Kolorez eta danbor hotsez beteko dira bihar Iruñeko karrikak. 11 Kolore Fest jaialdia atondu du, bigarrenez, EH 11 Kolore taldeak, eta hiriburua hamaika jatorritako herritarren bilgune bihurtuko da. Ijito herriko hainbat ordezkarik jaurtiko dute suziria —18:30ean, Udaletxe plazatik—, eta Ekialde Hurbileko errefuxiatuak ere izanen dituzte gogoan. Danbor martxak, dantzaldiak eta gastronomia uztartuko dira egitarauan.
NUP ere, harrera prozesuan laguntzeko prest
Nafarroako Unibertsitate Publikoak elkarlanerako deia egin dio Nafarroako Gobernuari, herrialdera etor litezkeen errefuxiatuen beharrizanei erantzuna emateko eta "gizarteratze prozesuan laguntzeko".NUPeko Internazionalizazio Errektoretzaordeak sustatu...
Nagusitik liderrera
Uda igaro eta gero bueltan gara, baina ez gara berdinak, ez gaude berdinak. Nafarroan egindako azken hauteskundeetan izandako aldaketaren fruituak dastatzen hasiak gara jada, eta liburutegietan ere badugu zer ospatu.
Erran bezala, ez gaude berdinak, eta aldatu dena, preseski, Nafarroako Liburutegien Zerbitzuko burua izan da. Orain arte genuen nagusia kendu, eta aurrerantzean lider bat izanen dugu. Horren erranahia? Ezinbertzean, goitiko aldaketa horrek behitikoan izango duela eragin gehien, liburuzainengan, liburutegiengan eta herriarengan.
Azken boladan lanbide-kideekin ez dago bertze gairik: poztasuna, irribarreak, emozioa eta galdera andana bat: Zer aldatuko dute lehen? Nondik hasiko dira? Nola egingo dute? Galdera horietan guztietan pentsatzen aurkitu dut neure burua behin baino gehiagotan lanerako bidean. Goizean goiz, egun berriari hasiera ematen, liburutegira bidean, eta ametsetan, irribarrez…
Hau bertzerik ez, jada aldaketa nabaria da, eta eskertzekoa da arras. Liburuzain gazteenok aunitzen aditu izan dugu, eta helduenak beraien artean: "Zuek ez dituzue Nafarroako liburutegien garai onak ezagutu", "(...) egin genuelarik han izan bazinate...!", "oroitzen zara urtero jardunaldi haietan elkartzen ginenean? Formakuntza ikastaroak ematen zizkigutenean?". Esaldi horiek guztia<k hainbat jenderi entzun izan dizkiot, baina batez ere orain buru dugun Asun Maestrori. Eta hortxe dago aldaketa. Hortxe irribarrea. Hortxe esperantza.
Txikitatik egon naiz liburutegien munduari lotuta, ama liburuzaina daukat, eta txikitatik Asun ezagutu. Etxean, ahizpa guztientzat da ezaguna, Iruñera joaten ginenean beti han baitzegoen, lan eta lan. Nire oroitzapenetan atzera eginda, beti lanez lepo agertzen zait, gauza berriak aztertzen, liburutegiei bultzada berri bat nola emango pentsatzen... Eta dena beti umiltasunez eta goxotasunez, "izeba Asun" izango balitz bezala.
Hazi nintzen, Bibliotekonomia eta Dokumentazioa ikasi nuen, Asnabin (Nafarroako Liburuzainen Elkartean) sartu nintzen. Eta Asunek han jarraitzen zuen, lehendabiziko lerroan beti bezala, kalitatezko liburutegi zerbitzu baten alde, hitzaldi, jardunaldi, ikastaro, greba eta herri aldarrikapenetan. Joan den ekainean Asnabiren 20. urteurrena Iruñeko Gazteluko plazan ospatu genuenean, han izan ginen Asun eta biok berak aukeratutako ipuin bat bion artean jendeari kontatzen.
Aurrerantzean geure burua izanen dela errateko, Benedettiren hitz batzuekin hasi zuen bere eskutitza, Alizia lurralde miresgarrian-en pasarte batekin batera. Ofizioa ezagutu eta, batez ere, maite duenaren seinale bikaina. Lider izatera datorrena, nagusi izango ez dena. Liburuzainak gogotsu gaude; herriak merezi duen kalitatezko liburutegi zerbitzua eskaintzeko bidean lehen pausoak ematen hasiak gara.
Pedro Zabalza: «Askorako ematen dute sanferminek, topikoetatik at»
Sanferminetako edozein egunen antzera, Iruñeko erraldoien konpartsako kideak ateratzeko zain daude ehunka lagun. Txarli, ordea, erraldoiak gordetzen dituzten gelan giltzapetu da, eta ez du inor sartzen uzten. Urduritasuna nagusi da, inork ez baitaki zergatik ez diren erraldoiak ateratzen. Hortik abiatuta osatu du Pedro Zabalzak (Iruñea, 1970) Gigante lana, eta Gaiarre antzokiak sanferminei buruzko antzezlanen inguruan antolatutako lehiaketan irabazle izan da. Atzo aurkeztu zuten Iruñeko antzokian, arrakasta handiz. Erraldoien konpartsako kideen parte hartzea izan da berezitasun nagusia.
Nola erabaki zenuen lehiaketan parte hartzea?
Antzerki kritikaria izan naiz Diario de Noticias egunkarian, urte dezentetan. Pasio handiz bizi izan dut antzerkia. Aldi berean, asko gustatzen zait idaztea, eta, denetarik idatzi izan badut ere, azkenaldian geroz eta gustukoagoa dut antzerkia idaztea. Hori dela-eta hartu izan dut parte Gaiarre antzokiaren lehiaketan. Uste dut aurtengoa hirugarren parte hartzea izan dela, eta, oraingoan, saria eman didate.
Istorio bitxia jaso du zure lanak.
Askotan pentsatu izan dut nola egin sanferminekin lotutako zerbait. Gainera, proposamen ezberdinak egitea gustatzen zait. Sanferminek gai askotarako aukera ematen dute, eta, gainera, topikoetatik at egon daitezke. Alegia, ez du zertan zezenketa arratsalde bati buruzko lan bat izan. Pentsamendu horietan ari nintzela, ez dakit nola, Dog Day Afternoon filmarekin oroitu nintzen. Zapuztutako banku lapurreta baten istorioa kontatzen du filmak, eta lapurren eta kanpoan dagoen polizia baten arteko negoziazioa da ardatza. Iruditu zitzaidan ideia ona zela hori sanferminekin nahastea, eta erraldoien mundura jotzea horretarako. Alegia, planteatzea zer gertatuko litzatekeen norbait erraldoiekin giltzapetuko balitz, inori sartzen utzi gabe, eta, argumentuaren aitzakia horretatik abiatuz, istorio bat kontatzea.
Oso sanferminzalea al zara?
Uste dut zahartzen hasia naizela, baina bai, oso sanferminzalea izan naiz. Nik uste dut denei pasatzen zaiguna pasatu zaidala niri ere. Alegia, txikitan egunez bizi ditugu sanferminak, gurasoen eskutik goazelako. Urteetan aurrera egin ahala, gaueko bizitzan murgiltzen gara. Eta, gerora, berriro hasten gara egunez bizitzen. Hiri honetako edozein pertsonaren eboluzio arrunta da nirea ere.
Jatorrizko antzezlana aldatu da entseguak egin ahala. Erraldoien konpartsaren parte hartzea gakoa izan da.
Obraren argumentua, muina, bere hartan gorde da. Gauza bakarra egin dugu: erraldoien konpartsako jendearen istorioz betetako kontakizuna gehitu. Eta hori egiteko, mekanismo xume bat erabili dugu, oso berritzailea ere ez dena: antzerkia egin dugu antzerkiaren barruan. Hau da, errepresentazio bat dago antzezlanaren barruan, eta, hor, konpartsako kideak aktoreak dira, baina aldi berean baita pertsonaiak ere. Protagonista nagusiarena da salbuespen bakarra, pertsonaia da beti. Baina errepresentazio hori egitea oso mesedegarria izan zait, istorioak baduelako errealitatearen eta fikzioaren arteko nahasketa bat. Protagonistak arazoak ditu zer den erreala eta zer fikzioa bereizteko, eta, horretarako, lagungarria izan da hasierako testua biltzen duen antzezlan bat sortzearen ideia lagungarria.
Zer eman dio obrari konpartsako kideen parte hartzeak?
Erabat ezberdina litzateke aktore profesionalekin egin izan bagenu. Ziurrenik, aurretik aipatu dudan hori guztia, errepresentazioarena alegia, ez litzateke existituko, ez lukeelako zentzurik. Jatorrizko testua bete-betean errespetatu izango genuke, eta oraingoa bezain emaitza ona izango genuke, baina ezberdinak lirateke. Horregatik uste dut taularatzea dela azkeneko produktua: testua abiapuntua da, eta, hortik aurrera, jendearen ekarpenekin aberastuz joaten da; agian, norberak ikusi edo pentsatu gabeko gauzak ikusten dituztelako besteek.
Nolakoa izan da esperientziarik gabeko aktoreekin lan egitea?
Egia esanda, liluratuta nago haiekin, ikaragarrizko inplikazioa erakutsi dutelako. Arriskuak hartzeak ez ditu beldurtzen; are gehiago, gustatzen zaie.
Zer modutan kasu egin diozu antzezlanaren prestaketari?
Antzerkiaren zale porrokatua naiz ni, prozesu osoarena. Ez naiz aktorea, eta ez dut antzezlana zuzentzeko behar besteko gaitasunik, eta egiten saiatzen naizen bakarra idaztea da, xumeki. Baina antzerkia bere osotasunean gustatzen zaidanez, ikasteko aukera gisara hartu dut hau. Alde horretatik, prozesu osoan parte hartzea gustatzen zait, ikasteaz gain, balio didalako azken emaitza nik kontatu nahi izan dudanaren isla dela ikusteko.
Zer sentitzen da norberak buruan izandako istorio bat taularatua ikustean?
Urduritasunez bizi izan dut prozesua, baina baita ilusioz ere. Halere, ez da lehen aldia izan. 2009an, modu nahiko antzekoan, eta Gaiarre antzokiaren ekoizpenarekin, nik idatzitako antzezlan bat egin genuen, Virtual izenekoa. Ez du zerikusi handirik oraingoarekin. Tira, ongi pentsatuta, badu zerikusia (barreak). Hikikomori baten istorioa zen. Japonian bizirik duten presio soziala jasan ezinik beren logelan giltzapetzen diren nerabeak izendatzeko kontzeptua da hikikomori. Beren logelan bizi dira, eta bideo jokoetan aritzen. Beraz, ez du lotura zuzenik Gigante lanarekin, baina, zentzu batean, bi lanetako pertsonaiei antzeko gauzak gertatzen zaizkie. Eta bietan dago itxialdi baten istorioa, baita errealitatea onartzeko zailtasuna ere. Paralelismoa badago, nahiz eta ez naizen haren bila ibili.
Joseba Asiron: «Ez dugu anekdotikoak izateko asmorik; aldaketa iraunkorra nahi dugu»
Ion Orzaiz / Nafarroako Hitza Zabalik dira, parez pare, Iruñeko udaletxeko ateak. Batasunaren Pribilegioaren karira antolatutako egitarauaren barruan, udaletxea barrutik ezagutzeko bisita gidatuak antolatu dituzte, eta bisitari asko dabiltza harat eta honat, hiriburuko agintearen barrenak hurbiletik ezagutu nahian. Ospakizunaz harago, baina, udala herritarrei zabaldu beharra dagoela uste du Joseba Asiron alkateak (Iruñea, 1962). Horregatik, ekainean karguaren zina egin ostean, jendez...
«Herritarren jarrera eredugarria izaten ari da errefuxiatuen auzian»
Ion Orzaiz Iragan asteburuan, Bartzelonan izan zen Joseba Asiron, Ciudades por el bien común (Guztion ongizatearen aldeko hiriak) izeneko bilkura instituzionalean. Espainiako, Galiziako, Herrialde Katalanetako eta Euskal Herriko hiriburuetako udal ordezkariak batzartu ziren han. Zeri buruz hitz egin zenuten joan den asteko bilkuran? Bartzelonako alkate Ada Colauren ekimenez antolatutako lan saioa izan zen, eta helburu argi bat zuen: agintaldiko lehen...
Jazar, autoedizioaren topaleku
Kultura eta sormen alternatiboaren aldeko bidean, Iruñeko Jazar gunea ezinbesteko geltoki bihurtu da. Gaur eta bihar, Pumpk Lehen Autoedizio Festibala eginen dute: proiektu independente eta autogestionatua, sortzaile eta editore txikien arteko topagune izateko helburuarekin. Erakusketak, kontzertuak, tailerrak eta mahai inguruak eskainiko dituzte bi egunotan, Etxabakoitz auzoko egoitzan (Arostegi etorbidea, 12).
Pobreziaren kontrako neurriak, abian
Uxue Barkos Nafarroako lehendakaria eta Miguel Laparra Eskubide Sozialetako lehendakariordea pobreziaren eta bazterketa sozialaren aurkako sareko 30 erakunde ingururekin bildu dira, arlo horretan Nafarroan dauden gabeziak mahai gainean jartzeko, eta b...
Iritzia: “Euskaldun zintzoak”
Duela gutxi, lankide batekin hizketan ari nintzela, ergelkeria bat erran nuen. Tira, ezagutzen nauzuenok badakizue ergelkeria anitz erraten dudala minuturo eta, beraz, hori ez dela albiste. Baina adierazi nahi dut ergelkeria bat erran nuela eta berehalaxe ohartu nintzela haren izaera ergelaz.
Toki bateko zuzendariaz ari ginen hizketan eta solaskideak aipatu zuen nola bere langileak ez zeuden harekin batere gustura. Eta, hara non, zuzendariaren zintzotasuna agerian uzteko-edo, nik zera bota nuen: "Baina euskalduna da, ez?".
Badakit anai-arreba bizkaitar zein gipuzkoarrei Marteko kontua irudituko zaiela hauxe, baina orain arte, nire xalotasunean, pentsatu izan dut Nafarroa Garaiko euskaldun zapaldu guztiak pertsona onak eta zintzoak zirela. Gutarrak. Edo nitarrak, nahi baduzue. Hala, Nafarroan euskalduna izatea mundua ikusteko modu jakin batekin lotu izan dut beti. Baziren salbuespenak, noski; nik zer dakit, Begoña Sanzberro UPNkoa, adibidez; baina araua nahiko orokorra zela uste nuen.
Baina, horretan ere aldaketa gertatu da. Euskalerria irratiaren kolaboratzaileen erdiak erakundeetako boterea hartu duen honetan, Nafarroako Gobernua goi kargudun euskaldunez betetzen hasi da. Jakina, horrek berebiziko bulkada emanen dio zu eta biok orain partekatzen ari garen hizkuntza honen prestigioari. Baina bertze edozein esparrutako erabaki politikoei dagokienez, goi kargudun horiek euskal hiztunak izateak ez digu haiei buruzko batere pistarik ematen.
Nafarroako Gobernuko lehendakaria bera, Parlamentukoa, hainbat kontseilari, hainbat zuzendari nagusi, hainbat kabinete buru, hainbat atalburu… Nor-nori-nork primeran jokatzeko gai dira —akaso, Nor-nork sistemarekin arazo handiagoa izanen dute—. Eta hala ere, ziur naiz nire gustukoak ez diren erabaki asko hartuko dituztela, edota nire gustukoak direnak hala-hola hartuko dituztela.
Alde batetik, arraroa egiten zaigu zuzenean edo zeharka ezagutzen dugun jendea munta handiko erabakiak hartzen ikustea. Baina, bertze aldetik, atsegina da FMko 91.4an entzun izan ditugunak orain botereguneen bozgorailuetatik entzutea. Horixe baita aldaketa. Eta hizkuntzaren normalizazioa.
Bustiko naiz. Geroa Bai eta EAJ gauza bera ez direla mantra moduan errepikatu duten horietakoa nauzue, jakin baitakit Uxue Barkosek gidatzen duen koalizioan badirela beren buruak ezkertiartzat dituzten pertsonak. Baina Geroa Bai gobernatzen hasi da eta, zoritxarrez, EAJren pentsamolde eta jokabide zenbait erakutsi ditu dagoeneko —bertzeak bertze, sozialistengana hurbiltzeko gogo etengabea eta EH Bildurekin elkarlanean ez aritzea—.
Euskaldunek Neguko Jauregia hartu dutelarik, ulertu dugu euskaldunak Nafarroan ez direla homogeneoak eta, areago, aurkakoak ere izan daitezkeela. Baina hetereogeneotasun horretan, benetan gauza tristea litzateke Geroa Bairen eta EH Bilduren arteko lehiak aldaketaren gobernua ataka estuan jartzea. Nahiz eta euskaraz egin.
«Alzheimerra batek du, baina familia osoaren eritasuna da»
Osasunaren esparrutik ez ezik, esparru sozialetik ere aurre egin behar zaio alzheimerrari. Horixe uste du Nuria Esandik (Iruñea, 1986). Erizaina da, eta ikerlaria Nafarroako Unibertsitatean. Eritasunak familiari eragiten diola nabarmendu du, bai eta familiaren egoerak gaixoari ere. Hori kontuan hartzeko beharra jarri du mahai gainean.
Zergatik hautatu duzu alzheimerraren gaia zure tesia egiteko?
Batetik, Canga doktorearen esperientziak eragin dit. Harekin aritu nintzen masterrean, eta gero tesian, eta hark jorratzen duen zaharren zaintzaren esparruan haren eskutik murgildu naiz. Bertzetik, familian ere izan dugu alzheimerrak jotako pertsona bat. Zuzenean bizi izan dut gaixotasun hori zer den eta zer ekartzen duen. Ez erizain edo ikerlari gisa, baizik eta eritasuna duen pertsona baten senide gisa.
Zure esperientziatik, eta tesian jasotako datuetatik abiatuta, zein da lehen diagnostikoa?
Aurrera egin dugu, zalantzarik gabe, baina, oraindik ere, hutsune nabarmenak badira. Gaixoari egiten diogu so; neurri batean, zaintzaile nagusiari ere bai; baina ez diogu so egiten familiari, bere osotasunean. Nire familiaren kasuan, bakarrik ginela sentitu genuen. Anitz bada egiteko, eta uste dut erizaintzan gabiltzanok lan polita egin dezakegula hutsune horiek identifikatzeko eta betetzen laguntzeko.
Zein da alzheimerrarekin bizi diren familien errealitatea?
Gaixoa pertsona bakarra bada ere, eritasunak familia osoari eragiten dio. Ez zaintzaile nagusiari bakarrik, baizik eta denei. Familia osoan eragiten duen aldaketa sakon bat da. Ondorioz, denen eritasuna da. Hainbat familiarekin aritu naiz, elkarrizketak egin dizkiet familia horietako kideei, eta haietako batek erran zidan familiako pertsona baten alzheimerrarekin, azkenean, denak gaixotzen direla. Eta egungo sisteman falta da familia osoari so egitea; familia osoa hartzea kontuan eta artatzea. Eta familia erraten dudanean, alzheimerra duen pertsona eta haren hurbilekoak hartzen ditut kontuan, denak.
Zein modutan eragiten ahal die familiako kide baten gaixotasunak bertzeei?
Familiako kide batek alzheimerra izateak familia horren funtzionatzeko moduari eragiten dio. Egunerokoari. Erabakiak hartzeko moduari eragiten dio, bai eta familia horretako kide bakoitzak etorkizunari buruz dituen asmoei ere. Bizitzeko moduei eragiten die, komunikazioari. Arlo anitzi, egia erran. Alor horiek guztiak, ordea, nahiko ikusezin dira, oraindik ere, sistemarentzat. Patologiari so egiten zaio, ez familiaren egoerari. Familiaren egoerak ere badu eragina gaixoarengan.
Familiak ere eragiten dio alzheimerra duen pertsonari?
Dena hartu behar da kontuan. Familia bakoitzak bere modura aurre eginen dio egoera horri. Eta modu batera edo bertzera egiteak izanen du eragina gaixotasuna duen pertsonaren zaintzan, edo egoera berrira egokitzeko moduan. Denek aurre egin behar diote egoera berri horri, denek egokitu behar dute. Gaixotasuna onartzea eta eguneroko errutinak aldatzea errazagoa edo zailagoa izan daiteke, eta guk lagundu behar diegu ahalik eta ongien egokitzen prozesu berrietara.
Gaixotasunaren lehen etapan diren familiekin aritu zara zure tesian. Zergatik?
Lehen etapa hori hautatu dut aldaketa horiek guztiak nola gertatzen diren ikusteko. Aldi berean, hemezortzi hilabetez aztertu dut familia horien egoeraren garapena. Beraz, etapa ezberdinak bizi izan dituzte denbora horretan. Eta kontua da lehen etapa horretan ez dagoela familiari eta gaixoari zuzendutako arreta profesionalik. Patologiari bai, so egiten zaio; sintomei; baina familia horiek biziko dutenari aurre egiteko prestatzeko laguntzarik ez dute jasotzen. Denek erraten dute bakarrik direla, eta ez dizkietela erreferentziak ematen. Informazioa emateko moduak ere badu garrantzia. Kontua ez baita bakarrik informazio hori ematea, eta dauden baliabideen zerrenda haien esku jartzea. Baliabide horiek nola erabili jakin behar dute; jakin behar dute alzheimerra benetan zer den; ulertu behar dute zer ekarriko duen gaixotasun horrek. Halaber, profesionalei ere falta zaie informazioa.
Zer motatako informazioa?
Gaixo bat artatzen duten profesionalek jakin beharko lukete haren familiaren egoera zein den, zein neurritan murgilduta dauden zaintzan; zer-nolako arrazoiak dituzten gaixoa zaintzeko; zer aukera dituzten hori egin ahal izateko. Jakin behar dugu zer-nolako harremana dagoen familiako kideen artean ere. Profesionalak ere trebatu behar ditugu.
Zer-nolako programak beharko lituzkete familia horiek?
Argi dago alzheimerrari hainbat arlotatik aurre egin behar zaiola. Osasunaren esparruko profesionalek parte hartu behar dute lan horretan, baina ez haiek bakarrik; esparru sozialeko profesionalek ere parte hartu beharko lukete. Elkarrekin lan egin. Behar dira, adibidez, familia osoaren jarraipena eta balorazioa egiteko tresnak; profesionalek jakin beharko lukete, adibidez, familiako zein kidek parte hartzen duten zaintzan; hasieran, bai eta denborak aurrera egin ahala ere. Familiaren egoerari buruzko balorazio sistematikoa beharko genuke.
Zaintzaileek laguntza behar dute zaindu ahal izateko, ezta?
Hala da. Zaintzaile nagusia, oraindik ere, emakumea izaten da, kasu gehienetan. Baina familia osoak parte hartu behar du. Aldaketaren neurriak horixe eskatzen du, kasu gehienetan. Ardurak partekatzea ezinbertzekoa da. Ezin dugu ahaztu zaintzailea ere gaixotu egiten dela. Krisiak badira, estresa, eta horrek ere eragiten du zaintzaileak artatzeko beharra. Laguntza psikologikoa behar izaten dute, anitzetan.
Halako egoerei aurrea hartzeko beharra da zuk nabarmendu duzuna?
Hori da. Hasieratik balorazio egokia egiten badugu, eta une bakoitzean familia horrekin egin dezakegun lana mahai gainean jartzen badugu, hainbat egoerari aurrea hartzen ahal diogu. Laguntzen ahal ditugu familiak ahalik eta ongien antolatzen. Senideek, hain zuzen ere, jarraibideak eskatzen dituzte. Jakin nahi dute zer egin dezaketen, jakin nahi dute nola antolatu, gaixotasunarekin ahalik eta ongien bizi ahal izateko. Bitartekari lana egin dezakegu.
Lan horrek gaixoari eginen dio mesede?
Hala da. Oreka bilatu behar dugu; lortu behar dugu zaintzak familia osoaren etorkizuna ez hipotekatzea. Gaixoaren beharrei ere erreparatu behar diegu, noski. Zaindu behar ditugu, baina gehiegizko babesa ere ez da ona, batez ere, hasieran. Haien autonomia errespetatu behar dugu, duten bitartean. Hainbat gaixok horixe erran dute, gehiegi babestu nahi izaten dituztela. Familia osotasunean hartu, eta oreka bilatu behar dugu. Denen onerako.