“Txanpon beraren bi aldeak dira NATO eta TTIP akordioa”
Mar 11, 20162024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Txanpon beraren bi aldeak dira NATO eta TTIP akordioa”

Edurne Elizondo

Giza katea eginen dute bihar, Iruñean (17:30ean, kartzela zaharrean), Nafarroak 1986. urteko erreferendumean NATOtik atera nahi zuela bozkatu zuela gogoratzeko. 30 urte pasatu dira erakunde militar horri buruzko galdeketa egin zutenetik. Gogoan ditu Andoni Romeok (Alesbes, 1960) orduko protestak, eta ikasitako lezioak jarri ditu, orain, mahai gainean.

Zer oroitzapen duzu duela 30 urteko erreferendumari buruz?

Ekologismoaren eta nuklearren aurkako mugimendutik ailegatu nintzen ni antimilitarismora, eta haren eskutik parte hartu nuen NATOren aurkako kanpainan. Oroitzen naiz hamaika protesta egin genituela, hamaika parodia. Gauzak aldatzeko asmoz aritu ginen kalean lanean, eta posible zela uste genuen. Ez genuen lortu, ordea.

Nafarroan ezetzak irabazi zuen.

Bai. Nafarroan helburua bete genuen. Baina erabakia ez zegoen hemen.

Bardean tiro eremua egoteak izan zuen eragina ezezko horretan?

Nik uste dut baietz. Bardeako tiro eremuarekin NATO etxean dugu. Iaz, adibidez, ariketa militarrak egin zituen NATOk Bardean. Tiro eremuari buruz galdeketarik ez da inoiz egin. 2001. urtean, kontratua berritu behar zutenean, Bardea Desarmatua 2001 izeneko taldea sortu genuen, eta bi inkesta egin genituen. Haien arabera, jendea ez zen tiro eremuarekin ados. 2001eko kanpaina hari esker, ia lortu genuen tiro eremuaren kontratua ez berritzea. Hainbat udalek erabakitako botoa aldatu zuten, ordea; zenbait herritan, halaber, udalak bozkatu beharrean, alkateak eman zuen botoa. PSN izan zen giltza; alderdi hori bere jarrera aldatuz joan da. Orain beste gehiengo bat izan dezakegu, halere. Eta hori garrantzitsua da.

Egin beharko litzateke galdeketa tiro eremuari buruz?

Nik uste dut baietz, egin beharreko gauza dela, eta uste dut irabaziko genukeela, gainera. Gehiengoak ezezkoa emanen liokeela tiro eremuari.

NATOri buruzkoa orain berriz eginen balitz ezezkoak irabaziko luke berriz, zure ustez?

Zaila da erratea. Nik uste dut emaitza oso parekatua izanen litzatekeela. Uste dut, halere, antimilitarismoaren aldeko lana zailagoa dela, gaur egun.

Intsumisioaren aldeko mugimenduak sekulako indarra izan zuen Nafarroan. Antimilitarista izan zen derrigorrezko zerbitzu militarraren aurkako kanpaina hura. Hustuz joan da mugimendua?

Egia da behera egin duela, eta, gaur egun, gutxiago gara. Baina mugimendu antimilitaristak eta intsumisioaren aldeko kanpainak lortu zutenak arrasto bat utzi dute. Eta sumatzen da arrasto hori oraingo hainbat talderen diskurtsoetan. M-15 mugimenduan sumatu da, adibidez. Hemen, akaso, ez hainbeste, baina Madrilen eta beste hainbat tokitan bai.

Erakunde militarra izan arren, NATOk bakearen aldekotzat saltzen du bere burua.

NATOren argudioa beti da bera, esku hartzen duen toki guztietan: bakea ezartzeko asmoz aritzen dela. Orain errefuxiatuen auzian esku hartuko du. Ez ditugu gure herrietan hartzen errefuxiatuak, eta NATO bidaltzen dugu. Ikaragarria da. Ez dakit jendeak mezu hori sinesten duen edo ez, baina iruditzen zait herritarrek uste dutela zaila dela gauzak aldatzea. Behin NATOn sartuta, oso zaila izanen dela ateratzea. Horregatik, erakunde horrek dituen egoitzetan egiten zituzten protestek behera egin dute. Nafarroan ere bai.

Urtero badira protestak Bardeako tiro eremuaren aurka, halere.

Bai, eta hori garrantzitsua da, kontrako jarrera hori dagoelako oinarrian. Ez da galdu. Gure erronka da auzia berriz ere agenda politikoan jartzea. 2018. urtean kontratua berrikusiko dute; aukera bat dugu hor lantzeko. Erriberan bi talde daude tiro eremuaren aurka lanean; ez dago sintonia handirik haien artean; gure lana izan daiteke bitartekari izatea, denen lana elkarren osagarri bilakatzeko.

PSNren jarrera aipatu duzu tiro eremuari buruz. NATOri buruzko erreferendumean ere esanguratsua izan zen sozialistek erakutsitako jarrera aldaketa. Zer deritzozu haien jokabideari?

Nik uste dut sozialistek pentsatu zutela NATOtik ateratzeko urratsa eginez gero haien gobernua oso erradikaltzat joko zutela. Azkenean, egoerak irentsi egin zituen. Eta ez zen bakarrik NATOren afera izan. Intsumisioaren garaian, adibidez, sozialistek jendea bidali zuten kartzelara soldaduska ez egiteagatik.

NATOren barruan jarraitzeak zer ekartzen du, gaur egun?

Ekartzen du estatuaren gastu militarra erakunde horren helburuetara egokitzea. Eta ez da gutxi. Azken urteotako testuinguruan, krisia piztu aurretik egindako inbertsioek eragindako zorra ordaindu gabe dagoela nabarmendu behar dugu. Hainbat ministrok onartu dute, gainera, inbertsio horietako zenbait alferrik egin dituztela.

Espainiak 1986ko erreferendumean ezarritako baldintzak ez ditu bete, gainera.

Egitura militarrean sartu zen, adibidez. Siriatik, Afganistandik edo Iraketik jendeak ihes egiten du gerra bat izan delako. Espainiak eta NATOk gatazka horiek lagundu dituzte. Udaberri Arabiarra gertatu zenean, herritarrak modu baketsuan altxatu zirenean, deigarria da hemengo agintariek ez zutela deus egin laguntzeko. Baina protesta horiek gatazka armatu bilakatzen direnean, orduan erabakitzen dute parte hartzea. Libia eta Siria dauden bezala daude orain, eta Mendebaldearen esku hartzeak hiru buruko munstroa sortu du.

Etekina lortzea da kontua?

Bai, etekin ekonomikoa dago, bai eta herri horietako natur baliabideekin lotutakoa ere. Baina bada gehiago; bada asmo bat toki estrategiko horietan kokatzeko. Toki horietan eragin ahal izateko.

Testuinguru horretan, zer ekartzen ahal die urteurrenak erreferenduma ezagutu ez zutenei?

Duela 30 urte jendeak bere iritzia emateko eskubidea izan zuen. Behin bakarrik izan dugu eskubide hori, eta inportantea da gogoratzea, behintzat. Beste lezio bat eman zigun erreferendumak: gobernua eta hedabideak baiezkoaren alde ziren, eta, halere, tarte txiki batek eman zien garaipena. Beste mundu bat posible dela erakusten digu horrek. Nazioarteko harremanei eta armaden rolari buruzko hausnarketa behar da. NATOtik kanpo egoteko formulak badira. Finean, NATO zertarako dago? Mendebaldeko gizartearen hegemonia militarra ezartzeko mundu osoan. Baina bilatu behar ditugu bertzelako harremanak, parekotasuna oinarri izanen dutenak. Ez arlo militarrean bakarrik. NATO eta TTIP txanpon beraren bi aldeak dira; akordio horrek Mendebaldearen hegemonia ekonomikoa ezarri nahi baitu. Beste bideak landu behar ditugu.

Feminismoa idazteko eta irakurtzeko tokia
Mar 11, 20162016-03-10Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

Feminismoa idazteko eta irakurtzeko tokia

Edurne Elizondo

Gaurkoa, azken hiru urteotako egunik zoriontsuena da". Silvia Fernandezenak dira hitzak (Iruñea, 1958). Historialaria da Fernandez, eta GITE elkartea duela 40 urte sortu zutenetik, erakunde horrek izan dituen kide ezagunenetako bat. Asteon, elkarteak lanean jarraitu ahal izanen duela ospatu du Fernandezek, elkarteko gainerako kideekin; ez dutela itxi beharko, murrizketen ondorioz, duela 31 urte martxan jarritako emakumeari buruzko liburutegi eta dokumentazio zentroa. Iruñeko Udalak tokia utzi die, Kultura Sailak Descalzos karrikan duen egoitzan. "Gureak eginen zuela uste genuen. Gogorrak izan dira urteok. Baina aurrera eginen dugu".

Martxoaren 8 batean hasi zuen bere bidea GITEko liburutegi eta dokumentazio zentroak, elkartea lanean hasi eta handik bederatzi urtera. Feminismoa idazteko eta irakurtzeko tokia izan da GITE, geroztik. Silvia Fernandezen ahizpa Blanca Fernandez (Iruñea, 1951) izan zen erakundeko bultzatzaileetako bat, duela 40 urte. Zazpi urtez egon zen GITEn soziologoa, bertzeak bertze Elena San Julian kide ohiarekin, handik Nafarroako Unibertsitate Publikora joan zen arte. "Harremana, halere, ez da inoiz eten".

Unibertsitatean generoari buruzko graduondokoa sortu eta zuzendu du, 60 urterekin erretiroa hartu zuen arte. Begirada atzera bota, eta fresko ditu gogoan GITEn emakumeen egoerari buruz Carlos Vilches soziologoarekin egindako lehendabiziko ikerketa haiek. Prostituzioaz, emakumeen aurkako tratu txarrez eta abarrez aritu ziren, 1970eko hamarkadaren amaieran. Bertze inork egiten ez zituennean, alegia. Generoari buruzko granduondoko Fernandezen ikasleek baliatu ahal izan dituzte, gero, lan horiek.

Udalak utzitako egoitzara mugitu arte, Telleria karrikan zabalik jarraitzen du GITE elkarteko ateak. Salgai dute egoitza. Hasierako ikerketa lan horiek berreskuratu, eta erakusketa txikia osatu dute taldeko kideek, liburutegiak egun hartzen dituen bi aretoetako batean. Ale gehiagorentzako tokirik ez dute. "14.000 erreferentzia bibliografiko ditugu", azaldu du Silvia Fernandezek.

Boluntario gisa aritzen da orain, GITEn, osasun arazoengatik lana utzi eta gero. "Nik uste dut azken urteotako egoerak gaixotu nauela". Haren ordez, Amaia Barandikak (Bilbo, 1955) hartu du liburutegiaren eta dokumentazio zentroaren ardura. Raquel Burguete (Iruñea, 1974) lagun izaten du, astean bitan. Jone Lajos ere aritzen da (Iruñea, 1944); GITErekin liburutegia martxan jarri zutenean egin zuen bat, hain zuzen ere. Nafarroako Unibertsitateko liburutegian aritu da urte luzez, eta, GITEko kideek haiena martxan jarri nahi zutela jakin zuenean, berehala erabaki zuen proiektuan murgiltzea. "Elkarteak 25 urtez antolatu dituen bibliotekonomia ikastaroen arduradun ere izan naiz". Harro mintzatu da egindako lanaz, eta elkarteko paretek gordetzen duten "altxorraren" garrantzia nabarmendu du.

Opus Deiren unibertsitatetik ailegatu zen Lajos GITEra. Duela 40 urte elkartea sortu zutenean, hain zuzen ere, Iruñeko testuinguruan erakunde hori bakarra eta nagusi zela gogoratu du Blanca Fernandezek. "Orain Opusen eragina handia bada, are gehiago orduan! Kulturaren arloan hutsune handia zegoen". Eta edukiz betetzeko asmoz sortu zuten GITE: "Langileria trebatu nahi genuen, ikuspuntu marxista batetik; ezagutza sortzea zen gure helburua, langileen esku jarri, eta frankismoaren aurka borroka egiteko".

Gizarte zientziei lotutako edukiak izan dira beti nagusi GITEn. Ekonomia, historia, soziologia, politika, feminismoa, euskara eta bertze landu dituzte, hamaika ikastaroren bitartez. "Hartzen ahal genituenak baino pertsona gehiagok parte hartu nahi izaten zuten beti, hasierako urte haietan. Bertze ikasketarik ez zutenei ematen genien lehentasuna", gogoratu du Blanca Fernandezek.

Lehen urratsa, 1983an

Emakumea eta feminismoa ardatz izan ditu beti GITEk, eta jorratu dituen auzi guztiei egin die so generoaren ikuspuntutik. Apustu hori duela 31 urte berretsi eta sendotu zuten elkarteko kideek, emakumeari buruzko liburutegi eta dokumentazio zentroa martxan jarri zutenean. 1983. urtean egin zuen lehen urratsa proiektuak: Madrilgo Emakumearen Institutuak 400 liburu eman zizkion GITEri. "Guk ez genekien liburu haiek nola sailkatu, nola antolatu, jendearen esku jarri ahal izateko", azaldu du Silvia Fernandezek. Jone Lajosek taldearekin bat egin, eta martxan jarri ziren, ordea. Sailkatzen, antolatzen eta zabaltzen hasi ziren. Egun dituzten 14.000 dokumentuak pilatu arte. Bertze 40 erakunderekin sarean egiten du lan GITEk, gainera. "Dena dago gure erabiltzaileen esku", nabarmendu du Barandikak.

Ez dira gutxi erabiltzaileak. Iazko datuak mahai gainean jarri ditu arduradunak: 3.647 pertsonak erabili zuten GITEren liburutegi eta dokumentazio zentroa. "Azken urteotan, 80 erabiltzaile berri izan ditugu urtean". Etxera eramateko mila liburu baino gehiago utzi zituzten iaz, eta egoitzan bertan 2.100 kontsultatik gora egin zituzten. "Ez gaitu iraganak elikatzen; zentro bizia da gurea", erran du Barandikak. Urterik zailenetan ere, dokumentu berriekin hornitu dituzte liburutegiko apalategiak.

Horregatik egin zaie hain zaila azken urteotako egoera GITEko kideei. Zentro bizi hori hiltzekotan egon delako, 2012. urtean Nafarroako Gobernuak elkartearekin zuen hitzarmena bertan behera utzi eta gero. "Kultura Departamentuak %40 murriztu zuen bere aurrekontua; gure laguntza, berriz, %100".

Egoera prekarioan egin dute lan GITEko kideek, eutsi ahal izateko. Gobernuaren laguntza galduta, Iruñeko Udalarena ez baitzen nahikoa. Sei langile izan zituen elkarteak garai batean; orain, bi, lanaldi erdiz. Herritarren babesa, hala ere, beti sumatu dute. "Feminismoaz ikasi edo irakurri nahi izan duenarentzat erreferente izan gara beti". Horixe uste du Silvia Fernandezek, eta bat egin dute gainerako kideek. Raquel Burguete aritzen da elkarteko egoitzan informazio bila joaten diren horiek artatzen. "Era askotako pertsonak heldu dira: ikasle gazteak, etxeko andreak, langileak; sexista ez diren ipuinen bila ere etortzen dira aitatxi-amatxiak".

Teoria feminista lantzen dute liburutegiko dokumentu anitzek. Teoria hori egin duten egileak ere GITEtik igaro dira, elkartea sortu zutenetik. "Estatuko eztabaida nagusiak eta haien protagonistak gurera ekartzeko ahalegina egin dugu beti", azaldu du Blanca Fernandezek.

Saiakera ez da, halere, GITEn aurkitzen ahal den material bakarra. Emakumeek egindako narratibari ere tokia egin diote liburutegian; horrek bilakatzen ditu berezi, emakumeari buruz sortutako bertze hainbat dokumentazio zentroren artean. "Liburu horiek izan dira zubi bat emakume anitzentzat; eleberriekin hasi, eta saiakerekin jarraitu dute gero", erran du Barandikak. "Trebatu ditugu".

Bertzeentzat eredu

Azken urteotako zailtasunen aurrean, sentsazio bera izan dute GITEko kide guztiek: etxetik kanpo hemen baino gehiago estimatzen dutela egin duten eta egiten duten lana. Diru laguntzen murrizketak interes falta erakusten duela argi dute. Hemen. Nazioartean egoera bertzelakoa dela nabarmendu baitute. Silvia Fernandezek, hain zuzen, GITEren liburutegi eta dokumentazio zentroaren eredua Erdialdeko Amerikan garatzeko proiektua egin zuen duela hainbat urte. Hainbat herritan sortu dituzte gisa horretako zentroak, ondorioz, eta 100.000 erreferentzia bibliografikoak dituen funtsa jarri dute herritarren eskura. "Europan ere, GITEk egindako lana hartu dute eredu, emakumeari buruzko dokumentazio zentroen arloan. Hemendik kanpo gure egoera larriaren berri ematen genuenean, nekez sinisten zigun jendeak; ezin zuten ulertu", erran du Silvia Fernandezek.

Bertze datu bat eman du interes falta horren adierazgarri: "2015eko zinema jaialdirako gobernuak eman behar zigun laguntza oraindik ez dugu jaso". Emakumeen eta giza eskubideen inguruko zinema jaialdiari eutsi ahal izan dio GITEk, zailtasunak zailtasun. Duela hamar urte martxan jarritako feminismoen eskolari ere bai. Hilaren 22an eginen dute aurtengo azken saioa. Blanca eta Silvia Fernandez aritu dira, boluntario gisa. Feminismoa jorratzen jarraitzen dute. Idazten, irakur dezaten.

“Angel ez da itzuliko, baina familiak eskubidea du aitortza jasotzeko”
Mar 11, 20162016-03-10Albisteak, Nafarroa0

“Angel ez da itzuliko, baina familiak eskubidea du aitortza jasotzeko”

Asier Garcia Uribarri

Hamabi urteren ostean heldu da. Iruñeko Udalak izaera politikoa duen biktimatzat aitortu du Angel Berrueta Donibane auzoko bizilagun eta okin ezaguna. Leire Martinez (Iruñea, 1986) Angel Gogoan plataformako kidea da, eta pozik dago lortutakoarekin. Hala ere, ez du ulertzen zergatik talde politiko batzuek baztertu nahi dituzten zenbait biktima.

Igandean hamabi urte beteko dira Angel Berrueta Donibaneko bizilaguna hil zutela. Zer zentzu emango diozue aurtengo omenaldiari?

Urtero bezala, haren denda zenaren aurrean ekitaldi xume bat eginen dugu igandean auzokide eta lagunek. Plataforma bat gara orain, eta izen ofiziala dugu, baina betiko zentzu berean egingo dugu. Halere, aurtengo erronka izan da udalak aitortzea Angel [Berrueta] badela motibazio politikoko biktima.

Zergatik izan da garrantzitsua udalaren aitorpen hori?

Nik uste dut izendapena bereziki garrantzitsua dela familiarentzat. Angel [Berrueta] ez da itzuliko, baina familiak eskubidea du aitortza hori jasotzeko. Beste biktima bat izan da bera; ez da beste inor baino gehiago, ezta gutxiago ere. Auzoan senideek beti izan dute babes handia. Baina uste dut erakunde publikoek aitortza hori egitea urrats handia dela.

Mozioa onartu zuten osoko bilkura hilaren 3an egin zuten. Nolakoa izan zen?

Horrelako batean egon naizen lehen aldia da. Oso erasokorra iruditu zitzaidan. Gure mozioa hamabosgarrena izan zen. Aurretik, haur eskolen ingurukoa eztabaidatu zuten. Oso deigarria da nola alderdi bakoitzak bere eremura eramaten duen gaia.

Zuen kasuan, nola izan zen?

Ia alderdi guztietako eledunek oso hitz onak izan zituzten. UPNko Maria Caballero zinegotziak ere hizketaldi polita egin zuen, nahiz eta ez zuen onartu Berrueta motibazio politikoko biktima denik. Hala ere, bilkura ostean, gugana hurbildu, eta familia agurtu zuen. Gutxienez, eskertzekoa da keinu hori. Okerrena PSNren jarrera izan zen. [Eduardo] Vall dena nahasten hasi zen: ETA, kale borroka eta abar. Erabateko errespetu falta izan zen.

Hala ere, eztabaida ostean, bozkatu eta mozioak aurrera egin zuen.

Boto bakarraren aldearekin egin zuen aurrera mozioak, eta alkateak bi aldiz bozkatu zuen. Berdinketa dagoenean horretarako eskumena du.

Ez al zuten mozioaren alde egin gobernua babesten duten alderdi guztiek?

Bai, hala da. Baina Geroa Baiko zinegotzi batek ezin izan zuen bozkatu. Kasu honen epaiketan, hiltzaileetako baten ofiziozko abokatua izan zelako.

Ez da lehen aldia Berrueta izaera politikoko biktima gisa onartzeko mozioa aurkeztu duzuela.

Lehen aldiz, 2012an saiatu ginen, baina atzera bota zuten. Baina udalbatzak urrian eskuin muturreko taldeek eta funtzionario publikoek eragindako biktimak aitortzeko mozio bat onartu zuen. Hori dela eta, saiakera berri bat egitea erabaki genuen.

Hainbat taldek ez dute mozioa babestu.

Bai, gaur egun oposizioan dauden taldeek Berruetaren hilketa kondenatzen dute, baina ez dute biktima politikotzat jotzen.

Hainbat urtetan udalaren babesik ez izateaz gain, arazo ugari izan dituzue.

Oztopo ugari izan ditugu. Adibidez, auzoak plaka jarri zuen Angelen [Berrueta] omenez, eta kendu egin zuten. Bestelako erasoak izan dira: pintaketak familiaren etxeko atarian, eta antzekoak.

Zergatik uste duzu talde politiko batzuek ez dutela Angel Berrueta biktima politikotzat jo nahi?

Auskalo. Jakingo banu! Ez dakit beldurrarengatik den edo beste zerbaitegatik. Baina azkenean, begiak ireki eta ikusi behar dute biktimak toki guztietan daudela. Mina bera baita.

Aipatu duzu udalbatzak onartu duela eskuin muturreko taldeek eta funtzionario publikoek eragindako biktimak aitortzeko mozioa. Lanean hasi al da udala?

Berehala hasiko dela espero dugu. Asteon, bilera egin dute Berruetaren senideek alkatearekin; ea bide horrek zer ematen duen.

Antzeko ekinbidea aurrera eraman zuen iaz parlamentuak.

Bai, baina Espainiako Gobernuak helegitea jarri zion legeari Espainiako Auzitegi Konstituzionalean. Geldituta dago, erabaki bat hartu arte.

Zergatik uste duzu gai hau horren gatazkatsua dela?

Ez dakit zergatik ez dituzten biktima guztiak onartu nahi. Orain arte pertsona asko ofizialki biktimatzat hartu ez badituzte ere, besteak bezalakoak dira, eta aitortza hori merezi dute haiek ere.

Mundu berri baterako leihoak
Mar 11, 20162016-03-10Aisialdia, Albisteak, Nafarroa0

Mundu berri baterako leihoak

Asier Garcia Uribarri

Kasualitatez. Uda bukaerako elkarrizketa arrunt batean sortu zen Lakabe (Nafarroa) herri okupatuan Huts argitaletxea egiteko ideia. Veronica Reza eta Arkaitz Leon liburuzale amorratuak dira, eta iruzkin arrunt batekin hasi zena proiektu bilakatuz joan da. Gaia lantzen hasi, eta egun batzuetara Ines Muñoz batu zitzaien. "Hasieran ideia-jasa egin genuen, eta hortik proiektua definitzera jo. Ideia asko bagenituen ere, konkretura jotzea erabaki genuen: 'zer egin dezakegu?' galdetu genion geure buruari, eta hortik jo genuen", azaldu du Leonek.

Lanean hasi aurretik, ildo editoriala zehaztu zuten. "Beste mundu bat" irudikatzen duten testuak publikatu nahi dituzte. "Definizio horretan denetarik sar daiteke, baina ez genuen genero batean zentratu nahi, ideia batean baizik", dio Muñozek. Badakite egungo gizartearen kritika eta ikuspegi alternatiboak lantzen dituzten argitaletxe ugari daudela Euskal Herrian, eta baita atzerrian ere. Baina, eskaintza horretan, Lakabetik euren "alea" jarri nahi dute. "Egun dagoena osatu nahi dugu. Publikatuko ditugu beste argitaletxe batzuek aterako ez dituzten liburuak, eta, horrela, aukera gehiago egongo da. Guk ez dugu nahi besteak baino hobeto publikatu, beste ikuspegi bat eskaini baizik", esan du Muñozek.

Martxan jarri, eta berehala bi proiektu hartu dituzte esku artean: La poesía de los árboles (Zuhaitzen poesia) eta Un pueblo perdido (Herri galdu bat). Lehena, Ignacio Abellak zuhaitz eta basoen inguruan diharduten poemekin egindako hautaketa bat da, Leticia Ruizfernandezek ilustratutakoa. Aurretik beste argitaletxe batek publikatutako lana da, baina egun katalogotik kanpo dago. Egileekin harremanetan jarri, eta ez zuten arazorik izan baimena eskuratzeko. "Proiektua egileei azaldu genienean berehala eman ziguten baiezkoa. Publikazio berria Lakabetik ateratzeak izugarri poztu zituen", esan du Muñozek.

Un pueblo perdido, berriz, Leonek berak egindako lana da. Fantasia generoko eleberria da, trilogia bateko bigarren zenbakia. "Fantasia genero gisa oso gutxietsia dago. Badirudi dena dela Tolkien edo antzekoa. Nik fantasia epikoa lantzen dut, baina oso nabarmena da gure gizarteari egiten zaion kritika", azaldu du Leonek. Bere lehen lana bere kabuz publikatu zuen, eta bigarrena Hutsekin egingo du. Hala ere, Leonek nabarmendu du Huts ez dela izango euren lanak publikatzeko argitaletxea. "Zerbait publikatzeko orduan, hirurok ados egon behar dugu. La poesía de los árboles lanari berehala eman genion baiezkoa. Nire lana publikatzea, ordea, urtarrilean erabaki genuen. Besteek liburua irakurri eta baiezkoa eman ostean".

Horiek dira esku artean dituzten bi proiektuak, eta nahikoa lan badute proiektua zabaldu eta finantzaketa lortzeko. Baina lehenengo lanak aurrera atera ostean, haur literaturarekin lotutako zerbait publikatu nahiko lukete. Oraingoz euskarazko lanik ez dute esku artean, baina argitaletxean toki nabarmena eskaini nahi diotela azaldu dute Muñozek eta Leonek: "Oraingoz garatzen ari garen proiektuetan buru-belarri sartuta gaude. Behin hauek bukatzean, gure hurrengo pausoak zehaztuko ditugu, eta euskarak tokia izan behar du bertan". Lanak lortzeko, idazten ari diren ezagunengana jo dute, baina edonor jar daiteke harremanetan eurekin.

Argitaletxea martxan jartzeak ordu askoko lana dakar, baina baita publikazioak ordaintzeko diru kopuru handia ere. Gastuei aurre egiteko eta proiektua martxan jartzeko, Interneteko Verkami plataforman finantzaketa kolektiborako kanpaina aurrera eramaten ari dira. "Ez da ohiko finantzaketa kolektiboa, dirua jartzen duen jendea liburuak erosten ari baita. Gero publikatzen ditugunean baino pixka bat bat merkeago. Egia da proiektua aurrera ateratzeko dirua behar dugula, baina hori ez da izan finantzaketa kolektiboa martxan jartzeko helburu nagusia. Hasiberriak gara, eta argitaletxea ezagutarazteko modu bat da", dio Muñozek.

Eskutik eskura

Huts argitaletxearen proiektuak beste mundu baten aldeko ideiak zabaldu nahi ditu, eta hori euren hartu-emanetan ere landu nahi dute. "Hedapena egiterakoan, guk geuk joan nahi dugu liburu denda eta azoketara; liburuak erosiko dituztenekin harremana ahal bezain zuzena izatea nahi dugu", dio Muñozek. Txiki sortu dira, eta horrela jarraitu nahi dute. "Lakaben urteak dira etxeko ogia egiten dutela, baina arrakasta izateagatik ere, ez dute mugarik gabe hazi nahi. Hutsekin bide bera egin nahi dugu".

Lizentzien gaia ere eztabaidagai izan dute Lakaben. "Badira urte batzuk Creative Commons lizentziak heldu zirela Euskal Herrira, eta eztabaida handirik gabe hedapen handia izan dute. Guk, hasteko, Creative Commonseko hirugarren lizentziarekin aterako ditugu lanak. Bertan, egile aitortza eskatzen da, eta irabazi asmorik gabeko kopiak egiteko baimena ematen da, baina ez dira lan eratorriak onartzen. Hala ere, aurrera begira gure lizentzia propioa sortzeko aukera eztabaidatzen ari gara", adierazi du Leonek.

Hutsekin batera, beste proiektu bat ere egin dute: Amaigabea edizioak. Bertan, euren lanak publikatzeko aukera eskainiko diete Hutsetik kanpo argitaratu nahi duten guztiei. "Badago jende asko autoedizioaren alde egiten duena, bai eurek nahi dutelako, eta bai inongo argitaletxek ez duelako haien lana atera nahi. Guk pertsona horiei bitarteko bat eskainiko diegu. Lantalde bera gara, baina proiektu ezberdinak dira", dio Leonek. Modu horretan, beste finantzaketa bide bat irekiko dute.

Martxan da Huts argitaletxea, Lakabetik mundura literatura leiho bat irekitzeko asmoz sortutako proiektua. Udaberriarekin batera, apirilean, esku artean izango dituzte euren lehen liburuak. Mundu berri bat bihotzean daramatenek zer irakurri gabe geldi ez daitezen.

Mar 11, 20162016-03-10Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Eta noiz da ezer?

Izaskun Etxeberria Zufiaurre

Ez da ezer, 1: larunbat goiz epel honetan amari etxeko lanetan laguntzen ari zaio Miren. Duela ordu erdia ikusi ditu gelako mutilak leihotik. Ama, joan naiteke jolastera? Aspiradora pasatutakoan joango haiz. Eta Martin? Zergatik ez du berak pasatzen? Hire anaiak ikasi behar duelako, eta ez erantzun! Garbiketa bukatutakoan, Miren salto batean plazan da. Ondo asko lotu ditu kirol-oinetakoak. Bueltatu haiz?, zergatik egiten dun negar?, hori ez dun ezer!, ez din inporta!, mutil-kontuak ditun horiek!, jolastuko dun arratsaldean neskekin soka-saltoan!

Ez da ezer, 2: dena prest dago entsegu orokorrerako. Argiak probatu dituzte. Perfektu. Ezker aldeko itzala behar den punturaino ailegatzen da. Ok. Soinua ere ederki aditzen da: argi, ozen. Erromeriako giroa usaintzen da. Kioskoan musikariak kokatzen hasiak dira. Gazteok, badakizue!, festa-giroan nahi zaituztet, aditu! Naturaltasunez, ibili ohi zareten bezala! Ailegatu da eguna. Antzokia lepo dago. Istorioa jendearen gustukoa suertatzen ari da. Gurasoek, lagunek eta ikaskideek adi jarraitzen dituzte aktore gazteen joan- etorriak. Txaranga-doinuak biziagoak dira taula gainean, baita ahotsak ere: Tírate a la rubia, a la rubia tírate… Jai-giroa. Ene, ikusi, ikusi Txemak nola ukitu dion ipurdia Maiderri!, ondo ukitu, gainera!, gazte hauek! Egin dute barre eserlekuetan.

Ez da ezer, 3: aspaldiko, Olaia!, non sartzen haiz?, noiztik ez haugu ikusi, neska?, bai, bai, arraso pizturik hago hire mutilarekin, bazekinagu, bai, baina betiko lagunekin egoteko beta bilatu behar da, neska!, beno, konta ezan, bada, zer moduz Alexekin?, non ibiltzen zarete?, zer egiten duzue? gauza pila egiten dinagu biok, beti elkarrekin!; eta beti esaten zidan zein ongi gauden biok bakarrik, norekin egongo ote naizen ni hobe berarekin baino, errepikatzen zidan, eta egia dun; bai goxo gaudela bakarrik inor gabe xuxurlatzen zidan belarrira, goxo. Horixe, Olaia, jeloskorrek pila maite dute!

Ez da ezer, 4: azken aldian Luisak senarrarengandik jasan behar izaten duen tratuak gero eta ezinegon handiagoa sortzen dio. Mugan ikusten du bere burua, ezin du gehiago. Gaur bertan, azkeneko bi asteetan bezala, hamalau dei galdu zeukan mugikorrean. Zer, Iñaki?, zer behar duzu? ... esan nizun, ba, izebari lagundu behar niola gaur … Zer egiten dudan izebarekin? Kontsultara lagundu … Ez dela behar hainbeste denbora?, zu lanera joan baino lehen etxean izango naiz … bai, bazkaria jarriko dizut. Etxeratzean, ordea, bortitz aurpegiratu dio berandu dabilela, ez diola kasurik egiten. Eskua ere altxatu dio bere tokia etxean egotea dela oihukatu dionean.

Lantokira abiatu baino lehen, ustekabean, bere atzean sentitu du Luisak. Horrelakorik errepikatzen bada bestelako neurriak hartu beharko dituela adierazi dio ahapeka, mantso, ahots lodiz. Baina, Luisa, nola egin diozu hori Iñakiri?, bota dio koinatuak. Urduritu egingo huen, neska, gehitu du ahizpa zaharrenak. Nola bururatu zain Foru Poliziari hots egitea?, zer eta horregatik! Hori ez dun ezer! Dena den, emakumezko hauek ez dute ezer jasaten!, bota du koinatuak etxerako bidean. Akordatzen zer salatu zuten lehengo hilabetean Lantzeko inauterietan eta Altsasuko festa hartan ere?

“Putre funtsek mafiaren antzeko teknikak darabiltzate”
Mar 4, 20162024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Putre funtsek mafiaren antzeko teknikak darabiltzate”

Asier Garcia Uribarri

Etxe kaleratzeak. Egunero gertatzen dira, askotan inor gutxi konturatzen bada ere. Errealitate hori mahai gainean jartzeko, Desahuciando el miedo dokumentala (Beldurra etxetik botatzen) egin du Txus San Vicentek (Lezaun, 1984), Iruñeko Hipotekak Kalte Eginikoen Plataformaren laguntzarekin. Haren lehen dokumentala da. Atzo aurkeztu zuten Nafarroako Filmotekan, eta hurrengo hilabeteetan herriz herri proiektatuko dute.

Nola sortu zen dokumentala egiteko ideia?

Plataformetako kideekin nuen harremanagatik, konturatu nintzen etxe kaleratzeek hedabideetan jada lekurik ez bazuten ere bere hartan jarraitzen zutela. Egoera horrek sortutako ezinegonak zerbait egitera bultzatu ninduen, eta horrela piztu zen dokumentalaren ideia.

Zergatik uste duzu etxe kaleratzeek lekua galdu dutela hedabideetan?

Nire ustez, plataformetara jotzen duen jendeak, gaur egun, lortzen du etxe kaleratzeak gelditu edo, gutxienez, baldintzak hobetzea. Duela lau edo bost urte, jende hori zen hedabideetan agertzen zena, bankuek ez zutelako inolako negoziaziorik onartzen. Hala ere, orduan bezala, gaur egun ere badago jende asko ez duena plataformetara jotzen. Kasu horiek erabat ikusezinak dira, eta egunero gertatzen dira.

Zer aurkituko dugu dokumentalean?

Hipotekaren ordainketari aurre egin ezin izan dioten sei iruindarren esperientziak kontatzen ditu dokumentalak. Gertakizunak urte ezberdinetakoak dira, horregatik egoerari aurre egiteko moduak ezberdinak izan dira kasuz kasu. Hori da dokumentalaren hari nagusia.

Hala ere, etxe kaleratzeen errealitate osoa bildu nahian, beste bi istorio ere kontatu ditugu. Alde batetik, gizarte alokairua ordaindu ezin izan zuen pertsona batena, eta, beste aldetik, haren etxea zuzenean eman zuen beste batena. Azken hori ohikoena da. Jende asko dago, plataformetara jo gabe, euren etxeko giltza ematen duena. Bi istorio horiek gainetik landu baditugu ere, sartu beharrekoak zirela uste genuen.

Zergatik uste duzu garrantzitsua dela dokumental hau?

Etxe kaleratzeen arazoa ikusarazi nahi dugu, pixka bat ahaztua baitago. Baina, horrez gain, etxea galtzeko arriskuan daudenei mezu bat bidali nahi diegu: "Etxeko giltzak eman aurretik, jakin ezazue eskubideak dituzuela eta horiek defendatzeko talde baten laguntza izango duzuela". Ikaragarria da plataformek egiten duten lana. Ni txundituta geratu naiz. Bankuekin dituzten borrokez harago, egundokoa da eskaintzen duten laguntza psikologikoa.

Nolakoa izan da prozesua?

Urtebeteko lana izan da. Esan bezala, harremana nuen plataformetako kideekin, eta ideia hau proposatu nien. Haiei ondo iruditu zitzaien, eta hasi nintzen jendearekin hitz egiten. Plataformaren lana barrutik ezagutu, eta kasu adierazgarrienen bila jo nuen. Denbora gutxian, material asko bildu nuen. Hurrengo pausoa gidoia zehaztea izan zen. Erronka handia izan da: etxe kaleratzeen errealitatea azaltzea gaia ezagutzen ez duen jendeari.

Dokumentaleko istorioak azken urtean gertatutakoak dira?

Ez, aurrekoak dira. Batzuk dokumentalarekin hasterakoan bukatuak ziren, baina beste batzuk oraindik konpondu gabe daude. Oso prozesu luzeak izan ohi dira.

Bildutako istorioen artean, baten bat nabarmenduko zenuke?

Badago kasu bat, nire ustez, laburbiltzen duena bankuek gai honekin izan duten jarrera. Pertsona batek 2005ean etxea erosi zuen, 200.000 euroren truke. Baina, 2008an, hura galdu zuen. Garai hartan ez zegoen Hipotekak Kalte Eginikoen Plataformarik. Ordurako 100.000 euro ordainduak zituen. Arazoari aurre egiteko, bankuak kreditu berriak eskaini zizkion, eta, horrela, 250.000 euroko hipoteka berri bat izatera pasatu zen. Urteekin, jarduteko modu horiek legez kanpokotzat jo dituzte auzitegiek. Arazoa da bankuak haren etxearen prezioa 225.000 euroan finkatu zuela. Beraz, etxea emanda ere, 25.000 euroko zorrarekin gelditu zen. Bankuak bazekien zor hori kobratzeko arazoak izango zituela, zorduna oso egoera prekarioan baitzegoen. Beraz, bankuak zorra putre funts bati saldu zion.

Zer dira putre funtsak?

Erakunde ilunak dira. Zorrak erosten dituzte, euren balioaren azpitik, gero zordunari ahal bezainbeste diru ateratzeko. Ez dute bulegorik, eta oso zaila da eurekin negoziatzea edo protesta egitea. Zordunaren gainean presio handia eragiten dute. Putre funtsek mafiaren antzeko teknikak darabiltzate.

Konpondu da kasu hori?

Ez zioten gizarte alokairurik eman nahi. Beraz, 2013an La Caixaren pisu bat okupatu zuen Iruñean, eta, kasualitatez, hurrengo egunean La Caixak gizarte alokairuko pisua eskaini zion.

Landu dituzuen kasuek ezaugarri komunak dituzte?

Bai. Kasu gehienetan, langabeziarekin hasten da guztia. Pertsona bat lanik gabe gelditzen da, eta ezin dio aurre egin pisuko letrari. Orduan, norbera, plataformetara jo gabe, bankuarekin negoziatzen saiatzen da. Baina bankuak ez du atzera egiten. Hortik aurrera, norberaren erabakia da: plataformekin harremanetan jarri eta borrokatu, edo etxea eman. Ez da batere erabaki erraza.

Zaila izan da jendea aurkitzea kamera aurrean hitz egiteko?

Zorte handia izan dut topatu dudan jendearekin. Eurekin harreman pertsonalak garatu ditut. Euren kasuak ezagutu ahala, komentatu nien ea grabatzea inporta zitzaien. Batzuek baietz esan zidaten, eta horiek dira dokumentalean daudenak. Baina badira beste batzuk ez dutenak agertu nahi izan, gai honek estigma handia sortzen baitu oraindik hainbat arrazoirengatik. Hala nola lotsa, porrot sentimendua eta norbera ahal zuena baino hobe bizi izanaren mezuak. Pertsona askorentzat ahalegin handia izan da plataformetara jotzea, zer esanik ez kamera baten aurrean euren bizipenak kontatzea. Zenbait iruindarrek Logroñoko (Espainia) plataformetara jo dute laguntza bila.

Ez da erraza kamera aurrean barrenak hustea.

Ez, inondik inora. Dokumentalean agertzen den jendeak konfiantza osoa jarri du nigan, eta hori erantzukizun handia izan da niretzat. Esaten zidaten: "Hasiko gara grabatzen, eta ikusiko dugu aurrera egiten dugun edo ez". Horrek hunkitu nau, eta, tarteka, baita gainezka egin ere. Ziur nago kamera aurrean kontatu dizkidatenak euren inguru hurbileko jende askok ez dituztela jakingo. Asko baloratu dut hori.

Kulturak ihes egin dio hiriari
Mar 4, 20162016-03-03Aisialdia, Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

Kulturak ihes egin dio hiriari

Edurne Elizondo

Ezustean harrapatu ditu berriak iruindarrak. Saidek Carlos III zinematokia itxi du asteon, eta aretorik gabe gelditu da, ondorioz, hiriko erdialdea. Ekainera arteko estreinaldiak iragartzen zituzten kartelak zintzilik egon dira, duela gutxira arte; eta leihatilara sarrerak erostera joan direnei ere zinematokiak ikusleak bazituela azaldu diete langileek, azken egunotan. Saide etxeak ez ditu bakarrik zinema aretoak kudeatu, orain arte. Higiezinen esparruko enpresa ere bada. Arduradunek, hala ere, ez dute itxieraren arrazoiei buruzko azalpenik eman nahi izan.

"Tristea izanen da txikitako oroitzapenak gordetzen dituen toki hori banketxe edo Amancio Ortegaren arropa denda bihurtuta ikustea". Horixe erran zuen Fermin Erbiti kazetariak, joan den astean, Euskalerria Irratiko mikrofonoetan. Ildo horretan mintzatu da bertze kazetari bat, Juan Zapater, alegia. Zinema kritikaria da, gainera, eta Bilbo Arteko zuzendaria. Ederki ezagutu ditu Zapaterrek Saideren Iruñeko zinema aretoak, eta bat egin du Erbitirekin. "Gure historiaren eta memoriaren zati bat galdu dugu Carlos III aretoen itxierarekin".

Haratago jo du Zapaterrek bere analisian, halere, eta prozesu bateko azken urrats gisa hartu du zinematokiaren desagertzea. "Iruñeak bat egiteko espazioak galdu ditu; kulturaren esparruko hamaika toki desagertu dira hirian; edukiz gabetzen ari dira Iruñea, husten", erran du. Erdialdean bereziki sumatzen da prozesu hori, Zapaterren hitzetan. "Filmoteka erdigunean jartzeko aukerak ihes egin zigun; hainbat erakusketa areto galdu ditugu, eta Carlos III aretoen aurretik ere Principe de Viana zinematokiak itxi zituen bere ateak".

Espazio horiek galdu, eta erdialdeak irabazi dituenak zerikusteko gutxi dute kulturarekin lotutako aisialdiarekin. "Hiriko eremu horretara arropa erostera edo edatera baino ezin zara joan; Alde Zaharra sanferminzalekeriaren jarraipen bilakatu dute", nabarmendu du Zapatarrek.

Merkataritza guneetara

Zinema aretoen krisiaz anitz hitz egin da azken urteotan. Teknologia berriek erabat baldintzatu dute esparru horren etorkizuna, eta goitik behera aldatu dituzte kontsumo ohiturak. Aretoak hirietako erdigunetik ateratzeko joerak ere zehaztu du bide bat.

Egun, Iruñean, Carlos III itxi eta gero, Golem zinema aretoak dira hirian gelditzen diren bakarrak, Donibane auzoan. Hiritik kanpo, merkataritza guneetan daude gainerako aretoak. "Merkataritza guneetako aretoetara joaten dena, ordea, ez da benetako zinemazalea; krispeta zalea da, zinemari buruzko irizpiderik gabekoa. Zinema aretoetako ikusleen %80, hain zuzen, gisa horretakoak dira".

Iñaki Arrublak erran ditu hitz horiek. Navarra de Cine etxeko arduraduna da, eta zinemaren historiako irakasle Nafarroako Unibertsitate Publikoan. "Zinema eta zinemara joatea maite dugunontzat, etxeko egongelaren zati bat galtzearen gisakoa izan da Carlos III zinema aretoen itxiera", erran du.

"Iragarritako heriotza baten kronika izan da, baina". Horixe uste du Juan Zapaterrek. Digitalizazioaren ondorioz zinema aretoek inbertsio handiak egin behar izan zituztela azaldu du zinema kritikariak. Arrublak argi utzi du, halaber, aretoak kobratzen duen sarreraren erdia banatzailearentzako izaten dela. "Ez da erraza aurrera egitea. Teknologiak zehazten du etorkizuna; onerako edo txarrerako, hau da dagokigun garaia".

Ikusleen kopuruak islatzen ditu egon diren aldaketak. 2000. urtean, 1,9 milioi izan ziren herrialdeko zinema aretoetan, Espainiako Kultura Ministerioaren datuen arabera. 2012an, berriz, 1,4. Urte horretan 19 zinematoki zeuden Nafarroan, eta denen artean 76 areto zituzten. 2013an behera egin zuen kopuruak: herrialdeko 15 zinematokiek zituzten 72 aretoetan 1,2 milioi ikusle hartu zituzten. Joera aldatu zen 2014. urtean, ordea, eta bi urte lehenagoko kopurua berreskuratu zuten aretoek: 1,4 milioi ikusle. Horiek dira ministerioak emandako azken datuak.

Eredu berriak

8 apellidos vascos filmaren gisako produktuen arrakasta izan daiteke igoera horren giltza, Arrublak azaldu duenez. Kasu bakanak dira, ordea. Zinemaren errealitatea da, haren hitzetan, benetako zinemazaleak Internetera jotzen duela, eta gazteek galdu egin dutela ikusleek aretoekin zuten lotura. "Etxean ikusten dugu zinema; edo lagun artean duten etxabean gazteek".

Joera izanen da aretoetan estreinaldi hagitz bereziak egitea, Arrublaren ustez. "Horrek ekarriko du egungo areto anitzeko eredua berriz ere aldatzea; bi edo hiru baino ez dituzte izanen, ziurrenik, aurrerantzean".

Zinema etxean kontsumituz, jarduera horrek bere izaera soziala galtzen du. Horixe erran du Arrublak, eta bat egin du Zapaterrek ere. Biek nabarmendu dute hiriak anitz galdu zuela Nafarroako Filmotekaren egoitza Mendebaldea auzora eraman zutenean. "Principe de Viana aretoek itxi zutenean, han jartzeko ahalegina egin behar zuten; aukera ederra galdu genuen hor. Filmotekak erdialdean behar du egon, eta bat egiteko tokia izan behar du", erran du Arrublak. "Tamalgarria da, adibidez, Ikuspuntu jaialdia Baluarteren gisako espazio batean egin behar izatea; halako jarduera batek behar duen kalitatea ez du bermatzen", erantsi du Zapaterrek.

Filmoteka erdialdetik urrun egoteak pobreago bilakatzen du Iruñea, kulturaren ikuspuntutik. Hori nabarmendu du zinema kritikariak. Politikaren ikuspuntutik "porrot handitzat" jo du, gainera, hiriko erdialdeak kultura zabaltzeko eta garatzeko espazioak galdu izana. "Agintarien interes eta konpromiso falta da egoera horren erantzule".

Ez du uste nahita egindako prozesu bat denik. Mikel Zuza idazle eta liburuzaina, berriz, ez da iritzi berekoa. Corte Ingles denda zabaldu zutenean orduko Iruñeko alkate Yolanda Barcinak errandakoak gogoratu ditu, iritzi horren alde: "Merkataritza gune hori erdialdeari bultzada emanen zion lokomotora izanen zela erran zuen; eta bai, bultzada eman dio, bai eta gainetik pasatu ere".

Nafarroako Kulturaren Kontseiluko kide ere bada Zuza. Argi eta garbi erran du: "Erdialdea hustuz joan dira, eta ostatuak eta Gazteluko plazako aparkalekua bertzerik ez dira gelditzen. Alde Zaharrak urrezko aukera galdu zuen unibertsitate publikoa Arrosadian egitea erabaki zutenean". Corte Ingles dagoen orubean Nafarroako Liburutegi Nagusiak egon behar zuela erantsi du. "Liburutegien Nazioarteko Federazioak argi dio egoitza nagusiak beti egon behar duela erdialdean; hemen alderantziz egin dute".

Kulturarekin lotutako espazioak galduta, "arropa marka nagusien eremu" bilakatu dira Iruñeko Alde Zaharra eta inguruko karrikak, Zuzak salatu duenez. "Bihotzik gabeko hiri bihurtu dute. New Yorken administrazioa ari da dirua jartzen erdialdea biziberritzeko; hemen kontrakoa egiten dugu. Gaiarre antzokiak eta Nafarroako Antzerki Eskolak baino ez diote eutsi". Galtzen utzi behar ez diren irlatzat jo ditu.

“Gordetzea eta erakustea da gure lana”
Mar 4, 20162016-03-03Aisialdia, Albisteak, Nafarroa0

“Gordetzea eta erakustea da gure lana”

E. Elizondo

Zinemaren esparrua berezkoa du Alberto Cañadak (Iruñea, 1962). Saide etxetik ailegatu zen, 2011n, Nafarroako Filmotekara.

Saiden ia hogei urtez aritu eta gero, zer iruditzen zaizu Carlos III zinema aretoen itxiera?

Pena handiz hartu dut berria. Baina, azkenean, ezin dugu ahaztu Saideren atzean higiezinen enpresa bat dagoela; tamalez, bertzelako interesak sartzen dira tartean.

Ez dira emaitzek behartutako itxiera bat, zure ustez?

Seguru nekien zinema ikusleak berreskuratzen ari zela. Erdialdean halako eraikin bat izateak, baina, etekin gehiago ematen ahal du bertzelako hainbat jardueratara bideratuz. Nik uste dut gehiago irabazteko aukerak ekarri duela erabakia.

Zu hasi zinenean areto bakarreko zinema zen, ezta?

Bai. 1.300 eserleku zituen areto handia zuen zinemak. Banatzaileen eraginez gertatu zen aldaketa, neurri handi batean; presio handia egiten zuten film bat edo bertze estreinatzeko. Aretoa betetzea ere ez zen erraza.

Erdialdea zinema aretorik gabe gelditu da. Filmoteka ere ez da erdigunean. Hainbat eragilek kritikatu dute. Zer deritzozu?

Eragile horiekin bat egin dut, hasieratik. Nik ere argi dut filmotekak erdigunean behar zuela egon. Akaso ideia hori berriz bultzatzeko garaia da.

Golem aretoak kenduta, gainerakoak merkataritza guneetan dira, hiritik kanpo.

Gisa horretako zinema aretoek kontsumo eredu jakin batekin dute lotura. Halakoetara joaten direnak ez dira, berez, zinemazaleak; krispeta eta hanburger zaleak dira, batez ere; berdin kontsumitzen dute gisa horretako janaria eta zinema.

Bidea hori da, halabeharrez?

Nik uste dut ezetz. Nik uste dut, azkenean, estreinaldiak ere etxean ikusiko ditugula. Uste dut hainbat aretok baino ez diotela eutsiko, estreinaldi bereziak egiteko. Baina gainerako filmak etxean ikusiko ditugula. Horretarako sistema garatuko dutela, etxean filmoteka birtual modukoa izateko, nahi duguna ikusi ahal izateko. Nik uste dut eredu hori ezagutuko dudala.

Filmotekak ere izan ditu gora-beherak. Gobernuak Nafarroako Zinemaren Institutua bertan behera utzi zuen 2014. urtean. Nola eragin dizue erabakiak?

Filmotekak bi arlo ditu: artxiboa da bat, eta programazioa bertzea. Artxiboaren ardura orain Liburutegi Zerbitzuaren esku da, eta nire ardura da programazioa. Nik uste dut institutua sortzea izan zela Nafarroako ikus-entzunezkoen arloan berri nagusietako bat, baina martxan jarri zuten agintari berberek erabaki zuten bertan behera uztea. Ez dut inoiz ulertuko erabaki hori. Akatsa izan zen. Institutua bazen modu bat ikus-entzunezkoen inguruko guztiak erakunde bakar batean zentralizatzeko. Jendeak bazekien nora jo.

Erabaki horrek erakusten du zinemaren aldeko apusturik ez dela?

Kulturaren esparrua beti da azkena aurrekontuetan. Nire irudipena da egoerak bultzatzen duela gastu gutxi duten proiektuak egitea, lagun artekoak. Politikarena berehalako emaitzen esparrua da, eta kultura ez da horrelakoa. Egiten den inbertsioaren emaitza, anitzetan, ez da berehala jasotzen. Nik uste dut sortzaileak badirela; badela mugimendua, eta teknologia berriek erraztu dituztela prozesuak.

Filmotekaren lana ere bada egiten den hori zabaltzea?

Filmotekaren lana da gordetzea eta erakustea. Eta gordetzen duguna erakustea. Ikusleen esku jartzea, ikus-entzunezkoen inguruko kultura aberasteko egokitzat jotzen dugun hori. Eta hori egitea inolako aurreiritzirik gabe.

Zure esku dago programazioa; zeintzuk dira zure irizpideak?

Nik ia ezeri ez diot ezetz erraten. Hori da nire irizpide nagusia. Ez dut aurreiritzirik; ez aspaldiko zuzendarien lanari buruz; ezta orain egiten denari buruz ere. Hala ere, beti saiatzen naiz oreka bilatzen.

Zer-nolako erantzuna jaso duzue?

Hagitz ona. Helburutzat hartu genuen batez beste 50 ikusle izatea saio bakoitzeko, eta kopuru hori bikoiztu egin dugu. Ehun ditugu, bai eta gehiago ere. Ikusle fidelak dira, gainera.

Irantzu Gonzalez: “Dantza bizitzeko modu bat da niretzat, eta bete egiten nau”
Mar 4, 20162016-03-03Albisteak, Nafarroa0

Irantzu Gonzalez: “Dantza bizitzeko modu bat da niretzat, eta bete egiten nau”

Asier Garcia Uribarri

Gazte-gaztetatik dantzan ari da Irantzu Gonzalez (Altsasu, 1987). Hamaika txokotan ikasketak egin ostean herrira itzuli da, eta eskola jarri du martxan. Gainera, Altsasuko zenbait herritarrekin batera Dantzarima konpainia sortu du. Sustraiak lanarekin arrakasta handia izan zuten, eta orain buru-belarri dabiltza obra berria prestatzen. Gonzalez ez da geldirik egotekoa, eta dantzak energia hori guztia bideratzen laguntzen dio.

Zer da dantza zuretzat?

Dantza bizitzeko modu bat da niretzat, eta bete egiten nau. Dantzari esker naiz naizen modukoa.

Zergatik uste duzu jendeak dantzara hurbildu beharko lukeela?

Dantza egitean sentimendu piloa adierazten ditugu. Nik alde sortzailean jartzen dut fokua. Uste dut horrela jendeak gorputzarekin adieraziko dituela haren irudimen eta gaitasunak.

Txikitatik zabiltza dantzan. Zein izan da zure ibilbidea?

Aita dantzaria zen, eta ni, 6 urterekin, euskal dantzekin hasi nintzen. Altsasun hori zen aukera bakarra, eta nik gehiago sakondu nahi nuen. Gimnastika erritmikora ere jo nuen. Baina 14 urterekin Iruñera joatea izan zen nire jauzia. Almudena Lobonen eskolan dantza klasikoa ikasi nuen. Hor konturatu nintzen bide horretatik jo nahi nuela, eta horrela piztu zitzaidan Madrilera joateko gogoa.

Zer ikasi zenuen Madrilen?

Carmen Rocheren eskolan ikasi nuen. Dantza modernoko ikasketaz gain, antzerki musikalaren aukera ere bazegoen. Orduan pentsatu nuen: "Jada hemen egonda, guztia egingo dut". Ikasi nituen dantza, antzerkia eta kantua. Asmatu egin nuen. Orain, nire lanak prestatzeko, oso ondo datorkit denetarik jakitea.

Bestelako funtzionaltasuna duen jendearekin dantza ikastaroak egiten dituzu. Nola hasi zinen bide hori lantzen?

Nik beti izan dut lotura berezi bat ezohiko funtzionaltasuna duten pertsonekin. Madrilera joan aurretik, Anfas elkartearekin lanean hasi nintzen boluntario gisa, eta beti nuen buruan antzerkia edo dantzarekin zerbait egitea. Madrilen Maite Leonen Psikoballet eskola ezagutu, eta udan antolatzen zituzten ikastaroetan izena eman nuen. Garai berean, Altsasuko familia batzuek bestelako funtzionaltasuna duten pertsonentzako elkarte bat sortu zuten, eta haiekin hasi nintzen lanean.

Ikasketak bukatu ostean, non ibili zara dantzan?

Fundacion Deporte Integra elkarteak ezohiko funtzionaltasuna duten pertsonekin lan egiten du, eta kontratatu ninduten ekitaldi batzuk antolatzeko. Adibidez, egun batean 300 pertsona bildu nituen koreografia handi bat dantzatzeko. Gero Ingalaterrara jo nuen ikasten jarraitzeko, eta han ere dantzari aritu naiz.

Zein da gehien gustatzen zaizun dantza mota?

Nire estiloa dantza garaikidea eta jazz modernoa dira. Madrilen ikasi nituen hip hop, funk eta abar. Azken finean, dantzariok denetarik egin behar dugu. Baina norberak beti jotzen du bide batetik edo bestetik.

Ingalaterran zer landu zenuen?

Dantza eta psikologia ikasi nuen han. Aipatu bezala, dantza asko lotzen dut sentimenduekin, eta ikasi nahi nuen nola landu hori guztia dantzaren bidez.

Hamaika txokotan egon ostean, Altsasura itzuli zara, eta dantza eskola sortu duzu.

Urtarrilean hasi ginen eskolekin, eta eskaintza zabala dago. Hasteko, dantza klasikoa irakasten dut, hori baita guztiaren oinarria. Horrez gain, modern jazz, dantza garaikidea helduentzat eta flamenkoa. Azken hori Askoa Etxebarrieta La Pulga-k eskaintzen du.

Nolako harrera izan du eskolak?

Oso ona. Egun, 120 ikasle ditugu. Aurretik ere eskolak ematen nituen. Gainera, Altsasukoa izanda, jendeak ezagutzen nau, eta horrek laguntzen du.

Izan duzun arrakasta ikusita, ematen du horrelako eskola baten premia bazegoela Sakanan.

Bai, argi eta garbi. Nik gabezia hori ikusten nuen. Baina beldur puntu bat ere banuen ea ondo aterako ote zen. Finean, gaztea naiz, eta honetan guztian sartzeak errespetua sortzen du.

Eskolaz gain, dantza konpainia ere osatu duzu Altsasun: Dantzarima. Nola hasi zen proiektu hori?

Duela urte eta erdi hasi genuen proiektua. Altsasuko zenbait pertsonak esan zidaten dantza garaikidearekin zerbait egin nahi zutela. Orduan, lanean hasi ginen, eta konpainia sortu genuen. Bide batez bete dut nire betiko beste amets bat: konpainia bat sortzea.

Aurretik dantzarekin harremana bazuten?

Bai. Batzuk euskal dantzak egindakoak dira, eta badaude ere gimnastika erritmikoan aritu direnak. Baina inork ez du aurretik dantza garaikidea egin.

Taularatu duzuen lehen lana Sustraiak izan da. Zer-nolako harrera izan du?

Altsasun hiru aldiz egin dugu, eta hiruretan bete egin da. Horrez gain, Etxarri Aranatzen eskaini genuen. Oso pozik gaude konpainiarekin eta lan berriarekin.

Hemendik aurrera, baduzue bestelako proiekturik?

Lan berri bat prestatzen ari gara, urriaren 8an aurkezteko. Ideia nagusia da pertsona guztiak izarretatik gatozela. Hau da, denok dugula jatorri bera, eta horregatik, pertsona guztiak berdinak garela.

Ibaia bizirik nahi dute
Mar 4, 20162016-03-03Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

Ibaia bizirik nahi dute

Edurne Elizondo

Ega ibaiari kezkaz egiten diote so Murietako, Antzingo eta Egaibarreko bertze hainbat herritako bizilagunek. Montejurrako Mankomunitateak Lokiz mendizerrako akuiferoak baliatzen ditu eskualde hori hornitzeko. 1985. urtetik ari dira Antzingo putzua ustiatzen; 2005etik, berriz, Mendazakoa. Ega ibaiari eragin dio egoera horrek, eta azken urteotan, udan batez ere, hainbat iturri lehortu egiten direla salatu du Ega Bizirik plataformak; emari ekologikoari nekez eusten ahal diola ibaiak, urteko hilabeterik beroenetan. Okerrera egiten ahal du egoerak, gainera, mankomunitateak orain artekoaren bikoitza ustiatzeko eskaera egin baitio Ebroko Ur Konfederazioari.

"2011. urtetik ari gara Egaren alde borrokan; eta segituko dugu. Bertzela, bide beretik jarraitzen badute, urte txar batean ibairik gabe geldituko gara". Horixe nabarmendu du Ega Bizirik plataformako presidente Felipe Ajonak. Murietakoa da bera, eta esaldi bakar batean laburbildu du arazoaren funtsa: "Ahal dena baino ur gehiago ateratzen ari dira".

Auziaren mamia hori da, baina baditu hainbat adar. Batetik, Ajonak agerian utzi du Montejurrako Mankomunitateak ez duela akuiferoetatik ura ateratzeko kontzesiorik. Bertzetik, Antzingo edo Mendazako putzuek eman dezaketen ur kopuruaren inguruko inolako ikerketarik ere ez dela egin salatu du; akuiferoak ustiatzeko lanak ingurumenean duen eraginari buruzko txostenik ez dagoela, alegia.

Orain, ikerketa bat aurkeztu dute EHUko irakasle Iñaki Antiguedadek eta Ane Zabaletak. Ega Bizirik plataformak eskatuta egin dute, Ega arroko ur fluxuen joerari buruz. "Datuak kezkagarriak dira", azaldu du Ajonak. Antzin herritik behera, adibidez, Ega ibaiaren ur emariak behera egiteko joera du, ikerketa horren arabera, akuiferotik gero eta ur gutxiago jasotzen duelako ibaiak, tarte horretan. "Santikurutze Kanpezutik (Araba) Antzin herrira, ibaiak ematen dio akuiferoari; Antzin herritik Murietara, berriz, akuiferoak ematen dio ura ibaiari. Putzuak egin, eta gero eta gehiago kentzen badiote, ordea, nekez lortuko du akuiferoak ibaiak behar duena ematea".

Ajonaren kezkarekin bat egin du Sustrai Erakuntza Fundazioak ere; nabarmendu du Antzingo putzutik bost hektometro kubo ateratzen dituela mankomunitateak egun, eta erakunde horren asmoa dela 12 ateratzea. "Orain jada arazoak badaude iturburuetan, zer gertatuko da gehiago ateratzen badute?".

Ebroko Ur Konfederazioak, behintzat, ez dio galdera horri erantzun. Alderantziz: zabaldu du mankomunitateak ur gehiago hartzeko egindako eskaerari alegazioak aurkezteko epea. "Mankomunitateak hainbat urtez kontzesiorik gabe egindakoari nolabaiteko euskarri legala eman nahi diote orain", salatu du Ajonak. Berretsi du akuiferoetatik ateratzen duen ur kopurua bikoiztu nahi duela mankomunitateak. "Helburua da merindadeko ia herri guztiak hornitzea".

Hori egiteko, udalerriz gaindiko eragina duen planaren figura (UGEP) erabili zuen Nafarroako Gobernuak, 2011. urtean. "Murietaren gisako herriak ez zituzten auziak kalte egindako erakundeen artean sartu, eta planaren berri ere ez genuen jaso. Ezin izan genuen alegaziorik aurkeztu". 2011tik, ur gehiago ateratzeko obrak egiten ari da Montejurrako Mankomunitatea. "40 milioi euroko proiektua da", azaldu du Ajonak.

Gobernuaren zain

Egun Nafarroako Gobernua babesten duten Geroa Bai, EH Bildu, Ahal Dugu eta Ezkerra taldeek ur baliabideen inguruko ikerketa egiteko beharra jaso zuten haien akordio programatikoan. Horixe gogoratu du Ega Bizirik taldeko presidenteak, eta etsita agertu da gobernuak auziari buruzko urratsik ez duelako egin, orain arte. "Bertze aldera begiratzen du".

Gobernuak zer eginen duen zain dira plataformako kideak. Ajonak argi du mankomunitateak ur gehiago atera ahal izateko prozesua bertan behera utzi beharko luketela, akuiferoen gaitasunari buruzko ikerketa zorrotza egin arte, behintzat.

Epaileek zer errateko ere badute akuiferoen auzian. Izan ere, Sustrai Erakuntza Fundazioak eta Ega Bizirik plataformak epaitegietara jo zuten 2011an, UGEPa onartu zutenean. Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak ontzat jo zuen proiektua. Ondorioz, Sustrai Erakuntzak eta ibaiaren aldeko elkarteak helegitea aurkeztu zuten Espainiako Auzitegi Gorenean. Haren erabakiaren zain dira. Eta Ega ibaiari so, bitartean. "Ibaiari begiratzea nahikoa baita gertatzen ari denaz ohartzeko". Euri gutxiko negu honek zer uda ekarriko duen beldur da Egaibar.