Baztango Lurralde Okupazio Eredu eta Estrategia txostenak polemika ugari piztu ditu. Erdiz Bizirik taldeak esan du, Magna enpresaren eta Baztango Garapenerako Elkartearen inguruko lagunek udalbatzarkide bat estu hartu zutela apirilaren 10eko udalbatza...
Nafarroan hutsik dauden etxebizitzak.
Nafarroako Gobernuak ezagutarazitako ikerketa baten arabera, egun 35.466 etxebizitzatan ez da inor bizi. Datu hori aintzat hartuta, Nafarroan orotara dauden etxebizitzen %15 hutsik daude.
“Bezeroari iruzur eginez gero, ez da tailerrera berriz itzuliko”
Txikia zela, anaia nagusiak motorrean nola ibiltzen ziren leihotik begira egoten zen, hanka puntetan jarrita, Felix Gamio (Irurita, Baztan, 1982). Abiadura eta motor hotsa biziki maite ditu. Apurka-apurka hazi zen heinean, begira egoteari utzi, eta motorrak eta autoak gidatzen hasi zen. Ez zuen inolako zalantzarik izan lanbide heziketan zer ikasi nahi zuen galdetu ziotenean: "Nik mekanikaria izan nahi dut", erantzun zuen. Ikasketak amaituta, duela hamabi urte hasi zen mekanikari gisa lanean, auto italiarrak saltzen dituen kontzesionario batean. Bere lanbidea afizioa ere badela jakinarazi du.
Azken hamarkadan autoen mekanika izugarri aldatu dela jakinarazi du Gamiok. "Alde handia dago auto zaharrak edo berriak konpondu", adierazi du. Mekanika asko garatu dela dioen arren, aurrerapen handiena elektronikaren bidetik heldu dela nabarmendu du. Horregatik, mekanikariak etengabeko formazioa izan behar duela azpimarratu du, eskaintzen den zerbitzua "kalitatezkoa" izan dadin.
Dena den, etorkizun laburrean autoek izan dezaketen garapena krisi ekonomikoaren mende egon daitekeela ohartarazi du Gamiok. Izan ere, 2008. urte amaieratik nabarmen jaitsi dira auto kontzesionarioetako salmentak. "Lehen, ohikoa zen bortz urtean behin autoa aldatzea; orain, ordea, ez dago halako konturik". Egoera ekonomikoa bideratzean jendeak lehengo ohiturak berreskuratuko dituen zalantzan jarri du Gamiok. Iruñerriko auto kontzesionario asko kinka larrian daudela jakinarazi du, gainera.
Berriak zein zaharrak izan, beti dago autoren bat konpontzeko. Baina autoaren iraupena luzatzeko azterketa teknikoak profesionalek agindutakoan egiteko gomendatu du. "Gehienetan gurera matxura larri xamarra duen autoren bat ekartzen dutenean, olioa garaiz aldatuta, hau da, mantentze egokia eginda, ekidin daiteke".
Hala ere, auto batek izan dezakeen matxura zehazteko protokolo zehatza jarraitzen dute mekanikariek. Lehenik, bezeroak autoan arazoren bat dagoenean zertan atzeman duen galdetzen diete. "Sarritan autoak egiten duen soinuan aldaketa bat izan delako ohartzen da bezeroa autoak arazoren bat duela". Matxura non den ebazteko "sena" ere erabiltzen dute, eta sen hori esperientziarekin batera garatzen dela argitu du.
Tailerrean finkoak diren bezeroen autoak ondo ezagutzen dituzte. Ezagutza horri jarraituta baliatzen dute sena. "Baina aitortu behar dut beti ez dugula asmatzen; batzuetan, bestelako azterketa batzuk egiten ditugu ordenagailuen bitartez". Gamiok ohartarazi duenez, auto kontzesionarioak zehaztuta dauka matxura mota bakoitza konpontzeko gutxi gorabehera behar duten denbora. Ondorioz, sarritan presiopean lan egiten dutela aitortu du, eta hori dela bere ofizioaren alderik txarrena.
"Konponketa guztiak ez dira berdinak izaten; arazoren bat sortzean presioa ere handitu egiten da". Dena den, mekanikari batek izan dezakeen baliorik garrantzitsuenetakoa "zintzotasuna" dela jakinarazi du. Izan ere, sarritan egotzi izan zaie mekanikariei faktura puzteko duten joera, behar baino konponketa gehiago eginda. Hala ere, mito hori ukatu egin du. "Bezeroari iruzur eginez gero, ez da tailerrera berriz itzuliko". Beraz, iruzur egiten duten mekanikariak gutxiengoa direla aldarrikatu du.
Autoak zaharberritzen
Erronkak maite ditu Gamiok. Horregatik, libre duen denbora apurra auto zaharrak konpontzen ematen du. Ibilgailu horiek duten mekanika "sinplea" maite du. "Kapota ireki orduko ageri-agerikoa da nola funtzionatzen duen autoak, eta hori atsegin dut". Azkenaldian auto zaharrak konpontzeko afizioa dezente hedatu dela jakinarazi du Gamiok. "Beste eremu anitzetan bezala, moda kontua da".
Zaharberritu dituen autoen artean Willys markako noranahikoa da gehien gustatzen zaiona. Batez ere, militarrek erabiltzen zuten noranahiko hori. Egun, oraindik hainbat armadak erabiltzen dutela dio. "Auto berezia da; zarata izugarria egiten du, eta maldan gora erraz ibiltzen da". Willys noranahikoa Ramontxo anaiarekin batera erosi zuen —mekanikaria da hura ere—. "Hasieran, traste zahar bat besterik ez zen, eta apurka-apurka itxura ematea lortu genuen".
Azaldu duenez, hasieran Willysaren piezak lortzea ez zen batere erraza izan. Baina gero eta gehiago dira Interneten halako piezak erosteko eta saltzeko aukera ematen duten webguneak. "Kostata, baina piezak lortu genituenean autoa muntatzen hasi ginen". Azaldu du euren helburua ez zela eredu originalaren arabera zaharberritzea. Autoa txuriz margotu zuten. Gainera, Willysak autobus baten eserlekuak ditu. "Ez dira eserleku originalak izango, baina erosoak dira", esan du, irri artean. Oraingoz, epe laburrean ez du halako beste proiekturik, batez ere halako autoak konpontzeko denbora behar delako.
Euskal Jai hustu zutela hamar urte beteko dira abuztuan
Euskal Jai gaztetxekoentzat urteurrenen urtea da 2014a. Herenegun, hogei urte bete ziren Iruñeko Gazte Asanbladak Caldereria kaleko Euskal Jai pilotalekua okupatu zuela. Hamar urteko ibilbidearen ostean, 2004ko abuztuan, eraisten hasi ziren, Yolanda Barcina Iruñeko Udaleko buru zela. Beraz, hiru hilabete barru urteurren hori ospatzeko asmoa dute Euskal Jai gaztetxeko kide izan ziren hainbat lagunek. Hala ere, oraindik ez dute ospakizun hori zertan den jakinarazi. Jai horren bidez, egun haietan Iruñeko Alde Zaharreko bizilagunen eskutik jaso zuten elkartasuna eskertu nahi dute. Izan ere, ehunka lagun bildu ziren gaztetxearen alde borroka egin zuten lagunei babesa adieraztera.
“Ez gara Elizaren aurkakoak, pribilegioen aurkakoak baizik”
Ehunka gurtza toki jarri zituen Eliza katolikoak bere izenean 1998. urtetik aurrera. Ordura arte, Elizak ezin zituen immatrikulatu gurtza tenpluak, baina Espainiako Gobernuak Hipoteka Legean moldaketa bat egin zuen. Inor gutxik izan zuen aldaketa horren berri, Eliza katolikoaren buruek bakarrik. Halabeharrez, 2007an, Tafallako Udalak jakin zuen herriko eliza eta beste hainbat ondare Eliza katolikoaren izenean zeudela. Egoera hori salatzeko, hainbat herritarrek Nafarroako Ondasunaren Defentsarako Plataforma sortu zuten. Urteetako lanaren ostean Elizaren jokaera gizarteratzea lortu dutela uste du Carlos Armendariz plataformako kideak (Atarrabia, 1936). Eliza katolikoaren immatrikulazioei buruzko jardunaldiak antolatu ditu plataformak, gaur eta datozen bi ostiraletan, 19:15ean, Iruñeko Gurutzeko plazako institutuan. Hainbat adituk Elizaren immatrikulazioak aztertuko dituzte, legearen, moralaren eta historiaren ikuspegitik.
Zergatik sortu zenuten Nafarroako Ondarearen Defentsarako Plataforma?
Tafallako Udala herriko ondasunen zerrenda egiten ari zen 2007an. Horrela konturatu ziren herriko ia gurtza tenplu guztiak Eliza katolikoaren izenean zeudela. Hori ezusteko handia izan zen, ordura arte ondare publikoak, eta gurtza tenpluak bereziki, ezin zirelako jarri inoren izenean. Gertatutakoa salatzeko, Tafallako zinegotzi batzuek gutun bat idatzi zuten egunkarietara. Idazki horretan, gertatutakoa azaldu eta Eliza salatu zuten guztionak diren ondasunak beretzat hartzeagatik. Egun batzuk geroago, Uxueko erromerian, Iruñeko artzapezpikuak gogor ekin zuen gutuna idatzi zutenen aurka. Orduan, Tafallan lauzpabost pertsona gaia lantzen hasi ziren, eta aurrera begira lan egiteko plataforma sortu zuten. Egun, hamar bat pertsona gara.
Zer-nolako harrera izan du zuen lanak?
Lan handia egin dugu herriz herri. Udaleko hiru batzar egin ditugu, eta, orotara, berrehun herritako ordezkariak bildu ditugu. Ez diogu udal horiek guztiak interesaturik daudenik, baina herri horietan badago norbait interesa duena gai horretan eta bere herrian gaia landu nahi duena. Azken finean, herrietan pilotalekuak, garbitegiak, kaleak eta beste hainbat gauza daude, jendeak bereak sentitzen dituenak. Gure ustez, herrietako elizak ere talde horretan sartzen dira, herritarrek egin zituztelako.
Zergatik ezin ziren jarri gurtza tenpluak inoren izenean?
Hipoteka Legeak hori esaten zuelako. 1946an, frankismo garaian, Elizari nahi zuena erregistratzeko eskubidea aitortu zioten. Horretarako ez zuen inolako agiririk behar; aski zen gotzainaren hitza. Horrela, denetarik jarri zuten euren izenean. Baina legeak kanpoan uzten zituen gurtza tenpluak. Antza denez, Francok horiek mantendu nahi zituen. Baina hori 1998an aldatu zen.
Zenbat ondasun jarri ditu Elizak bere izenean?
Nafarroan, Elizak 1.087 ondasun jarri ditu bere izenean 1998. urtetik aurrera. Zerrenda osoa dugu: elizak, parrokiak eta ermitak. Hori lehen ezin zen egin.
Zer gertatu zen 1998an?
Jose Maria Aznar Espainiako presidenteak, isilpean, Hipoteka Legea aldatu zuen. Ordura arte, gurtza tokiak ezin ziren immatrikulatu. Gotzainek baino ez zuten izan aldaketaren berri. Hortik aurrera, jaberik ez zuten eraikin guztiak immatrikulatu zituzten. Haien arabera, hori egin dute esku hartze maltzurretatik babesteko. Baina guk uste dugu jabego grinagatik dela. Egun, haiek dira guztiaren jabeak, eta nahi dutena egin dezakete. Gure ustez, hori jabego faltsua da, legeak ez duelako oinarri juridikorik.
Zergatik ez du oinarririk?
Legea Espainiako Konstituzioaren aurkakoa da. Alde batetik, Elizak frankismo garaitik ondasunen bat bere izenean jarri nahi baldin badu, bere hitza baino ez du behar. Hau da, gotzainak esaten badu zerbait berea dela, egiazkotzat jotzen da. Beste edonork zerbait bere izenean jarri nahi baldin badu, prozesu burokratiko konplexu bat bete behar du; Elizak ez du horrelakorik egin behar. Hori pribilegioa da, eta ezin da onartu. Konstituzioaren arabera, legearen aurrean denok gara berdinak, baina, kasu horretan, gutxienez nahiko ezberdinak gara.
Beste alde batetik, konstituzioan jartzen du estatua ez dela inongo erlijiorekin lotuko. Baina Eliza katolikoa estatu erakunde gisa tratatzen du legeak. Iruñeko Artzapezpikutzak uste du Elizaren aurkakoak garela. Oker dabiltza: ez gara Elizaren aurkakoak, pribilegioen aurkakoak baizik.
Hipoteka Legea aldatuko dute. Zertan antzemango da aldaketa?
PPk esan du Hipoteka Legea zaharkitua dagoela eta aldatu egin behar dela. Egungo lege proposamenak ez dio ezer erlijio tenpluei buruz. Hori onartuz gero, Elizari nahi duena immatrikulatzeko eskubidea kenduko diote. Horrek arrazoia ematen digu. Duela zazpi urte, inork ez zekien ezer gai honen inguruan. Gaia zabaltzea lortu dugu, eta hainbat tokitara heldu gara, hala nola Nafarroako Parlamentura eta Espainiako Senatura. Elizaren immatrikulazioen gaia PPren aurka erabil daitekeen arma politiko bat da. Horregatik aldatu nahi dute legea hauteskundeak heldu baino lehen. Hala ere, Elizak bi urte inguru ditu oraindik nahi duena immatrikulatzeko. Horregatik diogu garrantzitsua dela Elizari pribilegio hori kentzea. Baina gakoa da orain arte immatrikulatutakoa itzultzea, konstituzioak dioenaren aurka egin duelako.
Bertako produktuen kalitatea
Nafarroako Erribera nekazari lurraldea da. Duela berrogei urte, Pedro Luis Anton eta Maria Corona Campo euren lurretan lantzen zituzten produktuak ontziratzen hasi ziren. Hainbat urtetako lanaren ostean, 1988an, Pedro Luis kontserba enpresa sortu zute...
Iruñeko 150 haurrek eskolan gosaltzen dute peñei esker
"Uste dugu, elikagai gabe dauden umeak leku urrunetan daudela. Baina ez, hori hemen gertatzen ari da, gure Suitza txikian", esan du Haritz Pascualek, Gosariak ekinbideko sustatzaile eta Irrintzi peñako kideak. Egun, bi ikastetxetako 150 umeentzako gosariak prestatzen dituzte egunero Iruñeko peñek. Baina beste bost ikastetxe atzetik dituztela adierazi du Pascualek. "Hau ez da karitatea, Nafarroako Gobernuari kargu hartzen diogu. Arazo bat dago, lehen batean guk erantzun dugu, baina hori administrazioaren lana da".
Aurreko udan, lagun arteko elkarrizketa batean hasi zen Gosariak egitasmoa. "Irakaslea den lagun batek esan zigun bere gelako hainbat ume gosaldu gabe joaten zirela eskolara", dio Pascualek. Une horretan Iruñeko hainbat peñetako kide elkarrekin zeuden, eta zerbait egitea pentsatu zuten. "Egoera horri erantzun bat eman behar genion, eta pixkanaka elkartu eta zer egin genezakeen pentsatu genuen". Dirurik gabe lan egiten dute. Elikagaien Bankuarekin harremanetan daude. Kontu bat ireki dute bankuan, bertatik hartzen dituzte beharrezkoak diren elikagaiak. Gero, peñetako kideen ekarpenekin bildutakoa itzultzen diote Elikagaien Bankuari.
Pascualen lagunak lan egiten duen eskolan hasi ziren gosariak banatzen. "Eskolan bertan diagnostikoa egin zuten, beharra duten familiak zeintzuk diren jakiteko". Behin azterketa eginda, gosariak banatzen hasi ziren. Peñetako kideek gosariko elikagaiak eskolako atera eramaten dituzte, eta irakasleek banatzen dituzte.
Urtarrilean hasi ziren lanean. Martxa onean hasi zirenez, irakasleei esan zieten ahoz aho zabaltzeko egitasmoa. "Irakasleek euren arteko sarea dute, eta gauza horietaz hitz egiten dute". Handik gutxira eskari gehiago izan zituzten. Egun, bi ikastetxetako 150 umeentzako gosariak banatzen dituzte. Pascualek ohartarazi du gosariak jasotzen dituztenen artean ez dagoela profil jakinik. "Iruñea osoko umeek behar dituzte gosariak, modelo guztietakoek, bertakoek eta kanpokoek, ikastetxe publiko zein pribatukoek. Oso egoera dramatikoa da".
Belateko tunelak bikoizteko ideia lehiaketa bat abiatu du gobernuak
Sarritan izaten dira N-121-A errepideko Belateko tunelak hizpide, istripu zein luiziak tarteko. Ireki zirenetik, eztabaida eta polemika izan dira nagusi. Bi tunelek noranzko bakoitzerako errail bakarra dute. Ondorioz, tuneletako batean istripu edo arazoren bat denean, Belateko portutik joan behar izaten dute ibilgailuek. Arazoari irtenbide bat topatu nahian, Nafarroako Gobernuak lehiaketa bat jarri du martxan, Belateko tunelak bikoizteko ideiarik "onena" aurkitzeko asmoz.
Heldu den maiatzaren 16ra bitarte aurkeztu ahal izango dituzte lehiakideek proiektuak. Behin ideia "onena" zein den erabakita, Sustapen Departamentuak bost hilabete inguru hartuko ditu hori "sakonki" aztertzeko. Duela aste gutxi, Luis Zarraluki Sustapen kontseilariak onartu zuenez, "epe motzean, ertainean eta luzean Sustapen Departamentukoak lanean ari gara Belateko tunelak bikoizteko proiektuan". Oraindik ezer erabaki ez duten arren, Zarralukik aurreratu du noranzko bakoitzerako tunel bat izateko 200 milioi euroko inbertsioa egin behar dela gutxi gorabehera.
1997ko azaroan inauguratu zituzten Belateko tunelak, lanak hasi eta lau urtera. Orotara, 11.000 milioi pezeta eman zituen administrazioak Belateko tunelak eraikitzeko; hasieran aurreikusitakoa baino dezente gehiago. Ordutik, dozenaka konponketa egin behar izan ditu Sustapen Departamentuak, itogin, luizi eta istripuen eraginez. Iruñeruntz edo Behobiaruntz doazen ibilgailuak tunel beretik igarotzen direnez, arazoren bat denean ez da alternatibarik. Ondorioz, Belateko portutik igaro behar izaten dute.
Egoera hori ikusirik, etorkizunari begirako asmoa da noranzko bakoitzarentzat tunel bat eraikitzea. Egunean 10.000 ibilgailu inguruk zeharkatzen dituzte tunelak, eta horietatik %30 kamioiak dira. Hainbat eragilek azken horien zirkulazioa erregulatzeko eskatu dute.
Izan ere, N-121-A errepidea baliatzen dute kamioi gidari gehienek Europako herrialdeetara joateko. Iruñea Andoainekin lotzen duen A-15 errepidea, berez, ibilgailu kopuru handiagoa hartzeko diseinatua dago, noranzko bakoitzean bi errail dituelako. Hala ere, autobide maldatsua denez, kamioi gidariek nahiago izaten dute N-121-A errepidetik joan. Sarritan, A-15ean, kamioiak balaztarik gabe gelditzen dira, eta istripua izateko arriskua handia da.
Baina, N-121-A errepidea kamioi gidariek nahiago duten arren, urtean dozenaka istripu izaten dira. Iragan astean, esaterako, Urdiaingo neska gazte bat larri zauritu zen oraindik zehaztu gabe dauden arrazoiengatik, kamioi batekin talka egin ostean. Beste behin, agerian gelditu da N-121-A errepidearen arriskua.
Hain justu, errepidearen arriskuez mintzatzeko bilera bat egin zuen Zarralukik, Baztan, Bortziriak eta Malerrekako alkateekin. Zarralukiren arabera, arazoari "irtenbide integrala" eman behar zaio. Hala, datozen asteetan, errepideko 66. eta 64. kilometroetan aldaketak egingo dituzte. Iragarri duenez, errepideko zorua berrituko dute datozen asteetan.
Bestalde, apirilaren 10ean Nafarroako Parlamentuan egindako osoko bilkuran, N-121-A errepidea eta Belateko tunelak izan zituzten eztabaidagai. Bilkura horretan, Nafarroako Gobernuari N-121-A errepidean hartu beharreko neurriak zehazteko eskatzeko mozioa onartu zuten. Dena den, hainbat alderdik neurri zehatzagoak ere eskatu zituzten, PPNk kasurako.
Izan ere, Eloy Villanueva PPNko parlamentariak ohartarazi zuen N-121-A errepidea abiadura handiko errepideen artean bikoiztu gabe dagoen bakarra dela. Pirinioetako edota Bideko autobideek baino zirkulazio handiagoa duela gogorarazi zuen. Aralarrek, bestalde, Iruñea eta Behobia lotzen dituen errepidearen leku arriskutsuen inguruko azterketa "zehatza" egiteko eskatu dio gobernuari.
Gizarte politika zalantzan jarri du NUPeko ikerketa batek
Azken urteetan Nafarroako Gobernuak abian jarri duen gizarte politika kritikatu du NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoak egindako ikerketa batek. Ikerketa horren arabera, krisi ekonomikoaren eraginez gero eta norbanako eta familia gehiago daude "est...
“Paris 365ekin lagunen arteko sarea eratzen da”
Gizakia Herritar fundazioak, batez ere, administrazio publikoak kudeatzen dituen zerbitzu publikoak iristen ez diren norbanakoak laguntzen ditu. Besteak beste, Paris 365 jangela kudeatzen du fundazio horrek. Egoera larria pasatzen ari diren lagunei urte osoan bazkaltzen zein afaltzen ematen diete. Fundazioko proiektuen koordinatzailea da Eliana Aleman (Barranquilla, Kolonbia, 1973). Paula Azanzak (Iruñea, 1987), berriz, gizarte langile gisa lan egiten du. Aitortu duenez, lehen lana eta bizitza pertsonala banatzea orain baino errazagoa egiten zitzaion, eta ohartarazi du lagun asko dagoela egoera ekonomiko eta sozial "larrian".
Ziurrenik Paris 365 jangela da eskaintzen duten zerbitzurik ezagunena. Iruñeko Kale Nagusian dute jangela. Hilero-hilero 1.160 lagunek jaten dute bertan. "Krisia hasi zenean, 2009an, etorkinak ziren jangelan jaten zuten gehienak; orain, berriz, nafarrak dira gehienak", adierazi du Alemanek. Zerbitzu horrek duen sozializazio izaera nabarmendu dute Alemanek eta Azanzak: "Paris 365ekin lagunen arteko sarea eratzen da".
Gizakia Herritar fundazioak eskaintzen dituen programetan parte hartzen duten askok eta askok bazterkeria sufritzen dute. Izan ere, legez kanpoko etorkinek ez dute zerbitzu publikoen laguntzarik jasotzeko eskubiderik. Beraz, aurrera egiteko aukera bakarrenetakoa da fundazioak eskaintzen duena. "Gurera etortzen diren lagun asko bakarrik sentitzen dira, eta jangelan sortzen diren harremanek izugarri laguntzen dute sozializazioan", jakinarazi du Azanzak.
Nafarroako Gobernuak azken urteetan finantzatu ditu fundazioko proiektu nagusienak—jangela, harrera zerbitzua, laguntza psikologikoaren zerbitzua, ludoteka eta Paris etxea, besteak beste—, baina aurten ez dute laguntzarik jasoko. Administrazioak diruz lagunduko dituenak enpleguarekin lotutako bi ekinbide izango dira. Beraz, norbanakoen ekarpenen bidez mantendu beharko dituzte gainontzeko programa guztiak.