz hegoaldeko pertsonentzat, eta babesa eskatzeko benetako aukerarik gabe uzten ditu.
Beorlegik ez dio so egin nahi Melillako mugara ailegatzen direnen jatorriari; ezta sorterria uzteko izan dituzten arrazoiei ere. "Errefuxiatuen eta migratzaileen arteko dikotomia bazter utzi nahi dugu, denok dugulako toki batetik bertzera mugitzeko eskubidea".
"Dirua mugitzeko arazorik ez da; gizakientzat, berriz, hesiz bete nahi dute Europa", erantsi du. Melillako hesian muga hori gainditu nahi dituztenak momentuan kanporatzen dituztela salatu du Beorlegik. "Legez kanpo jokatzen dute, eta pertsonen eskubideak urratzen dituzte; erabatekoa da zigorgabetasuna". Hesia, berez, Espainiako Gobernuaren menpeko lurretan da, baina gobernu horrek dio guardia zibilek edo Espainiako poliziek osatutako giza hesia gainditu behar dutela migratzaileek, Espainian direla onartzeko. Melillako hesian lan egiten duten gobernuz kanpoko hainbat erakundek salatu dute idatzi gabeko protokoloa dela hori, eta ahalbidetzen duela Saharaz hegoaldeko pertsonak Marokora itzultzea, hesitik jaitsi bezain pronto. Konorterik gabe ziren pertsonak ere kanporatu izan dituztela salatu dute erakunde horiek.
Bea Beorlegik bertze auzi bat jarri nahi izan du erdigunean: egunero Marokotik Espainiako muga zeharkatzen duten zama eramaileena. "Ikaragarria da emakume horiek garraiatzen duten pisua; enpresek zergarik ez ordaintzeko erabiltzen dituzte emakumeok, eta muga zeharkatzeko unean sortzen diren jende oldeetan hainbat hil dira jada".
Espainiak eta Marokok duten ardura agerian utzi nahi du karabanak, eta migrazioari buruzko beren politikak salatu. "Europako Batasunak Maroko eta Turkia erabiltzen ditu lan zikina egiteko; bidean, migratzaileen eskubideak urratzen dituzte, etengabe".
Melillako errealitate gordin horiek ezagutu eta salatu nahi ditu uztaileko karabanak, eta, aldi berean, hango eguneroko latz eta konplexuan harrapatuta direnei elkartasuna agertu. Melillan bat egiten duten migratzaileak laguntzeko lan egiten duten elkarteekin ere harremanak sendotu nahi dituzte. "Gutxi dira, baina lan garrantzitsua egiten dute, eta elkartasuna agertu nahi diegu haiei ere".
Lehen helmuga, Bardea
Uztailaren 14an abiatuko da karabana, eta, egun horretan bertan, Bardea izanen dute parte hartzaileek lehendabiziko helmuga. Hango tiro eremuaren aurkako ekitaldia eginen dute, azpiegitura horren gisakoek nazioarteko gatazketan betetzen duten rola salatzeko. "Siriako gerra urrun dugula iruditzen zaigu, baina gure etxean ari dira gero nazioarteko gatazketan erabiliko dituzten armak probatzen; ezin dugu bazter utzi nazioarteko potentziek gatazka horien sorreran duten erantzukizuna ere", erran du Bea Beorlegik.
Uztailaren 15ean Madrilera iritsiko da karabana, eta, biharamunean, berriz, Andaluziara (Espainia). Algecirasen, bertzeak bertze, CIE atzerritarrentzako zentro itxiaren aurrean protesta eginen dute. Uztailaren 16an, Malagan izanen da karabana, eta handik abiatuko da Melillarantz. Melillatik Almeriara eginen dute bidea, eta hango negutegietan azken protesta egin eta gero, Nafarroarantz itzuliko dira hemendik joandako parte hartzaileak, uztailaren 22an.
Gogoz da Beorlegi, eta gizartean errefuxiatuen aldeko jarrera nagusi dela argi du. "Ezin dugu ahaztu herritarrok badugula gauzak aldatzeko gaitasuna", erran du. Adibide gisa aipatu du Cheikh Dieng senegaldarraren auzia; duela hamar urte ailegatu zen Txantreara, eta kanporatzeko agindu du, orain, epaile batek. Auzokideen babesa eta elkartasuna jaso ditu. "Hori da bidea; nahi dugun tokian bizitzeko eskubidea dugu".
Errefuxiatuen nazioarteko eguna izan zen asteartea. Hogei pertsonak egiten dute ihes sorterritik, minutuero. 2014tik, 14.000 baino gehiago hil dira Mediterraneoan, itota. Zenbakiek atzean dauden gizakiak ezkuta ez ditzaten joanen da Bea Beorlegi Melillara.
E. Elizondo
Hezkuntza zientzietan doktore eta Granadako Unibertsitateko irakasle da Jose Luis Villena (Priego de Cordoba, Espainia, 1976). Melillan (Espainia) egiten du lan, eta arlo akademikoak han gertatzen ari dena lantzeko eta zabaltzeko duen konpr...
Kattalin Barber
Erribera egin nahi dugu". Horixe da jaio berri den Erriberako Elkarte Ezkertiarraren asmoa. Bederatzi herritako hamabi zinegotzik bat egin dute sortu berri duten talde horretan, eta "batasunaren indarra" baliatu nahi dute eskualdea "ezkerretik eraikitzeko". Tuterako nekazaritzako elikagaien hirian, Bardeako tiro eremuan, Bardeako Batzar Nagusian eta beste hainbat auzitan esku hartu nahi dute, Erriberarentzat onuragarriak ez direla argudio hartuta.
Corellako Miguel Goitiandia da kideetako bat, eta, adierazi duenez, luze gabe, Erriberako 22 herriek elkartean ordezkaritza izatea nahi dute. Oraingoz, bederatzi herriren babesa dute: Corellarekin batera, Tutera, Villafranca, Cintruenigo, Fustiñana, Fitero, Cortes, Castejon eta Cascanteko hautagaitza independenteen hautetsiek bat egin dute elkartean. "Erreminta baliagarria eta erabilgarria izatea nahi dugu, eskualdearen kohesioa sustatuko duena, eta berdintasuna, justizia soziala, kooperazioa eta ingurumenaren defentsa helburu dituena", esan du Goitiandiak.
Ezkerreko ideia politikoak dituzten hainbat lagunek osatzen dute Erriberako Elkarte Ezkertiarra, eta balioek eta eskualdean kohesioa egiteko nahiak batu ditu. Orain dela urtebete hasi ziren lanean: "Ikusi genuen beharrezkoa zela indarrak batzea ezkerra mobilizatzeko. Momentu egokia da, baina argi dugu ez dugula hautagaitza bakarra aurkeztuko; nork bere herrian lan egiten jarraituko du, eta proiektu komunak izanen ditugu".
Horixe dute helburu, elkartea eskualdean finkatzea, eta gero eta indar gehiago izatea Erriberan dauden arazoei aurre egin ahal izateko. "Askorentzat horrela bada ere, Erribera ez da botoak lortzeko gune bat, Erribera subjektu aktibo bat da, eta gizartearen beharrei erantzuteko gaude". Elkarlanean aritu nahi dute herrien artean.
Kezkak eta ardurak dituzte, uste dutelako azken urteetan "kudeaketa txarra" egin dutela Erriberan agintean izan diren alderdiek. "Ez dituzte herritarren beharrak ase, eta politika batzuk ez dira batere eraginkorrak izan; horregatik sortu gara, eta horregatik eragin nahi dugu gure eskualdean".
Konponbidea eman nahi diote hamaika auziri, "baina ezkerretik", zehaztu dute elkarteko kideek. Ardatz dituzte langabezia, desindustrializazioa, kutsatzen duten enpresak, "bideragarritasun ekonomikoa eta soziala zalantzan jartzen dituzten azpiegitura handiak", ura, airea eta hondakinen kudeaketa, nekazaritzako elikagaien hiria, Bardeako tiro eremua eta Bardeako Batzar Nagusiaren kudeaketa, besteak beste.
"Hutsuneak ditugu eskualdean, eta irtenbidea eman behar diegu, gure ikuspegitik". Goitiandiak adierazi duenez, oraindik ez dute erantzun "irmo" bat gai bakoitzerako, baina lanean ari direla nabarmendu du: "Oraindik ez ditugu erabakiak hartu, sortu berri garelako, baina ados gaude, adibidez, tiro eremuaren auzian; azpiegitura hori bertan behera utz dezatela nahi dugu; nekazaritza elikagaien hiriaren aurka ados gara, halaber. Oso presente ditugu arazo guztiak".
Goitiandiak adierazi duenez, Erriberako Elkarte Ezkertiarra eskualdeko hirugarren indarra izanen litzateke. "Hautagaitza independenteak uharteak baino ez gara alderdien itsas handi honetan, baina elkartuz gero, indar handiagoa lortzen dugu; ez gara nor bere aldetik ariko, kolektiboa osatuz baizik, eta gure artean adostasunak lortuz".
Era berean, ez dute ahaztu nahi zinegotzi bakoitza independentea dela, eta bere hautagaitzaren identitatea izaten jarraituko duela. "Gehitu nahi dugu", zehaztu du Goitiandiak.
Euskara, lehen lerroan
Euskara ere presente izan dute elkartean, hasieratik, eta hizkuntzaren alde lan eginen dutela argi utzi dute. Ez dute zalantzarik: "Euskara nafar guztion hizkuntza da, eta eskubidea dugu, gure hizkuntza delako, eta euskaraz hitz eginez gure etorkizuna eraikitzen ari garela uste dugulako".
Goitiandiak adierazi du "bigarren mailako herritar" sentitzen direla Nafarroako Erriberako euskaldunak. "Hizkuntza eskubideak urratzen dizkigute".
Oztopoz betetako errealitatea aurkeztu du Goitiandiak, eta, egoera hori kontuan hartuta, beste hizkuntza politika bat beharrezkoa dela argi du. "Zonifikazioak ez dio inori mesede egiten Erriberan, eta hemengo biztanleria baztertzen du".
Elkartea sortu berri den arren, helburu guztiak lortzeko, hitzetatik ekintzetara pasatzeko ordua dela uste dute. Erriberako 22 herrietan eragin nahi dute, eta dagoeneko beste herri batzuk interesa agertu dute: "Gure ateak zabalik ditugu". Zabaltzen jarraitu nahi dute.
Edurne Elizondo
Zer ospatu izanen da, Nafarroan, datorren astean: ekainaren 28a da LGTBI Komunitatearen Nazioarteko Eguna, eta, bezperan, hain justu, Iruñeko Udalak martxan jarri duen LGTBI bulegoa inauguratuko dute hiriko agintariek. Ez da hori LGTBI komunitatearen aldeko azkenaldiko urrats bakarra, gainera, Nafarroako Parlamentuak onartu berri baitu berdintasun sozialeko foru legea. Testuinguru berezia ematen diote ekinaldiok aurtengo ekainaren 28ari; LGTBI kolektiboek, halere, lanean jarraitzeko beharra berretsi dute; ospatzeko, eta, aldi berean, aldarrikatzen jarraitzeko beharra, alegia.
Bidean urratsak egiten segitu ahal izateko helduleku aproposa izan daiteke parlamentuak onartutako lege berria, hain zuzen ere. Nafarroako Gobernuari eusten dioten lau indarrek hasieratik adierazi zuten LGTBIfobiaren aurkako politikak iraultzeko asmoa, baina, azkenean, PSN izan zen LGTBI kolektiboaren eskubideak bermatzeko lege berri bat ontzea proposatzen lehena. Laukoaren eta sozialisten artean adostu zituzten legearen oinarriak, eta parte-hartze prozesua egin eta gero, hilaren 8an onartu zuten legearen behin betiko testua.
Eragile sozialek aurrerapausotzat jo dute lege berria, baina argi eta garbi erran diote Nafarroako Gobernuari behar diren baliabideak jarri beharko dituela araua garatu ahal izateko. Bertzela, hutsean gelditzeko arriskua bada. Kattalingorriko Raul Lopezek, adibidez, legea "hagitz orokorra" dela ohartarazi zuen, onartu berritan, eta, ondorioz, ezinbertekotzat jo zuen dekretuen bidez garatzea. "Borondate ona" sumatzen du Kattalingorriko kideak, halere.
Lugatibe eta Zikutak kolektiboetako kide Luna Martinikorenak ere "aurrepausotzat" jo du testua, baina adi egoteko beharra nabarmendu du: "Pozik gara, baina gauza bat da lege on bat egitea, eta beste bat, lege horri zehaztasuna ematea", erantsi du. Indarkeria matxistaren aurkako legeen kasua jarri du mahai gainean, lege horiek ekarri duten markoa ez delako nahikoa izan emakumeen aurkako indarkeria bertan behera uzteko, eta ez dutelako benetako berdintasunik ekarri.
Borrokari eusteko arrazoiak badira, LGTBIfobia, oraindik ere, gizartetik desagertu ez den arazoa baita. Martxoan Hazte Oir elkartearen autobusa iritsi zen Nafarroara, adibidez, bere lelo eta ikur transfoboekin. Karrikan aurre egin zioten herritarrek. Erasoek ere gora egin dutela gaineratu du Martinikorenak. "Ezin dugu egungo testuinguruaren perspektiba galdu".
Adierazpen instituzionala
Udalak jarrera hartu zuen Hazte Oir elkartearen autobusaren aurka, eta hirian sartu ahal izateko ikur eta lelo horiek guztiak kendu behar izan zituen autobusak. Udalak asteartean inauguratuko duen LGTBI bulegoa ere jarrera hartzeko modu bat da. San Gregorio karrikako 28. zenbakian izanen da, eta Kattalinguneko kideek artatuko dituzte herritarrak zerbitzuan. Iruñeko Udalak adierazpen instituzionala onartu du LGTBI Komunitatearen Nazioarteko Egunarekin bat egiteko. Adierazpen horretan udalak konpromisoa hartu du berdintasunaren aldeko eta bazterketaren aurkako borrokan "eredugarri" izateko. Udalak, gainera, Nafarroako Gobernuari eskatu dio LGTBI berdintasun sozialeko foru legea garatzeko baliabideak jar ditzala.
Nafarroako Gobernuak Kepa Iekora izendatu du bere LGTBI unitateko arduradun; Iekorak ere aurrerapausotzat jo du lege berria onartu izana, eta talde feministek eta LGTBI elkarteek egin duten bidea nabarmendu du. Eragileen ekarpenek hasierako testua aberastu dutela erran du.
Legeak Berdintasun Institutuaren organigraman txertatu du LGTBI unitatea, eta bere lana izanen da gobernuaren politikak koordinatzea alor horretan. Legeak, gainera, LGTBI pertsonen aurkako jazarpen kasuetan ofizioz esku hartzeko aukera ematen die administrazio publikoei eta Arartekoari; transexualitatearen despatologizazioa berariaz aipatzen du testuak, bertzetik. Gainera, hezkuntzaren esparruan, komunitate osoa inplikatzea da helburua, LGTBIfobiari aurre egin ahal izateko.
Asmo horrekin antolatu du Iruñeko Udalak LGTBI Komunitatearen Nazioarteko Egunarekin bat egiteko programa. Hainbat hitzaldik, mahai inguruk eta zinema emanaldik osatu dute. Laura Berro da Iruñeko Udaleko Berdintasun eta LGTBI zinegotzia, eta gogoratu du ekainaren 28koa 1969. urtean New Yorkeko Stonewall tabernan gertatu zena oroitzeko eguna dela. Homosexualek, lesbianek, transexualek eta bertzek bat egiten zuten taberna hartan, eta poliziaren etengabeko jazarpena jasaten zuten; aurre egitea erabaki zuten arte. Egun toki anitzetan besta bilakatu den egun horrek, beraz, erresistentziarako ekinaldi politiko bat du bere oinarrian.
Lugatibe kolektiboak, hain zuzen ere, Joseba Berdugo kideak errandakoak partekatu ditu egunotan. LGTBI mugimenduan dagoen "despolitizazioa" salatu du Berdugok, hain zuzen ere, eta "LGTBI komunitatearen instrumentalizazioa" ere kritikatu du. Bat egin du Martinikorenak, eta instrumentalizazio horren aukerak kezkatzen duela aitortu du. Batez ere, kolektiboek aurretik egindako lana nabarmendu du; eskertu eta aitortu egin du, eta borrokatzen jarraitzeko beharra jarri du mahai gainean.
Udalak antolatutako programaren barruan, intersexualitateen inguruko hitzaldia emanen du Cira Lopez antropologoak, datorren astelehenean, hilaren 26an. 19:00etan hasiko da, Caldereria aretoan. Asteazkenean, E28 plataformak antolatutako manifestazioak hartuko ditu Iruñeko karrikak. Besta giroko protesta izanen da, baina aldarrikatzeko beharra bazter utzi gabe.
Kattalin Barber
Leuzemiaren aurka eta hezur muina ematearen alde, korrika egin zuten asteartean ehunka pertsonak, Burlatan, Domena Nafarroako Hezur Muinaren Emaileen elkarteak antolatuta. Elkarteko kide eta Nafarroako Odol eta Ehun Bankuko hematologoa da Erkuden Aranburu (Iruñea, 1957), eta hezur muina ematearen garrantziaz hitz egin du, besteak beste.
Zeintzuk dira Domena elkartearen helburuak?
Domena elkartea orain dela zortzi urte sortu zen. Eduardo Domezain gazteak leuzemia izan zuen, eta familiak hezur muina ematearen aldeko kanpaina handia egin zuen. Zoritxarrez, ez zuten lortu emaile bateragarririk, eta hil egin zen. Baina amak borrokan jarraitu zuen, eta horren emaitza da Domena. Odol bankuan lan egiten dut nik, eta orain dela 27 urte hasi genuen guk hezur muin emaileen erregistroa, Espainian Carreras fundazioa sortu zenean. Gogoan dut lehen emaileak odol emaileak izan zirela, baina urtez urte emaile asko lortu ditugu. Horrez gain, gure egitekoa da, era berean, gaixoari eta haren ingurukoei babesa eta sostengua ematea, gure esku dauden baliabide guztiak eskainiz. Jendea nahiko galduta dago horrelakoak gertatzen direnean, eta gainera, gaixotasun bera izan duten pertsonekin hitz egin nahi dute.
Zenbat emaile daude aipatu duzun erregistro horretan?
Erregistro orokorra da, eta 20 milioi pertsona daude, baina bakarrik Europa, AEB, Kanada eta Australiako emaileak dira; gainerako herrialdeak ez daude erregistroan sartuta. Nafarroan Domena sortzean, hezur muina ematea sustatu nahi genuen, eta informazioa zabaldu. Domezainen kasuak eragin handia izan zuen gurean. Orain, Lizarrako zortzi urteko neska bat transplantearen zain dago. Kanpaina handia egin dute gurasoek Lizarran, eta 120 emaile lortu ditugu. Batez beste, urtean 30 leuzemia kasu inguru daude Nafarroan.
Gero eta hezur-muin emaile gehiago daude Nafarroan?
Bai. Nafarroan 10.000 emaile inguru ditugu. Orain dela zortzi bat urte emaile gutxi zeuden, bai Nafarroan, bai eta Espainian ere. Horregatik, kanpaina handi bat bultzatu zuen administrazioak, eta erkidego bakoitzak gutxieneko emaile kopuru bat lortu behar zuen. Nafarroan uste dut 300 emaile izan zirela; askoz gehiago lortzen ditugu, urtean 800.
Edonork eman dezake hezur muina?
Baldintza batzuk daude. Sortzetiko gaixotasun bat baldin baduzu, minbizia edo diabetesa izan baduzu, ezin duzu eman. Horrez gain, emaileek 45 urte baino gutxiago izan behar dute; horregatik, gazteen inplikazioa beharrezkoa da. Gainera, hezur muin bateragarrien artean beti gazteenak aukeratzen dituzte, aberatsagoak direlako. Gainera, 50 kilo baino gehiago pisatu behar dute emaileek, eta adinez nagusi izan. Emaileari odol analisiak egiten zaizkio, baita analisi genetikoak ere, eta informazio hori guztia mundu mailako emaileen sarean sartzen dute. Munduko edozein lekutan emailearekin bateragarria den gaixo bat agertuz gero, hezur muina emango luke.
Behin hezur muin bateragarri bat lortuta, zeintzuk dira hurrengo urratsak?
Emailearen hezur muinarekin bateragarria den gaixo bat aurkitzen denean, hurrengo urratsa hezur muina ematea izaten da. Emailea aferesi makina batekin lotzen da, ospitaleratu eta anestesiatu gabe. Makinak odola zirkuitu batean barrena igaroarazten du etengabe, eta, beharrezkoak diren zelulak hartu ondoren, gainerako odola emaileari bueltatzen dio. Saio gehienak 4-5 ordukoak izaten dira. Donazioa egin aurreko egunetan injekzio akuilatzailea jartzen zaio emaileari, odolean zelula odol sortzaileen kopurua handitzeko.
Jende askok oraindik ez daki hezur muina ematea odola ateratzea dela. Informazioa falta da oraindik?
Bai, eta, oraindik ere, hezur muina eta bizkar muina nahasten ditu jendeak. Horretan egin behar dugu lana, hain zuzen: informazioa zabaltzen. Adibidez, orain dela gutxi Lizarran egon gara hitzaldi bat ematen, eta 100 pertsona inguru etorri ziren. Informazio gutxi zuten hezur muinaren inguruan, eta asko eskertu zuten. Informazioa dutenean, eta hezur muina zer den eta nola ematen den argi dutenean, oso eskuzabalak izaten dira.
Zein mezu bidaliko zenioke gizarteari hezur muina ematearen alde?
Beti esaten da, baina egia borobila da: bizitza bat salba daiteke eta oso erraza da; lau edo bost ordu baino ez ditu kentzen. Gaur beste pertsona bat da, baina bihar zu izan zaitezkeela pentsatu behar duzu. Gauza bera gertatzen da odol emaileekin. Jenderik ez badago eta ez badute odolik ematen, ez da odolik egonen ospitalean. Ez dago lantegirik hezur muina edo odola egiteko; pertsonen beharra dugu, eta bankua elikatu behar dugu etengabe. Zenbat eta gehiago izan, askoz hobe.
Zilbor hesteko odola ere eskatzen duzue?
Zilbor hesteko odolean mota zehatz bateko zelula ama asko daude, eta leuzemia eta minbizi mota batzuk dituzten gaixoei transplanteak egiteko erabiltzen dira. Dena den, oraindik nahiko geldituta dago gai hori, behar bezala ezartzeko oso garestia eta konplexua delako. Hiru urte inguru dira ez dela egiten Nafarroan, baina asmoa dago, eta badirudi martxan jarri nahi dutela, berriz ere. Oraingoz, halere, askoz ere eraginkorragoa da hezur muina ematea.
Lohizune Amatria
Diotenez, iritsi da uda. Asteazkenekoa izan omen zen urteko egunik luzeena, baita gaurik motzena ere, beraz. Askorentzat, dena den, gaurkoa izango da urtaro aldaketaren eguna. Sanjoan bezpera izango duzue askok buruan, gaurik motzenean...
Edurne Elizondo
Zaratak iragarri du Miluzeko parkean suhiltzaileak bueltan direla. Abisua jaso dute Zangoza ondotik; norbaitek kea ikusi omen du. Deia jaso, eta berehala abiatu da helikopteroa; barruan dira pilotua, lau suhiltzaile eta haien kaboa. Basoko esku hartze azkarreko brigada osatzen dute. "Ez zen suterik; irteera baliatu dugu, halere, ariketa bat egiteko", azaldu du Kike Arizaleta kaboak, itzuli direnean. Aurizko parkeko kide da Arizaleta, baina udako kanpainarako Miluzera mugitzen da.
Sute bat pizten denean, basoko esku hartze lasterreko brigadetako kideak dira tokira ailegatzen lehenak. Helikopteroak ematen die inor baino azkarrago iristeko aukera. Haien helburu nagusia da ahalik eta lasterren hastea lanean, sua zabal ez dadin. Txinpartak itzali, suteak ez pizteko. Arizaleta buru duen brigadak ekainarekin batera hasi zuen udako kanpainako bere lana; atzo, berriz, bertze bi hasi ziren lanean, bertze helikoptero batekin. Bi brigada horietako bakoitzean emakume bana dago.
Ohi baino goizago jarri da martxan aurten suteen aurkako udako kanpaina, aurreratzea erabaki baitu Nafarroako Gobernuak: batetik, bereziki herrialdeko hegoaldean dagoen lehorteagatik; bertzetik, laboreen uzta ohi baino lehenago hasiko dutelako; eta, hirugarrenik, datozen hilabeteotarako bero handia eta euri gutxi espero delako. "Pentsa daiteke basoko sute handi bat izan dezakegula aurten ere", azaldu du Juantxo Cisneros sarjentuak.
Miluzeko parkean 11 orduko lanaldia dute udako kanpainarako kontratatu dituzten suhiltzaileek. Zangozatik itzuli eta gero, zain gelditu dira. Zain, baina adi. Bero handiko eguna da, eta, lurraren hezetasuna kontuan hartuta, edozein momentutan piztu daiteke sute bat eraginen duen txinparta. "Gauez hobera egiten du egoerak, baina, egunez, nabarmen egiten du behera lurraren hezetasunak", azaldu du Arizaletak. Uzta garaian laboreak biltzeko erabiltzen dituzten makinek sortzen dituzte, kasu anitzetan, gero suteak eragiten dituzten txinpartak. Larreak erretzeko ohiturak ere eragiten ditu suak, haizearen eraginez, adibidez, egoerak kontrolari ihes egiten dionean.
Suteren baten berririk ematen duen deirik ez, oraingoz, Miluzeko parkean. Han, Tafallako iazko sua dute denek gogoan. Azken urteotako handiena izan zen. Suak 3.500 hektarea hartu zituen abuztuan. "Azken urteotako joera da sute handi bat gertatzea udan", azaldu du Cisnerosek. Iaz, hagitz lehorrak izan ziren udako hilabeteak, eta larreak ahitu egin ziren herrialde osoan. Tenperaturari buruzko datuak jasotzen direnetik, iazko abuztua izan zen inoizko beroena.
Iazko udako kanpainan, denera, 516 sute izan ziren herrialdean; 4.600 hektarea erre zituzten su horiek. 198 hektarea baino ez ziren erre 2015. urtean, eta 894, berriz, 2014ko udan. 218 hektarea hartu zituen suak 2013. urtean, eta, 2012. urtean, berriz, 1.297. Urte hartan, 621 sute gertatu ziren Nafarroan, udan, hain zuzen ere. Iparraldean, neguan gertatzen ohi da sute gehien. Klimaren aldaketaren ondorioak gero eta nabarmenagoak direla argi dute suhiltzaileek.
"Lan teknikoa"
Basoko esku hartze lasterreko brigadako kideen lana "oso teknikoa" dela nabarmendu dute kideek. Helikopterotik jaisten direnean, aizkora, pala edo arrasteluaren gisako tresnak dituzte suari aurre egiteko. Bizkar zorroan 20 litro ur badituzte. Gehiago ez. Helikopteroak, halere, badu ura hartu eta botatzeko poltsa. "Suhiltzaileok beti gara helikopteroarekin harremanetan; ura non bota esaten ahal diogu; pilotuak, halaber, toki txarrean bagara, ohartarazten ahal gaitu". Bai eta lagundu eta diren tokitik atera ere, arriskuak gora eginez gero.
Helikopteroak du, finean, sutearen irudirik argiena. Horregatik, basoko esku hartze azkarreko brigadako kideen lana funtsezkoa da, lurretik ailegatzen diren lankideek ezin baitute izan sutearen irudi orokor bat. Kamioiak ailegatzen ez diren tokietara iristen ahal dira, gainera.
Aurtengo udan, denera, ohiko taldeko 400 suhiltzaileekin ariko dira kanpainarako kontratatutako bertze 150. Nafarroako Gobernuak azaldu du 140 suhiltzaile boluntario ere ariko direla lanean, bai eta Ingurumen Departamentuko 109 basozainak ere. Suhiltzaile boluntarioei buruz, Arizaletak argi utzi du ezin direla sartu suteak itzaltzeko moduan direnen taldean. "Boluntarioak dira; horrek esan nahi du sua pizten denean, akaso, lanean edo oporretan direla; hasierako esku hartzerako ez dira prest izaten". Lan egiteko moduan direnean, halere, haien parte hartzea eskertu ohi dute suhiltzaileek, tokia ongi ezagutzen dutelako.
Nafarroan, suhiltzaileen taldeak zerbitzu integrala eskaintzen du. Hau da, edozein motatako suteen kontra egiten dute lan. Hainbat tokitan, basoko suteetan aritzen diren suhiltzaileek talde berezia osatzen dute. "Hemen ez, baina ohiko taldea ez da nahikoa udako eta neguko kanpainei aurre egiteko", salatu du Arizaletak. Horregatik kontratatu behar dituzte suhiltzaile gehiago suteen aurkako kanpainetan aritzeko. 150, aurten. Basoko suteetan aritzen dira bakarrik.
Gobernuak, zehazki, suhiltzaile laguntzailetzat ditu langileok. Haiek ez dira kontent. "Egiten dugun lanari ez diote duen balioa aitortzen", erran du Iñigo Lasheras suhiltzaileak. "Gehiago profesionalizatu beharko lukete", erantsi du Toño Jasok. Izan ere, kanpainarako kontratatzen dituzte; hau da, hainbat hilabetez, eta, ondorioz, bertze lanen bat bilatu behar izaten dute, egunerokoari aurre egin ahal izateko. Egoera horrek zerbitzuari kalte egiten diola uste dute suhiltzaileek: "Udako eta neguko kanpainak egiten badituzu, gehienez zazpi hilabetez egiten duzu lan; jende berria etortzen da, bertze lan batzuk bilatu behar dituzulako. Formakuntzari egiten dio kalte egoerak", erran du Jasok.
Segurtasuna
Lasheras duela bederatzi urte hasi zen suhiltzaile lanetan. Lehendabizikoa du aurtengoa Miluzeko parkean. Rafa Aullo, berriz, esperientzia handiko suhiltzailea da. 1983. urtean hasi zen udako eta neguko kanpainetan lan egiten, eta Miluzeko parkean da 2007. urtetik. "1982an hasi nintzen berez, baina hilabete bat pasata bota ninduten, 17 urte baino ez nituela konturatu zirenean", gogoratu du Aullok. Sumatzen zaio suak itzaltzeko lanak betetzen duela. Horregatik, inorentzat baino mingarriagoa da beretzat iazko Tafallako sutearekin oroitzea, hangoa baita.
2004an jarri zuten Miluzeko parkean martxan basoko esku hartze azkarreko brigada. Geroztik, gauzak anitz aldatu direla uste du Aullok. "Orain, protokolo gehiago dugu, adibidez, geure burua zaintzeko; hasieran, esperientzia gehien zuenak erraten zuenari egiten genion kasu".
Hala eta guztiz ere, oraindik ere zer hobetu badela nabarmendu du Arizaletak. Basoko esku hartze lasterreko brigadak helikopteroak duen tokia baino ez du bere materiala garraiatzeko; toki mugatua da, alegia. Jasoren lana da, hain zuzen ere, errepidetik joatea, helikopteroan sartzen ez den materialarekin. Suari basoan aurre egiteko, partikula solidoen kontrako maskara baino ez dute. "Ez gaude behar bezain ongi babestuta", erran du Arizaletak. Etxebizitza bateko sutera joaten den suhiltzaileak erabiltzen duen maskarak babes handiagoa ematen du, baina Arizaletak onartu du basoan halako batekin lan egiteko zailtasun handiak izanen lituzketela. "Jende gehiago beharko genuke txandak osatzeko; edonola ere, babestuta lan egiteko dugun eskubidea aldarrikatu behar dugu".
Solastatzeko gairik ez da falta Miluzeko parkean, surik ez dagoenean. Lasheras, Aullo eta Jasorekin batera, Luis Elizegik eta Enrique Martosek osatzen dute Arizaletaren brigada. Basoko suhiltzaileak direla nabarmendu dute, administrazioak izen hori onartzen ez badie ere. Adi dira. Prest. Suak itzaltzeko prest.